“Ermənilər bu gün də muğamla yatıb-durur”

«Mehriban xanıma müraciət edəcəyəm ki, muğamın üstündən əlini çəksin»

Şeyx Əbdül: «Kim muğam mövzusunda ayrı-seçkilik salıbsa, yazıq və şüursuz adamdır»

Müsahibimiz Şeyx Əbdül Mahmudbəyovdur. Sənəti ilə yanaşı, daim ictimai fəallığı ilə seçilən Əbdül bəy bir neçə gündür yenidən mətbuatın diqqət mərkəzindədir. Gündəmin bir sıra vacib məsələləri ilə bağlı nəhayət ki, Şeyxi gərgin iş rejimindən ayırıb söhbətləşməyə macal tapdıq. Bircə şərti oldu: siyasi suallar verməyək. Deyir ki, müqəddəs Həcc ziyarətində olarkən siyasətə qarışmayacağı haqda əhd edib. Razılaşdıq. Müqəddimə olaraq Əbdül bəy Azərbaycanda ciddi vətəndaş, ziyalı problemi olduğunu vurğulayaraq bunları deyir:

- Iki ictimai formasiyada işləyən, yaradan ziyalı olmuşam. Sovet dövründə bizim qapalı ədəbiyyata xidmət edən insanlarımız vardı - dissident deyirdlər özlərinə. O adamlar giley-güzar edirdilər ki, sandıq ədəbiyyatımız var, ay bizi çap eləməyə imkan vermirlər, sıxırlar, təzyiq edirlər… filan. Müstəqllik qazandıqdan sonra gördük ki, o adamların hamısı yalan deyir. Sandıq olsa da, içi boşdur. Deməli, onlar adamların hissləriylə oynayıblar. Allah-tala bu millətə geosiyasi mənada çox gözəl məkan verib. Təbii sərvətlərimiz, iqlimlər haqda hamının bildiyi şeydi… təkrarlamaq istəmirəm. Yaradan bu xalqa zəngin mənəvi sərvət də verib. Kütlə şəklində heç vaxt xalq heç bir şey həll etmir. Xalq idarə olunan məfhumdur. Zaman-zaman onun içindən liderlər, şəxsiyyətlər çıxmalıdır ki, o, xalqı formalaşdırsın, dünyaya tanıtsın. Deməliyəm ki, Azərbaycan tarix boyu belə dahi şəxsiyyətləri ilə bəşəriyyətin elminə, mənəviyyatına töhvələrini verib.

Bəzən mənə deyirlər ki, nə görmüsən e, bu qara camaatı tərifləyirsən, bunlar ki, heç öz haqlarını tələb edə bilmirlər. Yenə deyirəm, sadə xalqdan ciddi tələblər etmək olmaz. Yaxşı lideri yetişməlidir ki, o, xalqı səfərbər etsin, dünyaya tanıtsın. Olmayanda, başıpozluq, dərəbəylik törənir. Məni bugünlərdə çox təəssüfləndirən hal odur ki, bəzi adamlar ölkəmizin içinə bölgəçilik savaşı, milli azlıq, çoxluq, tayfabazlıq söhbəti atmaq istəyir.

- Əbdül bəy, sizin meyxana müsabiqəsində təmsil olunmağınız cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmadı. Sizi daim şoulaşmaya qarşı çıxan insan kimi tanıyanlar deyirlər ki, o müsabiqə Şeyxin yeri deyildi…

- İnanmıram ki, o sözləri məni istəyib deyirlər. Istəyib deyənlərə təşəkkür edirəm və bir sual verirəm; bəs 15 ildir mən tədric olunanda niyə dinmirdilər, müdafiə etmirdilər. Bu gün dini, dili, vətəndaşlığı bir olanlar milli-mənəvi dəyərlərimizi təbliğ edəndə etiraz səslərini ucaldırlar. Xeyir ola? Bəyəm mən vəzifə davası eləyirəm, bəyəm mən ev, torpaq istəyirəm, var-dövlət tələb edirəm? Xeyr. İstədiyim odur ki, minimum şərait daxilində çalışıb dəyərlərimizi qoruyaq, qoymayaq siz məhv olasınız…

- Siz milli mənəvi dəyərlərdən danışırsınız, amma konkret olaraq, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı meyxanayla fars mədəniyyətini təbliğ etdiyinizi parlamentdə söylədi…

- Bizim heç bir ingilisə, fransıza, farsa ehtiyacımız yoxdur, mən həmişə demişəm, onların bizə ehtiyacı var. Dünyada analoqu olmayan bədiyyə sənətini aparıb farsın adına yazmaq, mətbuata çıxarmaq qətiyyən yolverilməzdir. Bu hansı məqsədlə deyilib, onu da bilmirəm. Sağ olsun Nizami Cəfərov, Zahid Oruc onun cavabını veriblər. Meyxananın adı çoxlarını qıcıqlandırır. Amma araşdırıb baxsınlar, bu söz iki yüz ildən o tərəfə gedib çıxmır. Amma bədiyyə Xaqaninin əsərlərində belə var. O müsabiqənin bədii şurasında mən, Baba Mahmudoğlu oturub. Hörmətli Sabir müəllim gərək o sözü ehtiyatla deyəydi. Çünki o məni yaxşı tanıyır. Bilirsən, dünyada ən asan iş kənardan durub məsləhət verməkdir. Sabir müəllim yaxasını kənara dartmasın. Gəlsin, otursun, hamımız birgə olub qiymətləndirmə aparaq da…

- Sabir müəllimin ifaçıların şairlik qabiliyyəti ilə bağlı tənqidi fikirləri vardı. Onlarla da razılaşmırsınız?

- Bilirsiniz, o uşaqlar heç özlərinə şair də demirlər, deyirlər ki, şair adı bizim üçün təhqirdir. Şair bir cümləni zülmlə tapıb yazır. Bunlar isə bədahətən, istənilən qafiyəni yaz ver, sinədən döşəsinlər bir saat. Sabir müəllim onları pis şairlikdə ittiham edir. Axı bu yanaşma tərzi düzgün deyil.

- Yəni siz təsdiq edirsiniz ki, meyxana şairlikdən üstün sənətdir?

- Yox, bunlar ayrı-ayrı şeylərdir. Bax, estrada oxuyan da var, muğam-dəsgah oxuyan da. Birinə müğənni deyirlər, birinə xanəndə. Şairlik və bədiyyə də, oxşarlığa baxmayaraq, fərqli şeylərdir.

- Qısaca deyin, meyxanayla bağlı bugünkü missiyanız nədir?

- Zaman-zaman dövrdən gələn çirkabdan, meyxanaya yapışdırılan mənfi imicdən onu qurtarmaq. Onu əsl mahiyyətinə döndərmək.

- Amma razılaşın ki, teleefirdə meyxana ifrat həddə çatıb. Bu, insanları bezdirmirmi?

- Bu bir qayıdışdır. Bundan narahat olmağa dəyməz. Sadəcə, çalışmalıyıq ki, şounun murdar cəhətləri bədiyyəyə sirayət etməsin. Az-çox buna nail də oluruq. Baxırsınızsa, görərsiniz. Uşaqların hamısı qəşəng, səliqəli geyinib ortaya çıxır, heç birinin leksikonunda latayır, təhqir yoxdur. Burda narahat olası nə var? Qadağayla biz heç nəyə nail ola bilmərik…

- Amma böyük Nizami “artıq içilərsə dərd verər su da” deyirdi…

- Qardaş, çox olan təkcə meyxanadırmı? 100 dənə özəl universitet var. Hamısı da milləti bədbəxt eləməklə məşğuldur, bəs onu niyə demirlər? 100 partiya var, 1000 qəzet var. Bunlar çox deyil bəyəm? Qaçanı qovmaq lazımdır. Meyxana şou deyil, sənətdir, folklordur. Xəbəriniz varmı, bu gün rep bədiyyəni ötüb geçir. Rep nədir? Istismar olunan Afrika xalqlarının istismarçılara qarşı söyüşü, təhqiri. Rep Azərbaycanda baş alıb gedir, geyim-keçimi eybəcər olanlar küçələrdə vəhşi Afrika musiqisini təbliğ edir, bu niyə insanlarımızı narahat etmir? Bədiyyə folklorumuzdur, onu qondarmamışıq ki? Ona sahib durmalıyıq. Elmin fəlsəfəsini açmalıyıq. Bu elə-belə olsaydı… prezident Novruz bayramında onları qəbul elədi… Novruzda bədiyyəçilərə 20 dəqiqə yer ayırdı. Prezident orda Namiq Mənaya deyib ki, baxırıq, sağ olun, qədim folklor sənətinə sahib durubsunuz.

- İstərdim ki, Muğam festivalı ilə bağlı yaranan qalmaqala da münasibətinizi öyrənək. Xalq artisti Habil Əliyev beynəlxalq festivalda yerlibazlığın hökm sürdüyünü dedi. Bu məsələləri necə qarşıladınız?

- Bizim bədbəxtliyimiz ondadır ki, Azərbaycanı bölgələrə tayfalara, zonalara bölürük. Azərbyacan türkün də, talışın, ləzginin, kürdün də doğma evidir. Ölkəni içəridən parçalamaq xəyantədir. Muğam kimi bir sənət möcüzəsində belə söhbətlər, ümumiyyətlə, kobud səhvdir. Yekə çıxsa da deməliyəm; Muğam sənəti ilə bağlı böyük işlər görmüş adamlardan biriyəm. Muğamın dünyanı heyrətə gətirəcək ideoloji silah olduğunu 1988-ci ildə deyən yeganə adamam. Dəfələrlə bu haqda mətbuatda çıxış etmişəm. Rəhmətlik Heydər Əliyevə də, İlham Əliyevə də müraciətim olub ki, muğama sahib duraq. Bilirsiniz necədir? Dünya mükəmməl raket icad edir, maşın, paltar icad edir. Biz bundan istifadə edə də bilərik, etməyə də. Amma elə bəşəri möcüzələr var ki, sən bir xalq, millət kimi orda əvəzolunmazsan, heyrətamizsən. Bizim üçün muğam bax, budur. Hamı deyir ki, muğam dəhşətdir. Niyə dəhşətdir, deyən yoxdur. Muğamatın səs, ifa, diringə möcüzəsi açılmır, hamı ümumi sözlər deyir. Bütün dünya töküldü gəldi bura, bu boyda tədbir təşkil olundu. Sağ olsun Mehriban xanım, elə bir iş qurdu ki, biz öz milli və unikal sənətimizi dünyaya göstərmək imkanı əldə etdik. Bunu “qran-pri” üçün etməmişdik ki?!. Yaxşı olardı ki, festivalı ustad sənətkarlar səviyyəsində edəydik. Dünya yığışıb gəlib bura, uşaq-muşağı qabağa vermək nə dərəcədə doğrudur?

- Qalib gələn xanəndəmizin ifasını yəqin dinləmisiniz. Onun uğurunda yerlibazlıq meyllərini hiss etdinizmi?

- Mən o festival haqda ancaq xoş sözlər danışmaq istəyirəm. Böyük iş görüldü. Prezident şəxsən gəlib muğam evinin açılışında, festivalda iştirak edib. Məni hamı tanıyır, yaltaqlıqla, yarınmaqla ömrü boyu düşmən olmuşam. İndi deyəcəklərimə nə ad verirsən, ver. Amma etiraf etməliyik ki, Mehriban xanım muğamla bağlı sanballı işlər görür. Bu işlərin qabağında cılız söhbətlər kimə lazımdır?

- Amma artıq bu söz-söhbət gündəmə gəlib…

- Çox təəssüf edirəm. Kimlərsə bu mövzuda ayrı-seçkilik salıbsa, yazıq və şüursuz adamlardır. Onların hamısına ar olsun. Belə şey etməzlər.

- Maraqlıdır ki, muğamdakı yerlibazlıq mövzusundan söhbət gedəndə diskussiya aparan iki tərəfin hər biri deyir ki, burda erməni barmağı var. Siz də belə fikirləşirsiniz?

- Yalandı, erməninin muğamata nə dəxli. Bizdə elə xasiyyət var: kişiliyimiz çatmır dediyimiz sözün üstündə durmağa, məsələni yayındırırıq. İstəyirik içimizdən gələn, xılt deyək, həm də ondan yayınaq… Erməni bu gün də gecə-gündüz bizim muğamla yatıb-durur. İnanmırsınız, gedin araşdırın. Bilirsiniz, bu cür xoşagəlməz söhbətlərin qabağını almağın bir yolu var: ictimai qınaq olmalıdır. Muğamla bağlı söhbət yaranan kimi təklif etdim ki, Canəlini Əkbərovu, Arif Babayevi, Ağaxanı çağıraq bir televiziyaya müzakirə edək; nəyi, kimi bölüşdürürük? Məgər o Təyyar, o Babək başqaları kimi bizim balamız deyil. Niyə buna rəng veririk, aranı qatırıq? Mənə belə gəlir ki, yaranan bu söz-söhbətin bir səbəbi köhnəliklə yeniliyin mübarizəsidir. Bizim bəzi ağsaqallar dövrün reallığı ilə barışa bilmir. Demirəm ki, reallıq xatirinə hər şeyi tullayaq. Sadəcə, istəyirəm ki, ağsaqqal söhbətləri, nəsihətləri, lap qısqanclıqları… hamısı ümumi işə xidmət etsin.

- Muğam oxuyanlarımız da son çağlar artır, onların səviyyəsi necə, sizi qane edirmi?

- Narahat bir mövzuya toxunursunuz. İndi bir dəb yaranıb, yerindən duran muğamat oxuyur. İstəyirəm Mehriban xanıma müraciət edim ki, əlinizi muğamın üstündən çəkin. Çünki təzə oxuyanların çoxu heç oxumurlar, xaric səslə qışqırırlar. Muğamat qışqırıq deyil. O, Allahdan gələn, Allaha qayıdan bir səsdir, fəlsəfədir, ağayanalıqdır, şüurdur. Alim Qasımovun muğamatına nəzər salaq, adam onu dinləyəndə düşünür, mənən böyüyür, zənginləşir, heyrətə gəlir - bu ortaya qoyulmalıdır. Tədbirçilik lazım deyil. Bu, bizim qanımıza işləyib, elə bil yığılırıq, çalırıq, oynayırıq, sonra hər şeyi unuduruq…

Arif

Azadlıq.- 2009.- 14 aprel.- S. 10.