Bir insan haqqında... yalan və həqiqət
Keçən əsrin 30-cu
illərinin sonunda ən işıqlı ulduzları
söndürən - ən parlaq istedadları məhv edən,
Azərbaycan xalqının ən layiqli oğullarını
aradan götürən Stalin rejimi Məmməd (Hənəfi)
Baba oğlu Zeynallıdan da yan keçmədi. Hənəfi
Zeynallı ədəbiyyatşünas alim, folklorçu, tənqidçi,
müəllim, naşir idi. Çox qısa zamanda həmin fəaliyyət
sahələrinin hər birində özünü
doğrultmuşdu. Bu adların hər birini öz gərgin zəhməti,
dərin zəkası bahasına qazanmışdı.
Ünvanına yazılan təkcə
bir ad qondarma və saxta idi. Stalin rejimi heç bir əsası
olmadan onu "xalq düşməni" elan etmişdi. Nəticədə
Zeynallının tərcümeyi-halına yad bir ad da
yazılmışdı: 703 saylı məhbus. Bəs necə
olur ki, elmi, savadı, biliyi ilə xalqına bu qədər
xidmət etmiş bir insan birdən-birə xalq düşməninə
çevrilir?! Əlbəttə, ağlabatan deyil və sənədsiz-sübutsuz
da aydındır ki, onların hamısı böhtan, iftira,
heç bir bünövrəyə əsaslanmayan, qəsdən
vurulan damğadır.
Azərbaycan elminə atılan güllə
30-cu illərin sonunun terror
dalğası ilə Azərbaycan elminin üstünə də
təhlükəli küləklər əsdi. Respublikanın
düşünən beyinləri, elmin müxtəlif sahələrində
çalışan və bir alim kimi hələ çox
söz deyəcək istedadlar aradan götürüldü.
Bunların sırasında Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının
elmi işçiləri, mütəxəssisləri də var
idi. H.Zeynallının adı akademiyanın repressiyaya məruz
qalan əməkdaşlarının uzun siyahısındakı
adlardan yalnız biri idi.
Nədə
günahlandırılırdı Hənəfi Zeynallı? Elə
işlərdə və hərəkətlərdə ki,
onların heç biri alimin fəaliyyətinə yaxın belə,
gəlmirdi. Uydurmuşdular ki, 1917-ci ildə o, eserlər
partiyasının üzvü olub. Guya 1928-ci ildə Bakıda
Türkiyə konsulu Fərid bəylə əlaqə
saxlayıb və onun vasitəsilə tanınmış
türk millətçi xadimi İsmayıl Hikmətlə məktublaşıb.
H.Zeynallı 1929-cu ildə və sonrakı dövrdə
müsavatçılardan Baharlı, Feyzullayev, Mövsümov
və başqaları, habelə B.Çobanzadə ilə
sıx əlaqə saxlamaqda da
günahlandırılırdı. İttihamlardan biri də
alimin öz əsərlərində guya əksinqilabi millətçi
ideologiyadan yazması idi.
Həqiqət kimi qələmə
verilən bütün bu günahlara görə məhkəmə
qaydasında cəzalandırılmazdan əvvəl Hənəfi
akademiyada tutduğu bütün vəzifələrdən
çıxarılır. Həmin hadisənin ertəsi
günü isə onun istintaqı başlanır və
üç gün davam edir. Hənəfini bir çox əksinqilabçı
və millətçi, o cümlədən Nazim Əfəndi,
İsmayıl Hikmət, Xəlil Fikrət, Bəkir
Çobanzadə və başqaları ilə əlaqə
saxladığına görə ittiham edirlər. Bu adamlarla əlaqəsi
olmadığından Hənəfi təbii ki, ittihamları rədd
edir. Həmin hal fevralın 23-də də baş verir. Hənəfi
hər hansı antisovet təşkilata məxsusluğunun
ağ yalan olduğunu deyir. Müstəntiq ona düzgün
ifadə verməyi, müqavimət göstərməməyi təkid
edir. Hənəfi isə yenə də yalan danışmaqdan
boyun qaçırır.
Lakin bir gün sonra,
fevralın 24-dəki istintaqda müttəhim birdən-birə
tamamilə dəyişərək başqa sözlər deyir:
"Bəli, mən əksinqilabi kitablar alırdım. Bəli,
mən əksinqilabi təşkilatın üzvü idim. Cavad
Bağırzadəni, Həbib Səmədzadəni, İmran
Babayevi də həmin təşkilata cəlb etmişəm. Bəli,
mən əksinqilabi millətçi kadrlar tərbiyə edib
yetişdirmişəm. Bəli, mən Türkiyəyə
meyil etmək baxımından Azərbaycanın SSRİ-dən
ayrılmasına tərəfdar idim və s.".
Millətçi olduğuna və
antisovet fəaliyyət göstərdiyinə görə
yalançı damğa vurulan bu insanlar görəsən niyə
birdən-birə dəyişib "etiraf" yolunu
tuturmuşlar?! Təzyiq altındamı, yoxsa onsuz da həqiqəti
sübut edə bilməyəcəklərini dərk etdiklərinə
görəmi? İndiyədək
Bu rejim heç bir
günahı olmayan H.Zeynallıya növbəti günlərdə
- fevralın 9-u, 10-u və 11-də əksinqilabi təşkilata
R.Axundov tərəfindən cəlb olunduğunu etiraf etdirir. Hənəfi
sanki hansısa şər qüvvənin təsiri ilə ona
deyilən ittihamların hamısını təsdiqləyir:
guya 1936-cı ilin sonunda onun kabinetində Bakıda və
respublikanın rayonlarında gəncləri təşkilata cəlb
etmək kimi göstərişlər alıb, türk
ziyalıları arasında işi genişləndirərək
onları terrora, təxribatçılığa,
ziyankarlığa, casusluğa və müharibə vaxtı təslimçiliyə
istiqamətləndirib.
Hələ bunlar nədir ki?
Demə, Hənəfi Zeynallı əksinqilabi təşkilata
Gəncədə rayon xalq maarif şöbəsinin müdiri
Namazovu, həmin təşkilatın inspektoru Əhməd Əhmədovu
və müəllim Məmməd Quliyevi, Tovuzda RİK-nın
sədri Salmanovu və texnikum müəllimi Biləndərlini,
Şamxorda rayon xalq maarif şöbəsinin müdiri Qurbanovu,
klub müdiri Xəlilovu da cəlb edib. Hələ Bakıda da
onun əksinqilabi təşkilata çəkdiyi adamlar var
imiş. Ticarət İnstitutunun müəllimi Hacıkərim
Sanılı, Mikayıl Müşfiq və Dəmirçizadə,
yazıçı Cahanbaxış, riyaziyyat müəllimi Məcid
Abdullayev, tarix müəllimi Qafur Əfəndiyev və aspirant
Həmid Araslı... Hətta Hənəfi Həmidə
tapşırıbmış ki, Pedaqoji İnstitutun tələbələri
arasında əksinqilabi əhval-ruhiyyəli şəxsləri
toplasın və özü də təxribatçılıq,
ziyankarlıqla məşğul olsun. Bütün bunları
H.Zeynallıya işgəncələrin gücü ilə
fevralın 13-də və 14-də etiraf etdirirlər. İfadə
verərkən ona zorla xatırladırlar ki, Gədəbəydə
rayon XMŞ inspektoru Şahmuru, müəllim Axundovu, habelə
Dəstəfurda müəllim Əliyevi də bu işə cəlb
edib.
Fevralın 16-da Hənəfi
daha böyük "günah"larını - terrorda,
casusluqda və təxribatçılıqda əli olduğunu
"boynuna alır". Fevralın 20-də isə məlum
olur ki, Zeynallı hətta ZSFSR-in ləğv edilməsi,
SSRİ-dən tam ayrılmaq şərti ilə Azərbaycan
SSR-in yaradılması məsələsi üzərində
"işləyib". İstintaq materiallarından görünür
ki, "Türkiyənin mövqeyindən
çıxış edərək Azərbaycanı SSRİ-dən
ayırmaq və İran Azərbaycanı ilə birləşdirmək
məsələsini irəli sürən nərimanovçular
qrupu varmış". Bu qrupa Dadaş Bünyadzadə, Baba Əliyev,
Yusif Məlikov, Bağı Cavari, Teymur Əliyev, Mustafa Quliyev
və başqaları daxil idilər. 41 yaşlı elm xadiminin
qısa müddətdə dövlət əleyhinə bu qədər
cinayətlərdə əli olduğunu düşünmək
belə, mümkün deyil.
Fevralın 26-da
H.Zeynallıya SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan
filialında Ruhulla Axundov tərəfindən yaradılan əksinqilabi
təşkilatın üzvü olduğunu bir daha
yazılı şəkildə etiraf etdirirlər. 1937-ci il
mayın 5-10-da aparılan istintaq alimin Azərbaycanda dövlət
çevrilişi etmək niyyətlərinin
aşkarlanmasına yönəldilir. Bu zaman müttəhim
"bildirir" ki, çevriliş SSRİ-nin kapitalist
dövlətləri ilə müharibəyə
başladığı bir vaxtda olmalı idi. Növbəti
beş gündə isə guya əksinqilabi təşkilatın
üzvlərinin siyahısı bir daha dəqiqləşdirilir.
Mayın 25-29-da Hənəfi Zeynallı professor B.Çobanzadə
ilə olan antisovet əlaqələrindən
"danışır".
Müttəhim getdikcə
boynuna daha ağır cinayətləri almalı olur. Belə
ki, iyun ayının 22-də o bildirir ki, neft sənayesinə
vurulan ziyankarlıq və təxribatçılıqda "əli
var". Avqustun 26-da isə L.Beriya və M.C.Bağırovun
öldürülməsinə hazırlıq barədə
"məlumat verir". Bağırovu Mərkəzi Komitənin
binasının yanında, tində, yaxud MK ilə Xalq
Komissarları Şurası binaları arasında, neft
rayonlarından birinə gedərkən, yaxud elə MK
binasının önündəcə aradan götürməyin
nəzərdə tutulduğunu "açıb
danışır". Verilən işgəncələrə
dözməyən müttəhim saxta və yalançı
süjetlər əsasında hazır yazılmış ən
ağır ifadələri belə, imzalayır.
Sentyabrın 2-də, daha
sonra 20-də müstəntiq H.Zeynallını yeni ittihamlarda
günahlandırmağa başlayır. Onun adına
çalışdığı sahə ilə bağlı
daha neçə-neçə ağlagəlməz cinayətlər
yazılır. Müstəntiqin ittihamından belə
çıxır ki, Zeynallı Ruhulla Axundovun rəhbərliyi
altında elm cəbhəsində genişmiqyaslı ziyanlı
işlər aparıb. Məktəblər üçün dil
və ədəbiyyat dərsliklərinin müntəzəm
buraxılışına mane olub. Azərbaycan klassiklərindən
M.F.Axundzadənin əsərlərinin və "Molla Nəsrəddin"in
nəşrini bilərəkdən saxlatdırıb.
İnqilabi folklor tərəfdarlarının əsərlərinin
toplanmasını ləngidib. Əvəzinə
"Koroğlu"nun materiallarını toplayıb.
Çünki məhz burada təşkilatın Azərbaycanın
müstəqilliyi haqqında ideyasını əks etdirməli
imiş. Başdan-başa ziyanlı terminologiya və orfoqrafiya
lüğəti tərtib edib, onu ziyalılar arasında
yayıb.
İşdə
H.Zeynallının sovet hökumətinə qarşı
düşmənçilik fəaliyyətini ifşa edən
20-dək müttəhimin ifadələri var idi. M.Hüseynovun
ifadəsində bildirilirdi ki, "Azərbaycan millətçi
partiyası"nın tərkibində Zeynallı da olub.
1937-ci il oktyabrın 5-də
Azərbaycan SSR-in Xalq Daxili İşlər komissarı
Sumbatov-Topuridze 12493/81 nömrəli işə verilmiş
ittihamnaməni təsdiq edir. Müttəhim Azərbaycan SSR
Cinayət Məcəlləsinin 73, 64, 69 və 70-ci maddələrində
nəzərdə tutulan cinayətlərdə təqsirləndirilir.
1937-ci il oktyabrın 12-də
SSRİ Ali Məhkəməsi hərbi kollegiyası səyyar
sessiyasının Matuleviçin, Zaryanovun və Jiqurun
iştirakı ilə məhkəmə iclası olur. Saat
16.25-də başlanan iclas saat 16.40-da sona çatır.
Hənəfi
Zeynallının da məhkəməsi cəmi 15 dəqiqə
çəkir. Bütün repressiya qurbanlarının məhkəməsi
kimi... Burada Hənəfi Zeynallı özünü tam
günahkar hesab etdiyini, təslim olduğunu və mərhəmət
dilədiyini söyləyir.
Hərbi kollegiya Hənəfi
Baba oğlu Zeynallını ən yüksək cəzaya -
güllələnməyə məhkum edir. Bir faktı da qeyd
edək ki, o zaman Bakıda bütün quldur tribunal
iclaslarını bəşər övladlarının qatili
adını almış Matuleviç öz əlaltıları
Zaryanov və Jiqurla birlikdə aparırdı.
Ertəsi günü hərbi
kollegiyanın hökmü yerinə yetirilir. Hənəfi
Zeynallının həyatına belə amansızcasına son
qoyulması xalqın daha bir düşünən beyninin aradan
götürülməsi, Azərbaycan elminə atılan
güllə demək idi.
O, "xalq düşməni" ola bilməzdi
Yəqin ki, ölüm
haqqında heç düşünməmişdi.
Çünki bu qədər dərin biliyə və parlaq
istedada malik olan, bu qədər coşqun həvəslə
yazıb-yaradan gəncin həyatı hələ qabaqda idi. Nə
bir xəstəliyi vardı, nə də narahatlığı.
Heç kəsdən özünə qarşı pislik
gözləmirdi. Çünki nə bir əyri işi, nə
də bir kimsə ilə düşmənçiliyi yox idi.
Cavanlıq eşqi ilə yaşayıb yaradırdı, elmi
sevən, ziyalılığı, alicənablığı ilə
fərqlənən istedadlı bir şəxsiyyət idi.
Amma əfsuslar olsun ki, o
dövr özü-özünə "düşmən"
axtarırdı. Əzrayıl çəngi ilə xalqın ən
yaxşı oğullarından, ən parlaq simalarından
yapışır, onları "millətçi",
"xalq düşməni" və s. bu kimi adlarla
damğalayıb sonra məhv edirdi. Ən amansız sellərdən,
ən dəhşətli qasırğalardan da betər olan həmin
rejim - Stalin repressiyaları Azərbaycanın say-seçmə
oğulları sırasında Hənəfi Zeynallını
apardı...
Kim idi Hənəfi
Zeynallı? Tərcümeyi-halından sətirlər:
1896-cı ildə Bakının Mərdəkan qəsəbəsində
dəmirçi-nalbənd ailəsində anadan olmuşdu.
Altı yaşından yetim qalmasına baxmayaraq, təhsildən
ayrı düşməmişdi. Mədrəsədə
oxumuş, rus-müsəlman orta məktəbini bitirmişdi.
1916-cı ildə müvəffəqiyyətlə İmperator
Texniki Peşə Məktəbinə (Moskva Ali Texniki
İnstitutuna) daxil olmuşdu. Lakin 1917-ci ildə fevral
inqilabından sonra təhsilini dayandırmış, 1922-ci ilədək
partiya, sovet, ictimai-təşkilati işlərdə
çalışmış, müəllimlik etmişdi. 1919-cu
ildə bolşeviklər partiyasına daxil olmuşdu.
1922-ci ildə ADU-ya (indi
Bakı Dövlət Universiteti) qəbul olunmuş, 1927-ci ildə
universiteti bitirərək təyinatını Şərq
fakültəsinin Azərbaycan türk ədəbiyyatı
kafedrasına, sonra isə APİ-yə almışdı.
1930-cu ildə dosent olmuşdu.
Hənəfi
Zeynallının fəaliyyətinin bir qolu da onun naşirliyi
idi. 1923-cü ildən başlayaraq o, Azərbaycan Dövlət
Nəşriyyatının əsas yaradıcılarından
biri kimi fəaliyyət göstərmişdi. Burada baş
redaktor vəzifəsində çalışmışdı.
Həmin vaxtdan 1931-ci ilə qədər "Kommunist" qəzeti,
"Maarif və mədəniyyət", "İnqilab və
mədəniyyət", "Maarif işçisi" jurnalları
ilə əməkdaşlıq etmişdi.
1930-cu ildən Azərbaycan
DETİ-nin ədəbiyyat bölməsində işləmiş,
folklor qrupuna, 1934-cü ildən akademiyada folklor bölməsinə
rəhbərlik etmiş və həm də Azərnəşrdə
redaktor kimi çalışmışdı.
Hənəfi
Zeynallının əsərləri içərisində 1926-cı
ildə yazdığı "Azərbaycanın atalar sözləri
və məsəllər" kitabı xüsusi dəyərə
malikdir. Burada dörd minədək atalar sözü və məsəllər
toplanıb. Əgər amansız ruzigar - Stalin rejimi
göyü çaxnaşdırıb yeri lərzəyə
salmasaydı, Hənəfinin ömürnaməsinə hələ
neçə belə uğurlu səhifələr yazılacaq,
kitablarının üstünə yeni kitabları
qalaqlanacaqdı. O, hələ nə qədər xalq incisi -
folklor nümunəsi toplayacaq, neçə tədqiqat əsərinin
altında "Hənəfi Zeynallı" imzası
qoyulacaqdı. Amma Hənəfinin elə özünün
topladığı həmin folklorun içərisində belə
bir məsəl də vardı: sən saydığını
say, gör fələk nə sayır...
H.Zeynallının diqqət
yetirdiyi janrlar sırasında atalar sözü və məsəllər,
bir də nağıllar xüsusi yer tutur. Onun xalq ədəbiyyatına
elmi münasibətindən alim əxlaqı ilə bərabər,
vətəndaşlıq münasibəti də qabarıq
görünürdü. O, folkloru toplayıb tədqiq etməyin
təkcə vətəndaşlıq işi deyil, həm də
tarixi bir vəzifə olduğunu göstərirdi. Atalar
sözlərini mənsur qismin qısa, mənalı, tez
yayılıb hamının dilinin əzbəri olan bir janrı
kimi qiymətləndirirdi. Atalar sözlərinin məna və
məzmununa çox geniş ölçülərlə
yanaşır, onların xalqın həyat tərzi, taleyi, mənşəyi
ilə bağlı olması qənaətinə gəlirdi:
"Bizcə, bu atalar sözlərinin məna və əhəmiyyəti
qayət böyükdür. Hətta o qədər
böyükdür ki, onları araşdıran birisi o sözləri
yaradan xalqın adı, ailə həyatından başlayıb
ictimai münasibətinə qədər, tarix boyu
keçirmiş olduğu iqtisadi dövrlərə qədər,
hətta o elin bədiiyyat, ruhiyyət, əxlaq, din və fəlsəfəsinə
qədər bələd ola bilər".
Hənəfi Zeynallı ədəbiyyat
tarixinə müstəqil əsər həsr etməmiş,
lakin klassik irsə dair bütün məqalələrini ədəbiyyatımızın
tarixi vəziyyətini nəzərə alaraq
yazmışdır. O, ədəbiyyat tariximiz haqqında
keçən əsrin 20-ci illərində meydana
çıxmaqda olan nəzəriyyələrə, dövrünün
mövcud ədəbiyyat tarixlərinə laqeyd deyildi.
20-ci illərdə tənqid
və ədəbiyyatşünaslığın
qarşısında duran problemlərdən biri klassik irsin mənimsənilməsi
idi. Bu problemin həllində mürəkkəb,
dolaşıq, mübahisəli cəhətlər çox idi.
Hənəfi bu zaman da ədəbiyyat tariximizin taleyini
düşünürdü.
1928-ci ildə ədəbi
ictimaiyyət böyük realist sənətkar M.F.Axundzadənin
vəfatının 50 illiyini qeyd etdi. Həmin ilin təkcə
mart ayında Hənəfinin böyük sənətkara həsr
olunmuş üç məqaləsi çap olundu. Müəllif
Axundzadəni şair, dramaturq və islahatçı kimi dərk
və təhlil edirdi. Müşahidə və mülahizələri
göstərir ki, Hənəfi Zeynallı Mirzə Fətəli
yaradıcılığını vətəndaş məhəbbəti,
həm də ayıq gözlə təhlil etmişdir. Tənqidçi
böyük dramaturqun yaradıcılığına əlahiddə
nəzər salmır, sənətkar və mühit problemini
meydana qoyur və həmin problemə onun həllini təmin edən
düzgün mövqedən - maarifçilikdən işıq
salır. Onun M.F.Axundzadəyə həsr etdiyi məqalələrini
tənqidimizin klassikə obyektiv münasibətinin nümunələri
kimi qiymətləndirmək olar.
Hənəfi
Zeynallının Mirzə Cəlilə və XX əsr Azərbaycan
ədəbiyyatının digər klassiklərinə
münasibətində də ən yaxşı cəhət
tarixi şəraitdən çıxış edərək
qiymət verməsi və realizm mövqeyindən
yanaşması idi. Tənqidçi C.Məmmədquluzadənin
tip yaratmaq ustalığına yüksək qiymət verir,
onların həyatiliyini və bununla bağlı milli
xarakterini fərqləndirirdi. Mirzə Cəlilin bütün
yazdıqlarını həyatdan alınmış lövhələr
hesab edən tənqidçi onun obrazlarının milli məişətimiz
üçün tipik olduğunu təsdiqləyirdi.
Hənəfi Zeynallı
haqlı olaraq hesab edirdi ki, Hüseyn Cavid XX əsr Azərbaycan
ədəbiyyatında görkəmli yer tutan mütəfəkkir
sənətkarlardandır. Cavidin yaradıcılığı
haqqında ilk fikir söyləyən, onun mühüm əsərlərini
nisbətən ətraflı təhlil edən müəlliflər
arasında Hənəfi Zeynallı xüsusi olaraq diqqəti cəlb
edirdi. Çünki o, müasirləri olan bir sıra tənqidçilərlə
müqayisədə Cavid sənətinə daha obyektiv və əsaslı
yanaşırdı. Cavid yaradıcılığını
onun sənətinin mahiyyətindən və problemlərindən
çıxış edərək qiymətləndirirdi. Hənəfi
Zeynallının Hüseyn Cavidə belə geniş, hərtərəfli
münasibəti onun və bütövlükdə 20-ci illər
tənqidimizin metodoloji imkanlarını əks etdirirdi. Hələ
o zaman qoyub həll etdiyi dram və səhnə, tarix və
şəxsiyyət, sənətkar və tarix, dram dili və
tamaşaçı problemləri bu gün də
aktuallığını itirməmişdir.
Hənəfi Zeynallı
proletar ədəbiyyatına baxışını da izhar
etmişdir. Burada diqqəti cəlb edən xüsusiyyətlərdən
biri müasirliklə tarixiliyin vəhdətdə
götürülməsi idi. Hənəfi Zeynallı sənəti
müvəqqəti şüarlara tabe edən nəzəriyyəçilərin
fikirləri ilə barışmırdı. "Çünki
bir düşüncənin əsas nöqtələrini nəzərə
almadan onu təqris və ya tənqid etmək fənn yolundan
sapmaq deməkdir"- yazırdı.
Hənəfinin hər fikri
onun dərin düşüncə və biliyindən xəbər
verirdi. Məsələn, o deyirdi: "Həyatdan
alınmış təcrübədən sənət
doğur və ona su verir, sənət özü də həyatdan
aldığı qüvvətlə yaranır və həyata
nüfuz yetirməyə başlayır. Ona görə sənətlə
həyat bir-birindən ayrılmaz iki parça kimi meydana
çıxır".
Rus və dünya ədəbiyyatının
incilərinə laqeyd qalmayan Hənəfi Zeynallı bu sahədə
də öz sözünü demişdi. O, rus şairi Mixail
Yuryeviç Lermontovun ölümü barədə belə
yazmışdı: "Bu ölüm labüd idi. 27
yaşında şair bütün mühitin
alçaqlığını üzünə
çırpdıqca kimsə ona dost ola bilməzdi. Bu qədər
gəncliyinə baxmayaraq, Lermontov özündən sonra
çox irs qoymuşdur. Onun əsəri üsyançı
bir ruhdan doğan daima irəli, yüksəklərə
atılan azadlıq nəğmələridir. Onlar
çarpışma üçün susayanların
şeiridir".
Həyatdan çox gənc
ikən köçmüş, lakin əbədilik qazanmış,
Rusiya, bəlkə də bütün bəşəriyyət
üçün zəngin bir irs qoyub getmiş Lermontov
haqqında bu sözləri yazarkən Hənəfi Zeynallı
görəsən, ağlına gətirmişdimi ki, elə
özü də dünyanı vaxtsız tərk edəcək
və xalqına, vətəni Azərbaycana böyük irs əmanət
qoyacaq?..
İradə ƏLİYEVA
Azərbaycan.- 2010.- 19 iyun- S.
6.