Folklor musiqimizin mahir bilicisi

Unudulmaz musiqişünas alim

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin araşdırılmasına, öyrənilməsinə və təbliğinə töhfə verən musiqişünaslarımız sırasında professor Bayram Hüseynlinin də xüsusi yeri var. O, milli musiqi tariximizdə əsası dahi Üzeyir bəylə qoyulan elmi tədqiqat işlərinin layiqli davamçılarından biridir.

Görkəmli musiqişünas uzun müddət Konservatoriyanın xalq musiqisi kabinetinə rəhbərlik edib. O, xalq musiqi nümunələrinin toplanması, sənədləşdirilməsi, yazıya alınması istiqamətində, musiqişünas-mütəxəssis kimi önəmli işlər görüb. Bundan başqa, B.Hüseynli Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı folklor bölməsinin sədri vəzifəsində çalışmış, folklor problemləri ilə bağlı həm respublikada, həm də SSRİ miqyasında keçirilən elmi-praktik konfranslarda məruzələrlə çıxış etmişdir. Onun Azərbaycan folklor mədəniyyətinin fəal tədqiqi və təbliği ilə bağlı gördüyü işlər də diqqətəlayiqdir. Bu müddətdə musiqişünas milli musiqi mədəniyyətimizin təbliği məqsədilə folklor konsertləri təşkil edib, bəstəkarlar tərəfindən folklor nümunələrinin notlaşdırılması və işlənməsində xüsusi rol oynayıb.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda etnomusiqişünaslığa dair bir çox mövzu və problemləri ilk dəfə məhz B.Hüseynli qaldırıb. Buna Azərbaycan uşaq mahnı folklorunun toplanılması və araşdırılması, halay və yallıların toplanılması, müasir xalq musiqisi yaradıcılığının elmi məsələ kimi qaldırılması və başqa məsələləri misal göstərmək olar.

Bayram Xəlil oğlu Hüseynli 1923-cü il martın 22-də Gəncə şəhərində anadan olub. Elə ilk musiqi təhsilini də burada alıb. 1946-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzəriyyə-bəstəkarlıq fakültəsində təhsilini davam etdirib və ali musiqi təhsili alıb. Burada təhsil almaqla yanaşı, o, M.Maqomayev adına Dövlət Filarmoniyasının Mahnı və Rəqs ansamblında işləyib, ansamblın instrumental qrupuna rəhbərlik edib. Gənc musiqişünas Musiqi texnikumunda müəllim, Gəncə dövlət filarmoniyasında xormeyster işləyib.

Azərbaycan rəqs musiqisinin araşdırıcısı

“Vikipedia”nın alim haqqında təqdim etdiyi bioqrafiyada onun elmi araşdırmaları ilə bağlı maraqlı faktlar var. Alim 1959-1962-ci illərdə Azərbaycan EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun aspiranturasında namizədlik mövzusu üzərində çalışıb. 1966-cı ildə “Azərbaycan xalq rəqs musiqisi” mövzusunda dissertasiya müdafiə edən alim sənətşünaslıq namizədi elmi dərəcəsi alıb. Bayram müəllim 1972-ci ilə qədər İnstitutda elmi işçi kimi çalışıb və folklor tədqiqatları aparıb. O, 1970-ci ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının xalq musiqisinin tarixi və nəzəriyyəsi kafedrasında elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərib. 1976-cı ildə kafedranın dosenti, 1991-ci ildə isə professoru seçilib. Alim xalq yaradıcılığı üzrə festivallarda, müsabiqə və konsertlərdə daim münsiflər heyətinin üzvü olmuş, bu tədbirlərin təşkilində fəal rol oynamış, öz dəyərli məsləhətlərini və köməyini əsirgəməmişdir.

B.X.Hüseynli 1972-ci ildən SSRI Bəstəkarlar İttifaqı Xalq musiqisi yaradıcılığı komissiyasının daimi üzvü, 1980-ci ildən isə Beynəlxalq folklor festivallarının Sovet Komitəsinin YUNESKO tərəfindən təsdiq edilmiş fəxri üzvü seçilib.

Bu gün musiqi aləmində qabaqcıl mütəxəssislər kimi tanınan R.Zöhrabov, S.Seyidova, S.Abdullayeva, T.Kərimova, R.İsmayılzadə, F.Xalıqzadə, K.Həsənov, Y.Həbibov, V.Xəlilov, F.Çələbiyev, A.Ziyadlı və başqaları B.Hüseynlinin elmi nailiyyətlərindən az bəhrələnməmişlər.

Qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan musiqi folklorunun bir çox məsələləri müasir etnomusiqişünaslığın tələbləri baxımından Bayram Hüseynli tərəfindən qaldırılmış və elmi müstəviyə çıxarılmışdır. Azərbaycan instrumental rəqs musiqisinin ilk dəfə elmi səviyyədə tədqiqi onun adı ilə bağlıdır. Alimin bu mövzuda apardığı tədqiqatlar, yazdığı məqalələr, tərtib etdiyi musiqi-etnoqrafik məcmuələr daim dəyərli elmi mənbə olaraq qalır.

B.Hüseynlinin “Azərbaycan xalq rəqs musiqisi” adlanan namizədlik dissertasiyası iki hissədən ibarətdir. Bu elmi tədqiqatın birinci hissəsi xalq rəqs musiqisinin tədqiqini əhatə edir. Araşdırmanın ikinci hissəsi isə müəllif tərəfindən toplanmış və nota salınmış nümunələrdən ibarətdir. B.Hüseynli dissertasiyada xalq rəqs musiqisinin tarixi-mədəni köklərini araşdırmış, janrın yaranması və inkişafı yollarını təyin etmişdir. Dissertasiyada xalq rəqs musiqisinin nəzəri təhlilinə də geniş yer verilmişdir.

Dissertasiyanın ikinci hissəsində toplanmış və təsnifat üzrə qruplaşdırılmış xalq rəqs musiqisinin nümunələri müasir nəzəri tədqiqatlar üçün də əhəmiyyətli mənbə ola bilər. Folklor məcmuəsi kimi tərtib edilmiş ikinci hissədə bir çox nümunələr ilk dəfə məhz B.Hüseynli tərəfindən toplanıb yazıya alınmışdır.

B.Hüseynlinin aspirantura illərində elmi rəhbəri dünya miqyaslı alim V.Belyayev olmuşdur. O, V.M.Belyayevdə aspirantura təhsili keçmiş ilk iki Azərbaycanlı musiqişünasdan biridir. Böyük musiqiçi alim öz aspirantının istedadına həmişə yüksək qiymətləndirmiş, onun namizədlik işinə yüksək rəy vermişdir.

Etnomusiqişünaslığa böyük töhfələr

B.Hüseynli qədim əmək folkloruna, laylalara, mərasim nəğmələrinə, uşaq mahnılarına, instrumental musiqiyə dair yüzlərlə nümunə aşkar etmiş, onları yenidən xalqın istifadəsinə qaytarmışdır. Bu nümunələr arasında elə unikal nümunələr var ki, onları ilk dəfə elmə məhz o təqdim etmişdir. Onun topladığı və nota saldığı hər bir folklor nümunəsini elmi tapıntı kimi qiymətləndirmək olar.

B.Hüseynli Ü.Hacıbəyov və M.Maqomayevin 1927-ci ildə nəşr olunmuş “Azərbaycan türk el nəğmələri” aldı folklor toplusunun ikinci nəşrinə (B., İşıq, 1985) redaktor və şərh müəllifi olmaqla onu yenidən musiqi ictimaiyyətinə təqdim etmişdir. Bundan başqa, B.Hüseynli bu folklor toplusunun ikinci nəşrinin bilavasitə təşkilatçısı və iştirakçısı olmaqla klassiklərimizin irsini yeni nəslə ötürərək yaşatmış, həm də etnomusiqişünaslıq üçün əvəzsiz elmi mənbə olan bu toplunu demək olar ki, yenidən bərpa etmişdir.

Böyük musiqi alimi B. Hüseynli SSRİ-də musiqi folklorşünaslığı sahəsində tanınan, sayılan mütəxəssislərdən idi. O, bir alim kimi ittifaq miqyasında tanınmış və hörmət qazanmışdı. SSRI-nin ayrı-ayrı respublikalarında musiqi folkloruna, şifahi ənənəli musiqinin müxtəlif problemlərinə, şərq musiqisinə dair tədqiqatlar aparan, dissertasiya yazan alim və mütəxəssislər B.Hüseynlidən mütəmadi olaraq məsləhətlər, rəylər almış, onun tənqidi mülahizələri və elmi fikirləri ilə daim hesablaşmışlar.

B.Hüseynli 1992-ci ilin iyul ayında Bakıda vəfat etmişdir.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 10 iyul.- S.14.