“Fəryad” filminin kadrarxası

Baş rolun ifaçısı Ceyhun Mirzəyevin izləyə bilmədiyi film

«Ceyhun dedi ki, «məni döyün», şil-küt elədilər onu...»

Modern.az “Kadararxası” layihəsinə qaldığı yerdən davam edir. Bu həftə kadrarxasında Qarabağ müharibəsi haqqında çəkilmiş “Fəryad”ın quruluşçu operatoru, görkəmli sənətkar, Kənan Məmmədovdur. Həmsöhbətimlə birgə Ceyhun Mirzəyevin son sənət əsəri olan filmin kadraraxası məqamlarından bəhs edirik.

Arayış: 1946-cı ilin oktyabrın 9-da Bakıda doğulan Kənan Məmmədov 1957-ci ilə qədər İçərişəhərdə yaşayıb.

Balaca Kənan vaxtilə qonşu olduqları “Ögey ana” filminin quruluşçu operatoru Xan Babayevin sənət dünyasından bəhrələnib, bu münasibət onun operator kimi uğur qazanmasında böyük rol oynayıb. 1971-ci ildə Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunda A.V.Qalperinin emalatxanasında kinooperator fakültəsinə daxil olub, 1976-cı ildə təhsilini bitirib, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında bədii və sənədli filmlərdə quruluşçu operator kimi fəaliyyətə başlayıb. Eyni zamanda ANS TV-də baş operator kimi fəaliyyət göstərib. Əməkdar incəsənət xadimi, Respublika dövlət mükafatı laureatıdır. 1996-2002-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində müəllim kimi fəaliyyət göstərib, 2010-cu ildə Avropa Kino Akademiyasının üzvü seçilib. Ailəlidir, 1 oğlu 1 qızı var. Oğlu kinorejissordur, iki övladı var, 2 ildir ki, Kanadada yaşayır. Qızı pianoçudur, bir övladı var, babası Kənanın adını daşıyır.

K.Məmmədov hazırda C.Cabbarlı adına Kinostudiyanın baş operatorudur.

“Fəryad”ın yaradıcı heyəti

“Fəryad” filminin hazırlıq prosesi 1992-ci ilin sonlarına təsadüf edir, çəkilişlər isə 1993-cü ilin yanvar ayında başlayır. Filmdə “Ögey ana” fimindəki İsmayılla “Fəryad” filmindəki İsmayıl eyni bir xarakterdə birləşdirilib.

Filmin ssenari müəllifi Vaqif Mustafayev, quruluşçu rejissor Ceyhun Mirzəyev, quruluşçu operator Kənan Məmmədov, quruluşçu rəssam Rafiz İsmayılov, bəstəkar Cavanşir Quliyevdir. Rollarda Ceyhun Mirzəyev, Məlik Dadaşov, Hacı İsmayılov, Liana Qudadze, Fikrət Məmmədov, Nəcibə Behbudova və başqaları çəkilib.

Ceyhun Mirzəyevin Qarabağ dərdi...

Kənan Məmmədov: “Bu günə qədər Qarabağ savaşı haqqında bir çox filmlər çəkilib. Ancaq məncə, ”Fəryad" filmindən yaxşısı yoxdur. 21 il keçməsinə baxmayaraq “Fəryad” filmi bu gün də maraqla baxılır. Çünki orda insan taleyindən söhbət gedir, mövzu şəxsiyyət üstündə qurulub. Orda Qarabağ dərdini ürəyinə həkk edən Ceyhun Mirzəyev var. Buna görə film mənim üçün çox əzizdir. Baxmayaraq ki, filmi izləyəndə peşəkar operator kimi bu gün onu başqa cür görürəm, çünki o vaxt indiki texnika yox idi. Sadəcə o zaman bütün çətinliklərə baxmayaraq film çəkilməli idi. Təəssüf ki, C.Mirzəyev filmi izləyə bilmədi".

Bu dəfə C.Mirzəyevə yox deyə bilmədim

Kənan Məmmədov: “C.Mirzəyevlə mən bir nəslin nümayəndəsi idik, çox yaxın dost olduğumuzdan indi də onun xatirəsi mənə əzizdir. O həmişə istəyirdi ki, birgə film çəkək, amma alınmırdı. ”Təhminə" filminin çəkilişləri yenicə bitmişdi. Ceyhun bunu bilirdi və bilirdi ki, hələ yeni filmə də başlamamışam. C.Cabbarlı adına kinostudiyanın dəhlizində məni tutub dedi ki, “Qarabağ haqqında bir ssenari var, istəyirəm birgə çəkək. Mənə yox demə, çünki bilirəm ki, bu dəqiqə əlində film yoxdur”. Ssenarini oxudum və mənə maraqlı gəldi. Çünki filmin ssenarisi real həyatda olan zabitdən bəhs edirdi. Savaş zamanı ermənilərə əsir düşmüşdü. Onu da bir neçə erməni əsiri ilə dəyişmişdilər. Ssenarilə tanış olduqdan sonra görüşdük və film haqqında uzun müzakirəmiz oldu ki, necə, kimi çəkək".

Ceyhun Mirzəyevi rola uyğun görmədim

Kənan Məmmədov: “Daha sonra sınaq çəkilişləri başladı. Hətta Fəxrəddin Manafov da sınaqlarda iştirak etdi. Çox da gözəl alındı. Lakin günlərin bir günü C.Mirzəyev, V.Mustafayev və mən görüşdük. Onda təklif oldu ki, C.Mirzəyevi də sınaq çəkilişlərində çəkək. Mən çox təəccüb etdim, çünki o rol üçün Ceyhun tam da uyğun deyildi. Yəni boyu bəstə, kilo baxımından ağırlaşmış və s. idi. C.Mirzəyev bildirdi ki, filmə özü çəkilmək istəyir. Amma mən fikrimi demədim. Çəkilişlər başladı, nəticə çox gözəl oldu. Onun daxili iztirabları, düşüncələri hamısı həqiqət idi. Film çəkilməmişdən əvvəl onun təsvir sistemini qurmuşdum. Qərara gəldim ki, filmi xronika səpkisində çəkmək lazımdır”.

Ceyhun haqda yanıldığımı anladım

Bir çox sənədli film müəllifi olaraq K.Məmmədov vaxtaşırı regionlarımızda olur. Onlardan bir də Ağdamın Abdal-Gülablı kəndi idi. Hələ hadisələr baş verməmişdən əvvəl operator orada çəkilişlər aparır; C.Mirzəyevin boya-başa çatdığı yerlərdə. Abdal-Gülablını ermənilər işğal edəndə C.Mirzəyev çox sarsılır. Çəkiliş müddətində də o hadisələri təkrar, daxilən yaşayırdı və bu səbəbdən də rol uğurlu alınır. K.Məmmədov deyir ki, çəkiliş müddətində ilk olaraq Ceyhunu rola uyğun bilmədiyim haqda yanıldığımı anladım.

Filmdəki zirzəmi səhnəsi Kardioloji xəstəxanada çəkilib

Kənan Məmmədov: “Filmin çəklilişləri hardasa 8 aya yaxın vaxt aldı. C.Mirzəyev, R.İsmayılov və mən yer çəkilişi üçün axtarış etdik. Qərara gəldik ki, filmi Goranboyda Murovdağın ətəyində çəkək. Beləliklə, 1993-cü ilin yanvar ayının ortalarında çəkilişlərə start verildi. O qış həqiqətən də çox sərt idi. 20 nəfərlik çəkiliş qrupu Naftalana ezam olundu. Pansionatın binasında bizə yerlər verildi. Çəkilişlər hamısı Murovdağın ətəyində, Qaraçinar, Zeyvə kəndlərində, ”Rus Borisi" və “Erməni Borisi” adlanan yerdə oldu. Əvvəlcədən ora gedərək təbiət çəkilişlərinin yerini müəyyən etdik və Bakıya qayıdaraq İsmayılın Xankəndində saxlandığı evin dekorasiyasını qurduq. Pavilyonda rəssam böyük bir dekor qurdu, zirzəmiyə girişin yeri müəyyən olundu və s. Amma zirzəmidə ermənilərin olduğu yer Kardioloji xəstəxananın zirzəmisində lentə alındı".

Filmin başladığı səpələnmiş meyit kadrlarından söhbət düşərkən operator filmdə heç bir xronikal kadrdan istifadə edilmədiyini, tam bədii film olduğunu, ilk kadrdan başlayaraq sonuncuya qədər hamısının quraşdırıldığını vurğulayır.

Kənan Məmmədov: “Sənubər İsgəndərli heç bir sınaq çəkilişi aparılmadan çəkildi. Çox bəyəndiyim aktrisa olduğundan bir çox filmlərdə onu çəkmişəm. S.İsgəndərlinin filmə çəkilməsini C.Mirzəyev və mən qərara aldıq. Uşaq isə kiminsə uşağı idi, yəni hər hansı tanınmışın övladı deyildi”.

Qar üstə yatanlar real Xocalı qaçqınları idi

Kənan Məmmədov: “Yanvar ayında Murovdağın ətəyinə təzə qar yağmışdı. Çəkiliş üçün təzə qar düşmüş yer lazım olduğundan mən hamıdan xahiş etdim ki, qar üstündə boş gəzinti olmasın. Filmin çəkiliş qrupu Naftalanda real Xocalı qaçqınları məskunlaşan pansionata getdilər. Danışıqlar aparıldı, başa salındı ki, bu dəhşətlər barədə film çəkirik. Mən o danışıqlarda olmadım. Filmin direktoru Q.Səfəroğlu sonra mənə dedi ki, ”Kənan, sən görərdin insanlar bu təklifi necə ciddi qəbul etdilər".

“Ceyhun Mirzəyev hönkürtü ilə ağlayırdı”

Kənan Məmmədov: “Çəkiliş üçün bizə 100-150 nəfər adam lazım idi. Deməli, 2 ”İkarus" uşaq, böyük hamısı öz geyimində həmin təzə qar düşmüş yerə gəldi. Mən kameraya baxa-baxa insanları qar üstündə hərəsini bir formada “səpələdim”. Əlimdə meqafon qışqırırdım ki, “filankəs belə dön, o yana uzan” və s. Bir də gördüm kimsə hönkürtü ilə ağlayır. Çevriləndə Ceyhunu gördüm. Soruşdum ki, “niyə ağlayırsan?” Dedi: “Bu insanlar xilas olsa da, indi Xocalı dəhşətini yenidən yaşayırlar”.

Kənan Məmmədov: “O vaxt vətənpərvərlik haqqında silsilə verilişlər gedirdi. Mən də həmişə onu izləyirdim. İnsanları Qarabağı azad etməyə səsləyirdilər. Bir də gördüm AzTV-də diktor deyir ki, ”baxın Qarabağ savaşı zamanı çəkilən kadrlardır, avtomatlar işləyir, BTR-lər gəlir..." Donub qaldım. Bu kadrların hamısı “Fəryad”ın kadrları idi..."

Kənan Məmmədov: “Filmdə rus və gürcü aktyorları da dəvət olunur. Operator bildirir ki, reallığı əks etdirməsi baxımından o aktyorlar seçilmişdi. Onların hamısının səhnəsi müəyyən olundu və 2 həftə ərzində çəkilişlərini bitirib ölkələrinə qayıtdılar. İsmayılın həbsxanada olan səhnəsi o vaxtkı ”Bayıl" həbsxanasında çəkilib. Onun döyüldüyü, işgəncə verildiyi kameranı əvvəlcədən seçdik. Həmin kamerayla üz-üzə bir kamera vardı, vaxtilə orada Stalin yatmışdı".

Kənan Məmmədov: “C.Mirzəyevin ürəyi xəstə idi, qan təzyiqi tez-tez oynayırdı. Təklif etdim ki, döyülmə səhnələrində onu kaskadyor əvəz etsin. O isə qəti şəkildə imtina etdi. Bildirdi ki, ”bütün səhnələrdə özüm çəkiləcəm. Özü də həqiqətən döyün məni, ki, təbii alınsın". Ona İtaliyada istehsal olunmuş bronojileti, üstündən də öz geyimini geyindirdik, “erməni” bunu şil-küt elədi. Amma bronojileti soyunanda bədənində izləri əməlli-başlı qalırdı".

“Ögey ana”dan kadrların filmə salınması təklifi

Kənan Məmmədov: “Bir gün zəng vurub dedi ki, ”sabah studiyada görüşək sözüm var". Görüşdük, “dedi ki, beynimə bir fikir girib. İstəyirəm uşaq İsmayılla buradakı İsmayılı birləşdirəm”. Bu haqda ətraflı danışdı. Təklifini çox bəyəndim və dedim çox emosional səhnə alına bilər və alındı da.

Kənan Məmmədov: “Erməni dilində səsləndirmə prosesini o vaxt İrəvandakı Azərbaycan Dram Teatrının aktyorları Vidadi və indiki SOY prodakşının rəhbəri Oktay Əliyev həyata keçirdi. Yeganə olaraq Məlik Dadaşov başqasının onun obrazını səsləndirməsindən imtina etdi. Bildirdi ki, ”mənim səs tembirimi kim burda səsləndirə bilər, özüm ermənicə səsləndirəcəm. Siz həmin mətni erməni dilinə tərcümə edin və azərbaycanca yazın, qalanı sizlik deyil".

Kənan Məmmədov: “Filmin qaralama montajı bitmişdi, yəni hələ axırıncı variant deyildi. C.Mirzəyev filmi mənsiz montaj etmirdi. Deyirdi ki, ”sən materialın içindəsən, montajda yanımda ol". Hər şeyi məsləhətlə edirdik. C. Mirzəyev mart ayının 5-də həmin C.Cabbarlı adına kinostudiyada gəlib dedi ki, “gəl gedək kassaya, bəlkə məvacib verilir. Yoldaşıma 8 Mart üçün çəkmə almaq istəyirəm”. Ancaq kassa bağlı idi. Dedi: “Eybi yox, 1-ci gün alaram. Mənim haqqımda veriliş hazırlayıblar. ”Ceyhun Mirzəyev - rejissor və aktyor haqqında", bazar günü efirə verəcəklər. İndi gedirəm telestudiyaya, görüm necə montaj ediblər".

2-ci gün görüşmək ümidi ilə ayrıldıq. Şənbə günü evdə çay içirdim, telefon zəng çaldı. Q.Səfəroğlu idi. Dedi: “Kənan, möhkəm ol, faciə baş verib, Ceyhun rəhmətə getdi”. Sən demə, biz ayrılandan sonra o telestudiyada olan vaxt halı pisləşir, evə aparırlar, təcili yardım gələnə qədər isə keçinir. Onun ürəyi partlamışdı".

Azadlıq.- 2014.- 30 iyun.- S.14.