O, musiqinin rənglərini belə görürdü...

Məşhur qarmon ifaçısı Kor Əhəd

Azərbaycan musiqisinin inkişafında böyük xidmətlər göstərmiş görkəmli sənətkarlardan biri də qarmonçalan Kor Əhəd olub. Kor Əhəd öz dövrünün istedadlı sənətkarlarından biri idi və onlarca bacarıqlı qarmonçu yetirmişdir. Onlardan Teyyub Dəmirov, Fatma, Səfərəli Vəzirov, Məmmədağa Ağayev və başqalarını göstərmək olar ki, onlar da məşhur qarmonçu kimi bu sənəti ləyaqətlə davam etdirmişlər.

Əhəd Fərzəli oğlu 1893-cü ildə Bakı şəhərində yoxsul bir ailədə anadan olmuşdur. Onun nə ailəsində, nə də qohum-əqrəbasında musiqi aləmi ilə bağlı adam vardı. Əhədin musiqi aləminə gəlişi təsadüfən və faciəvi bir hadisə ilə əlaqədar olmuşdur. Hələ iki yaşında ikən o, göz xəstəliyinə tutulmuş, həkimlərin səyi nəticə vermədiyindən, üç yaşında gözləri tamamilə tutulmuşdur. Övladlarının dünya işığına həsrət qalması ailəsinə böyük dərd olmuşdur. Altı yaşı tamam olanda anası Əhədə 7 dilli balaca bir qarmon almış və bu, balaca Əhədin həyatını dəyişmişdir. Beləliklə, qarmon onun yeganə təsəllisinə çevrilmişdir.

Əhədin musiqi müəllimi olmamış, heç kəs ona musiqinin sirlərini öyrətməmişdir.

Məhəllə toyları, qrammofon valları onun üçün bir məktəb olmuşdur. Anası Əhədi özü ilə qadın toylarına aparardı. Həmin dövrdə Bakıda qadın toylarında musiqiçi dəstələri əsasən qarmonçalandan və zurna-balabançıdan ibarət olardı. Qadınların əksəriyyəti qarmonla çalınan havaları oynamağa daha çox meyl edərdilər. “Mirzəyi”, “Tərəkəmə”, “Vağzalı”, “Qızılgül”, “İnnabı”, “Uzundərə” kimi oyun havaları həmin vaxt daha çox dəbdə idi. Balaca Əhəd də qarmonçalana yaxın yerdə oturar, sonsuz həvəs və maraqla çalınan havaları dinləməkdən doymazdı. Toydan evə qayıdan kimi o, qarmonu götürüb eşitdiyi, həm də xoşladığı yeni havanı çalıb öyrənərdi. Əhədin qarmonçu kimi yetişməsində məşhur qarmon ustası Kərbəlayı Lətifin qrammofon vallarının da təsiri olmuşdur. Əhəd saatlarla qrammofonda Lətifin çalğısına qulaq asar, onun sənətinin sirrini öyrənməyə çalışardı.

Artıq 13-15 yaşlarında Əhəd 114 dilli qarmonda çalmağa başlayır və onu tez-tez məclislərə, ailə şənliklərinə dəvət edirlər. Onun çalğısı hamını valeh edirdi.

Əhəd Bakı toylarında Cabbar Qaryağdı oğlunu, Seyid Mirbabayevi, Keçəçi oğlu Məhəmmədi, İslam Abdullayevi sonsuz həvəs və maraqla dinləyər, onların guşə və xallarını qarmonda elə məharətlə vurardı ki, sanki qarmon dil-açıb oxuyardı.

Qadın toylarından başlanan şöhrət

Əhəd 16 yaşından mahir bir çalğıçı kimi qadın toylarına dəvət edilir. Həmin toylarda Əhədi Zeynəb adlı bir qadın dəfdə müşayiət edərdi. Əhəd bir neçə il dəfçi Zeynəb ilə Bakı-Abşeron toylarında çıxış etdikdən sonra artıq 20 yaşında kişi toylarına dəvət olunur.

Az vaxt içərisində böyük şöhrət qazanan Əhədi hətta Şirvan-Muğan məclislərinə belə dəvət edirlər. Əhəd tək qarmonda deyil, eyni zamanda saz, piano, tar və tütək alətlərində el havalarını məharətlə çalırdı. Əhəd bir saz ustası kimi bütün Azərbaycanda məşhur idi. Bir çox xanəndələr toy məclislərinə dəvət olunarkən mütləq Əhəd ilə çalıb-çağırmağı münasib bilirdilər. Çünki Əhəd həm xanəndəni tarda müşayiət edər, həm də qarmonda oyun havalarını çalardı.

Görkəmli musiqişünas Firudin Şuşinski Əhədin bu istedadı barəsində özünün “Azərbaycan xalq musiqiçiləri” kitabında belə yazırdı: “Təsadüfi deyildir ki, Əhədin istər qarmonda, istərsə də tarda və sazda virtuoz çalğısı böyük müğənni Cabbar Qaryağdı oğlunun diqqətini belə cəlb etmişdi. O, Əhədi də özü ilə toylara aparırdı. Əhədin “Segah” muğamını qeyri-adi zövq və hünərlə, özünəməxsus incəliklə çalması Cabbar Qaryağdı oğlunu valeh edərdi. Məşhur sənətkarlar kimi Əhədin də öz dəstəsi vardı: tar, qarmon, dəf və qoşanağara alətlərində çalan musiqiçilər bu dəstəyə daxil idilər. Əhədin şagirdi məşhur qarmonçu Teyyub Dəmirov əvvəllər onun dəstəsində uzun illər dəfçalan olmuşdur".

Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Əhəd fəhlə klublarında, mədəniyyət evlərində, geniş konsert salonlarında çıxış etmişdir.

Görkəmli bəstəkar Müslüm Maqomayev Əhədi radioda çalmaq üçün dəvət etmiş, 1927-1933-cü illərdə Əhədin sehrli qarmonunun xoş səsi bütün Azərbaycan yayılır. Əhəd Azərbaycan rayonlarına qastrol səfərlərinə çıxır, onun bütün konsertləri olduqca təmtəraqlı keçərdi, tamaşaçılar onun çalğısından zövq alardılar.

Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov Əhədin gözəl qarmon, tar, saz çalmağını və istedadlı bir musiqiçi olduğunu nəzərə alaraq 1931-ci ildə onu Azərbaycan radiosunun “Notlu Şərq orkestrinə” dəvət edir. Firudin Şuşinski bu barədə belə yazırdı: “Ü.Hacıbəyov Əhədin sənətkarlıq qabiliyyətini yüksək qiymətləndirərdi. Təsadüfi deyildir ki, belə bir orkestrdə ”Şur" muğamının “Bayatı-Qacar” şöbəsi, “Rast”ın “Şikəsteyi-fars”, “Çahargah”ın “Bəstə-nigar” şöbələri ifa ediləndə solo çalmaq Əhədə həvalə edilərdi. Əhəd bütün muğamları özünəməxsus fərdi xüsusiyyətlə çalardı. Lakin “Bayatı-Qacar”ı son dərəcə şirin, oynaq və təsirli çalardı... Muğamlar içərisində “Bayatı-Qacar”ın xüsusi yeri var. Bu muğamda incə nəvaziş, ürək çırpıntıları, kədər və qüssə motivləri daha çoxdur... Gözəl ifaçılıq üslubuna, həm də çalğı texnikasına tam yiyələnmiş Kor Əhəd bu muğamın xarakterik xüsusiyyətlərini mükəmməl duyaraq öz təkrarolunmaz çalğısı ilə rəngarəng melodik bəzəklər, dinamik naxışlar vurur, onun daha gözəl, şirin və duzlu səslənməsinə nail olurdu".

Azərbaycan musiqisində unudulmaz ad

Əhəd 1934-1935-ci illərdə Əbilov adına klubda ansambl da təşkil etmişdi. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında “sazçı qızlar ansamblı”nın əsas təşkilatçılarından biri də Əhəd olmuşdu. O, həm qızlara saz çalmağı öyrədir, həm də ansamblın solisti kimi fəaliyyət göstərirdi.

1938-ci ildə Əhədin qarmonda “Segah”ı, sazda “Çahargahı” qrammofon vallarına yazıldı. Əhəd “Segah”ı ilə Azərbaycan çalğı sənətini bir daha yüksəklərə qaldırmışdır. O, öz əvəzsiz ifası ilə “Segah”ın bütün sirlərini açıb dinləyiciyə çatdıra bilmişdir.

Əhəd saz havalarını elə məharətlə çalardı ki, virtuoz saz aşıqları belə onun saz çalmağına həsəd aparardılar. O, sazda həm bütün aşıq havalarını, həm də muğamları özünəməxsus ustalıqla ifa edərdi. Xüsusilə, onun sazda çaldığı “Yanıq Kərəm”i dillərdə dastan idi.

Tez-tez böyük konsertlərə və musiqi məclislərinə dəvət olunan Əhəd özü ilə sazını da aparardı. Çünki o, yaxşı bilirdi ki, dinləyicilər qarmonda onun “Segah”ına qulaq asdıqdan sonra sazda da “Yanıq Kərəm”i çalmağı tələb edəcəklər. Əhəd qarmonda həm klassik muğamları, həm də oyun havalarını da bir o qədər sənətkarlıqla ifa edərdi. Bu oyun havaları içərisində onun “Tərəkəmə”si daha məşhur idi.

Sonralar Əhədin virtuoz çalğısını, xalq musiqisini gözəl bilməsini nəzərə alan Ü.Hacıbəyov onu opera teatrına işləməyə dəvət etmişdi. Əhədin qızı Leyla xanım bu hadisəni belə nəql edir: “Atamın xətrini Üzeyir bəy çox istəyirdi. Bizim evə Cabbar Qaryağdı oğlu, Müslüm Maqomayev, Qurban Pirimov, Zülfü Adıgözəlov tez-tez gələrdilər. Rəhmətlik Cabbar əmi atamın ”Bayatı-Qacar" çalmasını çox xoşlardı. Zülfü üçün isə o, həmişə “Segah” çalardı. Maraqlı burasıdır ki, atam “Segah”da vurduğu barmaqları sonra tarda vurardı, bu da Qurban əmini çox təəccübləndirərdi...".

İstedadlı sənətkar, görkəmli musiqiçi Əhəd Fərzəli oğlu 1942-ci ildə 49 yaşında Bakıda vəfat etmişdir.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 8 fevral.- S.14.