Azərbaycan qlobal enerji təhlükəsizliyinin təminatına daha böyük töhfələr verir

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin hesabatında ölkəmizin enerji ehtiyatlarından səmərəli istifadə etdiyi vurğulanır

Yeni yüzillikdə qloballaşmaqda olan müasir dünya qarşısında həlli kifayət qədər vacib əhəmiyyət daşıyan məsələlərdən biri də enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasıdır. O da faktdır ki, geosiyasi ziddiyyət və maraq çəkişmələri ilə zəngin olan indiki dövrdə qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması elə də asan proses deyil, mürəkkəb xarakterə malikdir. Elə bu səbəbdən də sözügedən məsələyə beynəlxalq miqyasda yetirilən diqqət daim yüksələn xətt üzrə inkişaf etməkdədir.

Qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmininə getdikcə daha böyük töhfələr verməyə başlayan, bu məsələnin həllində xüsusi çəkisini artıran, qeyd edilən istiqamətdə fəal siyasət yürüdən dövlətlər də mövcuddur ki, onlar sırasında Azərbaycanın adı olduqca tez-tez hallanır. Danılmaz həqiqətdir ki, dünyanın enerji xəritəsində artıq özünəməxsus yeri və mövqeyi olan Azərbaycan hazırda qlobal enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rola malik əsas ünvanlardan biridir. Buna səbəb həm ölkənin zəngin enerji ehtiyatlarına malik olması, həm də böyük karbohidrogen ehtiyatlarının cəmləşdiyi Mərkəzi Asiyanın bu resurslarının alternativ yolla dünya bazarlarına çıxarılmasında əsas tranzit ölkələrdən biri funksiyasını daşımasıdır.

Hazırda özünün enerji ehtiyatlarını, xüsusən də təbii qaz resurslarını müxtəlif marşrutlarla dünya bazarlarına çıxaran Azərbaycan yeni layihələr üzərində fəal iş aparır. Bununla bağlı dünyanın bir çox tanınmış şirkətləri, eləcə də müxtəlif dövlətlər, o cümlədən Qərb ölkələri Azərbaycanla fəal iş aparırlar. Məhz bu məqam bir daha Azərbaycanın böyük enerji resurslarına malik olduğunu və bu ehtiyatların uğurla reallaşdığını göstərir. Görülən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində ölkəmizdə həm neft, həm də qaz hasilatı mütəmadi olaraq artmaqdadır. Artıq bu gün Azərbaycanda 50 milyon tondan çox neft hasil edilir. Azərbaycanda təsdiq edilmiş qaz ehtiyatlarının həcmi 2 trilyon kubmetr qiymətləndirilsə də, "Ümid" yatağının kəşfi bu sahədə yeni bir vəziyyət yaradır. Xatırladaq ki, yalnız Azərbaycanın öz maliyyə imkanları və mütəxəssisləri hesabına "Ümid" yatağında aparılmış kəşfiyyat işləri hesabına əldə olunmuş geofiziki məlumatların və süxur nümunələrinin təhlilinin nəticələrinə əsasən burada böyük yataq olduğu aşkarlanıb. Kəşfiyyat zamanı təkcə qazılmış beşinci quyuda 250 milyard kubmetr qaz ehtiyatı olduğu bildirilir. Sözügedən quyunun perspektivli olması sübut edir ki, buradakı "Babək" yatağı "Ümid"dən iki dəfə böyükdür. Yəni "Ümid"də yaxşı nəticə alınması o deməkdir ki, "Babək"in perspektivliliyi iki dəfə artıqdır. Ümumiyyətlə, əldə olunmuş nəticələrə əsasən belə hesab olunur ki, əgər ölkəmizin 2 trilyon kubmetr təsdiq edilmiş qaz ehtiyatı varsa, ən azı 2 trilyon kubmetr də perspektiv ehtiyatı olacaq.

Lakin geoloqların proqnozlarına əsaslanan real ehtiyatların həcmi bundan daha çoxdur. Bu isə ölkəmizə onilliklər ərzində böyük miqdarda qaz ixrac etməyə imkan verir. Tələb olunacağı və yeni ixrac marşrutları yaranacağı təqdirdə Azərbaycan hasil etdiyi qazın həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq üçün lazımi potensiala malikdir. Prezident İlham Əliyev bununla əlaqədar bildirmişdir: "Bu gün Azərbaycanda qaz hasilatının səviyyəsi təqribən 30 milyard kubmetrə, lap dəqiq desək, 28,5 milyard kubmetrə bərabərdir. Daxili qaz istehlakı təqribən 10-11 milyard kubmetrdir. Bu o deməkdir ki, qalan həcm ya ixrac edilir, ya yeraltı anbarlara, ya da təzyiqi saxlamaq üçün neft laylarına vurulur. Biz qaz hasilatını qısa müddətdə artıraraq 40 milyard, hətta 50 milyard kubmetrə çatdıra bilərik, lakin bunun üçün kontraktlar lazımdır. Buna görə də biz əsas diqqəti məhz yeni satış bazarlarının müəyyənləşdirilməsi məsələsinə yönəltmişik".

Azərbaycanın enerji ehtiyatlarını uğurla reallaşdırması indi beynəlxalq miqyasda da açıq etiraf olunur, təqdir edilir. Bunu dünyanın nüfuzlu qurumlarından olan Beynəlxalq Enerji Agentliyinin "World energy outlook 2010" adlı yeni illik hesabatından da aydın görmək mümkündür.

Londonda təqdim edilən hesabatda dünyanın enerji bazarında vəziyyətin təhlili ilə yanaşı bu sahədə 2035-ci ilə qədər mümkün tendensiyalar haqqında proqnozlar verilir. Hesabatda böyük karbohidrogen ehtiyatlarına malik Xəzər hövzəsinə, o cümlədən də Azərbaycana geniş diqqət ayrılıb. Bildirilir ki, Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının işlənməsi dünyanın enerji təhlükəsizliyini gücləndirir. Növbəti iki onillik ərzində hasilat və ixracı artırmaq üçün dənizdə kifayət qədər neft və qaz resurslarının olduğu qeyd edilir. Növbəti 15 il ərzində hasilatın artan xətt üzrə inkişaf edəcəyi vurğulanır. 2025-2030-cu illər ərzində gündəlik neft hasilatının 5,4 milyon barrelə çatacağı proqnozlaşdırılır. Analoji fikir təbii qaz hasilatı ilə bağlı da səsləndirilir. Qeyd olunur ki, qaz hasilatı 2009-cu ildəki 159 milyard kubmetrdən, 2020-ci ildə 260 milyard kubmetrə, 2035-ci ildə isə 310 milyard kubmetrə yüksələcək. Bu zaman əsas hasilatçılar Azərbaycan, Türkmənistan və Qazaxıstan olacaq. Hasilata müvafiq olaraq ixrac edilən təbii qazın miqdarı da artacaq. 2020-ci ildə ixrac həcminin 100 milyard kubmetrə, 2035-ci ildə 130 milyard kubmetrə çatacağı proqnozlaşdırılır. Hesabatda o da xüsusi vurğulanır ki, Xəzər regionu Avropanın, eləcə də yeni əsas enerji istehlakçılarından birinə çevrilən Çinin qaza olan tələbatının böyük bir hissəsini təmin etmək üçün zəngin potensiala malikdir.

Sənəddə bildirilir ki, Azərbaycan neftlə yanaşı, son illər həm də qaz hasilatçısı və ixracatçısı olan ölkəyə çevrilib. Hazırda Azərbaycan Ermənistan istisna olmaqla bütün qonşularına qaz satır. Hesabatda qeyd olunur ki, Xəzər qazının əsas alıcısı Rusiya olsa da, Avropa və Çin istiqamətlərinə satış da artacaq. Xüsusilə gələcəkdə Azərbaycandan Türkiyəyə doğru cənub dəhlizinin inkişaf etdirilməsi daha böyük həcmdə Azərbaycan qazının Qərbə doğru istiqamətlənməsinə imkan verəcək. Agentlik ekspertləri Azərbaycanın enerji ehtiyatlarından səmərəli istifadə baxımından Xəzərdəki qonşularından irəlidə olacağını gözləyir.

O da bildirilir ki, Azərbaycanda neft hasilatı qarşıdakı bir neçə ildə gündə 1,3 milyon barrelə çatacaq və 2014-cü ildə hasilat özünün ən yüksək həddinə yüksələcək. Sənədə görə Azərbaycan 2020-ci ildən sonra Qazaxıstandan Avropaya neft nəqlində əsas tranzit ölkəyə çevriləcək. Əksər ekspertlər isə Azərbaycanın hələ qarşıdakı onillər ərzində əsas neft hasil edən ölkələrdən biri kimi qalacağını düşünür. Buna konkret misal olaraq xatırlanır ki, hətta ehtiyatının tükəndiyi gözlənən yataqlar da hazırda neft verməkdə davam edir. Məsələn, xatırlanır ki, 1949-cu ildə istismara verilən Neft Daşları yatağının ehtiyatları hesablamalara görə 1997-ci ildə tükənməli idi. Amma bu yataq hələ də ilə bir milyon ton neft verir. İndi verilən proqnoza görə isə Neft Daşları 2028-ci ilə qədər də neft verməkdə davam edəcək.

Bir sıra tanınmış beynəlxalq ekspertlər də hesab edirlər ki, Azərbaycanın qarşıdakı illər ərzində qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında rolu indiki ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksələcək. Buna konkret sübut kimi Azərbaycanın iştirakı ilə reallaşan yeni layihələr göstərilir. ABŞ-ın "Heritage" Fondunun Rusiya, Avrasiya və beynəlxalq enerji siyasəti üzrə aparıcı eksperti Ariel Koen bu kontekstdə "Azerbaijan-Georgia-Romanian Interconnector" (AGRI) layihəsinə diqqət çəkir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın maye qazının Gürcüstandan Qara dəniz vasitəsilə Rumıniya və Mərkəzi Avropanın digər ölkələrinə nəqlini nəzərdə tutan AGRI layihəsi Xəzər regionundan Avropaya qaz tədarükü marşrutlarından ən perspektivlisi ola bilər: "Bu gün AGRI Xəzər regionundan Avropaya qaz tədarükü marşrutlarından ən perspektivlisi ola bilər. Ola bilsin, bu layihə Avropa üçün prioritet hesab edilən Nabukko qaz boru kəmərindən daha tez həyata keçirilsin".

Xatırladaq ki, cari ilin sentyabrın 14-də Bakıda Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan AGRI layihəsi üzrə Bakı Bəyannaməsini imzalayıblar.

Koenin dediyinə görə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Gürcüstan Prezidenti Mixeil Saakaşvili və Rumıniya Prezidenti Trayan Besesku, eləcə də Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban Bakıda qazın Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Avropaya tədarükü üzrə layihənin həyata keçirilməsinə yeni impuls veriblər. Üç ölkə lideri maye təbii qaza üstünlük verirlər: "Layihəyə yüksək səviyyəli diqqət onu fikirləşməyə əsas verir ki, yeni ideya yaxın vaxtlarda digər dövlətləri də cəlb edəcək". Onun sözlərinə görə, AGRI layihəsi üzərində işlərin başlanması haqqında bəyannamənin imzalanması ilə Avropa enerji təhlükəsizliyi barədə bəzi zəmanət əldə edib: "Bu gün ekspertlərin çoxu hesab edir ki, AGRI Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinə nail olmaq üçün ən yaxşı qərardır. Bu marşruta maye qazın Avropaya tranziti üçün Xəzərlə Azərbaycana tədarük etmək niyyətində olan Türkmənistanın da maraq göstərməsi az əhəmiyyət kəsb etmir".

Koen onu da xatırladıb ki, Ukraynanın yanacaq və energetika naziri Yuri Boyko AGRI layihəsində maraqlı olduğunu ifadə edib və ölkəsinin Odessada maye təbii qazın idxalı üzrə terminal tikildikdən sonra ildə 10 milyard kubmetr maye təbii Azərbaycan qazı almağa hazır olduğunu bildirib. Onun fikrincə, AGRI layihəsi fəaliyyətə başladıqdan sonra Azərbaycanın enerji resursları Avropa bazarlarına, xüsusən də Mərkəzi və Şərqi Avropa və Balkan ölkələrinə çıxacaq. Avropanın vahid qaz şəbəkəsi yaradıldıqdan sonra uzunmüddətli perspektivdə Bakı Qərbi Avropada aktivlərdən istifadə edə biləcək, bu, Azərbaycan və onun layihə tərəfdaşları üçün mühüm geosiyasi uğur olacaq.

Qarşıdakı dövr ərzində dünyanın enerjiyə olan tələbatının daha da artacağı gözlənilir. Beynəlxalq Enerji Agentliyi hesab edir ki, 2035-ci ilə qədər neft yenə də istifadə olunan ən əsas enerji növü kimi qalacaq. Onun ardınca da kömür gələcək. Qaz istehlakı da sürətlə artacaq və dünyanın enerji tələbatının ödənməsində qarşıdakı iyirmi beş ildə təbii qazın rolu yüksələcək. Qaza tələbat hər il 1.4 faiz artaraq 2035-ci ildə indikindən 44 faiz daha çox olacaq. Nüvə enerjisinin payı 2035-ci ildə indiki 6 faizdən 8 faizə çatacaq. Bərpa oluna bilən enerji növlərindən istifadə 7 faizdən 14 faizə qalxacaq. Tələbatın artmasına görə neftin qiyməti də artacaq. Agentliyin proqnozuna görə neftin bir barreli 2035-ci ildə 113 dollar olacaq. Agentliyin Baş direktoru Nabuo Tanaka Londonda hesabatın təqdimat mərasimində deyib ki, ümumilikdə enerji dünyası görünməmiş qeyri-müəyyənlik içindədir. Onun fikrincə, iqtisadiyyatın böhrandan qurtarması enerji sahəsinin də qarşıdakı illərdə necə bir dövrə qədəm qoyduğunu aydınlaşdıracaq. Onun sözlərinə görə, Agentlik 2008-2035-ci illər arasında enerjiyə tələbatın 35 faiz artacağını gözləyir.

Dünyanın enerjiyə olan tələbatının artması və qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələsində isə qarşıdakı illər ərzində mühüm rol oynayacaq dövlətlərdən biri kimi məhz Azərbaycan çıxış edəcək.

Rasim BAYRAMOV,

Azərbaycan.- 2010.-9 dekabr.- S. 1.