Cəfakeş alim
El arasında tez-tez deyirlər: əsl alim o kəsdir ki, onun ruhu, rahatlığı elmdədir. Elə ruhun rahatlığını elmdə tapan, ünsiyyəti, işgüzarlığı, səmimiyyəti, təvazökarlığı ilə həmkarları, dostları, yaxınları tərəfindən sevilən ağsaqqal alimlərdən biri də əməkdar elm xadimi professor Ələddin Əsgərovdur.
Bu il cəfakeş alimin 85
yaşı tamam olur. O, mənalı bir ömür
yaşamışdır, cəmiyyətimizə,
xalqımıza ləyaqətlə xidmət etmiş və bu
gün də xidmət etməkdədir. Ə.Əsgərov tədrisin
elmi-nəzəri səviyyəsini yüksəltmək
üçün dərin məzmunlu mühazirələri,
konfrans və seminarlarda maraqlı məruzələri, gənc
müəllimlərə dəyərli məsləhətləri
ilə çox iş görmüşdür. O, geniş
mütaliə sahibidir, daim axtarışda olan tədqiqatçıdır.
Alimin söhbətlərində güclü məntiq və səlislik
diqqəti həmişə cəlb edir. Ə.Əsgərovun həyat
və tale kitabını vərəqlədikcə onun nəcib
insan, istedadlı alim, mahir pedaqoq olduğunu görürük.
Ələddin Abdulla oğlu Əsgərov
1926-cı ildə Gəncədə qulluqçu ailəsində
anadan olmuşdur. 1942-ci ildə o, Gəncə şəhərində
1 saylı orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirərək
Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun
(indi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti adlanır)
baytarlıq təbabəti fakültəsinə daxil
olmuşdur. 1947-ci ildə ali təhsilini fərqlənmə
diplomu ilə başa vuraraq keçmiş Səfərəliyev
rayonunda (indi Samux) baş həkim işləmişdir. 1948-ci
ildə AKTA-nın Mikrobiologiya kafedrasının aspirantı
olmuşdur. 1951-ci ildə namizədlik, 1966-cı ildə
doktorluq dissertasiyalarını müdafiə etmişdir. Həmin
ildən professor elmi adı almışdır. 1965-ci ildən
yaxın dövrədək kafedra müdiri vəzifəsində
işləyib. Rusiya Aqrar Təhsil Akademiyasının həqiqi
üzvüdür, 600-dən artıq müxtəlif istiqamətli
elmi, ictimai-siyasi məqalə və digər əsərlərin,
60-dan çox kitabın, dərslik, dərs vəsaiti,
monoqrafiya, bədii-elmi kitabın, 10 ixtiranın, 12 təsərrüfata
tətbiq edilən tövsiyənin müəllifidir. Alimin rəhbərliyi
altında 14 nəfər elmlər namizədi və doktoru
hazırlanmışdır. O, dünya üzrə insan
ekologiyası, kainatın anatomiyası, insanın mənşəyi,
təkamül təliminə yeni baxış, həyatın
yaranma tarixinə dair, ölməzlik kimi təlimlərin ilk
müəllifidir. Ələddin Əsgərovun təbiətin
və ətraf mühitin mühafizəsi və
sanitariya-gigiyena kimi dərslikləri 4 dəfə təkrar
çap olunmuşdur.
Elmi fəaliyyətinə
mikrobiologiya və kənd təsərrüfatı
heyvanlarının sanitariya və gigiyenası problemi üzərində
araşdırma ilə başlamışdır. O, ilk dəfə
1948-ci ildə Azərbaycanda quşçuluğun
inkişafına böyük ziyan vuran vəba xəstəliyini
öyrənmiş, ona qarşı spesifik profilaktika üzrə
vaksin ixtira etmiş, beləliklə də Azərbaycan
quşçuluğunu bu bəladan xilas etmişdir.
Ə.Əsgərov Azərbaycan
dilində "Kənd təsərrüfatı
heyvanlarının gigiyenası" dərsliyini tərtib edən
ilk alim olmuşdur. Sonralar bu dərslik dəfələrlə
müxtəlif düzəlişlərlə təkrar
çapdan çıxmışdır (1967, 1972, 1981, 1989,
1992, 2004, 2007). Bu nəşr əsasında ilk dəfə kənd
təsərrüfatı heyvanları üçün
texniki-layihə və zoogigiyenik normalar hazırlanmış,
tövsiyələr kimi Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir.
Ələddin müəllim
müxətlif istiqamətli (tarix, biologiya, ədəbiyyat,
ictimai-siyasi və sosioloji tədqiqat və s.) sahələr
üzrə də qələmini sınamışdır. O,
gigiyena, ekologiya, bədii, elmi-kütləvi kitabların -
"Bilirsinizmi?", "Nələr olmur bu dünyada?",
"Təbiətin mühafizəsi", "Ətraf
mühitin qorunması", "İnsan və təbiət",
"İnsan ekologiyası", "Ekologiya və poeziya",
"Təkamül təliminə yeni baxış",
"Ovçuluğun əsasları", "Ailə
ekologiyası", üç cilddən ibarət
"Müasir ekologiya" (2004-2006) və s. dərsliklərin
və digər əsərlərin müəllifidir.
Onun kitabları Azərbaycanın
hər yerində geniş oxucu auditoriyasına malikdir. Ekologiya
üzrə tədqiqatları 1972-ci ildən 1988-ci ilə qədər
Azərbaycanın ali məktəblərində istifadə edilən
ilk və yeganə dərslik olmuşdur. Bu gün də onun dərslikləri
ali tədris ocaqlarında geniş istifadə edilir. Elmi əsərləri
və ixtiraları, habelə müxtəlif mövzularda olan
ictimai-siyasi yazıları mətbuat səhifələrində
ilk dəfə səslənən, həm də hamının
diqqətini cəlb edən, oxunan məqalələr
olmuşdur.
Professor Ə.Əsgərov tərəfindən
təbiətin mühafizəsi (1972), dərman bitkilərinin
qorunması (1970), keçmiş alüminium zavodunun
tullantılarına qarşı mübarizə yox, müharbə
(1969), su mənbələri və içməli suların
öyrənilməsi (1967-ci ildən), neft
tullantılarının dezinfeksiya təsirliyi (Neft-Kimya
İnstitutu ilə birgə 1960-1972-ci illər), təbii
dağ minerallarının yem əlavəsi kimi istifadəsi
(Geologiya İnstitutunun əməkdaşı professor H.Mahmudov
ilə birgə) və s. məsələlər öyrənilmiş,
ixtiralar edilmiş və Moskvadan müəlliflik şəhadətnamələri
alınmışdır. Siqaretə qarşı mübarizə
(1988), əməkhaqqı (1993) və s. haqqında məqalələrlə
çıxış etmişdir. Hələ ekologiya ifadəsi
"dəb" olmayan bir dövrdə onun bu sahədə
(1967-1972) qələmə aldığı əsərlər
oxucuların diqqətini cəlb etmişdir.
Həmin illərdə
tanınmış alim ekologiya üzrə kadrların
hazırlanmasının vacibliyi, atom-nüvə
silahlarının sınaqdan keçirilməsinin qadağan
edilməsi, ölkəyə ölüm hökmü verən
kimya zavodları və s. haqqında mötəbər
tribunalardan çıxışlar etmişdir. Bu məsələlər
barədə məqalələri keçmiş SSRİ-nin
nüfuzlu "Vısşaya Şkola" jurnalında da dərc
edilmişdir. Ələddin müəllim həmin məsələlərin
qaldırılmasına görə dövlət orqanları tərəfindən
təşəkkürlər almışdır.
Alimin "Gəncənin
tarixi yaddaşından" və "Gəncə salnaməsindən
bir yarpaq" (2000-2003), "Müasir ekologiya" (2004-2007)
kitabları oxucuların diqqətini cəlb etmişdir. Ə.Əsgərovun
"Gəncənin tarixi yaddaşından" kitabı bu
diyarın ən görkəmli şəxsiyyətlərinə,
alimlərinə və bu yurddan bəhrələnənlərin
elmi-yaradıcı irsinin öyrənilməsinə həsr
edilmişdir. O, bununla regionların tarixinin yazılması məsələsini
qaldırmışdır.
Ələddin müəllimin
elmi problemlərindən biri də təkamül təlimi və
insan ekologiyasıdır. O, biologiya elmində hökm sürən
təkamül təlimini, Darvinin insanın mənşəyinə
dair baxışlarını, insanın yaranma tarixi və s. məsələləri
araşdırmış və öz fikirlərini irəli
sürmüşdür. Onun elmi araşdırmalarına
görə, təkamül təliminin nə elmi, nə dini
baxımdan həqiqətə uyğunluğu var. Elmin yeni
nailiyyətlərinə əsaslanaraq o, darvinizm təlimi ilə
bağlı fənnin tədrisdən çıxarılması,
təkamül təliminin əsassız olduğunu qeyd edir.
Müəllif insan nəslinin meymun mənşəli olması
fikrinin əleyhinə olmuş və insanları bu cəfəng
təlimdən xilas etmək istəmişdir. Artıq bu
gün onun vaxtilə bu sahədə yazdığı əsərlər
həqiqətə çevrilməkdədir.
Ələddin Əsgərov
ekologiya üzrə tədris planına ilk dəfə olaraq
1995-ci ildə "İnsan ekologiyası" mövzusunu daxil
etmişdir. Bu problemə insanın özü ilə əlaqədar
olan ailə, şəxsiyyət, poeziya, dil, din, tərbiyə,
turizm və incəsənət kimi məsələlər də
daxil edilmişdir. O, ölkənin, millətin, xalqın səadətini
sanitariya-gigiyena və ekologiya məsələlərinin həllində
görür. Həmin problemlərə çoxlu elmi məqalələr
həsr etmişdir. Tədqiqatçı alim son illər şəxsiyyətlərin
orta ömür müddətlərini, iqlimin doğum
baxımından insanlara təsirini öyrənir, qalaktikalarda
gedən proseslərə (toqquşmalar, partlayışlar),
iqlim dəyişikliklərinə və təbii fəlakətlərə
diqqət yetirir, elmi yeniliklərə əsaslanaraq bir çox
möcüzənin həqiqətə çevrilməsi, Yer
kürəsində kəskin dəyişikliklərin baş
verməsi, həyatın sönməsi və yeni həyat
formalarının yaranması, insan ömrünün
uzadılması və s. kimi maraqlı,
düşündürücü gələcəyə proqnoz
verən mülahizələr üzərində işləyir.
Ələddin Əsgərovun
elmi yaradıcılığı zəngin və
çoxşaxəlidir. O, geniş
dünyagörüşlü, ədəbiyyatdan, tarixdən,
astronomiyadan başlamış ta özünün ixtisas elmlərinə
qədər bütün sahələrdən xəbərdar
olan alimdir.
Zootexnik, baytarlıq, meyvə-tərəvəz
və başqa fakültələrin, habelə Bakıda yerləşən
bir çox elmi-tədqiqat institutlarının əməkdaşları
(baytarlıq, zoologiya, fiziologiya üzrə), Gəncədə
Heyvandarlıq İnstitutunun, Bitki Mühafizəsi və İpəkçilik
institutlarının və digər elmi-tədqiqat müəssisələrinin
bir çox aparıcı mütəxəssisləri onun tələbələri
olmuşlar.
Ələddin müəllim
keçmiş İttifaq üzrə keçirilən konqreslərin
və konfransların, Avropa Assosiasiyasının, beynəlxalq
müşavirələrin iştirakçısı olmuş,
ekologiya, baytarlıq və heyvandarlıq sahələri üzrə
məruzələrlə çıxış etmişdir. Bir
çox halda konfransların sədri olmuşdur.
Ələddin müəllimin
əsərlərinin cəmi 600 çap vərəqindən
çoxdur. Ələddin Əsgərovun elmi fəaliyyəti
və tədris etdiyi fənn çoxsahəli olduğu
üçün onun hazırladığı 14 elmlər namizədi
və elmlər doktoru da müxtəlif sahələr -
biologiya, baytarlıq, kənd təsərrüfatı və
texniki elmlər üzrə mütəxəssislər
olmuşdur.
O, Azərbaycanda təbii
mühitin korlanmasına qarşı çıxış edən
(1969), ekologiya sahəsində ixtisaslı kadrların
hazırlanmasının vacibliyini önə çəkən
ilk alimlərdən olmuşdur.
Ə.Əsgərov yaxşı pedaqoq və məharətli natiqdir, elmi diskussiyalarda çox prinsipial və kəskindir. O, elmdə bəzən çox ziddiyyətli və ya izahedilən nəzəriyyələrə qarşı çıxır və bunu da sübut edir. Məsələn, mikrobiologiya elmində mikrobların təsnifatı var. Bu təsnifatda mikroblar hərəkətinə görə hərəkətli və hərəkətsiz mikroblara bölünür. O, bunun əleyhinə çıxaraq sübut edir ki, bütün mikroblar hərəkətlidir. Hərəkət təkcə hərəkət orqanlarının olması ilə əlaqədar deyildir, mikroblarda qılafın yığılıb açılması ilə də hərəkət baş verir. Daha sonra o, sübut edir ki, mikroblar antibiotiklərə uyğunlaşır və hətta bu uyğunlaşma elə olur ki, mikrob antibiotik məhlulunda yetişə bilir (1956). Ələddin müəllim hesab edir ki, mikroblar həyatda tam ölmür, yerin dərin qatlarına keçərək illərlə, hətta milyon il qala bilirlər. Məhz buna görə də təbii fəlakətlərdən sonra (zəlzələlər, vulkan püskürmələri və s.) epidemiyalar baş verir. Bunu nəzərə alaraq o, ölməzlik təlimini irəli sürmüşdür.
Ələddin Əsgərov doqquz il baytarlıq təbabəti fakültəsinin dekanı, yeddi il Həmkarlar İttifaqı Komitəsinin sədri vəzifələrində işləmişdir. Vaxtilə Gəncə Şəhər Təbiəti Mühafizə Cəmiyyətinin üzvü, şəhərin ekologiya cəmiyyətinin sədri olmuşdur. O, 45 ildən artıqdır ki, ADAU-nun Elmi Şurasının üzvüdür.
Ələddin müəllim elmi axtarışlarına və ixtiralarına görə hələ keçmiş SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin və digər ali orqanların fəxri fərmanlarına, müxtəlif medallara, diplomlara və müəlliflik şəhadətnamələrinə layiq görülmüşdür.
Bu günlərdə Bakıda Ə.Əsgərovun rəhbərliyi altında professorlar S.Hüseynov və E.Hüseynovla birgə yazdığı "Davamlı İnsan İnkişafı" (Dİİ) adlı dərsliyi çapdan çıxmışdır.
Yüksək ixtisaslı elmi-pedaqoji peşəkarlığı, əsl ziyalılığı özündə birləşdirən, həm tələbələrin, həm də müəllimlərin sevimlisi olan fədakar tədqiqatçı alim, professor Ələddin Əsgərova möhkəm cansağlığı və uğurlar arzulayırıq.
Qənbər ABDULLAYEV,
ADAU-nun kafedra müdiri,
professor
Rübail ALLAHVERDİYEV,
ADAU-nun professoru
Azərbaycan.- 2010.- 2 fevral.- S. 8.