Şuşanın adını yaşadan daha bir sənətkar

Xanəndə Musa Şuşinski

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin və xalq incəsənətinin çoxəsrlik ənənələri vardır. Görkəmli incəsənət ustaları, xalq çalğı alətlərində çalanlar, xüsusilə xalq xanəndələri bu ənənələri nəsildən-nəslə yaşadaraq böyük və zəngin bir irs yaratmışlar. Azərbaycan musiqisinin inkişafında xalq musiqisi yaradıcılarının, eyni zamanda xanəndələrinin böyük xidmətləri olmuşdur. Xanəndələr xalqın mənəvi aləminin, zəkasının, arzu-istəyinin ifadəsi olan xalq musiqisini təbliğ etmiş, yaşatmış və qoruyub-saxlamışlar.

Musiqi mədəniyyətimizin inkişafında klassik xanəndələrimizin böyük xidmətləri olmuşdur. Azərbaycan xalqının içərisindən öz istedadı, bacarığı, sənətkarlıq qabiliyyəti ilə seçilən çoxlu sayda xanəndələr çıxmış, onlar təkcə Azərbaycanda deyil Qafqazda, dünyanın bir çox yerlərində məşhur xanəndə kimi şöhrət qazanmışlar.

Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında özünəməxsus xidmətləri olan sənətkarlardan biri də görkəmli xanəndə Musa Şuşinski olub. Musa Şuşinski Qarabağ musiqi məktəbinin yetirmələrindən biri idi.

Musa Fərhad oğlu Şuşinski 1893-cü ildə Şuşa şəhərində dabbaq Fərhad Məmi oğlunun ailəsində anadan olmuşdur. Fərhad kişi öz sənətini oğluna öyrətmək məqsədilə onu şəhər məktəbinin ikinci sinfindən çıxarıb öz yanında işlətmişdi.

“Sonralar öz gənclik illərini xatırlayan Musa Şuşinski deyirdi: ”Mənim 10 yaşım tamam olanda məktəbə getmişəm. Lakin cəmi iki il oxuduqdan sonra atam məni məktəbə qoymadı.

- Bəsdir, oxudun, - dedi - molla olmayacaqsan ki, gəl mənə kömək et, həm də sənət öyrən!

Mən 20 yaşına qədər atamdan dabbaqlıq sənətini öyrənir, həm də dabbaqlıq edirdim. Bütün bunlara baxmayaraq mənim həvəsim musiqiçi olmaq idi. Mən gözümü açıb ilk dəfə məhəllə toylarında Cabbar Qaryağdı oğlunu, Keçəçi oğlu Məhəmmədi eşitmişəm. Onların gözəl oxumaları məni də xanəndəlik sənətinə sövq edirdi. Mən əvvəllər Cabbarın, Ələsgərin və Keçəçinin qrammofon vallarına saatlarla qulaq asar və dükanda dəri aşılayarkən öz-özümə zümzümə edərdim.

Bir gün dükanda heç kəs yox idi. Mən özüm üçün oxuyanda, demə dayım xanəndə Məmmədqulu dükanın yanında durub mənim oxumağımı eşidirmiş. Bu hadisə mənim xanəndə olmağıma səbəb oldu. Dayım evdə bir qədər mənimlə məşğul olduqdan sonra özü ilə toy məclislərinə apardı... Mən o vaxtları Cabbarın qrammofon vallarından öyrəndiyim “Heyratı”, “Kürdü” və “Arazbarı”nı, Keçəçidən “Bayatı-Qacar”ı, Şəkili Ələsgərdən “Rahab”ı oxuyardım. Sonra bir neçə vaxt məşhur qarmonçalan Abutalıb və Ağalar ilə şəhərin gəzməli yerlərində qurulan məclislərə gedərdim".

Muğamı böyük ustadlardan öyrəndi

Musa Şuşinski 1912-ci ildə “Qarğa” ləqəbi ilə məşhur olan qarmonçu Məşədi Müseyib ilə Gəncə şəhərinə gedir və orada Məşədi Müseyibin vasitəsi ilə Əbdülbaqi (Bülbülcan), Malıbəyli Həmid, Məşədi Cəmil Əmirov kimi dövrünün görkəmli musiqiçiləri ilə dostluq əlaqəsi yaradır.

Musa Şuşinskinin ustad xanəndə kimi inkişafında Malıbəyli Həmidin böyük rolu olmuşdur. Musa Şuşinski özü də bunu etiraf edərək demişdir ki, “Mənim bir xanəndə kimi tanınmağımda və bu sənətə yiyələnməyimdə hörmətli müəllimim Həmidin əməyi çoxdur. Mən Həmiddən ”Rast", “Orta segah”, “Humayun”, “Şüştər” muğamlarını tamam-dəstgah öyrəndim. Onu da deyim ki, Həmiddən sonra mənim ikinci müəllimim tarzən Məşədi Zeynal olmuşdur. Məşədi Zeynal ilə Həmidin öyrətdiyi muğamları çalıb, oxumaqla get-gedə muğam musiqisinə yiyələndim".

Musa Şuşinski 1915-ci ilin sonuna kimi əvvəllər Məşədi Cəmil, sonralar tarzən Mədrüs və kamançaçı şuşalı Böyükkişi ilə Gəncə, Qarabağ, Şəki mahallarında çalıb-çağırmışdır.

Çox keçmir ki, istedadlı xanəndə Musa Şuşinskinin şöhrəti Gürcüstana da yayılır və o, 1916-cı ildə “Auditoriya” klubu tərəfindən Tiflis şəhərinə dəvət edilir. O, burada məşhur müğənni Seyid Şuşinski ilə birlikdə konsert verir. Konsertdə Musa Şuşinski “Rast” muğamını məharətlə ifa edir və dinləyicilərin rəğbətini qazanır.

Musa Şuşinski eyni zamanda Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında da böyük rol oynamışdır. O, Tiflisdə yaşadığı illərdə (1916-1920) “Auditoriya” klubunda Əli Qurbanov, Ələkbər Seyfi, İbrahim İsfahanlı, Olya və Asya xanım kimi məşhur artistlərlə opera və operetta tamaşalarında Kərəm, Sərvər, Əsgər rollarında çıxış etmişdir.

O dövrün teatr afişalarında Musa Şuşinskinin adına tez-tez rast gəlirik. Məsələn, 1919-cu il 26 iyunda Tiflis müsəlman dram cəmiyyəti olan İttihad (birlik) ittifaqı Ü.Hacıbəyovun “O olmasın, bu olsun” musiqili komediyasını tamaşaya qoyarkən Sərvər rolunu Musa Şuşinski oynamışdır.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1920-ci ildə yenidən Gəncəyə qayıtmışdır. O, burada təzəcə yaradılmış xalq teatrında Məşədi Cəmil Əmirov, Malıbəyli Əsgər və Bülbül ilə birlikdə çalışmışdır.

Böyük sənət səhnələrində

Gəncənin mədəni həyatında Musa Şuşinskinin də özünəməxsus rolu olmuşdur. O, həm şəhər xalq teatrında bir opera artisti kimi çıxış edir, həm də təzəcə açılmış musiqi məktəbində muğamatdan dərs deyirdi.

Görkəmli bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov 1932-ci ilin yayında Musa Şuşinskini Bakıya dəvət edir. O zaman məşhur bəstəkarın rəhbərliyi ilə şəhərin Rote-Fane (indiki Nizami adına) parkında “Şərq konsertləri” təşkil olunurdu. Həmin ilin iyul ayında Musa Şuşinski də Bakı tamaşaçıları qarşısında çıxış etmişdi. Görkəmli xanəndə bu konsertlərdə muğamları və qədim el nəğmələrini böyük məharətlə ifa etmiş, dinləyicilərin rəğbətini qazanmışdır. Buna görə o, ikinci dəfə həmin ilin iyul ayında Müdafiə Evinin (indiki Dövlət Filarmoniyası) binasında “Bayatı-Şiraz”, “Zabul”, “Çahargah” muğamlarını özünəməxsus incəliklə oxumuşdur.

Musa Şuşinski Bakıya ikinci dəfə 1947-ci ildə Dövlət Radio Verilişləri Komitəsi tərəfindən dəvət olunmuşdu. O, radioda tarzən Hacı Məmmədovun müşayiəti ilə bir neçə muğam və təsnif oxumuşdur.

Musa Şuşinski uzun illər Gəncə Dövlət Filarmoniyasında və teatrında bir xanəndə-artist kimi çalışmışdı. O, 1957-ci ildən ömrünün axırına kimi Gəncə Musiqi məktəbində səs sinfində müəllimlik etmiş, gənc xanəndələr nəslinin yetişməsində əlindən gələni etmişdir.

Musa Şuşinski klassik Azərbaycan xanəndələrinin gözəl ənənələrini davam etdirən sənətkarlarımızdan biri olmuşdur. O, “Rast” və “Segah” kimi xalq arasında çox yayılmış muğamları ifa edərkən özünü Həmidin və İslamın ənənələrinin ən görkəmli davamçısı kimi göstərmişdir. Onun muğamları ifa edərkən vurduğu incə guşəxanlıq Əbdülbaqi Zülalov, Cabbar Qaryağdı oğlu kimi böyük xanəndələrin də diqqətini cəlb etmişdi.

Görkəmli xanəndə Musa Şuşinski 1971-ci il yanvar ayının 25-də Gəncə şəhərində vəfat etmişdir.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 18 mart.- S.14.