Markesin ölümünə ağı

Tarixdə və ədəbiyyatda elə insanlar var ki, onlar bu dünyanın ağrısını canına çəkmək, zülmü, ağırlığı udmaq üçün dünyaya gəlmişlər. Ən qəribəsi budur ki, onlar ingilis, ispan, fransız, türk, rus... olmaqdan daha çox insandırlar. Və bu insanlar dünyanın bir günü dünyadan köçməli olurlar. Bax elə o vaxt göylərdən ulduzlardan, aydan, günəşdən bir dəhşətli ah səsi gəlir. Bəlkə də bu səs Allahın öz səsidir. Yox, onlar Allahın övladı deyil. Onlar bədənlərinə, ruhlarına Allahın alın təri çökmüş nadir insanlardır. Onları yaratmaq üçün yaradılmışlardır.

Bu gün gecənin və ya gündüzün hansı vaxtındasa biz son illərdə yaddaşını itirmiş dahi yazıçını, böyük insanı itirdik. Yalnız Kolumbiya yox, yalnız Latın Amerikası yox, yalnız insanlıq da yox. Bu yeri dolmayacaq itki Allahın öz itkisidir. Büllur bir oyuncaq Allahın əlindən sürüşüb dağa-daşa çarpıldı. Oyuncaq qırıldı və onun zərrələri kainata dağıldı.

Allah öz oyuncağını nə qədər çox sevsə də, qanunlarını onlardan daha çox sevir. O sevimli oyuncaq düşməliydi, sınıq-sınıq olmalıydı və zərrə-zərrə kainata dağılmalıydı. Hər şey pozular, ancaq yaranan ölümlüdür. Qanunu pozula və dəyişə bilməz.

...Artıq 1400 ildir ki, dünyaya peyğəmbər gəlmir. Peyğəmbərlərin gəlməsi zərurətinin bitməsi, sona çatması da bir qanundur. Ancaq Allah bəzən 100, bəzən 1000 ildən bir oyuncaq yaradır və bu oyuncaqla elə həqiqətləri söyləyir ki, bu həqiqətlər olmasa dünya öz zənginliyini, əsrarını, möcüzəsini itirə bilər.

Əslində möcüzə kimi yaradılan, möcüzə kimi yaşayan dünyanın içindəki sirri, təkrarsızlığı, nadirliyi, faniliyi, əbədiyyəti var olan yoxluğu, heç vaxt yox olmayan yoxluğu, heç vaxt yox olmayan varlığı öz bəndələrinə xatırladan Allahın bəndələrinə söyləmək istədiyinin bir zərrəsini o oyuncaqların sözü ilə söyləməyi özünə borc bilir. Allah yaratdıqlarının arasında ən çox insanı sevdiyi üçün o oyuncaqları onlara bağışlayır. Onlara yazı yazdırır, bilinməyən səsləri verir, rəngləri verir, onların görünməyini göstərir və göstərdiklərini maddiləşdirmək ecazı bağışlayır. Bir gün gəlir əlindən salıb o oyuncağı da sındırır. Ah çəkir - çünki dünyada elə bir dil var ki, onu yalnız Allah bilir.

Yox, mən sizə Qabriel Qarsia Markesin əsərlərindən uzun-uzadı danışmayacam. Hamının bildiyini deyil, bəlkə heç kəsin bilmədiyi bir-iki həqiqəti söyləməyə çalışacağam. Narkotikanın zirvədə olduğu Kolumbiyada bu şeytan kəşfini unutdurmaq, yox etmək mümkünsüzdür. İnsanlığın keçməli olduğu imtahanı nə futbol, nə də karnaval sağalda bilər.

Q.Markesin missiyası söz ilə bu dəhşətli dərdi sağaltmaq idi. Ilahi, o bu sözləri hardan tapdı. Miflərdənmi, Servantestənmi, Folknerdənmi, Kafkadanmı? Bəlkə nənəsinin ona söylədiyi nağıllardan? Kədər dolu Qəraib məhəllərindənmi? Sözə işgüzarlıq yükləyən jurnalist Markeslə söz vasitəsilə zamanın istiqamətini dəyişən ilk partlayışla qiyamət gurultusunu bir xətlə birləşdirən Markes bir-birinə o qədər yaxındır ki, sanki onlar bir adamdır. Gündəlik adamlardan, hadisələrdən yazan jurnalist Markes Stalinin əllərindən də, Hitlerin Mussolinin, Pinoçetin əməllərindən yazanda gerçəkçidir, çəkdiyi diktator rəsmləri həyatda olanlardan daha yaxşı və ya daha pis deyil. “Yüz ilin tənhalığı”, “Patriarxın payızı” romanlarında, “Polkovnikə məktub yoxdur” povestində və başqa povest və hekayələrində Q.Markes yeni dünya və yeni insan yaradır. Magik realizmin cilvəsindən, fantasmoqorik arayışlardan çox danışmağa ehtiyac yoxdur. Məlum olan odur ki, adam dünyanı dəyişdirmək yaradılmışlardandır.

Əti ilə, sümüyü ilə, Nobel nitqi ilə, müsahibliyi ilə real, ruhunun dolub-daşmağı ilə fövqəladə bir insandır. Insandır, yəni yazıçıdır, yaradandır. Yazılarının birində o yazır ki, “Yazdığım hər bir sözlə döyüşürəm, lakin təəssüf ki, bu döyüşlərdə çox vaxt söz qalib gəlir...”

Bu dahi etirafının içində başqa bir müstəvinin, tamamilə başqa bir aləmin böyük adamı danışır. Bu adamı anlamaq üçün o müstəvini, o missiyanı anlamalısan, anlamasan da heç olmasa hiss etməlisən. Bizdən olmayanları anlayıb hiss etməyə çalışsaq, dünyanın işləri bir xeyli asanlaşar.

Dünyanı qurtarmağa gələn bir insan da dünyadan getdi. O, dünyanı durtardımı? Tək bir insanı, bircə kəlmə sözü qurtaran insan da dünyanı qurtaran sayılır. Insanlığın və dünyanın bu ağır və gözəl günündə Q.Q.Markesə müsəlman duası oxudum və ona fatihə verdim. Bu mənim şərəf borcumdur. Dünyanın başqa bir yerində buddist insan, yaxud şaman dinindən bir qadın, bir atəşpərəst, bir katolik və bir dinsiz ateist əlini öz Allahına və ya təbiətə uzadıb Q.Markesə rəhmət dilədi. Nə fərq edər ki, biz quşların, ağacların, çiçəklərin dilini bilmirik. Mən inanıram ki, onlarda Markesi öz dinlərinin duasını oxuyublar.

Bir qapı örtülür, bir qapı açılır. Bir nəfəs gedir, bir nəfəs gəlir. Və bir də heç vaxt gəlməyəcək, heç vaxt yazmayacaq. Q.Q.Markes qapısı var. Bu qapı insanlıq durduqca açıq olacaq. O qapıdan insan içəri insan, fikir, düşüncə, hiss, həyəcan, ehtiras, eşq gələcək. Hər şey və hər kəs gələcək. Q.Q.Markesdən başqa. Allah rəhmət eləsin.

Hər kəsin bioqrafiyası var. Markesin taleyi. Yaddaşını insanlığın yaddaşına yazdı. Yaddaşını itirdi. Tərtəmiz bir yaddaşla bu dünyanı tərk edib getdi. O dünyada o, bu dünya haqqında heç bir şey danışa bilməyəcək. Hər şeyi unutmuş tənha adam nəhayət öz varlığını hiss edəcək. Bəlkə, o dünya üçün öz yenidən doğulduğunu anlayıb yeni bir yaddaş yazmaq istəyəcək. Daha yaddaşındakıları ağ kağıza köçürməyəcək. O dünyada hər kəs bir-birinin ürəyini, beynini oxuduğu üçün yazıya ehtiyac qalmayacaq. O dünyada ən xoşbəxt adam olacaq. Yaşayıb öldüyü dünyanı tamamilə unutduğu üçün, özünü belə unutduğu üçün.

Dünyanın ən gənc ölüsünü orda heç kim tanımayacaq. Nə onun fərqində olacaqlar, nə də o kimsənin fərqində olacaq.

Mənim ruhlardan ibarət bir dünyam var. Bu dünyada mənim olmayan ruhları öldükdən sonra içimdəki güc o ölən haqda mif uydurur və onu özününküləşdirir, sonra da mənim dünyama gətirir. Mif uydurmaq və mif qoşmaq o adamı dastanlaşdırmağın birinci mərhələsidir. Sonra ruh dünyası vətəndaşlığı başlayır. Sonra mənim Fişerim, mənim Füzulim, mənim Vidadim, Mənim Natiqim, Mənim Aydın Məmmədovum, indi də mənim Markesim deyə bilirəm və dediyim anda da ruhların dünyasının vətəndaşı olduğum fiziki-bioloji şəkildə hiss edirəm.

P.S. Bu yazını nə zaman və nə üçün yazdım?

Bu yazını 20 gün öncə Markes xəstələnib xəstəxanaya aparılarkən qələmə aldım. Böyük ustadın ölümünü fiziki şəkildə hiss etdim. Duyduqlarımı yazmağa çalışdım. Bu yazımı ölüm haqqında deyil, ölümsüzlük haqqında olduğuna inanmaq üçün yazdım...

20 avqust axşamı Putini pasxa mərasimində gördüm. Baxa-baxa dəhşətə gəldim. Bu adamın üzündə Allah qorxusundan əsər-əlamət belə yox idi. Hardasa bunu təbii hesab etdim. Ən dəhşətlisi bu idi ki, adam Allahdan zərrə qədər də utanmırdı. Üzündə Hitlerin, Stalinin nəfəsini hiss etdim və dəhşətli dərəcədə qorxdum. Özüm üçün yox. Çünki mən yaşlıyam. Lazım olduğundan da çox yaşamışam. 5 yaşındakı Ukraynalı qız üçün, 5 yaşlı Qarabağlı oğlan üçün, 5 yaşlı gürcü balası üçün, yaşı 5-ə yetişməmiş moldovan üçün, 5 yaşlı nəvəm üçün qorxdum. Və Markesin bir sözünü xatırladım. “Mən Allaha inanmıram, amma ondan çox qorxuram”. Ürəyimin bir yerində qəti inanıram ki, o yaddaşını itirmədən bir az öncə Allaha inanıb. İnandığı andan etibarən Allah qorxusu onun canından çıxıb gedib. Allahını tanıyan bu adam ona yollanmağa qərar verib. Qorxu, inam, güc, xəyal, eşq, xəyanət haqqında dünyaya dünyanın bilmədiklərini pıçıldayan Markes müsəlman olmasa da, rəhmətə layiqdir. Allah torpağını bol eyləsin...

Azadlıq.-2014.- 24 aprel.- S.12.