Söz sərvətinin beşiyi

Ana dilinin inkişafına dövlətimizin həmişə xüsusi diqqəti, qayğısı olub. Hər bir dilin özəlliyi və özünəməxsus gözəlliyi var. Bunu kimsə inkar edə bilməz, amma bir vətəndaş olaraq bizim üçün Azərbaycan dilinin analoqu yoxdur. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hələ sovet dövründə quruluşun müəyyən təzyiqlərinə, diktələrinə baxmayaraq, Azərbaycan dilinin ölkəmizdə dövlət dilinə çevrilməsində böyük xidməti olmuşdur. Dilin inkişafı üçün ulu öndərin müntəzəm olaraq imzaladığı fərman və sərəncamlarda, eləcə də tövsiyələrində, çıxışlarında, məruzələrində vaxtaşırı ortaya çıxan ciddi problemlərin həlli yolları dəqiq göstərilib. Dövlət müstəqilliyi qazanıldıqdan sonra müxtəlif tədbirlər həyata keçirildi, fərmanlar verildi, sərəncamlar imzalandı.

Azərbaycan dilinin bugünkü inkişaf səviyyəsi təsdiqləyir ki, Azərbaycan xalqı dünyanın ən qədim xalqlarındandır. Təbii ki, dilin təşəkkülü müxtəlif proseslərdən keçir. Bu gün bizim istər danışıq, istərsə də yazılı şəkildə işlətdiyimiz Azərbaycan dili də mürəkkəb bir yol qət etmişdir. Dəfələrlə qəzetimizdə ana dili ilə bağlı müxtəlif mövzulara, problemlərə toxunmuş, dilimizə xələl gətirən nöqsanları göstərmiş, dilçi alimləri, ziyalıları, jurnalistləri ana dilimizin keşiyində dayanmağa səsləmişik. Dönə-dönə qeyd edilib ki, dilin qayda-qanunlarını pozanlar məhz onu qorumağa borclu olanlardır. Mətbuat səhifələrində, ekran-efir məkanında bu məsələ hələ də qüsurlu olaraq qalır. Televiziya aparıcılarının səs ahəngindəki yadlıq, diqqəti çəkmək üçün yersiz hay-küylü çıxışları, qeyri-düzgün tələffüz, yerinə düşməyən ifadələr, özgə sözlər (halbuki bunun qarşılığı dilimizdə çoxdur) Azərbaycan dilini korlamaqdadır.

Azərbaycan dili zəngindir. Ona görə də istər yazıda, istərsə də danışıqda mütləq məntiqli olmaq, sözü düzgün ifadə etmək lazımdır. Dilin əsl yaradıcısı millətin özüdür. Elə ifadələr, kəlmələr var ki, xalq onu necə işlədibsə, bu gün də elə qəbul edilməlidir. Sözün yerində işlədilməməsi onun mənasının itməsinə gətirib çıxarır.

Dil söz sərvətinin yaradıcısıdır. Bəlkə də Tanrının insana bəxş etdiyi ən qüdrətli, ecazkar nemətlərdən biri dildir və o, təkcə ünsiyyət vasitəsi deyil. Aqillər söyləyirlər ki, söz insanın içinin ətridir. Bu sözü də məhz ifadə edən, çatdıran dildir. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsində ümummilli lider Heydər Əliyevin çox müstəsna xidmətləri var. Unudulmaz insanın 18 iyun 2001-ci il tarixli "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında"kı fərmanında deyilir: "Azərbaycan dili bu gün dərin fikirlərin ən incə çalarlarınadək olduqca aydın bir şəkildə ifadə etmək qüdrətinə malik dillərdəndir. Düşüncələrdəki dərinliyi, hisslərdəki incəlikləri bütünlüklə ifadə etmək kamilliyinə yetişə bilməsi üçün hər hansı xalqdan bir neçə minillik tarixi yaşaması lazım gəlir". Bu mənada biz xoşbəxtik ki, doğma Azərbaycan xalqı həqiqətən də dünyanın ən qədim xalqlarından biridir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev bütün fəaliyyəti boyu Azərbaycan dilinin dövlət dilinə yalnız sözdə deyil, əməldə çevrilməsi üçün bütün gücü, qüdrəti, iradəsi və cəsarəti ilə çalışmışdır. Dünyaya səpələnmiş azərbaycanlılar arasında bir daha ünsiyyət vasitəsi, milli-mənəvi körpülər olması üçün əsl mübarizə aparmışdır. Ana dilimizi Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti hesab edən ulu öndər çıxışlarında tez-tez vurğulayırdı ki, milli dövlət quruculuğu prosesinin çox mühüm şərtlərindən biri milli ədəbi dil zəminində xüsusi rəsmi dil üslubunun formalaşmasıdır. Bu səbəbdən də Azərbaycan dilini dövlətçiliyin əsas rəmzlərindən sayaraq onun saflaşması naminə vaxtaşırı olaraq xüsusi tədbirlər həyata keçirirdi. "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında" 9 avqust 2001-ci il tarixli sərəncam da məhz bu niyyətlə imzalanmışdı. Beləliklə, 1 avqust ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilməkdədir.

Ulu öndərə məxsus fikirdir: "Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir". Bir faktı da xatırlamaq yerinə düşər ki, Azərbaycana rəhbərlik etdiyi birinci dövrdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Dövlət mükafatı verilən ilk kitablardan biri məhz 1974-cü ildə çap edilmiş "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyidir. Bu, adi fakt deyildir. O dövrdə uzun illər Azərbaycan dilinin tədqiqi ilə məşğul olan Ə.Dəmirçizadə, S.Səfərov, M.Hüseynzadə, Ə.Abdullayev, Y.Seyidov və A.Həsənova Dövlət mükafatı verildi. Azərbaycan dilinə, dilçiliyinə, azərbaycandilli təhsilə sovet dövründə dövlətçilik qayğısı göstərmək asan məsələ deyildi. Dilşünas-alim Yusif Seyidov sonralar haqlı olaraq yazırdı ki, "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyinin belə yüksək səviyyədə qiymətləndirilməsi, əslində, rus şovinizminə meydan oxumaq idi.

Ötən əsrin 70-80-ci illərində Heydər Əliyevin yürütdüyü dil siyasətinin əsasını mühüm amillər təşkil edirdi. Dilə milli-mənəvi sərvət kimi yanaşılırdı, onun siyasi nüfuzunun gücləndirilməsi üçün mütəşəkkilliyinə, təşəkkül tapmasına real meydan yaradılırdı. Dilimizin yüksəlişi üçün Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq siyasi mövqeyinin təmin edilməsi məhz ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlıdır. Təkcə ana dilimizin dövlət dili olması üçün şərait yaradılmadı. Bu gün Azərbaycan dili Azərbaycan dövlətinin dünyada nüfuzunun artması ilə əlaqədar beynəlxalq arenaya çıxıb. Dil siyasətinin əsaslarını yaradan isə məhz Heydər Əliyevdir. İstər siyasi, ictimai, istərsə də mədəni aspektdə dilin mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün bir sıra islahatlar həyata keçirilib.

Hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini, milli adət-ənənələrini unutmamalıdır. Dəfələrlə sınaqdan çıxıb ki, millətin milliliyini qoruyub saxlayan onun dilidir, adət-ənənəsidir. Təbii ki, dil təkcə söz sərvətinin yaradıcısı deyil, o, həm də bir döyuşçü kimi xalqımızın mənəvi keşikçisidir. Bu səbəbdən də dilimizi elə sözlə yükləməliyik ki, o, döyüşlərdən qələbə ilə qayıtsın. Heydər Əliyevin fikridir: "Nə yaxşı ki, Azərbaycan dili bütün tələblərə cavab verir. Daha doğrusu, onun böyük potensialı buna imkan verir ki, o, artıq dünya dilləri içərisində öz layiqli yerini tutmuşdur". Bu deyim dilimizin hərtərəfli və zəngin xüsusiyyətlərə malik olduğunu bir daha təsdiqləyir. Təbii ki, Azərbaycan dili olmasa, bu dildə ədəbiyyat da yaranmaz, mahnılar da oxunmaz, musiqilər bəstələnməz. Xalqımızın milli sərvəti olan ana dilimizin inkişafına yönələn qərarların qəbulu və həyata keçirilməsi hər birimizdən asılıdır. Bu, həm də bizim vətəndaşlıq borcumuzdur.

Təqdirəlayiq haldır ki, ümummilli liderin ideyalarını layiqincə yerinə yetirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də doğma dilimizə, milli adət-ənənələrimizə, qədim mədəniyyətimizə böyük həssaslıqla yanaşır. İnam və qətiyyətlə deyə bilərik ki, bu gün dilimizin inkişafının əsas qarantı da məhz dövlət başçımızın özüdür. Azərbaycan ədəbiyyatının, azərbaycanlı düşüncəsini əks etdirən sanballı əsərlərin latın qrafikasında yenidən nəşr edilməsi məhz İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə baş tutdu. Dövlət başçısının 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında"kı sərəncamı həm də əlifba ilə bağlı problemləri tamamilə həll etdi. Bunun da nəticəsində kütləvi nəşrlərin latın qrafikasına keçirilməsi baş tutdu. Dövlət başçısının sonrakı sərəncamlarında isə 150 cildlik "Dünya ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası" seriyasından olan yeni nəşrlər respublika kitabxana şəbəkəsinin latın qrafikalı ədəbiyyat fondunu zənginləşdirdi. O cümlədən, Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri də 2004-cü il 13 yanvarda imzaladığı "Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında"kı sərəncam oldu. Bu cür dəyərli kitabların çapı mənəvi xəzinəmizin zənginləşməsində mühüm rol oynadı. Prezident İlham Əliyev milli xüsusiyyətlərimizin saxlanmasında ana dili və ədəbiyyatımızın başlıca amillərdən olduğunu diqqətə çəkərək demişdir: "Bizi millət kimi qoruyub saxlayan məhz dilimiz, ədəbiyyatımız, tariximiz, ənənələrimizdir".

Müxtəlif çıxışlarında, insanlarla olan söhbətlərində, bölgələrdə keçirdiyi görüşlərdə Prezident İlham Əliyev dövlət atributlarına, xüsusilə də Azərbaycan dilinə, əlifbasına, mədəniyyətinə, incəsənətinə, milli adət-ənənələrinə ehtiramla yanaşmağın fəzilətlərindən danışmışdır.

...İnsan öz dilinin şirinliyini ilk dəfə anasından eşitdiyi həzin, dadlı laylaların ahəngində duyur. Yaşa dolduqca belə o zümzümənin təsiri varlığımızdan çəkilmir. Elə söz sərvətinin ilk beşiyi də məhz o laylalardan başlayır. Yəqin ki, doğma lisanımıza elə bu səbəbdən də "ana dili" deyirik. Gəlin şərbət kimi varlığımıza çəkdiyimiz o şirin laylalardan süzülən sözlərin ahənginə yad kəlmələr qatmayaq! Anadan başlayıb vətəndə şaxələnən, böyüyən, genişlənən dilimizin keşiyində dayanaq!

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2010.- 1 avqust.- S. 5.