Uzaq diyarlardan gələn gözəl səslərimiz

Məşhur «arşınmalçı» xanəndə

Azərbaycan xanəndəlik məktəbinin görkəmli nümayəndələrindən biri də Məcid Behbudovdur. Onun adı musiqi tariximizə unudulmaz sənətkar olaraq həkk olunub. Uşaqlıqdan gözəl və məlahətli səsi olan Məcid Behbudov gənc yaşlarından xanəndəliyə başlayıb. O, ilk vaxtlar xüsusi məclislərdə, sonralar isə toy şənliklərində ara-sıra xanəndəlik edərək, sonralar məşhurlaşıb.

Məcid Behbudov hətta xanəndəlik sənətinə başlamazdan əvvəl bir müddət şəbihlərdə yer almış, Şuşada Yuxarı Gövhər ağa məscidində nöhə oxumuş və minacat vermişdi.

Məcid Behbudovun səsi yazılmış onlarca val ən məşhur muzeylərdə, o cümlədən, Böyük Britaniyanın məşhur Kral Kitabxanasında qorunub saxlanılır. İyirminci əsrin əvvəllərində İngiltərənin “Qrammafon-Rekords” şirkəti tərəfindən buraxılmış qırxdan artıq valın içərisində Məcid Behbudovun oxuduğu mahnılardan ibarət “Şuşa təsnifi”nin də öz xüsusi yeri var. Bu vala yazılmış mahnılardan biri də “Qalalıyam, qalalı!” xalq mahnısıdır. Bu mahnı böyük sənətkarın doğma yurdu olan Şuşaya böyük məhəbbətinin ifadəsidir desək, yanılmarıq.

Məcid Behbudalı oğlu Behbudov 18 aprel 1873-cü ildə Şuşada anadan olub. Məcidin atası Behbudalı kişi bir müddət Qarabağın Boyat kəndində Mirzalıbəy Behbudovun malikanəsində təsərrüfat işlərində çalışmışdır. Atasının vəfatından sonra Məcid doğulduğu Şuşa şəhərinə qayıtmış, burada varlı bir tacirin yanında arşın malı satmaqla başsız qalmış ailələrini dolandırmağa başlamışdır. Gənc Məcid varlı xanımların malikanəsinə arşın malı aparanda, şəhərin küçələrində “Ay arşın malı alan” deyə “Segah” və “Bayatı” üstündə oxuyar, xoş səsi ilə müştərilərin diqqətini cəlb edərdi.

Günlərin bir günü Məcid yenə də arşın malı satmaq üçün şəhərin məhəllələrini gəzib-dolaşarkən, böyük bir imarətin qarşısında dayanır, bu evin sahibi övladının toyuna hazırlıq görürmüş, ona görə də evin xanımı onu içəri dəvət edir. Məcid burada varlı zadəgan nəslindən olan bir qıza vurulur. Həmin qız Məciddən 16 yaş kiçik idi və həmin evə ailəsi ilə birlikdə toya gəlmişdi. Firuzə xanım əslən Qazax qəzasının Salahlı kəndindən - məşhur Vəkilovlar nəslindən olan rus ordusunun polkovniki Abbasqulu bəy Vəkilovun qızı idi. O, Tiflisdə Müqəddəs Nina Qızlar Gimnaziyasını bitirmiş, rus və fransız dillərinə mükəmməl yiyələnmişdi. Toyun səhəri günü Məcid sevdiyi qızı götürüb, Şuşanı tərk edir və Tiflisə üz tutur, burada azərbaycanlılar yaşayan Havlabar məhəlləsində yerləşirlər.

Sevgi ilə gələn böyük şöhrət

Məcid Behbudov burda yaşayan musiqiçilərlə birlikdə toylara, el şənliklərinə gedir, az bir vaxtda musiqisevərlər arasında tanınaraq, böyük nüfuz və hörmət qazanır. Görkəmli aktyor və xanəndə, respublikanın əməkdar artisti Cəlil bəy Bağdadbəyov öz xatirələrində yazır: “1906-1907-ci illərdə Məcid rəsmi xanəndəliyə getdi. Tiflis şəhərində yaşayırdı. Məcidin səsi zil səs idi. ”Segahi Mirzə Hüseyn" və “Şüştər”i yaxşı oxuyardı. Tiflisdə xalq arasında hörməti var idi. Məcid savadlı olduğundan qəzəlləri düzgün oxuyurdu. İrəvanda və xüsusilə, Naxçıvanda geniş xalq arasında hörməti vardı...".

Məcid Behbudov sənət dostları tarzən Məşədi Zeynal Haqverdiyev və Rzabala ilə Tiflisdən tutmuş Zaqafqaziyanın, demək olar ki, bütün şəhər və kəndlərində toy məclislərində iştirak edirdi. Artıq 1910-cu ildə o, Gürcüstanda məşhur xanəndələrdən biri idi.

Riqa şəhərindəki “Qrammofon” şirkəti Azərbaycan musiqiçiləri ilə yanaşı xanəndə Məcid Behbudovun də səsini vala yazmağa dəvət etmişdi. Həmin illərdə o, səsini vala yazdırmaq üçün dəfələrlə bir çox Avropa ölkələrinə dəvət almışdı və bu səfərlərdə xanəndəni rus və fransız dillərini gözəl bilən həyat yoldaşı Firuzə xanım müşayiət etmişdi.

Məcid Behbudovun repertuarı çox geniş, həm də rəngarəng idi. Onu təkcə Azərbaycan məclislərinə deyil, erməni, xüsusilə gürcü məclislərinə tez-tez dəvət edərdilər. Xanəndə erməni və gürcü dillərini yaxşı bildiyindən çox vaxtı məclislərdə gürcü və erməni mahnılarını qüsursuz oxumağı hamını valeh edərdi. Məcid Behbudovun ən çox oxuduğu yer Tiflisin “Dvoryanski klubu” idi.

M.Behbudov, həmçinin, musiqili tamaşalarda da çıxış etmişdir. Təbriz, İstanbul, Sofiya şəhərlərində konsertlər vermişdir. Məcid Behbudov həm də opera səhnəsində çıxış edirdi. O, Azərbaycan bəstəkarlarının yazdıqları, demək olar ki, bütün opera və operettalarda iştirak etmişdir. Üzeyir Hacıbəyovun əsərlərində onun oynadığı rollar, xüsusilə, yaddaqalandır.

Sənətkarın ən qiymətli əsəri - Rəşid Behbudov Məcid Behbudov istedadlı bir xanəndə kimi bir neçə dəfə tarzən Məşədi Zeynal ilə İran məclislərinə də dəvət olunmuşdur. Görkəmli musiqişünas Firudin Şuşinski “Azərbaycan xalq musiqiçiləri” kitabında yazır: “Xanəndənin oğlu Rəşid Behbudov 1942-ci ilin yazında İranın Xoy şəhərində qastrol səfərində olarkən vilayətin adlı-sanlı əyanlarından Analı xan onu evinə qonaq dəvət edir. Məclisdə Rəşidin məlahətli səslə oxuması hamıdan çox xanın arvadını heyrətə salır. Rəşid oxuyub qurtarandan sonra xanın arvadı böyük bir sandığı açıb uzun illərdən bəri qoruyub saxladığı cavan bir oğlanın şəklini və bir ədəd qrammafon valını Rəşidə göstərir. Bu şəkil Məcidin şəkli idi... Analı xanın arvadı Rəşidə deyir ki, mən Naxçıvanda anam ilə bir məclisdə olanda Məcid elə gözəl oxudu ki, anam onu İrana - Xoy şəhərinə, mənim toyuma dəvət etdi. Toy şənliyindən sonra Məcid şəkillə valı mənə yadigar verdi. Bu əhvalat 1912-ci ildə olmuşdu...”.

Sovet hakimiyyəti illərində Məcid Behbudov Tiflisdə musiqi, Firuzə xanım Vəkilova isə maarif sahəsində çalışmışlar. Məcid Behbudov Tiflisin, eləcə də Gürcüstanın azərbaycanlılar yaşayan rayonlarının bütün teatr və konsert salonlarında çıxış edir, əhali arasında xalq musiqimizi və muğamlarımızı təbliğ edirdi.

Firuzə xanım Vəkilovanın (1889-1933) həyatdan vaxtsız getməsi Məcid Behbudova çox pis təsir edir və bu itkidən özünə gələ bilmir. O, artıq Tiflisdə qala bilmir və İrəvana üz tutur, burada Ermənistan İncəsənət İşçiləri İttifaqının Şərq orkestrində işə düzəlir. Lakin burada da qərar tuta bilmir və Firuzə xanımın vətəni Qazağa gəlir və burada mədəniyyət evində çalışmağa başlayır.

Məcid Behbudovun övladları da ata ilə gələn bu ailə ənənəsini davam etdirmiş, milli mədəniyyətimizin inkişafında mühüm rol oynamışlar. Müğənninin oğlu, SSRİ xalq artisti Rəşid Behbudov da öz bənzərsiz səsi ilə dünyanı heyran qoymuşdur. İkinci oğlu - Ənvər Behbudov Rusiyanın xalq artisti, görkəmli rejissor, qızı Nəcibə Behbudova isə Azərbaycanın əməkdar artisti olmuşdur. Məcid Behbudov ortancıl oğlu Rəşidin dünya şöhrətli “Arşın mal alan” filmində baş rola çəkilməsinə və onun gənclik obrazını yaratmasına çox sevinirdi. Filmin çəkilişləri başa çatmağa az qalmış çəkilişə mane olmaq istəyən ermənilər Rəşidə atasının guya ölümü ilə bağlı teleqram vurur və Rəşid çəkilişi yarmçıq qoyub, Qazağa gedir. Atasını sağ-salamat görüb sevinir və yenidən çəkiliş meydanına qayıdır. Rəşidlə görüşündən az müddət sonra 1945-ci il sentyabrın 6-da Məcid Behbudov dünyasını dəyişir və Şuşa uzaq olduğundan onu Qazaxda torpağa tapşırırlar...

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 23 yanvar.- S.14.