Azərbaycanda ilk uşaq baletinin müəllifi

Üzeyir bəyin davamçısı Əşrəf Abbasov

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında böyük xidmətlər göstərmiş məşhur sənətkarlardan biri də görkəmli bəstəkarımız Əşrəf Abbasovdur. O, yaradıcılığa ötən əsrin 30-cu illərində tarzən kimi başlamış, Azərbaycan musiqisinin bir çox janrlarında qələmini sınamış bəstəkar, musiqimizin nəzəri problemlərini araşdırmış tədqiqatçı alim, pedaqoq kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Əşrəf Cəlal oğlu Abbasov 1920-ci ildə Şuşa şəhərində anadan olmuş, ilk musiqi təhsilini və orta məktəbi də burada bitirmişdir. Musiqi məktəbində tar ixtisasına yiyələnən Əşrəf Abbasov gənc yaşlarında tar üçün kiçik həcmli, birsəsli texniki pyeslər də yazmışdır.

Tez-tez Şuşaya gələn Üzeyir Hacıbəyovla gənc musiqiçinin yaradıcılığı ilə tanış olaraq onu Bakıya dəvət etmişdir.

Professional musiqimizin banisi Üzeyir Hacıbəyovla ünsiyyətdə olması Əşrəf Abbasovun dünyagörüşünün, yaradıcılığının formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir. Ü.Hacıbəyov gənc bəstəkarlara belə bir fikri təlqin edirdi: “Milli incəsənətin yüksək nümunələrini yaratmaq üçün bəstəkar nəinki musiqi yaradıcılığının nəzəri əsaslarını bilməli və bəstəkarlıq texnikasına mükəmməl yiyələnməli, həm də xalq musiqisinin xarakterik xüsusiyyətlərinə və qanunlarına dərindən bələd olmalıdır”.

1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını, sonra isə Moskva Dövlət Konservatoriyasının aspiranturasını bitirən Əşrəf Abbasov həyatı boyu Şuşada mənimsədiyi ənənəyə və Üzeyir bəydən öyrəndiklərinə sadiq olmuş, milli musiqimizin zənginləşməsi üçün əlindən gələni etmişdi. Həmişə axtarışda olan bəstəkarın yaratdığı əsərlər janr rəngarəngliyi ilə seçilir, orijinallığına görə dövrün bütün məşhur musiqi nəzəriyyəçiləri tərəfindən qəbul edilirdi.

Əşrəf Abbasov zəngin yaradıcılıq irsi olan bir sənətkar idi. O, “Qaraca qız” baletinin, “Səndən mənə yar olmaz”, “Dağlar qoynunda”, “Həyətim mənim, həyatım mənim” musiqili komediyalarının, simfonik orkestr üçün “Konsertino”, “Şuşa”, “Gələcək gün”, “Dramatik poema” kimi əsərlərin, “Heyran olmuşam”, “Gözəl yar”, “Qurban olduğum”, “Oxu bülbülüm”, “Qarabağın qızları”, “Ceyranım gəl” və s. məşhur mahnı və romansların müəllifidir.

Gözəl simfonik əsərlər...

Ə.Abbasovun yaradıcılığının əsas səhifələrindən birini simfonik musiqi təşkil edir. Bəstəkar simfonik musiqiyə bütün yaradıcılığı boyu müraciət etmişdir. Onun simfonik orkestr üçün ilk əsəri tələbəlik dövründə yazdığı “Rəqs süitası” idi. Bu əsər 1944-cü ildə Tbilisidə keçirilən Zaqafqaziya incəsənəti ongünlüyündə böyük rəğbətlə qarşılanmışdır. Əşrəf Abbasovun bu əsəri Azərbaycanda yaranmış simfonik musiqinin ilk nümunələri ilə bir vaxtda yaranmışdı. Bundan sonra bəstəkar “Uvertüra”, fortepiano ilə orkestr üçün “Konsert”, simfonik orkestr üçün “Konsertino” əsərlərini yazmış və bu əsərlər onun musiqi üslubunun getdikcə püxtələşdiyini göstərirdi.

Əşrəf Abbasovun fortepiano ilə orkestr üçün “Konsert”i Azərbaycan instrumental musiqi sahəsində bu janrın ilk nümunəsi idi. Simfonik orkestr üçün “Konsertino” isə bəstəkarın Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirərkən diplom işi kimi təqdim etdiyi əsər kimi xüsusilə diqqətəlayiqdir.

Böyük bəstəkar D.Şostakoviç Ə.Abbasovun orkestrlə solo alətləri üçün yazdığı “Konsertino”nu təravətli, parlaq və istedadlı əsər kimi səciyyələndirərək demişdir: “Görünür, müəllif təvazökarlıq edərək onu ”Konsert" adlandırmamışdır. Gözəl orkestrləşdirmə, zəngin məzmun, musiqi boyalarından qənaətlə istifadə edilməsi bu əsərin repertuarda möhkəm yer tutmasına zəmin yaradır".

Simfonik musiqi janrları arasında Ə.Abbasov simfonik poema janrına da xüsusi diqqət yetirmişdir. Müxtəlif dövrlərdə qələmə aldığı “Şuşa” (1945), “Gələcək gün” (1952), “Dramatik poema” (1962) bu janrdan olan əsərlərdir. “Şuşa” simfonik poemasında bəstəkar doğma yurdun gözəlliklərini, uşaqlıq xatirələrinin doğurduğu kövrək hissləri əks etdirmişdir. Görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mirzə İbrahimovun əsəri əsasında yazılmış “Gələcək gün” simfonik poemasında bəstəkar müharibə və sülh mövzusuna öz münasibətini bildirərək, gərgin ruhlu, dinamik bir əsər yaratmışdır. “Dramatik poema”da müasir dövrün coşqun və ziddiyyətli ab-havası orijinal cizgilərlə səciyyələndirilmişdir. Buradakı hər bir ifadə, hər bir ştrix əsərin ideyasının açılmasına xidmət edir.

Bütün bunlarla yanaşı Əşrəf Abbasov simfonik orkestr üçün “Qaraca qız” baleti əsasında üç simfonik süita da yaratmışdır. Bütün bu əsərlər Niyazi, Alqis Cüraytis, Staseviç, R.Abdullayev kimi görkəmli dirijorların təfsirində səslənərək, müəllifinə böyük şöhrət gətirmişdir.

Bəstəkar müxtəlif dövrlərdə instrumental musiqiyə də müraciət etmiş və skripka, violonçel, fortepiano, nəfəsli alətlər üçün, həmçinin, kamera ansamblı, xalq çalğı alətləri orkestri üçün də əsərlər yazmışdır. Onun bu qəbildən olan əsərləri tədris proqramlarına daxil edilmişdir.

“Qaraca qız” baleti...

“Qaraca qız” baleti bəstəkarın mühüm yaradıcılıq uğuru kimi qiymətləndirilir. Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış “Qaraca qız” baleti 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur. Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir.

Ə.Abbasov, həmçinin, üç musiqili komediyanın müəllifidir: M.Əlizadənin mətninə yazılmış “Səndən mənə yar olmaz” (1963), A.İsgəndərovun librettosuna “Dağlar qoynunda” (1970) və C.Məmmədovun mətninə “Həyətim mənim, həyatım mənim” (1977). Hər üç əsər Ş.Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrında səhnəyə qoyulmuşdur.

Ə.Abbasov vokal lirikası sahəsində də gözəl nümunələr yaratmışdır. Bəstəkarın “Heyran olmuşam” (sözləri M.P.Vaqifindir), “Ey Füzuli” (sözləri M.Füzulinindir), “Oxu bülbül” (sözləri A.Şaiqindir), “Qurban olduğum” (sözləri M.Müşfiqindir) və başqa romansları şəffaf lirikası, yüksək emosionallığı, musiqi ilə poetik mətnin vəhdəti ilə səciyyələnərək, Azərbaycan vokal musiqisinin ən gözəl nümunələri ilə bir cərgədə durur. Ə.Abbasovun “Ceyranım gəl” mahnısı isə çox populyarlaşaraq, müğənnilərimiz tərəfindən bəzən xalq mahnısı kimi təqdim olunaraq, indi də ifa olunur.

Mahnı və romanslardan əlavə, Ə.Abbasovun yaradıcılığında vokal musiqi, xor əsərləri də mövcud olmuşdur.

Əşrəf Abbasovun fəaliyyətinin bir sahəsi də musiqi elmi ilə bağlı idi. O, 1952-ci ildə Moskvada “Üzeyir Hacıbəyov və onun ”Koroğlu" operası" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək sənətşünaslıq namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülmüşdü. O Azərbaycan bəstəkarları arasında ilk sənətşünaslıq namizədi idi. Əşrəf Abbasov eyni zamanda Azərbaycan musiqişünaslarının musiqi tarixi və nəzəriyyəsi üzrə yazdıqları bir çox elmi kitabların redaktoru olmuşdur.

Ə.Abbasovun çoxcəhətli yaradıcılığı ilə yanaşı, pedaqoji və ictimai fəaliyyət də göstərmişdir.

Ə.Abbasov 1947-48-ci illərdə A.Zeynallı adına Musiqi Texnikumunun direktoru olmuş, sonrakı həyatını isə Ü.Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası ilə bağlamış, müəllimlikdən professora qədər yüksəlmiş, müəyyən vaxtlarda konservatoriyanın rektoru (1953-57-ci illərdə), bəstəkarlıq kafedrasının müdiri (1957-72-ci illərdə) vəzifələrində çalışmışdır. O, həmçinin, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının I qurultayından başlayaraq ömrünün sonuna kimi İdarə heyətinin üzvü olmuşdur.

Görkəmli bəstəkar 1992-ci ildə vəfat etmişdir. Onun adı musiqi tariximizə əbədi həkk olunmuşdur.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 9 aprel.- S.14.