Ürəklərdə yaşayan Kazım Qarabəkir paşa

"...Türk ordusunun, xüsusən də Kazım Qarabəkir paşanın adı Naxçıvanda çox böyük hörmət-ehtiramla yad edilir. Mənim əziz müəllimim Lətif Hüseynov da mənə demişdi: Heydər, əzizim, çalış düşmənlərin qarşısını al, Naxçıvana təcavüzə imkan vermə. Əgər 1918-ci ildə türk ordusu, general Kazım Qarabəkir paşa Naxçıvana gəlməsəydi, hamımızı qıracaqdılar. Bu mənim gözümün qabağında olan hadisədir..."

Heydər ƏLİYEV

Naxçıvan, 16 oktyabr 1999-cu il

Ötən əsrin 20-ci illərinin tarixini vərəqlədikcə istiqlal savaşında ölüm-dirim mücadiləsi aparan xalqımızın ən ağır zamanlarında türk xalqının və qəhrəman türk ordusunun yardımını, köməyini gördüyünün şahidi oluruq. Böyük sərkərdəlik bacarığına malik general-leytenant Xəlil paşa, Nuru paşa, Musa Kazım Qarabəkir paşa, Tərik Vəhip paşa və daha kimlər... Bu sərkərdələr minlərlə Azərbaycan və Türk oğlunun qanı hesabına Bakını, Naxçıvanı, Gəncəni, Zəngəzuru, Qarabağı və bütövlükdə Azərbaycan və Türkiyəni işğalçılardan, kütləvi qırğınlardan, talanlardan xilas etdilər, şanlı tarix yaratdılar.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən bir həftə sonra - 1918-ci il iyunun 4-də Azərbaycanla Osmanlı imperatorluğu arasında dostluq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalandı. Bu, müstəqil dövlət kimi Azərbaycanın imzaladığı ilk beynəlxalq hüquqi, diplomatik sənəd idi. Yeri gəlmişkən, cümhuriyyətin süqutundan bir həftə sonra - 1920-ci il mayın 3-də yeni qurulan Ankara hökuməti özünün tarixdə ilk xarici diplomatını da məhz qardaş Azərbaycana göndərdi. Bu... Türkiyənin Azərbaycandaki ilk səfiri, dövrünün tanınmış yazıçısı, ictimai və siyasi xadim Məmduh Şövkət Esendal idi. Gərgin və çox mürəkkəb bir zamanda Qafqaz regionundakı hərbi əməliyyatlara rəhbərlik edən Türk Ordusunun Şərq Cəbhəsi komandanı Kazım Qarabəkir paşa Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri Mustafa Kamal paşaya göndərdiyi şifrəli teleqramında yazırdı ki, Bakı ilə diplomatik əlaqələri mümkün qədər tez yaratmaq lazımdır.

Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənlərindən biri olan Naxçıvan, demək olar ki, tarixin bütün dövrlərində ağır siyasi durumlarla, müharibələrlə, kütləvi qırğınlarla, aramsız düşmən həmlələri ilə üz-üzə qalmış, lakin xalq qəhrəmanlığı və dirənişi ilə ağır qovğalardan üzüağ çıxmış, varlığını, dəyərini qoruyub saxlamışdır. XX əsrin əvvəllərində də belə idi. Daşnak-bolşevik birləşmələri qırğınlar, talanlar törədir, ingilis müttəfiqlər də onlara havadarlıq edirdi. Məqsəd Naxçıvanı Ermənistanın ərazisinə qatmaq idi.

Bu o zamanlar idi ki, 1917-ci ildə bolşevik çevrilişindən sonra Türkiyə ilə Rusiya arasında imzalanan Ərzincan müqaviləsinin şərtlərinə görə ruslar Şərqi Anadoludan çəkilməli idilər. Lakin onlar işğal etdikləri ərazilərdən çəkilərkən həmin yerləri ermənilərə təslim etməyə çalışırdılar. Beləliklə, rusların köməyi nəticəsində ermənilərin ordusu yaradıldı və sayı 17 minə çatdırıldı. 1918-ci ilin əvvəllərində qatil Andranikin rəhbərliyi ilə həmin daşnak ordusu Ərzurum, Qars, Van, Bitlis, Muş, Naxçıvan və Zəngəzur da daxil olmaqla bölgədə erməni dövləti yaratmaq üçün bu ərazilərə hücum edib əhalini qılıncdan keçirir, amansız qətllər törədirdilər. Neçə vaxtdan bəri aparılan Brest-Litovsk danışıqları da bir nəticə vermirdi. Vəziyyət o yerə çatdı ki, Qafqazda yaşayan müsəlmanlar, eləcə də Naxçıvan əhalisi ermənilərin bölgədə həyata keçirdiyi vəhşiliklərin qarşısını almaq üçün türk ordusunun vəziyyətə münasibət bildirməsini tələb etdi. Böyük sərkərdə Mustafa Kamal paşa durumun ağır olduğunu nəzərə alıb təcili tədbirlər görür və əvvəlcə Tərik Vəhip paşanın komandanlığı altında 3-cü türk ordusunu yenidən təşkil edir. Bundan sonra Şərq Cəbhəsinin komandanı Kazım Qarabəkir paşa vaxt itirmədən özünü naxçıvanlıların köməyinə yetirir. Bu vaxt Naxçıvanda vəziyyət olduqca ağır idi, silahsız, topsuz-tüfəngsiz əhali erməni qaniçənlərinin qarşısında təkbaşına qalmışdı. Peşəkar hərbçi kimi vəziyyəti və şəraiti düzgün dəyərləndirən Kazım Qarabəkir paşanın rəhbərliyi ilə Türk-Qafqaz Ordusu hərbi əməliyyatlara başlayır...

Ata tərəfdən kökü oğuz türklərinin əfşar tayfasından olan Türkiyənin görkəmli hərbi-siyasi xadimi, general, Birinci dünya müharibəsindən sonra Osmanlı Şərq Ordusu baş komandanı Məmmədəmin oğlu Musa Kazım Qarabəkir paşa 1882-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmiş, ilk təhsilini də İstanbulda Sultan Mehmed Fateh adına Hərbi Rüşdiyyə məktəbində almış, türk tarixini, ədəbiyyatını, dünya tarixini və bir neçə xarici dili dərindən öyrənmişdi. O, rəssam, şair, bəstəkar olub, həm də gözəl kaman çalırmış. Ən əsası isə, böyük pedaqoq kimi "çocuqların babası" adına layiq görülüb. "Öyüdlərim" əsəri uşaqların təlim-tərbiyəsində böyük rol oynadı. O, 1946-cı ildən 1948-ci ilə - yəni vəfat edənədək Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri olmuşdur.

1918-ci il iyulun 19-da II Qafqaz-Türk Ordusu qrupu və 35-ci piyada alayı Naxçıvana doğru hərəkət edir. Səhəri gün türk-hərbi birləşmələri Naxçıvana girir və Andranikin quldur dəstəsini darmadağın edir. Naxçıvanlılar qəhrəman paşanı alqışlayır, onu öyürdülər.

Tarixi mənbələr deyir ki, 1828-ci ildə ilk dəfə ermənilər Azərbaycan torpaqlarına, eləcə də Naxçıvana köçürüləndə naxçıvanlılar onlara yardım etmiş, rahat məskunlaşmaları üçün qayğı və diqqətlərini əsirgəməmişlər, bir tikə çörəklərini belə yarı bölmüşlər. Lakin bu xeyirxahlığı unudan ermənilər XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycan türklərinə qarşı amansız qətliamlara başlamış, torpaqlarımızı erməniləşdirmək istəmiş, xüsusən də Naxçıvan kimi barlı-bərəkətli türk torpağına göz dikmişlər. Lakin bütün dövrlərdə qəhrəman naxçıvanlılar düşmənin arzusunu gözündə qoymuşlar.

1918-ci ilin yazından başlayaraq Andranik 15 minlik quldur dəstəsi ilə Naxçıvana soxulur. Onlar ilk olaraq Yaycı kəndinin 700 evlik əhalisini qılıncdan keçirərək Araza tökür.

Bu vaxt istiqlalını yeni qazanan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elə bir siyasi və hərbi vəziyyətdə idi ki, nəinki Naxçıvan, Bakı, hətta ətraf ərazilər də rus və ermənilərdən ibarət bolşevik idarəçiliyində idi. Milli ordusu yox, hərbi güc zəif, digər tərəfdən də Naxçıvanla əlaqə yaratmağa bölgədəki müttəfiqlər imkan vermirdi. Ümid yalnız türk ordusuna, böyük sərkərdə Mustafa Kamal paşa Atatürkə idi. Məhz onun göstərişi ilə Naxçıvanın ağır günlərində Ənvər paşa və Kazım Qarabəkir paşa Naxçıvana gəlir, vəziyyəti öyrənir, müharibənin qaçılmaz olduğunu qət edirlər.

Birinci dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra daşnak və bolşeviklər Azərbaycanın hər yerində - Naxçıvanda, Qarabağda, Zəngəzurda qiyam və iğtişaşlar törədirdilər. Naxçıvana İrəvandan keçən dəmir yolunu və Zəngəzurdan keçən yolları ermənilər bağlamışdılar. Ermənistan müstəqilliyini elan etdikdən bir həftə sonra erməni-daşnak qüvvələri Naxçıvana basqın edir, burada yaşayan türk-müsəlmanları amansızcasına qətlə yetirirdilər. Qarşısıalınmaz vəziyyət yaranmışdı. Bu zaman general-leytenant Nuru paşanın komandanlığı altında Qafqaz İslam Ordusu Bakını işğalçılardan azad etmək üçün qanlı döyüşlərə girmişdi. Kazım Qarabəkir paşanın komandanlığı altında döyüşən Qafqaz-Türk ordusu bir günün içərisində Naxçıvana yürüş edib daşnakları geri oturdur və Naxçıvanın yerli özünüidarə hökumətinin qurulmasına yardım edir.

Məğlubiyyətdən dizi və gözü qırılan ermənilər İrəvanda da vəziyyətin gərgin olduğunu görüb paşadan barışıq istəyirlər. 1920-ci il fevralın 2-də Kazım Qarabəkir paşanın rəhbərliyi ilə Gümrüdə Ermənistanla Türkiyə arasında sülh müqaviləsi imzalanır. Gümrü müqaviləsini Atatürk yeni Türkiyənin böyük hərbi-siyasi zəfəri kimi yüksək qiymətləndirmiş, bu münasibətlə nümayəndə heyətini təbrik etmişdir. Bundan sonra bir müddət Cəfərqulu xan oğlu Kəlbalı xan və qardaşı Rəhim xanla birlikdə Naxçıvanı idarə edir.

Lakin məqsədinə nail olmayan erməni daşnakları onları qızışdıran havadarlarının təzyiqi ilə yenidən torpaq iddialarını gündəmə gətirirlər. 1918-ci il avqustun 4-də Azərbaycan nümayəndə heyətinin İstanbuldakı rəhbəri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycanın xarici işlər naziri Məhəmməd Həsən Hacinskiyə yazırdı: "Ermənilər Ənvər paşaya xəritə və layihə təqdim ediblər. Türkiyədən Sürməlini, Naxçıvanı, Axalkələki, Eçmiədzini, İrəvanı, Azərbaycandan Qarabağı, Qazaxı, Zəngəzuru və Ordubadı, Gürcüstandan isə Borçalını tələb edirlər".

Naxçıvanın başı üzərində yenidən qara buludlar dolaşırdı. Başqa əlac yox idi. İranın şimal-qərbində ingilislərə qarşı apardığı uğurlu əməliyyatdan sonra Kazım Qarabəkir paşa qərargahını Təbrizdən Naxçıvana köçürür. Bu gəlişi Naxçıvan camaatı böyük sevgiylə, sevinclə qarşılasa da, Birinci dünya müharibəsinin nəticələrinə və 30 oktyabr 1918-ci il tarixdə imzalanmış Mudros müqaviləsinin şərtlərinə görə, Qarabəkir paşa və ordusu Naxçıvanı tərk etməli idi. Amma o, altı əsr dünyanın yarısına hökmranlıq edən Osmanlı imperiyasının generalı idi, mütləq bir yol tapmalıydı.

Cümhuriyyətin əli və imkanları Naxçıvana çatmadığı halda bu bölgəni necə ümidsiz, köməksiz qoyub getmək olardı?! Vəziyyəti belə görən görkəmli hərbi-siyasi xadim Kazım paşa çıxış yolu tapdı. Yerli özünüidarə rəhbərləri və şəxsən özünün tədbiri ilə könüllü olaraq ordudan istefa edib burada qalan türk əsgərləri və zabitləri, eləcə də bölgənin aparıcı siyasi liderləri ilə birlikdə 1918-ci il noyabrın 3-də Naxçıvanda Araz-Türk hökuməti yaradılır. Məqsədinə çatmaq üçün ən qatı terror əməlləri törədən daşnaklar yenidən Naxçıvana hücum edir, yeni yaranan hökumət də ölüm-dirim savaşına girirdi. Türk və Azərbaycan Ordusu paşanın komandanlığı altında qeyri-bərabər döyüşlərdə müttəfiqlərin gözü qarşısında düşməni darmadağın edir, Naxçıvanı, Ordubadı, Culfanı, Şəruru, İğdırı və başqa əraziləri erməni işğalçılarından təmizləyir. Hər bir naxçıvanlının qəlbində Kazım Qarabəkir paşa var idi. Araz-Türk hökuməti az sonra Qars İslam Şurası, sonra da Cənub-Qərbi Qafqaz hökuməti adı ilə daha böyük türk ərazilərini və xalqını qorumaqda əhəmiyyətli rol oynayaraq tariximizə düşmüşdür.

"Azərbaycan" qəzetinin 1919-cu il 9 mart tarixli sayında yazılır: "Dünən Naxçıvandan sürət qatarı ilə Bakıya -Azərbaycan hökumətinə Türk-Araz hökumətinin xüsusi missiyası gəlmişdi. Missiyaya tanınmış şair və dramaturq, öz pedaqoji fəaliyyəti ilə Bakı əhalisinə yaxşı tanış olan Hüseyn Cavid də daxildir. Missiya hökumət tərəfindən fövqəladə səlahiyyətlə görəvləndirilmişdi". Lakin Naxçıvanın işğaldan təmizlənməsində, daşnak qüvvələrinin məhv edilməsində böyük xidmətləri olmuş Araz-Türk hökumətinə, təəssüf ki, 1919-cu il aprelin 12-də bölgəni himayəyə götürən Böyük Britaniya qüvvələri tərəfindən son qoyulur, üzvləri Maltaya sürgün edilir. Hökumətin süqutundan sonra Naxçıvan olduqca ağır vəziyyətə düşür, bölgəyə ayaq açan müttəfiqlərin emissarları Naxçıvanı Ermənistan ərazisi etmək üçün yollar axtarırlar. 1919-cu ilin mayında bu cür havadarların fitnəsi ilə erməni quldurları yenidən Naxçıvana girir.

Mənbələrdə qeyd olunur ki, bu dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəhbərliyi Naxçıvanda baş verənlərə kəskin reaksiya bildirir. Azərbaycanın Ermənistandakı diplomatik nümayəndəsi Xan Tekinski Ermənistan hökumətinə bu barədə etiraz notası təqdim edir. O, Azərbaycanın Baş naziri Nəsib bəy Yusifbəyliyə yazırdı: "Danışılanlara görə, ingilislər Şəruru, Naxçıvanı ermənilərə vermək istəyir. Belə olsa, xalqı dəhşətli aqibət gözləyir".

1919-cu ildə ingilislər Naxçıvanda qondarma erməni qubernatorluğu yaradır. Lakin Naxçıvan camaatı bu idarəetməni qəbul etmir və nəticədə qurumun fəaliyyəti yerləşdiyi gərargahdan kənara çıxmır. AXC-nin Naxçıvanla əlaqələri müttəfiqlər tərəfindən əngəlləndiyindən bölgə barədə məlumatlar yalnız AXC-nin Ermənistandaki diplomatik nümayəndəliyindən və İran səfirliyindən alınır. Azərbaycan hökumətinin başçısı Fətəli xan Xoyskinin qərarı ilə 1919-cu il martın 19-da İsmayıl xan Ziyadxanov başda olmaqla İrana fövqəladə diplomatik missiya göndərilir. Bundan sonra buradakı vəziyyət barədə məlumatlar həmin diplomatik missiyaya çatdırılır.

1919-cu ilin yazına doğru Xan Tekinski AXC-nin xarici işlər nazirinə yazırdı: "Naxçıvan, Şərur, Vedibasar və Şahtaxtı erməni qoşunları tərəfindən tutulmuşdur. Naxçıvan Milli Şurası bunu müttəfiq komandanlığına bildirməyi və təcili tədbirlər görməyi xahiş edir". Düşmən qarşısında təklənən Azərbaycan hökuməti artıq Türkiyədən yardım ala bilmirdi. Erməni işğalçılarına qarşı mübarizə aparan Naxçıvan əhalisi İrana və Türkiyəyə yenidən nümayəndə heyəti göndərir. İran şahzadəsinə çatdırılan məktub əsasında İran hökuməti Mirzə Əli Heyətin (dünya şöhrətli alim, cərrah Cavad Heyətin atası) başçılığı ilə nümayəndə göndərir ki, vəziyyəti təfərrüatı ilə öyrənib hökumətə məruzə etsin.

1919-cu il mayın 19-da Samsuna, oradan da Kazım Qarabəkir paşanın dəvəti ilə Ərzuruma gələn Atatürk iyulun 23-dən avqustun 7-dək Ərzurum konqresində Türkiyənin nicatını planlayarkən Naxçıvandan Ərzuruma yetişə bilməyən heyətin Qarsdan teleqrafla göndərdiyi "Naxçıvan əhalisinin konfransa müraciəti"ni Kazım Qarabəkir paşa ilə müzakirə edir. Onlar birlikdə Naxçıvanı necə qurtarmaq barədə müzakirələr aparır, yollar axtarırdılar. Atatürklə müzakirədən sonra Kazım Qarabəkir paşa türk zabitlərindən bir neçəsini ordudan fərarilik etmiş kimi göstərməklə gizli şəkildə Naxçıvana göndərir. Həmin vaxtdan Naxçıvana rəsmi şəkildə türk bölmələri gəlir. İki tabor kimi təşkil olunan bu qüvvələr həm yerli özünümüdafiə qüvvələrinin hazırlanmasında, həm də Naxçıvanın müdafiəsində yaxından iştirak edirlər. Kazım Qarabəkir paşa general Veysel Unuvəri bu hissələri təftiş etmək üçün Naxçıvana göndərir və bu ərazidə qalıb onlara rəhbərlik etməyi ona tapşırır. Bu vaxt Naxçıvanda xalqın qəhrəman oğulları da daşnak-quldur birləşmələrinin ərazidən çıxarılmasında qəhrəmancasına vuruşur, əhalinin qanı bahasına düşmənlər bölgədən çıxarılırdı.

Bir müddət sonra ingilislərin və amerikalıların yaratdıqları oyuncaq general-qubernatorluqlar ləğv edilir. Onlar fəaliyyətdə olarkən də bölgədə hakimiyyət felən Cəfərqulu xanın başçılığı ilə Naxçıvan Milli Şurası tərəfindən idarə olunurdu. 1919-cu il oktyabrın 26-da Səməd bəy Cəmillinski Naxçıvana yeni qubernator təyin edilir, ABŞ qubernatoru polkovnik Delli isə bir müddət onun yanında nümayəndə kimi qalıb çalışır.

General Kazım Qarabəkir paşanın komandanlığı altında Naxçıvan düşmən işğalından təmizlənsə də, 1920-ci ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut edir və XI qırmızı ordu sərhədlərdən içəri daxil olur. Ruslar Naxçıvanı ermənilərə vermək üçün yenidən fəaliyyətə keçir, türk qoşunlarının Naxçıvandan çıxmasında təkid edirdilər. Təkidlərə baxmayaraq, Kazım Qarabəkir paşa daha 8 ay oradaki taborlarla birlikdə Naxçıvanda qalır. Bu qəhrəman türk generalının məqsədi Naxçıvanın taleyi üçün tam siyasi təminat almaq, nəyin bahasına olursa-olsun buranı erməni-rus caynağından çıxarmaq idi. Bunun üçün birinci addım Naxçıvan məsələsini Moskva müqaviləsinin əsas bəndlərinin birinə salmaq di. O, buna var gücü ilə çalışırdı. Sonradan yazdığı "Bolşeviklərlə səkkiz ay birlikdə" xatirələr kitabında general Veysəl Unuvər Azərbaycan türkləri ilə birlikdə çiyin-çiyinə erməni işğalçılarına qarşı mübarizələrdən və Naxçıvanın taleyindən danışır.

Naxçıvan uğrunda gedən qanlı döyüşlər səngisə də, bölgənin taleyi həll olunmamışdi, düşmənlər bu torpaqları Ermənistan ərazisinə qatmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırdılar. Lakin qəhrəman türk sərkərdələri Mustafa Kamal paşa Atatürk və silahdaşı Kazım Qarabəkir paşa Türkiyənin özündə vəziyyətin son dərəcə ağır olmasına baxmayaraq, Naxçıvanın bir qarışını da düşmənə vermək niyyətində deyildilər. 1921-ci il martın 16-da Moskvada Rusiya ilə Türkiyə arasında, 1921-ci il oktyabrın 13-də isə Qarsda Türkiyə ilə Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan arasında anlaşma imzalandı. Rusiya nümayəndəsinin iştirakı ilə bağlanmış müqavilədə Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində qalması və muxtar statusa malik olması, eləcə də Naxçıvanın taleyi ilə bağlı təhlükə yarandıqda Türkiyənin təminatçılığı məsələsi birdəfəlik öz həllini tapdı. Tarixi müqaviləni imzalayan nümayəndələrdən biri də Kazım Qarabəkir paşa idi. Böyük türk sərkərdələrinin Azərbaycanın milli maraqlarına və ərazi bütövlüyünə verdiyi töhfələr qədirbilən xalqımızın, naxçıvanlıların yaddaşındadır.

Tarix unudulmur. 1999-cu il oktyabrın 16-da ulu öndər Heydər Əliyev həm Naxçıvan Muxtar Respublikasının yaranmasının 75 illiyi, həm də Naxçıvanın xilaskarı Kazım Qarabəkir paşanın əziz xatirəsinə ucaldılmış məscidin açılışı münasibətilə Naxçıvana səfər etmişdi. Böyük öndər Naxçıvanın xilasında böyük rol oynamış türk generalından danışarkən dedi: "Azərbaycan ən ağır dövrlərində Türkiyənin və türk xalqının yardımını görüb və daim buna minnətdardır. Xüsusən 1918-19-cu illərdə böyük Atatürkün sərkərdəliyi və başçılığı ilə istiqlal savaşı apararkən öz torpaqlarını ermənilərdən və başqa düşmənlərdən təmizləyərkən türk xalqı Azərbaycana, Naxçıvana öz böyük xidmətlərini göstərdi. 1921-ci ildə Qarsda Azərbaycan xalqı üçün çox əhəmiyyətli olan Qars anlaşması imzalandı. Onu Türkiyə, Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan imzaladılar. Bu imzalarla Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində olması təsdiq edildi. Burada əsas rolu Türkiyə oynadı. Həmin tarixi Qars müqaviləsinin altında bizim hörmətli Kazım Qarabəkir paşanın imzası var.

...Hörmətli diyanət işləri bakanı deyir ki, bu məscid Heydər Əliyevin əsəridir. Mən buna çox məmnunam, amma eyni zamanda həqiqət də budur ki, mən burada işləyərkən körpünü açdıq, yollar açıldı, getdik-gəldik. Mən rica etdim ki, Türkiyə buraya hər türlü yardımlar edir, amma burada bir məscid, came də yaradılsın. Çünki xalqımız 70 il dindən ayrı düşüb. Yəni qəlbində dini saxlayıb, amma din yasaq, qadağan olunubdur. Naxçıvanda Allah evi azdır, bunu etmək lazımdır. Mənim bu ricam da qəbul edildi. Diyanət İşləri Bakanlığının qərarı ilə bu camenin tikilməsi üçün yer axtarıldı. Biz birlikdə bu yeri tapdıq. Sonra camenin layihəsini gətirdilər, baxdıq və onun əsası qoyuldu. Sonra mən Bakıya getdim, Azərbaycana rəhbərliyə başladım. Daim maraqlanırdım ki, burada inşaat, tikinti necə gedir, nə vaxt qurtaracaq. Çünki tələsirdim ki, gəlib bu cameni görüm, açılışında iştirak edim. Allah bu qisməti mənə verdi. Ona görə də mən böyük iftixar hissi ilə bu təntənəli, hörmətli məclisdə iştirak edirəm. Bu hadisə münasibətilə hamınızı ürəkdən təbrik edirəm. Güman edirəm ki, artıq biz bu lenti bərabər kəsməliyik".

Hazırladı:

Rəsmiyyə RZALI,

Azərbaycan.- 2010.- 19 dekabr.- S.5.