Böyük sənətində
“tənha” fırça ustası...
«Böyük qüvvəyə,
böyük nəfəsə malik rəssam...»
Görkəmli fırça
ustası Cavad Mircavadov Azərbaycan rəssamlığında
müasir istiqamətin banisi kimi tanınır. Rəssamın 1989-cu ildə Moskvada
Şərq Xalqları Muzeyində
təşkil olunmuş fərdi sərgisinin
annotasiyasında Cavad Mircavadov müasir Azərbaycan rəngkarlığının
banisi adlandırılıb.
Məhz
20-ci əsrin son 25 ilində fəaliyyət göstərən
rəssamların , daha dəqiq desək “70-ci illər”in əsas
nümayəndələri Cavadın həmfikirləri, şagirdləri,
həmkarları olmuşlar.
Cavad
Mircavadov yazırdı: “Mən Azərbaycanda doğulmuşam,
lakin yaradıcılığımla Qolfstrimlə Sakit okeandan,
Eskimoslar torpağı ilə Afrika kontinentindən gələn
küləklərin qovuşduğu yerə
ucalmışam”.
Azərbaycan
rəssamlarının “yetmişinci” illər nəsli “Cavad təsiri”
altında formalaşıblar. Özünü
bütövlükdə peşəsinə həsr edən
Cavadın 1987-ci ildə sənəti tanındı.
Bakının, Moskvanın, bir sıra Avropa
paytaxtlarının, həmçinin Yaponiya şəhərlərinin
ən nüfuzlu sərgi salonlarında təşkil olunan bir
çox sərgilər artıq xəstə Cavad
üçün heç olmasa nisbətən mənəvi
kompensasiya oldu.
Görkəmli
sovet sənətşünası, rus və Avropa incəsənəti
tarixi ilə bağlı çoxlu əsərin müəllifi
M.V. Alpatov Cavad haqqında yazıb: “Mircavadov - böyük
qüvvəyə, böyük nəfəsə malik rəssamdır.
Onun rəngkarlıqla əzbərlənmiş üsulu yoxdur.”
Onun əsərləri
dünyanın bir çox muzeylərində və şəxsi
kolleksiyalarında saxlanılır.
Mir Cavad 19 yanvar
1923-cü ildə Bakıda
doğulub. Uzun illər ağır xəstəliklə mübarizə
aparıb, 1992-ci ildə
“Kopenhagen -Moskva” qatarında vəfat edib. Məzarı Yasamal qəbiristanlığındadır.
Öz sənətinə vurğun
olan Cavad incəsənəti ideoloji
təbliğat vasitəsi
kimi tamamilə inkar edirdi. Cavad
Mircavadov Konçalovski ailəsinin
yaxın dostu idi və dəfələrlə
Pyotr Petroviçin Abramsevodakı evində olmuş, incəsənət
haqqında uzun müddət söhbət
etmişdi.
Cavad Mircavadov Leninqrad Dövlət Ermitajında
adi fəhlə işləmişdir. O bunu
orada onu maraqlandıran kolleksiyalara baxmağa nail olmaq üçün etmişdi. Rəssamın xatirələrinə görə,
onu muzeyin işçiləri “dəli”
adlandırırdılar və
öz niyyətindən
daşınmayacağını görüb, ona Sovet İttifaqının ən böyük muzeyinin əsas guşələrinə maneəsiz
daxil olmağa icazə verirlər. Beləliklə,
rəssam El Qrekonun, Rembrandtın əsərlərindən
çox şey öyrənir, surətlərini
çıxarır, orijinalını
ətraflı tədqiq
edir. Sezan və Van Qoqun qadağan edilmiş əsərləri Cavad üçün əsl məktəb olur.
İnsanlardan uzaq dünyada...
Cavad Mircavadov 1954-cü ildə
Leninqraddan Bakıya qayıdaraq Buzovnadakı tanışının
sahibsiz qalmış mənzilində tək-tənha yaşamış,
yaradıcılıq eksperimentləri
ilə məşğul
olmuşdur. Bu həyat
tərzi 10 il çəkmişdir. Rəssam
öz təcrübələrində
təsviri sənət
üçün qətiyyən
ənənəvi olmayan
materiallardan- metal, daş,
qum, bitum, qatran, sementdən istifadə edirdi. Rəssam yalnız çox az adamı
hərdənbir özünün
tənha aləminə
buraxırdı. Bağ
evi sahibinin tələbinə görə
rəssam bütün
bu “antisovetçiliyə”
son verməli idi. Rəssam Buzovnanın gözdən uzaq bir yerində özünün “nəhənglərini”
quma basdırır, kartda onların yerini qeyd edib
öz aləmində bir vaxt onları
həyata qaytaracağı
haqqında düşünür.
Lakin kart itir, həmin yeri tapmaq mümkün olmur və o, 1966-cı ildə şəhərə,
adamların arasına
qayıdır.
Cavad Mircavadovun ən erkən rəngkarlıq əsəri 1967-ci il tarixi ilə qeyd olunur. Bu
əsərin adı “Yırtıcı”dır. Bizim qarşımızda
ayaqları sarılı,
arxası üstə atılmış qoyun, yaxında isə - hansısa canlı, dişini ağartmış,
torbasayağı gövdəsi
olan qeyri-adam təsvir olunub. Burada rəssamın təsvir etdiyi cəmiyyətə, onu əhatə edən mühitə alleqorik yanaşması aydın görünür.
Cavad Mircavadov yaşadığı
mühitə münasibətini
belə ifadə etmişdir: “Sovet sistemi mənim sənətimin cəlladı
olub.
Cavad Mircavadovun yaratdığı
div obrazı insanda ola biləcək
bütün alçaq
və rəzil cəhətləri özündə
birləşdirən personajdır.
“Divin hiylələri”
(1980), “Arena” (1981), “Ehtiras” (1983) kimi əsərlərdə
bu, qabarıq verilir.
Cavad Mircavadov: “Mən şəkillərimdə bizim
insan qəlbimizin gözəlliyini, həmçinin
onun alçaqlığını,
ağciyərliyini və
insani günahlarını
əks etdirirəm. Məhrumiyyətə baxmayaraq, həyatın
mənasına özümü
ifadə vasitəsilə
nail olmağa çalışıram
- bu mənim başlıca məsləkimdir”.
C.Mircavadovun “Toy” (1973), “Naxır bulağına”
(1982), “Şaman-qadın” (1983), “Sakitlikdə və sərinlikdə” (1984), “Çılpaq
qadın” (1984), “İris
ilə qız” (1986),
“Uzanan qadın” (1987) əsərləri buna misal ola bilər.
Cavad Mircavadovun əsərləri
içərisində elələri
vardır ki, rəssam bunların üzərində bir neçə il
işləmişdir. “Müxtəlifliyin
vahidlik panoramı”
(1985-87) adlı əsərində
rəssam şərti
olaraq, müxtəlif tayfa və xalqlara
məxsus olan simaların nümunəsində
bütün bəşəriyyətin
ümumi problem və qüsurlarla yükləndiyini
nümayiş etdirməyə
çalışmışdır. “Əsrin himni”
və “Şərq miniatürü mövzusunda
improvizasiya” da bu qəbildən olan əsərlər silsiləsinə daxildir.
“Şərq miniatürü
mövzusunda improvizasiya”
silsiləsindən olan
- “Atlılar” (1984), “Lüt-üryan”
(1984), “Günəşli atlı”
(1984), “Sarayda” (1985), həmçinin
“Gəzinti” (1981), “Uşaq
arabası” (1985) əsərləri
də bu üslubda yaradılmışdır.
“Ümid işığı”nda əbədiyyətə...
Cavad Mircavadovun
yaratdığı əsərlərin
sayı çoxdur.
Rəssamın yaradıcılığında
iki əsər xüsusi yer tutur. Bunlar “Məxfi gecə”
(1982) və “Ümid işığı” (1982) əsərləridir.
“Ümid işığı”
əsərinin yaranma səbəbini və tarixini rəssam özünün tərcümeyi-hal
essesində nəql edib. Buzovnadakı həyatı dövründə
o, isti gündə gəzintiyə çıxan
rəssamın yolunun üstünə heç kəsin yaşamadığı
koma çıxır.
Yorulmuş rəssam qum üzərində uzanır: “Qumdan sərinlik gəlirdi və görünür, torpağın ”tok"u mənə sağlamlıq energiyası
göndərirdi. Mən səadət,
dinclik hiss etdim və yuxuladım. Yuxuda mən əqli xəstəliyə düçar
olmuş adamı gördüm, o, xoşbəxt
görünürdü. Qarşısında qum üzərində
qadın uzanmışdı.
Kişi əlini haldan düşmüş, tağın
aşırımında dayanan
it tərəfə çəkdi.
O kimisə görmək
xoşbəxtliyində idi.
Ondan bir qədər aralı Ruh-İşıq dururdu.
O onu görmürdü.
Lakin mövcudluğu ona ümid işığı
verirdi. Sonralar mən o görüş
əsasında şəkil
çəkdim. Onu “Ümid
işığı” adlandırdım
və Salvador Daliyə
ithaf etdim".
Rəssamın əsərlərində bir
çox təkrarlanan
kompozisiyalara da rast gəlmək olur. “Şubanda” (1984), “Naxır” (1986) əsərləri,
“Dəvə belində”nin bir neçə
kompozisiyası bu qəbildəndir.
Artıq xatırlanan “Yırtıcılar”,
“Buxov”, “Qurbanlıq” şəkillərindəki bəzədilmiş
qoyun motivi də həmin əsərlərlə səsləşir.
“Təmas” (1984) və “Humay” - sülh quşu" (1986) əsərlərindəki
kompozisiya da eyni əsaslıdır.
“Humay - sülh quşu” tablosunda kompozisiyanın simmetriyasında
verilmiş rənglər
toplusuna daxil olunan mifoloji quş Humayın pozitiv obrazı ilə raslaşırıq. Lakin birdən
mərkəzi obrazın
duruşu barədə
sual meydana çıxır. Quşu yuxarı
uzadılmış əllərində
tutan qadının başı qeyri-təbii tərzdə arxaya atılıb, sanki burulub. Və bu, ilk baxışda,
xalis formal üsul ani olaraq kompozisiyaya
həm gərginlik, həm təəssüf, həm acı istehza gətirir.
C.Mircavadovun yaratdığı əsərlər
arasında bir sıra mənzərələr
də var. İki kiçik Abşeron mənzərəsində Abşeron
qəsəbələri üçün
ilk baxışda tipik
olan bir guşəni görürük...
“Azadlıq”ın
Araşdırmaçı Jurnalistlər
Qrupu KİV-ə Dövlət
Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə
çap edilir
Azadlıq.- 2013.- 10 sentyabr.- S.14.