Çətindir göyü sevib, qayıdıb yerin olmaq

Və yaxud bu belə olmamalıydı

Ruhu bədənində əziyyət çəkən, ahı dilində sözlərə çevrilən, ruhu günahkar canında özündən xəbərsiz qəfəs içində olan bir adamdı o. Onu tanıyanlardan heç biri onu tərk etməz, amma yanında qalmağa da səbri, gücü çatmaz. Sahib olduğu tək şey sözdü. Sözdən başqa həç nəyi yoxdu onun. Heç bir şey onun içindəki uçurumu doldurmaq gücündə deyil. O “sən azad olasan deyə, əl çəkdim azadlığımdan” pıçıltısıyla göyü sevib, yerin adamı olmağın faciəsini yaşamağa məhkum olmuş bir şairdi.Və şairlik də onun üçün özünü gizləməyin başqa bir yoludu. Hamı görsənmək üçün, o isə özünü gizlətmək üçün yazır. O ən çətin, çıxılmaz vəziyyətdə, son yolun bitdiyi yerdə belə, üç yol bilir - təslim olmaq, susmaq və qiyam...

Mənə yaddı, üsyan, qiyam,

Düşmənə də çətin qıyam...

Mən ayrılıq adamıyam,

Qoşul mənə, çıxaq gedək.

söyləsə də, o təslim olanları, susanları yox, qiyamçıları sevdi. Və ona görə də, yazdı ki:

Sözümdə qiyamət pərdəsi,

Çək pərdəni, dua elə.

Dua elə, arxasından

Görünəcək Tanrı belə...

- Hörmətli Rüstəm müəllim! - Ilk olaraq gec-gec olsa da, “Azadlıq” qazetinə, “Tək adam”a göndərdiyiniz yazılara görə sizə təşəkkür eləyirəm. Və sonra da, birbaşa soruşmaq istəyirəm, - “Azadlıq” qəzeti sizin üçün nə deməkdir?

- “Azadlıq” zülmətdə yanan bir şamdı... Qaragüruhun fəth eləyə bilmədiyi sonuncu qaladır... Namuslu, ləyaqətli adamların görünmək istədiyi, əks tərəfin vurub sındırmağa çalışdığı bir güzgüdü. Deyəsən, bir az poetik, bir az da təmtəraqlı səsləndi axı. Ancaq bunlar içimdən gələn fikirlərdi. Bu şamın nə vaxtsa sönəcəyi, bu güzgünün nə vaxtsa sındırılacağı qorxusu həmişə üzüb məni. Təskinliyim də budu ki, bu heç vaxt olmayacaq.

- AYB-nin qurultayında sizi görmədik.

- Ağır xəstə olduğum üçün gedə bilmədim. Getməməyimə də peşiman deyiləm. Qurultaydan əvvəlki gün dəvətnaməmi, mandatımı və qurultayda məruzə ediləcək hesabatlar çap olunan kitab almışdım. Bu qurumun nə qədər boş və mənasız olduğunu indi daha çox anladım.

- Siz hələ 1996-cı ildə mərhum prezident H.Əliyevin yanındakı müşavirədə demişdiniz ki, belə bir quruma ehtiyac yoxdu.

- İndi də o fikirdəyəm. Mən o qurumdan Ə. Əylisli haqqında verdiyi bəyanatı oxuyanda elə qorxmuşdum ki. Istənilən yaradıcı adamın fikri ilə razılaşmamaq, qəbul etməmək olar. Ancaq... Bu bəyanat YB-nin bəyanatından daha çox, 1937-ci ildə NKVD-nin verdiyi ölüm hökmünə oxşayırdı. Hələ gənclər (haqlı və haqsız olsalar da) haqqında verdiyi bəyanatları, açıqlamaları demirəm.

- Sizin R. Rövşənlə dost olduğunuzu bilirəm. Onun çıxışına münasibətinizi bilmək istəyirəm.

- Başqalarının fikrinə hörmətlə yanaşmağı öyrənməliyik. Onun da üstünə hücum çəkməyi qaragüruhçuluq əlaməti hesab eləyirəm. Ancaq bir şey də var - uman yerdən küsərlər. Onu sevən oxucuları onu başqa cür - öz istədikləri kimi görmək istəyirlər. Bu da oxucuların haqqıdı.

Ən ağrılı olan odur ki, ədəbi nəsillərin mübarizəsi YB ilə ondan kənarda qalan, ondan nəsə umanların mübarizəsinə çevrilib. Bu mübarizəni kənara qoyub, YB-ni unutmağı, yaradıcılıqla məşğul olmağı ən düzgün yol hesab eləyirəm.

- Rüstəm müəllim! Hardasa oxudum ki, Mədəniyyət və Turizm naziri Ə.Qarayevin qurultaydaki çıxışına irad tutmusunuz.

Elədi. İndi yenidən çox hörmətli Mədəniyyət nazirimizə üz tutub demək istəyirəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında düşüncələrini bir yana qoyub, Səməd Səmədovun Qurban Pirimov haqqında söylədiyi təhqiramiz ifadələri oxusun və Azərbycan mədəniyyətini incəsənətin üz qarası olan bu cür adamlardan təmizləsin. Mən onda onun ədəbiyyatımızın vəziyyəti haqda söylədiyi fikirlərə hörmətlə yanaşaram.

- Bayaq xatırlatdığım müşavirədə siz, “Azərbaycanda nə qədər yaltaq, məddah, ləyaqətsiz şair-yazıçı varsa, onların hamısının adından təkbaşına Azərbycan xalqından üzr istəyirəm” söyləmişdiniz. Bir xeyiri oldumu?

- Sadəcə olaraq onların sayı bir az da artdı, vəssalam!

- Niyə axı?

- Çünki bu məmləkətdə yaltaqlıq üçün münbit şərait var. Ancaq çox şükür ki, Azərbaycanda yaltaqlığı da hörmətdən salıblar. Bu bizim xeyrimizədi. Yaltaqlıq deyəsən, dəbdən düşür, artıq bir işə yaramır.

- Müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, “Qanun” nəşriyyatında sevgi şeirlərinizdən ibarət kitabınız çapa hazırlanır. Sevgi və ya sevda nədi sizin üçün?

- Siz bilirsinizmi ki, şairlər əsl aşiqlər olmayıb heç vaxt? Onlar yaşanmalı olanı sözə çevirdilər. Söz də ki, hər şeyin tabutudur. Sevda sözə çevrildisə, bitdi. Ona görə də, mənim yazdığım sevgi şeirlərinin sayı o qədər də çox deyil.

Sevgi əslində insanın əşya və hadisələri dəfələrlə olmadığı kimi görməsi vəziyyəti, durumudur. Sevgi mənə görə, həm də bir dindir (xristianlıq, islam kimi). Ancaq yanlış bir dindir, çünki allahı yoxdu. Sevgi daha çox bir az da buddizmə oxşayır. Axı onun da allahı yoxdu.

- Bir az da aydınlaşdırın.

-Sevgi xristianlıq və islamdaki kimi günahla mübarizə deyil, buddizmdəki acı və əzabla mübarizədir. Sevgidə əzab-əziyyət, həsrət, acı var. Sevgidə günah yoxdu.

- Sevgidə günah yoxdusa, bəs onda günah dediyimiz şey nədir?

- Günah bəndə ilə tanrı arasındakı məsafənin ölçüsüdür. Günah bu məsafədən başqa heç nədi. Günahın ölçüsü bu məsafənin ölçüsünə bərabərdir.

Bir də mənə elə gəlir ki, günah həm də insanın tanrının yazdıqlarını pozmaq cəhdidir. İnsan tanrının onun üçün yazdığı qəzavü-qədərlə, taleylə razılaşmaq istəməyəndə günaha girir. Burda tanrımı, bəndəmi günahkardı, bilmirəm.

- Tanrını günahlandırmaq, çox qəribədir...

- Mən dindar adam deyiləm. Ancaq dini kitablarda “Mən bəndələri yaratdım ki, mənə ibadət etsin, məni tanısınlar” deyən allahı qəbul eliyə bilmirəm. Görəsən, cənnət, cəhənnəm, iblis - bu boyda məzhəkə təkcə Tanrıya onu tanımaq üçünmü lazımdır? Yəni allah bu boyda eqoistmidir. Mən tanrının Musanın, Isanın, Məhəmmədin anlatdığı kimi bir tanrı olduğuna heç vaxt inanmadım. Belədirsə, onda Allahın düşməni adlandırılan Iblisin gizlində onun dostu olduğuna inanmaqdan başqa əlacımız qalmır. Çünki bu boyda oyunu şeytansız oynamaq mümkünsüz olardı. Mən elə fikirləşirəm ki, Allah bu cür nağıllardan yuxarıdadı.

- Bəs insandakı allah sevgisi?

- Bu sevgi dindarların, möminlərin uydurduğu riyakarlıqdan başqa bir şey deyil. Mən həmişə düşünmüşəm ki, insanda allah sevgisi yox, allahdan qorxmaq düşüncəsi, onu dərk eləmək istəyi ola bilər. Və mən onu dərk eləməyin tərəfindəyəm. Çünki bir şeyi dərk eləmək istəyi, elə onu sevmək deməkdi.

- Allaha olan münasibətiniz?

- Bircə cümlə ilə demək istəyirəm - Nə yaxşı ki, o var! Və nə yaxşı ki, insan zülmə və zalıma qarşı tək deyil. Ancaq mənim dediyim allah sizin düşündüyünüz allah deyil!

Allah tək olduğundan əsa Musanın, İncil və çarmıx İsanın, Quran da Məhəmmədin tənhalığından başqa bir şey deyil.

Mən sevdiyim şeydən heç vaxt qorxmadım, qorxduğum şeyləri də heç vaxt sevmədim.

Bir şeyi sevib həm də, ondan qorxmaq gülməlidi, məncə. Allah mənim dərk eləmək istədiyim ucalıqdı.

- Siz bəşəri dəyərləri uydurulmuş dəyərlər adlandırırsınız. Niyə?

- Böyük mənada həqiqətin, haqq və ədalətin tac qoyub taxta oturduğu zaman heç vaxt olmayıb. Biz bunu olduğu kimi qəbul eləsək, bəşəri dəyərlərin uydurulma olduğunu, insanın özünü qorumaq cəhdindən başqa bir şey olmadığını görəcəyik. Və mən belə düşünürəm ki, böyük bəşəri dəyərlər olan haqq - yalanla doğrunun, ədalət zülm və yazıqlığın, səxavət - xəsisliklə bədxərcliyin, sevgi - şəhvətlə ismətin, qəhramanlıq - qorxu ilə dəliliyin, qanunlar - anarxiya ilə əmin-amanlığın ortasında olan və onlardan törəyən dəyərlərdir. Və bu dəyərlərin heç biri “Özü özündə bir şey” deyil, törəmə, uydurulmuş dəyərlərdir. Bütün bu böyük dəyərlərə qarşı dayanan şər isə o dəyərlərdən fərqli olaraq özü özündə bir şeydi və daha doğrusu öz mahiyyətidir.

Bu boyda böyük bəşəri dəyərlər tək olan şərin qabağında dayana bilmirsə, insanlar bu dəyərlərə yenidən baxmağa, bu dəyərləri yeniləməyə borcludular. Ancaq nə cür?

Bunu mən də özün üçün hələ ki, aydınlaşdıra bilməmişəm. Ancaq nələrsə mütləq dəyişməlidir.

- Bu cəmiyyətdə nəyi əsaslı bəla hesab eləyirsiniz?

- Sosial ədalət prinsipinin pozulmasını, əxlaqi dəyərlərimizin KIV-də, televiziyalarda gözdən salınması, fahişəliyin çiçəklənməsi, cəzasızlıq, oliqarxiyanın qeyri-şərtsiz hakimiyyəti... Hamının olanın tək-tək adamların əlində cəmlənməsi... Bu bu gün deyilsə də, gələcəkdə fəlakət gətirəcək səbəb olacaq.

- Qayıdaq ədəbiyyat söhbətinə. Yazanlar o qədər çoxalıb ki, gerçək söz ortada yiyəsiz, yetim qalıb. Böyük “sözün” taleyi necə olacaq?

- Acıncaqlıdır, olduqca acınacaqlıdır. Cəmiyyətdə formalaşan sürü psixologiyasının dumanı, hisi-pası sözün də üstünə çöküb. Ütülü, sırtıq, sürtük sözün bazarı çiçəklənməkdədir. Televiziya ekranlarından “divanı” sinəsində bərq vuran evdar xanımların, cildlikləri qoltuğa yerləşməyən sifətindən yağ daman harın kişilərin ət ürpədən “nəğmələri” Azərbaycan oxucusunu abır-həyadan salıb. Görünür ki, cəmiyyətdəki nadanlıq və xaos bu cür “ədəbiyyatın” çiçəklənməsinə şərait yaradır. Bu cür xaosun içində oxucunun nəyisə saf-çürük eləməyə gücü çatmır, və bu cür “ədəbiyyatla” tərbiyə olunan bir nəsil yetişir. Bu nəsil də cəhalət və nadanlığın simvoluna çevrilir. Bunun ağrısını biz sonralar hiss eliyəcəyik.

Ancaq bunu dərd eləməyə dəyməz. Çünki bu cür çirkabın qarşısında Ilham Tumas, Aqşin, Qan Turalı, Kəramət Böyükçöl, Elşad Ərşad oğlu, Aqşin Evrən, Əsəd Qaraqaplan, Qismət, Mətləb Ağa, Şəhriyar Gerani, Mövlud Mövlud, Elmin Nuri və s. adını sadalamadığımız sözə namusla yanaşan, onu ucalıqdan düşməyə qoymayan, böyük bir ədəbi gənclik dayanıb. Bütün hallarda onlar həqiqi sözü yetim qalmağa qoymazlar.

- Bu arada, Rüstəm müəllim, aradan bir il keçir, avqusta az qalır. Ötən avqust sözlərinizi yaralamadı ki?

- Yaralı yerimə toxundunuz, keçən il bu milləti sevdiyimə, bu millətə olan sevgimə görə, mənə ölüm hökmü çıxarılmağı, qəzet və televiziya ekranlarından ünvanıma deyilən hədyanlar, hədələr məni çox incitdi. Uzun müddət heç nə yaza, düşünə bilmədim. Sevgisinə və sevdiyinə görə ittiham olunmaqdan ağır bir şey yoxdu yer üzündə. Ancaq keçdi getdi. Mirzə Cəlil deyirdi ki, sən sözünü sənə qulaq asmayanlara söylə.

- Bəlkə də sualım sizə və oxucularımız üçün anlaşılmaz olacaq, bir az da qəribə görünəcək. Hardasınız, görmədiyimiz, bizim Rüstəm Behrudi?

- Bu, bu gün həyatımda mənə ünvanlanan ən ağır sualdı. Hardayam, varammı, yoxammı?

Mən bütün həyatım boyu tanrının yazdığı yazı ilə çilingağac oynadım. Yenildiyim də oldu, qalib çıxmağım da. Ancaq bu yaşımda anladım ki, şairlər öz talelərinin əbədi sürgünləridirlər. Sürgündə yaşamaq həbsdə olmaq deyil, azadlığın başqa bir forması, hətta azadlıqdan da yuxarıda olan bir anlayışdır. Daha doğrusu, bu hissin dilimizdə ancaq bir qarşılığı var - əbədi sərgərdanlıq. Yəni bütün qapıların üzünə bağlanması. Və yaxud günlərin bir günü o bağlı qapıların hamısının sənin üzünə birdən açılması. Və onda da o qapıların heç birindən keçməmək qərarı, imtina duyğusu...

Yəni günlərin bir günü anlayırsan ki, getməyə yerin, qalmağa yurdun yoxdu. Və dünya çox balacadı.

Mən indi o duyğunu yaşayıram. Ancaq günlərin bir günü o açıq qapılara gözümün ucu ilə baxmadan belə dönəcəyəm, bu, möhtəşəm bir dönüş olacaq. Siz onu görəcəksiniz.

Ancaq indi bu əbədi sürgün və sərgərdanlıq mənə harda olduğumu düşünməyə imkan vermir. Və mən bu vəziyyətimdə belə heç nədən şikayətlənmirəm.

- Rüstəm müəllim, söz adamı olaraq, nəyi həyatınızın ən böyük faciəsi hesab eləyirsiniz?

- Ömrü sovurub-sovub,

Bəxti qapıdan qovub,

Çətindir göyü sevib

Qayıdıb yerin olmaq.

Göyü sevib, qayıdıb yerin olmağımı. Bunu heç vaxt özümə bağışlaya bilmirəm. Bu mənim faciəmdir. Bu belə olmamalıydı.

- Bir şair, fikir və düşüncə adamı kimi, ən böyük istəyiniz?

- Adamları şeytanla, şeytanı da Allahla barışdırmaq. Və kənardan durub pıçıldamaq:

- Necədi düşmənsiz yaşamaq, əfəndilər?!

Azadlıq.- 2014.- 10 iyul.- S.13.