Azərbaycanın Ermənistan üzərində daha bir diplomatik uğuru

Azərbaycanın uğurlu diplomatiyası sayəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul edilən bütün sənədlərdə Ermənistanın işğalçı ölkə kimi zəbt etdiyi ərazilərimizdən öz silahlı qüvvələrini çıxarması əsas tələb kimi qarşıya qoyulur.

ATƏT-in Minsk qrupuna həmsədrlik edən ABŞ, Rusiya və Fransa prezidentlərinin iyunun 25-26-da "Böyük səkkizliy"in Kanadada keçirilən 36-cı zirvə toplantısı çərçivəsində Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair qəbul etdikləri birgə bəyanatı bu qəbildən olan növbəti mühüm sənəd adlandırmaq olar. Bəyanatın mahiyyəti bir daha təsdiq edir ki, həmsədr ölkələrin dövlət başçıları münaqişənin mərhələli şəkildə həllinə tərəfdardırlar. Buna nail olmaq üçün onlar, ilk növbədə, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı işğal edilmiş ərazilərin geriyə qaytarılmasını əsas şərt və baza prinsiplərindən biri kimi irəli sürürlər. Sonra Dağlıq Qarabağın təhlükəsizliyini və özünüidarəçiliyini təmin edən keçid statusunun təyini, bütün qaçqınların və məcburi köçkünlərin ata-baba yurdlarına qaytarılması hüququnun tanınması və reallaşdırılması kimi baza prinsipləri sayılan məsələlərin öz həllini tapmasının vacibliyi bildirilir. Bu vacib məsələlərin həllinin ardınca müəyyən zaman çərçivəsində Dağlıq Qarabağın gələcək yekun statusunun müəyyənləşdirilməsinin mümkünlüyü göstərilir. Proseslərin bu səpkidə inkişafı Azərbaycanın maraqlarına cavab verməklə yanaşı, rəsmi Bakının qəbul etdiyi və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllini nəzərdə tutan yeniləşmiş Madrid prinsiplərinə də uyğundur. Birgə bəyanatda o da xüsusi qeyd olunur ki, göstərilən formul əsasında münaqişənin həllinə nail olmaq üçün Ermənistan və Azərbaycan tərəfi sülh sazişi layihəsinin hazırlanmasına başlamaq üçün əsas prinsiplər üzərində işi başa çatdırmalıdırlar.

Əsas prinsiplər sadalanarkən Barak Obama, Dmitri Medvedev və Nikolia Sarkozi tərəfindən yayılan bəyanatda belə bir fikir də yer alıb: "Biz davamlı həll yolunun Helsinki Yekun Aktında və "səkkizlik qrupunun" 2009-cu il iyulun 10-da Akvildə keçirilən zirvə görüşündə qəbul olunmuş bəyanatla əlaqədar təklif etdiyimiz müddəalarda yer alan prinsiplərə əsaslanması faktının hər iki tərəfdən qəbul edilməsini alqışlayır və irəliyə doğru atılmış əhəmiyyətli addım kimi qiymətləndiririk".

Xatırlatmaq yerinə düşərdi ki, Helsinki Yekun Aktındakı əsas prinsiplər dövlətlərin ərazi bütövlüyünü, sərhədlərin toxunulmazlığını özündə ehtiva edir. Öz müqəddəratını təyin etmək kimi digər prinsip isə bunlara hər hansı formada xələl gətirməməlidir. Bu isə o deməkdir ki, Dağlıq Qarabağda yaşayanlar yalnız Azərbaycanın ərazisi daxilində müqəddəratlarını təyin edə bilərlər və burada hər hansı müstəqillikdən söhbət gedə bilməz. 2009-cu il iyulun 10-da isə ABŞ, Rusiya və Fransa prezidentlərinin "Böyük səkkizlər"in İtaliyanın Akvil şəhərində keçirilən toplantısı çərçivəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı birgə bəyanatında isə həmsədrlərə Azərbaycan və Ermənistan dövlət başçılarına baza prinsiplərinə dair son təkliflərin əks olunduğu, 2007-ci il noyabrın 29-da açıqlanmış Madrid prinsipləri üzrə yeni versiyanın təqdim edilməsi tapşırılıb. Bundan sonra isə yeniləşmiş Madrid prinsipləri meydana çıxıb və həmin prinsiplər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini aşağıdakı mərhələlərlə nəzərdə tutur: ilk olaraq Dağlıq Qarabağ ətrafındakı işğal edilmiş rayonların azad edilməsi, kommunikasiyaların açılması, bərpa işlərinin keçirilməsi, qaçqınların və məcburi köçkünlərin öz evlərinə qayıtması, əhalinin təklükəsizliyini təmin etmək üçün sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi, Dağlıq Qarabağa aralıq statusunun verilməsi və ancaq sonda tərəflər arasında etibarın bərpa olunmasından sonra dinc şəraitdə qanunvericiliyə uyğun olaraq Dağlıq Qarabağın son statusunun müəyyən olunması. Qeyd edilən məqamlar əslində ATƏT-in Minsk qrupuna həmsədrlik edən dövlətlərin prezidentlərinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair qəbul etdikləri yeni birgə bəyanatda da ehtiva olunub.

İndi problemin dinc yolla çözümü üçün addım atacaq tərəf Ermənistandır. Çünki Azərbaycan yeniləşmiş Madrid prinsiplərini qəbul etdiyini açıqlayıb, Ermənistan isə bu sənədə hələ də konkret mövqe bildirməkdən imtina edir. Belə vəziyyətdə münaqişənin sülh yolu ilə həllinə nail olmaq üçün Minsk qrupuna həmsədrlik edən dövlətlər əsas diqqətin Ermənistana yönəldilməli olduğunu, bu dövləti sülhə vadar etmək məqsədilə ona təzyiqlər edilməsinin vacibliyini yaxşı başa düşürlər. Əks təqdirdə, Azərbaycanın öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün beynəlxalq hüquq normalarına müvafiq olaraq hərbi gücdən istifadəyə əl atmaq məcburiyyətində qalacağı da reallıqdır. Proseslərin bu səpkidə cərəyan etməsində maraqlı olmayan həmsədr dövlətlərin münaqişənin dinc şəraitdə çözümünə nail olmaq üçün Ermənistanı yeniləşmiş Madrid prinsiplərini qəbul etməyə vadar etməkdən başqa çıxış yolları yoxdur. Belə bir vəziyyətin formalaşması bir daha Azərbaycanın uğurlu diplomatiyasından xəbər verir və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllini sürətləndirir. Tanınmış rusiyalı politoloq Aleksandr Skakov Minsk qrupuna həmsədrlik edən dövlətlərin prezidentlərinin bəyanatı fonunda bunu belə şərh edir: "Bəyanata ciddi yanaşılmalıdır və bu sənəddə nizamlanmanın əsas prinsipləri göstərilir, qısa da olsa çox konkret və birmənalı şəkildə göstərilib. Yəni, onları müxtəlif cür yozmaq olmaz. Burada hər şey konkret göstərilir. Aparıcı dünya oyunçularının öz mövqelərini birmənalı göstərməsi, zənnimcə, proseslərə müsbət təsir edəcək".

Hər halda proseslərin necə cərəyan edəcəyi ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin iyulun birinci ongünlüyündə regiona nəzərdə tutulan növbəti səfərindən sonra müəyyən olunacaq. Lakin istənilən halda aydındır ki, Minsk qrupuna həmsədrlik edən dövlətlərin prezidentlərinin birgə bəyanatı diplomatik cəbhədə Azərbaycanın daha bir uğurudur.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.- 2010.- 1 iyul.- S. 3.