Bülbülün böyük kəşfi- gözəl səsli çəkməçi...

Çust dükanından böyük səhnəyə vəsiqə

Azərbaycan xalq musiqisinin inkişafında önəmli xidmətləri olan sənətkarlar sırasında xanəndə Ağabala Abdullayevin də adı var. Onun həm milli opera tamaşalarında ifa etdiyi obrazlar, həm də xalq musiqi xəzinəmizə verdiyi töhfələr uzun illər yaddaşlardan silinməyəcək.

Ağabala Abdullayev 1910-cu ildə Qubadlı rayonunun Çərəli kəndində anadan olmuşdur. Ağabalanın atası Məmmədbağır, babası Məşədi Abdulla Ağayevlə birlikdə Füzuli rayonunun (keçmiş Qaryagin) Qarakollu, Gorazallı və Saracıq kəndlərinin kəhrizlərində işləyirdilər. Ailənin güzəranı ağır olduğu üçün Ağabala uşaq vaxtlarından kənd varlılarının qoyun-quzusunu otarmışdır. Onun əmisi Hümbət Ağayev Qaryagində yaşayırdı. Çox keçmir ki, Məmmədbağır da ailəsini Qaryaginə qardaşının yanına köçürmüşdür.

Ağabala on iki yaşında buradakı kəndli gənclər məktəbinin birinci sinfinə daxil olur. Amma yaşının çoxluğundan o, gecə kursuna keçməyə məcbur qalır. Oxumaqla bərabər o, atasının razılığı ilə çust tikən usta Rza kişinin yanında şagirdlik edir. Elə onun gözəl səsi də burada kəşf olunur. Gənc çəkməçi hərdən usta eşitməsin deyə pəsdən oxuyar, mızıldanardı. Çox keçmir ki, özü usta olan Ağabala ayrıca dükan açıb orada işləməyə başlayır. Özü usta olanda da yanıqlı-yanıqlı oxumağından qalmır.

Ağabalanın atası Məmmədbağırın da gözəl səsi vardı və bunu çoxları bilirdi. 1925-ci ildə indiki Müəllimlər evinin yerləşdiyi binanın açılış günündə Qaryagin Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri Məmmədxan Məmmədxanov təbrikdən sonra geniş salona göz gəzdirib Məmmədbağırı tapır və ondan oxumasını xahiş edir. Məmmədbağır yanında oturmuş oğlu Ağabalanı səhnəyə çıxarıb deyir: “Qoy mənim əvəzimdən bu oxusun...”. Əvvəlcə özünü itirən Ağabala dolu salona baxıb haçandan-haçana özünə gəldikdən sonra həzin səslə atasından öyrəndiyi el bayatılarından bir-iki ağız oxuyur. Salonu alqış səsləri bürüyür...

Bu hadisədən iki il sonra, 1927-ci ildə Ağabalanın işlədiyi dükana üç nəfər daxil olur. Əvvəlcə Ağabala onları çust alan hesab edir. Sən demə, onlar bayaqdan dükanın qarşısında dayanıb, yanıqlı-yanıqlı oxuyan Ağabalaya qulaq asırmışlar. Bu üç nəfər Bülbül, İsmayıl Eloğlu və Mürşüd Haşımlı imişlər. Onlar Ağabalanı kluba dəvət edib səsini yoxlayır və bəyənirlər. Bülbül gedəndə Ağabalanı o vaxt Qaryagində klub müdiri işləyən M.Haşımlıya tapşırır. Bu hadisə onun həyatında mühüm rol oynayır. Gündüzlər dükanda işləyib, axşamlar yaradıcılıq dərnəklərində iştirak edən Ağabala xorda və tamaşalarda epizodik rollarda çıxış etməyə başlayır.

Opera tamaşalarında əsas rollarda

“Vikipedia” yazır ki, 1928-ci ildə Qaryagində çəkməçi arteli açılır. A.Abdullayev həmin arteldə işləsə də, klubda tamaşalarda həvəslə iştirak edir. 1930-cu ildə qarmon çalan Topaşa Əhmədov öz pulu ilə Ağabalaya qaval alır və birinci dəfə onu Gecəgözlü kəndinə toya oxumağa aparır. O vaxtdan etibarən A.Abdullayev yaxın və uzaq kəndlərin toy şənliklərində iştirak etməyə başlayır.

Həmin illər Ağabala Qaryagin klubunda müxtəlif səhnə obrazları yaratmışdır. Bu obrazların içərisində “Əsli və Kərəm” operasında Kərəmin atasının rolu xüsusilə diqqətəlayiqdir. 1933-cü ildə Qaryaginə qonaq gəlmiş Seyid Şuşinski burada ona təklif olunmuş klub müdiri vəzifəsini qəbul edib 1937-ci ilə qədər burada işləmişdir. Ağabala səhnə texnikasını C.Vəzirov və M.Haşımlıdan öyrənmişdisə, muğam ifaçılığının sirlərini Seyiddən öyrənmişdi.

1933-1937-ci illərdə A.Abdullayev “Leyli və Məcnun”da Məcnunun atası, “Əsli və Kərəm”də Kərəmin atası, “Aşıq Qərib”də Qəribi, “Arşın mal alan”da Süleyman rollarını məharətlə ifa etmişdir. 1938-ci ildə Qaryagin “kolxoz-sovxoz” teatrı açıldıqdan sonra A.Abdullayev də bu teatrın tərkibində Bakıda, İmişlidə, Ağcabədidə, Cəbrayılda, Zəngilanda və s. rayonlarda tamaşalarda uğurla çıxış etmişdir.

1939-cu ildə Azərbaycanın xalq artisti Hüseynqulu Sarabski Qaryagin rayonundan Azərbaycan Ali Sovetinə deputatlığa namizəd irəli sürüldüyünə görə tez-tez rayona gedib-gəlirdi. H.Sarabski Ağabalanın oynadığı Məcnun rolunu xüsusilə yüksək qiymətləndirir. Məcnun və Kərəm rolları Ağabalanı bütün Azərbaycanda məşhurlaşdırmışdır.

Böyük Vətən müharibəsi başlanan gün Ağabalanın üzv olduğu kollektiv Qafanda qastrol tamaşaları verirdi. Müharibə xəbərini eşitdikdə kollektiv Qaryaginə qayıtmağa məcbur oldu. Kollektivin böyük bir hissəsi orduya səfərbərliyə alındı. Ağabala və dostu C.Cəfərov gənclərdən ibarət bir dəstə yaradaraq tez-tez çağırışçılar qarşısında konsertlər verirdilər.

Teatrın rejissoru müharibəyə getdiyi üçün kollektivə Bakıdan Cəlil Bağdadbəyovu rejissor göndərirdilər. O, az müddət içərisində müharibəyə aid bir neçə tamaşa hazırladı. Ağabala həmin əsərlərdə rejissor köməkçisi olmuşdur. Onların hazırladıqları “Çətin dərə” əsəri tamaşaçılar tərəfindən xüsusi maraqla qarşılanmışdır. Mürşüd Haşımlı ordudan tərxis olunandan sonra operaları yeni variantda işləyib hazırlamışdır. Bu operalarda Ağabala bir-birindən maraqlı olan Məcnun, Qərib, Əsgər, Kərəm, Sərvər surətlərini yaratmışdır.

Bakıda böyük konsertlər

1953-cü il sentyabrın 27-də A.Abdullayev Bakıda M.Maqomayev adına filarmoniyada böyük və rəngarəng konsert proqramı ilə çıxış etmişdir. Konsertdən sonra Səməd Vurğun və Süleyman Rüstəm filarmoniya müdirinin otağında Ağabalanı uğurlu çıxışına görə səmimi təbrik etmiş, onun Bakıda qalmağını məsləhət görmüşlər. Xanəndə Bakıda qalmağa razılıq verməmişdir.

1956-cı ildə Bakıda xəstəxanada yatarkən görkəmli musiqişünas Ə.Bakıxanovla tanış olan Ağabala onun dəvəti ilə Radio Verilişləri İdarəsinə getmiş, “Rast”, “Zabul” muğamlarını və “Şamama” mahnısını lentə yazdırmışdır. Lentə qulaq asan komissiya A.Abdullayevə birinci dərəcəli xanəndə adı vermişdir. Həmin vaxtdan etibarən artıq tanınıb məşhurlaşan xanəndə Azərbaycanın müxtəlif şəhər və rayonlarında, kəndlərində böyük konsert proqramı ilə çıxışlar etmişdir. Xanəndə 1963-cü il aprelin 17-18-də Bakıda, aprelin 19-da Sumqayıtda, aprelin 20-də isə Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda maraqlı konsertlər vermişdir.

İndi respublikada tanınmış müğənnilərdən olan İ.Rzayevin, S.Abdullayevin, T.Mustafayevin, M.Məmmədovun, T.Musayevin, Y.Əliyevin və başqa müğənnilərin yetişməsində A.Abdullayevin böyük zəhməti olmuşdur.

Ağabala Abdullayev ayrı-ayrı vaxtlarda “Rast”, “Segah-Zabul” muğamlarını, “Arazbarı”, “Qarabağ şikəstəsi” ritmik muğamlarını, “Şamama”, “Güloğlan”, “Qaçaq Nəbi” mahnılarını lentə yazdırmışdır.

Ağabala Abdullayev 1976-cı ildə vəfat etmişdir.

Həyatdan vaxtsız köçmüş oğlu Zöhrab Abdullayev bir neçə mahnının müəllifidir. Digər oğlu Nizami Abdullayev neçə illərdir ki, “Zabul” instrumental ansamblına rəhbərlik edir. O, oğlu balaca Ağabala ilə ata-baba səsini, sənətini yaşadır.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 22 may.- S.14.