14. Azərbaycan dayanıqlı bank sisteminə malikdir
İqtisadi sahədə keçid dövrü başa
çatıb
"Bank sektoru
hər bir ölkənin iqtisadiyyatının inkişafında
çox mühüm rol oynayır. Düzdür, bizim dövlət
investisiya layihələrimiz, investisiya proqramımız
çox böyükdür və milyardlarla vəsaitlə
ölçülür, ancaq bununla bərabər, bank
sektorundan verilən kreditlərin, xüsusilə
iqtisadiyyatın real sektoruna verilən kredit resurslarının
da çox böyük əhəmiyyəti var"
İlham ƏLİYEV
Maliyyə
sisteminin ən mühüm elementlərindən sayılan
bankların iqtisadi inkişafda rolu kifayət qədər
böyükdür və məhz bu qurumlar istənilən
dövlətin iqtisadiyyatında tərəqqinin əsas təkanverici
qüvvələrindən hesab olunur. Azərbaycanın yeni
müstəqillik tarixini əhatə edən dövrdə də
banklar özünəməxsus inkişaf yolu keçib və
hazırda ölkəmizdə dayanıqlı bank sistemi
formalaşıb. Lakin ölkəmizdə
bazar iqtisadiyyatı təmayüllü bank sisteminin
yaradılma prosesinin keçdiyi mərhələlər elə
də asan olmayıb və yalnız görülən həlledici
tədbirlər, atılan qətiyyətli addımlar sayəsində
mövcud inkişaf səviyyəsi əldə olunub.
Bank sisteminin təkmil hüquqi bazasının
hazırlanmasına gedən yol
Müstəqillik
tariximizin ilk illərində mövcud olan gərgin siyasi şərait
və iqtisadiyyatda gedən deqradasiya prosesləri bank sisteminin fəaliyyətində
təsirsiz ötüşməyərək onun çətin
bir vəziyyətə düşməsinə gətirib
çıxardı. Bu da öz növbəsində bank
sistemində təşkilati və idarəetmə prinsiplərinin
pozulmasına, eləcə də bu maliyyə
institutlarının təklif etdiyi xidmətlərin
sosial-iqtisadi inkişafin tələblərinə cavab verməməsi
ilə nəticələndi. Hətta iş o yerə gəlib
çıxdı ki, bankların fəaliyyəti dövlətin
iqtisadi siyasətinin həyata keçirilməsinə yox, daha
çox başqa istiqamətlərə meylləndi. Beləliklə, maliyyə sisteminin ən
mühüm halqalarından olan banklar ciddi tənəzzül
dövrünü yaşamağa başladı. Lakin
ümummilli liderin 1993-cü ildə hakimiyyətə
qayıdışı ilə yaradılan sabitlik, siyasi və
iqtisadi inkişaf dövrünün başlanması bank
sisteminin tərəqqisinə də öz töhfəsini verdi.
1990-cı illərin
əvvəllərində Azərbaycanın bank sisteminin, o
cümlədən Mərkəzi Bankın yaradılması
üçün hüquqi baza dövlət müstəqilliyinin
elan edilməsindən bir qədər əvvəl
formalaşdırılmışdı. Belə ki, "Azərbaycan
Respublikasının iqtisadi müstəqilliyinin əsasları
haqqında" Azərbaycan Respublikasının 1991-ci il 25 may
tarixli Konstitusiya Qanununun "Bank sistemi və pul tədavülü"
adlanan 14-cü maddəsi bütövlükdə məhz bu məsələləri
əhatə edirdi. Azərbaycanda müstəqil
bank sisteminin və milli pul vahidinin tədavülünün
hüquqi əsaslarını təsbit etməklə
yanaşı həmin maddə Milli Bankın (indiki Mərkəzi
Bank) da statusunu və səlahiyyətlərini müəyyən
edirdi. Belə ki, Milli Bank kredit, pul tədavülü,
hesablaşmalar və valyuta münasibətləri sahəsində
dövlət siyasətini yeridən, bütövlükdə
bank sisteminin fəaliyyətini tənzimləyən və
ehtiyat bank funksiyalarını icra edən ali
emissiya idarəsi elan edildi. Düzdür, Milli
Bankın yaradılması prosesinin özü bundan sonrakı
dövrə, 1992-ci ilin 11 fevral tarixinə təsadüf etdi.
Bundan sonra "Azərbaycan Respublikasında banklar və bank fəaliyyəti
haqqında", "Azərbaycan Respublikasının Milli
Bankı haqqında" qanun qəbul olundu və rubla bərabər,
milli valyuta - manat tədavülə buraxıldı.
Azərbaycanın
bank sistemində və milli valyutanın tədavül prosesində
köklü dəyişikliklər isə 1994-cü ilin əvvəllərindən
etibarən özünü göstərməyə
başladı.
Xüsusən də, 1994-cü il
yanvarın 1-dən başlayaraq manatın ölkənin yeganə
ödəniş vasitəsi elan olunması artıq maliyyə
sferasında tamamilə yeni bir mərhələnin
başlanmasından xəbər verirdi. Bunun ardınca ən
önəmli məqamlardan biri də 1995-ci il 12 noyabr tarixdə
keçirilən referendumda qəbul olunmuş müstəqil
Azərbaycan Respublikasının ilk Konstitusiyasının 19-cu
maddəsinin II bəndində pul nişanlarının tədavülə
buraxılması və tədavüldən çıxarılması
hüququnun yalnız Milli Banka mənsub olmasının bir daha
təsdiq edilməsi oldu. Eyni zamanda həmin bənddə
Milli Bankın dövlətin müstəsna mülkiyyətində
olması da təsbit edildi. Yeni
Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycanda hüquqi dövlət
quruculuğu sahəsində keyfiyyətcə yeni mərhələnin
başlanmasından xəbər verirdi. Məhz
buna görə də bütün sahələrdə
olduğu kimi, bank qanunvericiliyi sahəsində də yeniliklər
zəruri idi.
Buna görə də
1996-cı il 10 iyun tarixdə "Azərbaycan
Respublikasının Milli Bankı haqqında", 14 iyun tarixdə
isə "Azərbaycan Respublikasında banklar və bank fəaliyyəti
haqqında" qanunlar yeni redaksiyada qəbul edildi. Yeni bank qanunları respublikanın bank sisteminin
qabaqcıl dünya bank təcrübəsinə
yaxınlaşmasına, kredit təşkilatlarının
yaradılmasına imkan yaratdı. Bütün
bunlar ölkədə bazar prinsiplərinə əsaslanan
ikipilləli bank sisteminin (birinci pillədə Azərbaycan
Respublikası Milli Bankı, ikinci pillədə kommersiya
bankları və digər bank olmayan kredit təşkilatları)
inkişafında da mühüm rol oynadı. Dövlət banklarının restrukturizasiyası və
sağlamlaşdırılması tədbirlərinin həyata
keçirilməsi, özəl bank sisteminin institusional
formalaşmasının təmin edilməsi bu maliyyə
qurumlarının inkişafını daha da sürətləndirirdi.
Bank islahatlarının növbəti mərhələsində,
2000-ci ildən başlayaraq həyata keçirilən özəl
bankların intensiv sağlamlaşdırılması tədbirləri
bank sisteminin davamlılığının möhkəmlənməsinə
və maliyyə vasitəçilik funksiyasının
yaxşılaşmasına mühüm şərait
yaratdı. Bank sisteminin və onu tənzimləyən
normativ bazanın inkişafının yeni dövrün tələblərinə
uyğunlaşdırılması məqsədilə Prezident
Heydər Əliyevin 2002-ci il 26 dekabr tarixli fərmanı ilə
verilən tapşırıq əsasında 2002-2004-cü illər
ərzində hazırlanan "Azərbaycan
Respublikasının Milli Bankı haqqında" və
"Banklar haqqında" Azərbaycan Respublikasının
qanunları 2004-cü ildə qəbul edilib qüvvəyə
mindi. Yeni qanunların hazırlanması prosesində
keçmiş nəsil qanunların üstün cəhətlərinin
saxlanılması ilə yanaşı həm də müasir
dövrün tələbləri nəzərə
alınmışdı.
Kommersiya banklarının inkişafında yeni mərhələ
2004-cü ilin dekabrın
10-da "Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı
haqqında" qəbul edilən və 12 fəsil, 66 maddədən
ibarət olan yeni qanun isə Milli Bankın hüquqi vəziyyətini,
onun məqsəd və funksiyalarını, dövlət
qurumları arasında yerini və rolunu daha dəqiq müəyyən
edərək ölkənin baş bankının məsuliyyətinin
və fəaliyyətinin şəffaflığının
artırılması üçün müvafiq mexanizmləri
də özündə ehtiva edirdi. Bundan
başqa, yeni qanun Milli Bankın bütün funksional sahələri
üzrə fəaliyyətinin daha səmərəli və
effektiv həyata keçirilməsi üçün imkan
yaratdı. Pul və valyuta siyasətinin
müəyyənləşdirilməsi və həyata
keçirilməsi, ölkənin ödəniş sisteminin tənzimlənməsi
və inkişafı, bank nəzarətinin həyata keçirilməsi,
dövlətin beynəlxalq qızıl-valyuta
ehtiyatlarının saxlanması və idarə edilməsi -
bunlar Milli Bankın əsas funksiyalarından oldu.
Onu da xatırladaq ki, "Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və
dəyişikliklər edilməsi haqqında" 18 mart 2009-cu
il tarixli Referendum Aktının qüvvəyə minməsi ilə
əlaqədar olaraq "Azərbaycan Respublikası Milli
Bankı" "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi
Bankı" adlandırılıb. Bununla əlaqədar
olaraq "Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı
haqqında" qanuna və digər qanunvericilik aktlarına
müvafiq əlavə və dəyişikliklər edilib.
Əlbəttə
ki, bank sisteminin inkişafı özəl, kommersiya
banklarının inkşafına da təsirsiz ötüşməyə
bilməzdi. Artıq belə bankların inkişafı 1990-cı
illərin əvvəlləri ilə müqayisədə xeyli
fərqlənirdi. Xüsusən də,
uğurlu neft strategiyası nəticəsində ölkənin
əldə etdiyi böyük maliyyə gəlirlərinin və
bu əsasda bankların maliyyə resurslarının strateji məqsədlərə
effektiv ötürülməsinə hazır olmalarını
nəzərə alaraq yeni, 2002-2005-ci illərə inkişaf
strategiyası hazırlandı.
Strategiyanın əsas məqsədini
neft gəlirlərinin qeyri-neft sektoruna səmərəli və
təhlükəsiz transformasiyası, əhalinin və
regionların bank xidmətlərinə çıxış
imkanlarının artırılması və bu əsasda
yoxsulluğun azaldılması üçün bank sisteminin
maliyyə vasitəçilik funksiyasının inkişaf
etdirilməsi, bank sisteminin davamlılığının və
etibarlılığının möhkəmləndirilməsi,
bank xidmətləri bazarında azad və sağlam rəqabət
mühitinin təmin edilməsi təşkil edirdi. Həmin dövrdə qanunvericilik sahəsində də
həlledici addımlar atıldı. 2004-cü il yanvarın 16-da "Banklar haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanunu qəbul edilərək həmin ilin
martın 30-da qüvvəyə mindi. "Banklar
haqqında" yeni qanun beynəlxalq standartlara, o cümlədən
bank nəzarəti üzrə Bazel prinsiplərinə tam
uyğun olmaqla ölkənin bank sisteminin
etibarlılığının artırılması istiqamətində
əsaslı islahatların aparılmasına təkan verərək
əmanətçilərin və kreditorların
maraqlarının daha səmərəli qorunmasına zəmin
yaradırdı.
Bu dövrdən
başlayaraq Azərbaycanın bank bazarında nağd olmayan
ödənişlərə keçid prosesi getdikcə sürətlənməkdədir. Nağd olmayan
ödəmələrə keçmənin dünya təcrübəsi,
xalqın maliyyə imkanlarının banklara cəlb edilməsi
ölkədəki iqtisadi vəziyyəti keyfiyyət
baxımından yaxşılaşdırdığını
və bunun da xalqın sosial vəziyyətini yüksəltdiyini
göstərir.
Bank sistemində
2005-ci ilin yanvar ayından etibarən Azərbaycanda
"İnternet Bankçılığı" və
"Mobil Bankçılıq" ödəniş sistemləri
tətbiq edilməyə başlayıb. Bu fəaliyyətlər
Dünya Bankının və Beynəlxalq Valyuta Fondunun
tövsiyələrinə əsasən həyata
keçirilib.
2005-ci il
həm də ipoteka kreditləşdirilməsi sektoru
üçün uğurlu başlanğıc oldu. 15 aprel 2005-ci ildə "İpoteka haqqında"
Azərbaycan Respublikası Qanunu qəbul edildi və ipoteka
kreditlərinin əsasını təşkil edən girov təminatının
bütün hüquqi aspektlərinin tənzimlənməsini,
o cümlədən təminat hüquqlarının ipoteka
kağızı ilə rəsmiləşdirilməsi
qaydalarını müəyyən etdi.
Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 16 sentyabr 2005-ci il tarixli fərmanı
ilə Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı nəzdində
Azərbaycan İpoteka Fondu yaradıldı, daha sonra ipoteka
kreditlərinin, o cümlədən güzəştli ipoteka
kreditlərinin verilməsi qaydaları təsdiq edildi. Azərbaycan İpoteka Fondunun (AİF)
yaradılmasında əsas məqsəd Azərbaycan
Respublikasında əhalinin yaşayış sahəsi ilə
uzunmüddətli ipoteka kreditləşməsi vasitəsilə
təmin edilməsi mexanizmlərini yaratmaq, ipoteka kreditləşməsinə
yerli və xarici maliyyə resurslarının cəlb
olunmasına kömək göstərmək idi.
Ölkədə
ipoteka krediti sisteminin davamlığını təmin etmək
məqsədilə hazırda dövlət büdcəsi vəsaiti
hesabına sosial (güzəştli) ipoteka kreditləşdirmə
mexanizmlərini təkmilləşdirməklə
bütövlükdə kommersiya sekyuritizasiya sisteminə
keçid üzrə tədbirlər işlənib hazırlanır. Real vəziyyətdə isə
sosial ipotekanı şəhid ailələrinin üzvləri,
Milli qəhrəmanlar, məcburi köçkünlər və
onlara bərabər şəxslər, dövlət
qulluğunda ən azı 3 il iş təcrübəsi
olanlar, elmlər namizədləri və ya doktorluq elmi dərəcəsi
olan şəxslər, idman sahəsində xüsusi xidmətləri
olan şəxslər ala bilər. Bundan əlavə sosial
ipotekanın alınmasına Müdafiə, Milli Təhlükəsizlik
nazirlikləri hərbi sistemində, Daxili İşlər
Nazirliyi Daxili Qoşunları, Dövlət Sərhəd Xidməti,
Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətində ən
azı 3 il qulluq edən şəxslər iddia edə bilər.
Bu isə ipoteka kreditindən əhalinin daha
geniş təbəqəsinin faydalanması, həmçinin
bunun tikinti sektorunda dinamik inkişafa münbit şərait
yaradılması deməkdir.
Əmanətçilərin banklara inamının daha da güclənməsinə
təkan verən addım
Bank rəqabətinin
güclənməsi, bank xidmətlərinin çeşidinin
artırılması, investisiyaların genişlənməsi və
bank xidmətləri bazarında bu kimi digər meyillərin
artması bankları müxtəlif mənbələrdən vəsait
cəlb etməkdə maraqlı edir. Belə bir şəraitdə
əmanətçilərdən cəlb edilmiş vəsaitlərinin
etibarlı qorunması xüsusi aktuallıq kəsb edir. Bu məqsədlə əmanətlərin
sığortalanması mexanizmlərinin yaradılması
üçün görülən tədbirlərin nəticəsi
olaraq 29 dekabr 2006-cı ildə "Əmanətlərin
sığortalanması haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edilib.
Bu qanun Azərbaycan
Respublikasındakı banklarda fiziki şəxslərin əmanətlərinin
kollektiv icbari sığortalanması sisteminin yaradılması
və fəaliyyəti, o cümlədən əmanətlər
üzrə kompensasiya mexanizmlərini müəyyən edir. Qanunun 1-ci maddəsinə
uyğun olaraq əmanətlərin sığortalanması
sisteminin yaradılmasının məqsədi banklar və
xarici bankların yerli filialları ödəmə qabiliyyətini
itirdikdə, fiziki şəxslərdən əmanətə qəbul
olunmuş pul vəsaitinin itirilməsi riskinin
qarşısını almaq, maliyyə və bank sisteminin
sabitliyini və inkişafını təmin etməkdir. 2007-ci ilin avqust ayının 12-dən Əmanətlərin
Sığortalanması Fondu artıq fəaliyyətə
başlayıb. 2009-cu ildə Milli Məclisin
qəbul etdiyi yeni qanunla sığortalanan əmanətlərin
məbləği 6 min manatdan 30 min manatadək
artırılıb. Bu da öz növbəsində
əmanətçilərin banklara inamının daha da
güclənməsinə təkan verib. Görülən
bu tədbir nəticəsində bankların maliyyə vəsaiti
cəlb edilməsilə bağlı durumları daha da
yaxşılaşıb.
Cinayət yolu
ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər
əmlakın leqallaşdırılması və
terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin
qarşısının alınması sahəsində də
Azərbaycanda mühüm işlər həyata keçirilib.
Bununla bağlı olaraq
"Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin
və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına
və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə
qarşı mübarizə haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edilmiş və 2009-cu il 25 fevral tarixindən qüvvəyə minib.
Qanunun tələblərindən irəli gələrək Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 23 fevral tarixli fərmanına
uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi
Bankı yanında Maliyyə Monitorinqi Xidməti
yaradılıb və əsasnaməsi, strukturu, ştat cədvəli
2009-cu ilin iyul ayında təsdiq edilmişdir. Hazırda
Maliyyə Monitorinq Xidmətinin fəaliyyətə
başlaması üçün müvafiq işlər
görülür.
Cinayət yolu
ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər
əmlakın leqallaşdırılması və
terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin
qarşısının alınması sahəsində Mərkəzi
Bank beynəlxalq əməkdaşlığa da xüsusi
önəm verir. Bu istiqamətdə xüsusilə Azərbaycanın
2002-ci ildən üzvü olduğu Avropa Şurasının
Pulların yuyulmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə
qarşı Komitə (MONEYVAL) ilə əlaqələr
inkişaf etdirilir.
Bütün bunlar
onu göstərir ki, ölkənin malik olduğu böyük
iqtisadi qüdrətin və maliyyə imkanlarının
bazasında diversifikasiya olunmuş iqtisadiyyatın qurulması
və resursların qeyri-neft sektorunun kapitallaşmasına
yönəldilməsində maliyyə-bank sektoru müstəsna
rol oynayır.
Müəyyən edilmiş strateji hədəflərə nail
olunması üçün bank fəaliyyətinin qanunvericilik
bazasının təkmilləşdirilməsi və beynəlxalq
standartlara uyğunlaşdırılması, bank sisteminin
etibarlılığının və
sağlamlığının artırılması, bank xidmətlərinə
çıxış imkanlarının genişləndirilməsi,
bank sistemində şəffaflığın səviyyəsinin
artırılması və bazar intizamının möhkəmləndirilməsi,
səmərəli bank nəzarətinin təşkili kimi
konkret vəzifələr qarşıya qoyularaq uğurla icra
edilir.
Bunun nəticəsidir ki,
ötən il özünün zirvə
nöqtəsinə çatan qlobal maliyyə
böhranının Azərbaycanın bank sektoruna da təsiri
hər hansı ciddi fəsadların yaranmasına gətirib
çıxarmayıb. Bunu mərkəzi
ABŞ-da yerləşən və tanınmış beynəlxalq
reytinq agentliyi olan "Standard & Poor's" da təsdiq edib.
Agentlik bildirib ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankının
dünya iqtisadi və maliyyə böhranına reaksiyası
adekvat və vaxtında olub: "Azərbaycan Mərkəzi
Bankı böhrana adekvat və vaxtında reaksiya verib. Təkrar maliyyələşdirmə dərəcəsi
və öhdəliklər üzrə rezerv tələbləri
bir neçə dəfə azaldılıb ki, bu da bank
sektorunda 350 milyon manat (sektor öhdəliklərinin həcminin
3,5faizi) məbləgində likvidliyi təmin edib. Bundan əlavə, Azərbaycan Mərkəzi
Bankı bəzi kommersiya banklarında likvidliyə birbaşa dəstək
göstərib".
"Standard & Poor's"
agentliyinin "Bank sektorunda risklərin təhlili adlı
hesabatında o da bildirilib ki, AMB müxtəlif tədbirlər,
o cümlədən əmanətlərin
sığortalanması mexanizmlərindən istifadə sayəsində
əmanətçilərin bank sisteminə inamının
adekvat səviyyəsini saxlaya bilib: "Regionun bəzi digər
ölkələrinin bank sistemlərindən fərqli olaraq Azərbaycanın
bank sistemi dünya böhranı başlandıqdan sonra yaranan
çaxnaşma ilə əlaqədar xeyli həcmdə əmanətlərin
götürülməsindən qaça bilib". O da
xatırladılıb ki, 2009-cu ilin yanvarından bank sektorunun təkrar
kapitallaşmasının stimullaşdırılması məqsədilə
mənfəət vergisinə güzəşt tətbiq edilir.
Ümumiyyətlə, 2012-ci ilə qədər
bank sektoru mənfəət vergisindən azad edilib ki, bu da həm
onların kapitallaşmasına, həm də böhran şəraitində
maliyyə problemilə üzləşməməsinə
münbit şərait yaradır.
"Standard
& Poor's" agentliyinin ekspertlərinin qiymətləndirmələrinə
görə, hökumət bank sistemində problemlərin
artmasına yol verməmək məqsədilə dəstək
göstərməyə hazır olduğunu nümayiş
etdirib. Bununla
yanaşı 2008-ci ilin oktyabrından 2009-cu ilin mayına kimi
uçot dərəcəsinin 15 faiz 2 faizdək endirilməsi,
həmçinin məcburi ehtiyat normalarının
azaldılması ilə bağlı Azərbaycan Mərkəzi
Bankının gördüyü tədbirlərin
respublikanın bank sektorunda 1 milyard dollar məbləğində
əlavə likvidliyi təmin etdiyi bildirilib.
"Standard & Poor's"
xarici investorların Azərbaycanın bank sektorunda
iştirakına hər cür münbit şəraitin
yaradıldığına da xüsusi diqqət yetirib:
"Dövlət Azərbaycan banklarının müdafiəsini
təmin edir, lakin eyni zamanda xarici investorları da
alqışlayır. 2008-ci ildə və 2009-cu ilin əvvəlində
xarici banklar Azərbaycanın bank bazarına çox fəal
şəkildə, o cümlədən nümayəndəliklərin
açılması ilə, əsasən
"Vneşntorqbank", "Kommerzbank" və "Citigroup
Inc"la ölkənin bank sektoruna daxil olublar". Bildirilir ki, yaradılan münbit şərait nəticəsində
2005-ci ildən sonrakı dövr ərzində ölkədə
xarici iştiraklı bankların ümumi payı iki dəfə
artaraq 30 faizi ötüb.
Bununla yanaşı hesabatda o
da xüsusi olaraq qeyd edilir ki, Azərbaycanda bankların filial
şəbəkələri sürətli templə inkişaf
edir: "Azərbaycanda bankın bir şöbəsinə orta
hesabla 14 min nəfər düşür. Bu
göstərici Ukraynada olduğundan çoxdur. Azərbaycanın bank sistemi indiyədək digər
MDB ölkələri ilə müqayisədə dünya
bazarında iqtisadi sarsıntılara qarşı xeyli
davamlılıq göstərib. Bir
neçə bank risk-menecment sistemini inkişaf etdirməyə
hazır olduqlarını nümayış etdirib. Onların sırasında xarici iştiraka malik banklar
da var".
Bildirilir ki,
banklar gəlirlər potensialının maksimum
artırılması məqsədilə biznesi genişləndirməyə
hazırlaşırlar. Odur ki, pərakəndə bank xidmətləri seqmentində
fəaliyyət ən populyar strategiyaya çevrilir ki, bu da
diversifikasiyadan mənfəəti təmin edir: "Pərakəndə
xidmətlər sektorunun hesabına diversifikasiyanın səviyyəsinin
artırılması bazarda bankların mövqeyinin möhkəmlənməsinə
müsbət təsir göstərir".
Bank sektorunun inkişaf miqyası daha da genişlənəcək
Bununla
yanaşı beynəlxalq səviyyədə də qeyd edilir
ki, son illər Azərbaycan bank tənzimlənməsinin və
nəzarətin təkmilləşdirilməsində,
onların qabaqcıl beynəlxalq praktikaya
uyğunlaşdırılmasında xeyli uğurlara nail olub. Bununla əlaqədar
Mərkəzi Bank xarici administrasiyanın və digər
mexanizmlərin tətbiqinin köməyilə intervensionist və
qabaqlayıcı tədbirlər görmək imkanlarına
malikdir, banklarda diaqnostika problemləri alətləri təkmilləşdirilir.
Mərkəzi Bankın
2010-cu il pul siyasətinin əsas istiqamətləri
barədə bəyanatından isə aydın olur ki, bu il ərzində
ölkəmizdə bank sektorunda bir sıra mühüm yeniliklər
ola bilər. Məsələn, ipoteka kreditləşməsinin
genişləndirilməsi məqsədilə Azərbaycanda bu il tikinti-əmanət bankları
yaradılması istisna deyil. Bəyanatda həmçinin
hökumətin ipoteka kreditləşməsini genişləndirmək
niyyətində olduğu xüsusi vurğulanır. Bunun üçün dövlət büdcəsində
nəzərdə tutulan sosial ipoteka mexanizminin də tətbiqi
davam etdiriləcəyi diqqətə
çatdırılır. Bəyanata
görə, ipoteka mexanizminin təkmilləşməsi çərçivəsində
yeni ipoteka modelinin hazırlanması məqsədilə
yaşayış, tikinti-əmanət banklarının fəaliyyətə
başlaması üçün müvafiq tədbirlər həyata
keçiriləcək.
Beynəlxalq təcrübəyə
əsasən yaşayış-tikinti əmanəti bankları
belə borcalanlar üçün 2 mərhələdən
ibarət kreditləşmə proqramı təklif edir. Birinci mərhələ
yığım funksiyası daşıyır. Bu mərhələ
ərzində borcalan qabaqcadan
razılaşdırılmış və bankın faiz ödədiyi
məbləği hər ay banka depozitə
qoyur. Depozitdə ilkin ödəniş
üçün tələb olunan kifayət qədər məbləğ
yığıldıqdan sonra proqramın ikinci mərhələsi
- kreditləşmə mərhələsi başlayır.
Bu mərhələnin əvvəlində bank
borcalana kredit verir. Belə kreditlər
üzrə faiz dərəcələri adətən digər
kreditlər üzrə faizlərdən əhəmiyyətli dərəcədə
aşağı olur.
Bununla yanaşı Mərkəzi
Bankın 2010-cu il üçün pul siyasəti
çərçivəsində həyata keçirəcəyi
siyasətə əsasən ölkənin baş bankı
öz mandatından irəli gələrək 3 faiz səviyyəsində
orta illik rəsmi inflyasiya proqnozunun reallaşmasına dəstək
verəcək. Bildirilir ki, bu hədəfin
reallaşması orta və uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığın
təmin olunmasında mühüm vasitədir. Eyni zamanda
məcmu tələbin amillərindən, qlobal iqtisadiyyatın
bərpası prosesinin daxili inflyasiyaya təsirindən
asılı olaraq bu proqnoz il ərzində
dəqiqləşdirilə bilər.
Mərkəzi
Bank 2010-cu ildə də manatın məzənnəsinin
sabitliyinin qorunması siyasətini həyata keçirəcək. Qeyd olunur ki,
neftin qiymət proqnozunun ən konservativ ssenarisində belə
ölkənin tədiyə balansında kifayət həcmdə
profisitin proqnozlaşdırılması manatın məzənnəsinin
sabitliyi üçün fundamental əsasdır. Məzənnə siyasəti yeridilərkən
ölkənin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin
qorunması da nəzərə alınacaq.
2010-cu ildə
maliyyə sabitliyinin qorunması tədbirləri başlıca
olaraq bank sistemində risklərin çevik idarə
olunmasına yönələcək. Bu vəzifəni həyata
keçirmək üçün Mərkəzi Bank 2010-cu ildə
aşağıdakı istiqamətlərdə müvafiq tədbirləri
reallaşdıracaq: bank sektorunda maliyyə ehtiyatlanması və
kapitallaşma siyasətinin davam etdirilməsi; likvidlik göstəricilərinin
məqbul səviyyədə saxlanması; bank sektorunun
kontr-tsiklik davranış çərçivəsinin gücləndirilməsi;
bank sektorunun kredit portfelinin keyfiyyətinə nəzarətin
gücləndirilməsi; bank sektorunda korporativ idarəetmə
və risk menecmenti potensialının artırılması.
Bütün bu hədəflərə
nail olmaq üçün bank nəzarəti alətləri təkmilləşdiriləcək,
ilk növbədə erkən xəbərdarlıq sistemlərinin
inteqrasiyası həyata keçiriləcək, yeni prudensial
hesabat sisteminin tətbiqinə başlanacaq. Eyni
zamanda konsolidasiya olunmuş bank nəzarətinin
metodologiyası inkişaf etdiriləcək, stress-testlərin
standartlaşması və vahid modelinin qurulması təmin
ediləcək.
İqtisadiyyatın
kapitallaşma tələbatına uyğun maliyyə
resurslarına çıxışın yeni mexanizmlərinin
və institutlarının təşviqinin təmin
olunması, xüsusilə regionlarda bu prosesin sürətlənməsinə
diqqət verilməsi pul siyasətinin əsas istiqamətlərindəndir. Həmçinin
bank olmayan kredit təşkilatlarının fəaliyyəti
genişləndiriləcək, mikromaliyyələşmə
şəbəkəsinin genişlənməsi dəstəklənəcək.
Beləliklə, bütün
bunlar Azərbaycanda daim inkişaf etməkdə olan və
möhkəm dayaqlara malik bank sektorunun cari il
ərzində də tərəqqi göstəricisinə
görə fərqlənənlər sırasında yer
alacağını təsdiq edir. Bu isə Azərbaycanın
maliyyə sisteminin daha da güclənməsinə xidmət
etməklə yanaşı ümumi iqtisadi inkişafda da vacib
rol oynayır.
Rasim BAYRAMOV
Azərbaycan.- 2010.- 14 aprel.- S. 4.