Jurnalistikadan yazıçılıq yoluna doğru...

Mətbuatın mərkəz nöqtəsində

Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında mühüm xidmətlər göstərmiş görkəmli şəxslərdən biri də yazıçı-jurnalist Əfqan Əsgərovdur. O, ömrünün yarım əsrdən çoxunu mətbuata, ədəbiyyata həsr etmiş, həm nəsr, həm də dramaturgiya sahəsində maraqlı əsərlər yaratmışdır.

Əfqan Əsgərov ötən əsrin 50-ci illərində ədəbiyyata gəlmiş, həmin vaxtdan da mətbuatda yorulmadan fəaliyyət göstərmişdir.

Əfqan Hacıağa oğlu Əsgərov 23 sentyabr 1929-cu ildə Şirvanın Qarabağlılar kəndində anadan olub. Çox zəngin və maraqlı həyat yolu olan Əfqan Əsgərov ağır müharibə illərində orta təhsil almaq imkanından məhrum olmuş, lakin cəmi üç sinif oxusa da ona 8-ci sinfi bitirmək haqqında şəhadətnamə verilmiş və o bir qohumunun məsləhəti ilə tibb texnikumuna daxil olaraq feldşer ixtisasına yiyələnmişdir. Uşaqlıqdan şeir yazmağa böyük həvəsi olan Əfqan Əsgərov Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub, lakin rektor Abdulla Qarayevin köməyi ilə jurnalistika şöbəsində oxuyub.

1953-cü ildə universiteti bitirəndən mətbuatda çalışan Ə.Əsgərov jurnalist kimi ilk dəfə “Azərbaycan gəncləri” qəzetində fəaliyyətə başlayıb. Qəzetin səhifələrində bir-birinin ardınca maraqlı publisistik yazıları, oçerkləri, felyeton və hekayələri, hətta “Poçtalyon” kino-ssenarisi çap edilən Əfqan çox gənc yaşlarından oxucuların məhəbbətini qazana bilib. Əfqan Əsgərov eyni zamanda bu qəzetdə elan olunan gənclik mövzusunda səhnə əsəri müsabiqəsində iştirak edərək üçüncü mükafata layiq görülüb. Bundan sonra o, daha bir səhnə əsəri yazıb. Yaradıcılığa hekayələrlə başlayan Əfqan bu ilk səhnə əsərləri ilə şöhrət qazanıb və bir-birinin ardınca yazıçının “Gecikmisən” (1961), “Gözəllik sorağında” (1962), “Sən belə deyilsən” (1963), “Sarı əlcək” (1965) və başqa hekayə topluları nəşr edilib.

Bir müddətdən sonra isə Moskvada ali ssenarist kursunda oxuyan Əfqan iki ildən sonra Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında redaktor kimi fəaliyyətini davam etdirib.

Kinostudiyanın problemləri ilə bağlı “Kommunist” qəzetində məqalə ilə çıxış edən Əfqan Əsgərovun bu yazısı həmin vaxt Azərbaycan KP MK-nın şöbə müdiri Şıxəli Qurbanovun da iştirak etdiyi müşavirədə müzakirə olunub və Əfqana “Kommunist” qəzetində işləməyi məsləhət görüb. Beləliklə, Əfqan Əsgərov həmin qəzetdə ədəbiyyat şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin edilib. 1989-cu ildə “Sovet kəndi” qəzetinin redaktoru olub. 1991-ci ildə Ali Sovetin orqanı olan “Həyat” qəzetinin baş redaktoru işləyib.

Əfqan Əsgərov istedadlı yazıçı və dramaturq kimi də məşhur olub. Onun qələmindən çıxan “Gülyanaq”, “Katib”, “Həsrət də bir vüsaldır”, “Qartal əfsanəsi” romanları, “Dədə Bəhmən” trilogiyası, “Qozbel”, “Məhəbbət ətirli qərənfilim”, “Dünya gözəlliyindir”, “O, daş deyildir” və başqa povestləri ədəbi nəsrimizin inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edən əsərlərdən sayılır.

Maraqlı səhnə əsərləri

Dramaturgiya sahəsində də qələmini sınayan Əfqanın “Sarı əlcək”, “O mənim oğlumdur”, “Dağ seli”, “Gülməyən adam” adlı pyesləri respublikamızın müxtəlif teatrlarında tamaşaya qoyulub. Tamaşaçılar tərəfindən xüsusi rəğbətlə qarşılanan “Qız atası” komediyası Əfqanın ən yaxşı pyeslərindən sayılır. “Qız atası” komediyası həm də teatrlarda ən çox oynanılan tamaşalardan biri olub.

70-ci illərin başlanğıcında oxucuların qəlbinə geniş şəkildə yol tapmış Əfqan milli həyatın daha qlobal problemlərini əks etdirən romanları ilə nəsrimizi zənginləşdirdi. Əslində o, XX əsr Azərbaycan kəndində baş verən ciddi siyasi və sosial dəyişiklikləri nəsrə gətirdi. Bu məsələlər yazıçının “Dədə Bəhmən” trilogiyasında öz əksini tapmışdır. Trilogiya “Gülyanaq” romanı ilə başlayır. “Gülyanaq” 70-ci illərin ən təsirli, cəmiyyət həyatındakı ziddiyyət və iztirabların geniş lövhəsini özündə əks etdirən romandır.

Professor Azad Nəbiyev: “Əfqanın yaradıcılığında tarixi romanlar xüsusi yer tutur. Tarixi roman yazmağın məsuliyyətini yaxşı başa düşən yazıçı Azərbaycan tarixində analitik araşdırılmalar aparmışdır. Bu mənada ”Bəy İnal", “Şahlar şahı”, “Cənnətməkan” romanlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Əfqan Azərbaycan ərazisindəki hökmdarlıq dövrünü, həmin dövrdə azərbaycanlıların adət-ənənəsinin, həyat və məişətinin bu günümüz üçün son dərəcə əhəmiyyətli və maraqlı olan xüsusiyyətlərini öyrənmiş, bir neçə ilin axtarışından sonra trilogiyanın ilk romanı olan “Bəy İnal”ı yazmışdır. Əsər xalqımızın qədim dövr tarixini, dövlətçilik ənənəsini öyrənmək baxımından maraqlı olduğu kimi, Azərbaycan xalqının tarixi taleyini, müxtəlif qonşu ölkələr əhatəsində keşməkeşli taleyini öyrənmək baxımından da bir o qədər əhəmiyyətlidir.

Yazıçı haqqında tənqidçi fikirləri...

Əfqanın tarixi romanlarının başqa bir cəhətini də qeyd etmək vacibdir. Məlumdur ki, sovetlər dönəmində yaranan bütün bədii ədəbiyyatda şahlara, padşahlara və sultanlara münasibət birmənalı olmamışdı. Əksər nümunələrdə onlar zalım, qaniçən, ədalətsiz insanlar kimi təqdim edilmişdi. Təbii ki, bu da tarixi həqiqətlərin təhrifi idi. Xalqımızın tarixi taleyində ədalətli, ağıllı, mərhəmətli, xalqın yüksəliş və tərəqqisi uğrunda çalışan hökmdarlar da az olmamışdır. Onların bir çoxu yaxşı tərbiyə görmüş, ölkəni ədalətlə idarə etmişdir. Yazıçı bütün bu dəyərlərə söykənərək trilogiyasında ədalətli hökmdarların bədii obrazını yaratmaq üçün bir sıra mühüm tarixi qaynaqlara istinad etmişdir. “Bəy İnal”a olduğu kimi, Xosrov Ənuşirəvan şaha həsr etdiyi “Şahlar şahı” romanı da tarixi həqiqətlərə söykənir. “Şahlar şahı” yazıçının yaradıcılığında özünə xüsusi yer tutan tarixi-əfsanəvi romandır. Əfqan burada tarixi roman janrının yeni hüdudlarını müəyyənləşdirməklə yanaşı, ona eyni zamanda bu mövzuda indiyədək yazılmış əsərlərdən fərqli olaraq tamamilə yeni məzmun gətirmiş, hökmdar-xalq qarşılıqlı əlaqəsi zəminində ədalətli hökmdarın yeni tipini yaratmışdır. Tarixdə bütün sonrakı nəsli Söhrab kimi “türkzadə” adlandırılan Şahlar şahı Xosrov Ənuşirəvan adil, xalqın sevimli övladı, xalqa arxalanan, onun köməyi ilə şahlıq taxtını qoruyub saxlayan hökmdar kimi oxucuya təqdim edilmişdir. Trilogiyanın Şah Abbasa həsr edilmiş və yaxın macalda işıq üzü görəcək üçüncü kitabında da cənnətməkan Şah Abbasın mənəvi və əxlaqi saflığı, kamil və güclü hökmdar şəxsiyyəti maraqlı üslubda işlənmişdir".

Əfqan Əsgərov müharibə mövzusunu da nəsrə gətirən yazıçılardan olub. 60-cı illərin sonunda yazıçı bu mövzunu partizan hərəkatı kontekstində qələmə alıb... Alman faşistlərinə qarşı işğal zonasında - Pskov yaxınlığında həmyerlimiz göyçaylı İsmayıl Əliyevin qəhrəmanlığını geniş bədii epizodlarda qələmə alıb və əsər çap ediləndən sonra geniş marağa səbəb olub. Qəhrəmanın valideynlərinin Müdafiə Nazirliyinə müraciəti nəticəsində İsmayıl Əliyevin sənədləri tapılaraq, təltif edildiyi orden və medallar Azərbaycana göndərilib. Bu romanda yazıçının Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixini əks etdirən əfsanə və rəvayətlərdən də məharətlə bəhrələndiyini qeyd etmək vacibdir.

Onun “Qız atası”, “Tamah dişi”, “Cənnət alması” və başqa səhnə əsərləri yüksək tamaşaçı zövqünə cavab ən yaxşı ədəbi nümunələrdir. Onun qələmə aldığı səhnə əsərlərində bunu görmək olur.

Əfqan Əsgərov respublikamızın qocaman jurnalistlərindəndir və hələ ondan öyrənməli çox şeylər var...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 17 may.- S.14.