İnsan amilini önə çəkən sosial və investisiyayönümlü büdcə

Dünyanın inkişaf etmiş bir çox ölkələrinin onilliklər boyu keçdiyi mərhələləri qısa müddətdə arxada qoyaraq iqtisadi sahədə keçid dövrünü başa vuran Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda mühüm rolu, mövqeyi ilə seçilən lokomotiv dövlətə çevrilmişdir. Qazanılan nailiyyətlər heç də yalnız respublikanın zəngin təbii sərvətləri, intellektual resursları ilə şərtlənmir. Analoji tərəqqi yolu keçmiş əksər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da mövcud maddi-intellektual potensialın xalqın mənafeyinə uyğun səmərəli realizə edilməsi, hər bir fərdin maraq və mənafeyinə cavab verən milli inkişaf strategiyasının reallaşdırılması lider amili ilə bilavasitə bağlıdır. Ötən 7 ildə ölkəyə inamla rəhbərlik edən Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi sosial-iqtisadi siyasət Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi bölgədə və dünyada layiqli yerini tapmasını, regional liderliyini təmin etmişdir.

Səlahiyyətinin icrasına başladığı ilk gündən hakimiyyətin xalqa layiqli xidmət vasitəsi olduğunu bildirən cənab İlham Əliyev bütün vədlərini əməli işi ilə doğrultmaq üçün əzmlə çalışmış, vətəndaşların sosial mənafeyini daim əsas götürmüşdür. İdarəetməyə mütərəqqilik, yeni ruh və müasirlik çalarları gətirmiş cənab İlham Əliyev hökumətin mütəmadi olaraq xalq qarşısında hesabat verməsini sosal-iqtisadi sahədə qazanılan nailiyyətlərin başlıca təminatı hesab etməklə yanaşı, mövcud nöqsanlar, çatışmazlıqlarla bağlı obyektiv müzakirələrin açılması yolu ilə onların tez bir zamanda aradan qaldırılmasına çalışır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin 9 ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclasında səslənən məlumatlardan bəlli olur ki, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə hesabat dövründə ümumi daxili məhsul 4,1 faiz artaraq 29,3 milyard manata, bir işçiyə hesablanmış orta aylıq əməkhaqqı 6,6 faiz artaraq 319 manata, əhalinin adambaşına düşən gəlirləri 10 faiz artaraq 2 min 16 manata, adambaşına düşən ümumi daxili məhsul isə 2,8 faiz artaraq 3 min 286 manata çatmışdır. Qısa müddətdə ölkənin ümumi valyuta ehtiyatlarının 28 milyard dolları ötməsi də dinamik inkişafın real miqyası barədə kifayət qədər dolğun təəssürat formalaşdırır.

Ölkənin ötən 9 ayda sürətli inkişaf yolu keçdiyini, qarşıya qoyduğu strateji hədəflərə doğru inamla irəlilədiyini 2011-ci ilin dövlət büdcəsi də təsdiqləyir. Sözügedən iclasda dövlət başçısı İlham Əliyev ötən dövrdə qazanılmış nailiyyətləri yüksək qiymətləndirmiş, gələn ilin dövlət büdcəsinin qənaətbəxş səviyyədə olduğunu demişdir: "2010-cu ildə müsbət nəticələr göz qabağındadır. Bunun əlaməti gələn ilin dövlət büdcəsidir. Gələn ilin dövlət büdcəsi bu il və əvvəlki illərdə əldə edilmiş, qazanılmış uğurlar əsasında formalaşıb. Artıq büdcənin parametrləri açıqlanıbdır. Gələn il Azərbaycanda dövlət xərcləri 12 milyard 700 milyon manat təşkil edəcəkdir. Bu, 15 milyard dollar deməkdir. Bu, çox böyük rəqəmdir. Əgər biz bu büdcəni adambaşına hesablasaq, görərik ki, Azərbaycan bu sahədə qabaqcıl ölkələr sırasındadır. Büdcə kəsiri də lazımi səviyyədədir. Yəni, vaxtilə Avropa İttifaqı tərəfindən qəbul edilmiş meyarların altındadır. Bu da çox gözəl göstəricidir. Yəni, Azərbaycanda bu işlər Avropa standartlarına tam uyğun şəkildə aparılır. Büdcəmiz həm investisiyayönümlüdür, həm də sosial məsələlər orada həll olunacaqdır. Sosial məsələlərin həlli, qeyd etdiyim kimi, bizim üçün çox vacib məsələdir".

İnkişafa yol açan büdcə

Azərbaycan dövlətinin iqtisadi inkişaf potensialı və cəmiyyətin tərəqqisinə xidmət edən məqsədyönlü tədbirlər sistemini gerçəkləşdirmək qüdrəti, ilk növbədə, onun ali maliyyə sənədi olan büdcə qanununda real təcəssümünü tapır. İqtisadiyyatın aynası, davamlı inkişafın barometri sayılan büdcənin real göstəriciləri və artım səviyyəsi təkcə vətəndaşların yaşayış səviyyəsini deyil, ümumən hökumətin fəaliyyətinin səmərəliliyini, faydalı iş əmsalını dəyərləndirməyə imkan verir.

Qarşıya qoyduğu bütün vəzifələri uğurla həyata keçirən Azərbaycan hökuməti respublikanın iqtisadi inkişafının bütün detallarının əvvəlcədən büdcə layihəsində dolğun şəkildə əks olunmasına çalışır. Konstitusiyamızın 95-ci maddəsinə görə, "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin təsdiq edilməsi və onun icrasına nəzarət" Milli Məclisin səlahiyyətinə aid məsələlərdəndir. Bir qayda olaraq, hər il payız aylarında büdcə layihəsi Milli Məclisin müzakirəsinə çıxarılır, hökumət üzvlərinin iştirakı ilə geniş müzakirə və təhlil olunur, təkmilləşdirilir. Milli Məclis üzvlərinin büdcə gəlirlərinin daha məqsədyönlü istifadə olunması, ayrı-ayrı sahələrə ayrılan vəsaitlərin bölgüsü ilə bağlı dəyərli təklifləri əsasən nəzərə alınır. Bu şəffaf mexanizm nəticəsində büdcənin formalaşmasında bilavasitə iştirak edən hər bir vətəndaş maliyyə vəsaitlərinin bölgüsü və xərclənməsi ilə bağlı aydın və dolğun təsəvvürə malik olur.

Azərbaycanın son illərdə sürətli inkişaf və tərəqqi yolunda olması, makroiqtisadi göstəricilərə imza atması da ilk növbədə dövlət büdcəsində real əksini tapır. Respublikamızın ötən 7 ildəki büdcəsinə nəzər saldıqda həyata keçirilən iqtisadi islahatların səmərəliliyi tam təsdiqlənir. MDB dövlətlərinin büdcə vəsaitləri 2003-2008-ci illərdə 15-20 faiz artdığı halda, Azərbaycanda bu göstərici orta hesabla 30-40 faiz təşkil etmişdir. Yalnız bunu demək kifayətdir ki, 2003-cü ildə cəmi 1,3 milyard ABŞ dolları təşkil edən dövlət büdcəsi 2011-ci ildə 12 milyard manatı ötəcəkdir.

Bu günlərdə Milli Məclisdə qəbul olunmuş "Azərbaycan Respublikasının 2011-ci il dövlət büdcəsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu da qlobal böhranın tam səngimədiyi şəraitdə respublikamızın qarşıya qoyduğu məqsədlərə doğru inamla irəliləyən ölkələr sırasında olduğunu bir daha təsdiqləyir. "Büdcə sistemi haqqında" qanuna, habelə respublikanın sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq tərtib edilən dövlət büdcəsində qlobal böhranın milli iqtisadiyyatda təsirləri, habelə 2011-2013-cü illərdə gözlənilən nəticələr bütünlüklə nəzərə alınmışdır. Növbəti il üçün büdcə siyasətinin əsas məqsədləri maliyyə intizamının gücləndirilməsinə, şəffaflığın daha da artırılmasına, qeyri-neft sektorunun dayanıqlı inkişafına, makroiqtisadi vəziyyətin sabit saxlanılmasına, dinamik inkişafın stimullaşdırılmasına nail olmaqdan ibarətdir.

2011-ci ilin dövlət büdcəsi əhalinin maddi rifah halının yaxşılaşmasını, investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsini, makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasını strateji məqsəd kimi müəyyənləşdirməklə yanaşı, davamlı inkişafın ümumi nəticələrini özündə əks etdirir. Büdcə zərfinin məzmunu ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempinin qorunub saxlanmasını, sosial-iqtisadi islahatların əvvəlki illərdə olduğu kimi davam etdirilməsini, əhalinin maddi rifahının təmin olunmasını, sosial şəraitinin yaxşılaşmasını, investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsini, iqtisadiyyatın diversifikasiyasını və digər tədbirləri nəzərdə tutur. 2010-cu illə müqayisədə 2011-ci ildə dövlət büdcəsi gəlirlərinin 2 milyard 45 milyon manat artımı da hökumətin fəaliyyətinin səmərəliliyi barədə kifayət qədər dolğun təəssürat formalaşdırır. Gələn il dövlət büdcəsinin gəlirləri 12 milyard 61 milyon manat, xərcləri isə 12 milyard 748 milyon manat proqnozlaşdırılır.

Dünya iqtisadiyyatının tənəzzüldən yenicə çıxması nəzərə alınaraq dövlət büdcəsi gəlirlərinin hesablanmasına mühafizəkar yanaşılmış, 1 barel xam neftin qiyməti 60 ABŞ dolları civarında götürülmüşdür. Neftin qiymətlərinin 70 dollardan yuxarı olacağı təqdirdə, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin daha yüksək olacağını da proqnozlaşdırmaq mümkündür. 2011-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri ənənəvi olaraq fiziki və hüquqi şəxslərin gəlir, əmlak, torpaq vergiləri, habelə respublika ərazisinə malların idxalına görə dəyər və aksiz vergiləri, yol vergisi, mədən vergisi, gömrük rüsumları, dövlət əmlakının icarəsi və digər mənbələr əsasında formalaşacaqdır.

Dövlət Neft Fondundan büdcəyə daxilolmaların əvvəlki illərlə müqayisədə nisbətən artaraq 6 milyard 480 milyon manat təşkil etməsi də tamamilə təbiidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu il respublikada 50 milyon tondan çox neft, 28 milyard kubmetr qaz çıxarılacağı proqnozlaşdırılır. Respublikamızdan xarici ölkələrə nəql edilən xam neft və mavi yanacağın həcmi də ildən-ilə artır. Bu artım təbii olaraq həm də Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə köçürmənin məbləğinin yüksəlməsində əksini tapır. Yəni, Azərbaycan hökuməti Dövlət Neft Fonduna daxil olan vəsaitləri ölkənin ümumi gəlirlərindən təcrid edilmiş halda götürmür. Bu və digər layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün bu fondun vəsaitlərindən hər il dövlət büdcəsinə müəyyən həcmdə transfertlər edilir. Dövlət Neft Fondu yaradılan zaman da əsas məqsədlərdən biri məhz ölkə iqtisadiyyatında makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamaq, habelə strateji əhəmiyyətli layihələri maliyyələşdirmək olmuşdur.

2011-ci ilin büdcə xərclərinin əsas prioritetləri yenə də xərclərin sosial və investisiya yönümlüyünün təmin edilməsindən, dövlətin müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün tələb olunan maliyyə ehtiyatlarının yaradılmasından, ünvanlı sosial yardımın, regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair tədbirlərin, investisiya və sosial proqramların, xarici borc və öhdəliklərin maliyyə təminatından və digər tədbirlərdən ibarət olacaqdır.

İnvestisiya xərcləri yenə də prioritetdir

2011-ci ilin büdcə xərclərinin başlıca istiqamətləri sırasında əsas yerlərdən birini yenə də dövlət əsaslı kapital qoyuluşları (investisiya xərcləri) tutur - bu təsnifat üzrə büdcədə 3 milyard 338 milyard manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur. İnfrastruktur layihələrinə dövlət büdcəsindən ayırmaların ildən-ilə yüksək templə artması, ilk növbədə, dövlət başçısı İlham Əliyevin ictimai həyatın bütün sahələrində modernləşməyə nail olmaq istəyindən irəli gəlir. Sovet dövründən qalmış infrastrukturla müasir Azərbaycanın artan ehtiyaclarını təmin etməyin, iqtisadi inkişafda davamlı və sabit inkişafa nail olmağın qeyri-mümkünlüyü yaxşı məlumdur. Müasir tələblərə cavab verən infrastruktur yaratmadan sahibkarlığın, turizmin, qeyri-neft sektorunun inkişafından, mədəni-intellektual inkişafdan danışmaq qeyri-mümkündür. Dövlət investisiyaları hesabına əhəmiyyətli infrastruktur, kommunal və sosial obyektlərin inşası və yenidən qurulması da məhz qeyd olunan məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi baxımından vacibdir. Ümumbəşəri sivilizasiyanın ən yüksək səviyyəyə çatdığı şəraitdə Azərbaycanın hər bir vətəndaşının normal yaşayışı üçün kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, zəruri infrastruktur layihələrinin gerçəkləşdirilməsi, ilk növbədə, əhalinin fasiləsiz olaraq elektrik enerjisi, təbii qaz, içməli su ilə təminatı, yolların bərpası və yenidən çəkilişi, zəruri abadlıq işlərinin aparılması dövlətin başlıca vəzifəsi sayılır.

Müqayisə üçün bildirək ki, əgər 2006-cı ilin dövlət büdcəsində investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 600 milyon manat ayrılmışdısa, 2007-ci ildə bu rəqəm 1,5 milyard, 2008-ci ildə 4,3 milyard, 2009-cu ildə 5,6 milyard, 2010-cu ildə 4,1 milyard manat vəsait ayrılmışdır. Son illərdə bu məqsədlə ayrılmış vəsaitlər regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə, ilk növbədə sosial-mədəni infrastrukturun yeniləşdirilməsinə yönəldilmişdir.

Prezident İlham Əliyev 2010-cu ilin 9 ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclasda demişdir: "...Regionlarda işlər müsbət istiqamətdə gedir. Bütün şəhərlərimiz abadlaşır, gözəlləşir, müasirləşir və bu, çox sevindirici haldır. Əlbəttə ki, Bakı - bizim paytaxtımız, sevimli şəhərimiz dünyanın ən gözəl şəhərləri sırasındadır. Bunu təkcə biz yox, Bakıya gələn hər bir insan görür və qeyd edir. Ancaq mən istəyirəm ki, bütün şəhərlərimiz gözəl, abad olsun və orada yaşamaq üçün bütün şərait olsun. Regional inkişaf proqramı da məhz bu məqsədlə qəbul olunmuşdur. Bu gün regionlarda həm təhsil, həm səhiyyə, həm infrastruktur, həm də bütün başqa sahələrdə işlər yüksək səviyyədə aparılır".

Ümumilikdə, regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı dövlət proqramlarının qəbulundan ötən müddət ərzində regionlarda infrastrukturun bərpası və inkişafı, əhalinin kommunal xidmətlərlə, o cümlədən elektrik enerjisi, qaz və su ilə təchizatının yaxşılaşdırılması, səhiyyə və təhsil müəssisələrinin tikintisi, əhalinin sosial vəziyyətinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilmiş, bu sahəyə irihəcmli dövlət investisiyaları yönəldilmişdir. Bu müddət ərzində regionların da inkişafında əhəmiyyətli rolu olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin inşası, Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması kimi mühüm layihələr başa çatdırılmış, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşasına başlanmış, Azərbaycan regionun əsas iqtisadi güc mərkəzinə çevrilmişdir.

Bu il icrası davam edən mühüm layihələr sırasında Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri strateji əhəmiyyət daşıyır. Kəmər istifadəyə verildikdən sonra Oğuz və Qəbələ ərazisindəki yeraltı su mənbələri hesabına Bakı şəhərinə saniyədə 5 kubmetr həcmində su nəql ediləcək və əhali yüksək keyfiyyətli su ilə təmin olunacaqdır. Eyni zamanda, Taxtakörpü su anbarının inşası nəticəsində Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin, ümumilikdə Abşeron yarımadasının içməli su, suvarma və texniki su ilə təminatı 2 dəfə yaxşılaşacaqdır.

Ölkənin hazırkı dinamik sosial-iqtisadi inkişafı dayanıqlı infrastrukturun, o cümlədən etibarlı nəqliyyat sisteminin inkişafını zəruri edir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı tədbirləri çərçivəsində nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə 2003-2010-cu illərdə regionlarda 1500 kilometrə yaxın magistral yollar çəkilmiş və ya əsaslı təmir edilmiş, 800 kilometr respublika əhəmiyyətli, 2700 kilometr yerli əhəmiyyətli yollarda təmir işləri aparılmışdır. Quba-İspik-Xınalıq, Masallı-Yardımlı, Gəncə-Daşkəsən-Xoşbulaq, Gəncə-Qazax, Hacıqabul-Kürdəmir, Biləsuvar-İran İslam Respublikasının dövlət sərhədi avtomobil yolları yenidən qurularaq istismara verilmişdir.

Son illər vətəndaşlara göstərilən kommunal xidmətlərin yaxşılaşdırılması istiqamətində də ciddi tədbirlər görülmüş, paytaxta Almaniya, Rusiya və Yaponiya istehsalı olan ixtisaslaşdırılmış maşınlar gətirilmişdir. Yeni texnika və texnologiyanın tətbiqi ilə məişət tullantılarının mütəmadi olaraq yığılması və emalı sahəsində irəliləyiş təmin olunmuşdur. Azərbaycan Prezidentinin "Bakı şəhərində məişət tullantıları ilə bağlı idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında" 2008-ci il 6 avqust tarixli sərəncamı isə bu sahədə köklü islahatların aparılmasında böyük əhəmiyyət daşımışdır. Sərəncamda qeyd olunan məqsədlərin reallaşdırılması üçün "Təmiz Şəhər" ASC yaradılmış, Balaxanıda bərk məişət tullantılarının yandırılması zavodunun inşasına başlanmışdır.

"Ekologiya ili" çərçivəsində Bakıda ekoloji mühitin yaxşılaşdırılması, paytaxtda yeni körpülərin, yolötürücülərin, piyada keçidlərinin tikintisi, respublika əhəmiyyətli yollarda əsaslı yenidənqurma işlərinin aparılması, yeni təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, olimpiya-idman komplekslərinin inşası da nəzərdə tutulan işlər sırasındadır.

Sosial problemlərin həlli diqqət mərkəzindədir

Azərbaycanın 2011-ci il üçün dövlət büdcəsində sosialyönümlüyün prioritet təşkil etməsi - bu məqsədlə 33,3 faiz (ümumilikdə 4 milyard 234 milyon manat), yaxud cari illə müqayisədə 341,8 milyon çox vəsait ayrılması sosial məsələlərin daim diqqət mərkəzində olduğunu göstərir. Bu fakt deməyə əsas verir ki, ölkəmizin iqtisadi imkanları artdıqca, sosial müdafiəyə ehtiyacı olan insanlara daha diqqətlə yanaşılır, həmin insanların sosial tələbatının ödənilməsi cəmiyyətin mənəvi göstəricisinə çevrilir.

Dövlət başçısı İlham Əliyev bu reallığı daim önə çəkir ki, sosial-iqtisadi hüquqların müdafiəsi sahəsində dövlətin başlıca vəzifəsi mütərəqqi iqtisadi və sosial islahatları həyata keçirmək, iqtisadi inkişaf prosesində hər bir vətəndaşın iştirakını təmin etmək, mövcud potensialdan hər bir fərdin bacarıq və qabiliyyətinə görə ədalətli şəkildə yararlanmasına şərait yaratmaqdır. Dövlətin vətəndaşların həyati tələbatlarının ödənilməsinə göstərdiyi qayğı isə özünü bilavasitə sosial təminat sistemində büruzə verir. Başqa sözlə, Azərbaycanda uğurla gerçəkləşdirilən sosial təminat tədbirləri insanların həyati tələbatlarının getdikcə daha çox ödənilməsinə xidmət edir.

Son 7 ildə Azərbaycanda həyata keçirilən ən ciddi sosial layihələrdən biri də aztəminatlı vətəndaşlara ünvanlı sosial yardımları nəzərdə tutan xüsusi dövlət proqramının həyata keçirilməsidir. Ünvanlı sosial yardım sisteminin tətbiqi üçün ilkin tədbir kimi qanunvericilik bazası formalaşdırılmış, Milli Məclisdə "Ünvanlı sosial yardım haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu hazırlanaraq qüvvəyə minmişdir. Nazirlər Kabinetinin iclasında qeyd olunduğu kimi, hazırda uğurla icra edilən bu proqram təxminən 600 min insanı əhatə edir: 128 min ailə hər ay dövlətdən orta hesabla 108 manat yardım alır. Ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədilə ehtiyac meyarı da mərhələlərlə ölkə üzrə yaşayış minimumuna çatdırılır. Ehtiyac meyarının həddi 2008-ci il yanvarın 1-dən 45 manat, iyulun 1-dən 55 manat, 2009-cu ilin yanvarın 1-dən 60 manat, 2010-cu il yanvarın 1-dən 65 manat məbləğində təsdiq edilmişdir.

2010-cu ilin ötən 9 ayında icra olunmuş dövlət büdcəsi xərclərinin 2 milyard 65 milyon manatı və ya 30,2 faizi sosialyönümlü tədbirlərin - təhsil, səhiyyə, sosial təminat, mədəniyyət sahələrinin maliyyə təminatına sərf edilmişdir. Bu, 2009-cu ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 124 milyon manat və ya 6,4 faiz çoxdur. Böhranla üzləşən bir çox ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycan hökuməti sosial müdafiə tədbirlərini də diqqət mərkəzində saxlamışdır. Nazirlər Kabinetinin iclasında da vurğulandığı kimi, 2010-cu ilin sentyabr-oktyabr aylarında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin imzaladığı silsilə sərəncamlarla 1,3 milyon nəfərdən artıq pensiyaçının baza pensiyalarının 13 faizlik artımı həyata keçirilmiş, dövlət büdcəsindən maliyyələşən 800 min nəfərə yaxın təhsil, elm, səhiyyə, mədəniyyət, kənd təsərrüfatı, ətraf mühitin mühafizəsi müəssisələrində çalışanların, habelə hərbi qulluqçuların və xüsusi rütbəli əməkdaşların, dövlət qulluqçusu olmayan mülki şəxslərin aylıq vəzifə maaşları 10 faiz artırılmışdır. 394 min aztəminatlı şəxsə dövlət tərəfindən ödənilən sosial müavinətlərin məbləği orta hesabla 20 faiz, məcburi köçkünlərə yemək xərci üçün verilən müavinətin məbləği 11 faiz artırılmışdır. 14 minə yaxın şəhid ailəsi üçün müəyyən edilmiş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdünün məbləğinə 50 faiz, 87 min nəfərdən artıq doktorant, ali, orta ixtisas və peşə məktəbləri və peşə liseylərinin tələbələrinə və şagirdlərinə verilən təqaüdlərin məbləğinə orta hesabla 15 faizlik artım tətbiq edilmişdir.

Azərbaycan Prezidentinin "Kür və Araz çaylarının daşması nəticəsində baş vermiş təbii fəlakətlə əlaqədar hökumət komissiyasının yaradılması haqqında" sərəncamına əsasən, yaradılmış hökumət komissiyası hesabat dövründə yaşayış yerini itirmiş ailələrə həyati əhəmiyyətli məsələlərin həllində zəruri kömək göstərmiş, mənəvi-psixoloji sarsıntıya məruz qalmış insanların reabilitasiyası tədbirlərini həyata keçirmişdir. Bu məqsədlə dövlət büdcəsindən 320,5 milyon manat vəsait ayrılmış, həmin məbləğin 98 milyonu aidiyyəti üzrə xərclənmişdir. Daşqın və seldən ziyan çəkmiş vətəndaşlar üçün ən qısa müddətdə müasir üslubda, zəruri məişət avadanlıqları ilə təchiz olunmuş yeni yaşayış evlərinin tikilib istifadəyə verilməsi də dövlətin sosial məsələlərə necə böyük həssaslıqla yanaşdığını göstərir.

Ölkədə həyata keçirilən uğurlu sosial-iqtisadi islahatların nəticəsi olaraq Azərbaycan yüksək insan inkişafı ölkələri sırasına daxil olmuşdur. Birləşmiş Millətlət Təşkilatı (BMT) İnkişaf Proqramının 2010-cu il üçün açıqladığı "İnsan İnkişafı Hesabatı" bu baxımdan xüsusi maraq doğurur. 182 ölkənin yer aldığı hesabatda Azərbaycan Rusiya və Qazaxıstandan sonra 67-ci, Gürcüstan 74-cü, Ermənistan 76-cı, Türkiyə isə 83-cü yerdə qərarlaşmışdır. Məlumat üçün bildirək ki, bu indeks əhalinin rifahını ümumi daxili məhsuldan daha geniş şəkildə ehtiva edir və insan inkişafının üç meyarını özündə birləşdirir: uzun və sağlam ömür (orta ömür uzunluğu əsasında hesablanır); təhsil səviyyəsi (böyüklər arasında savadlılıq, həmçinin ibtidai, orta və ali məktəblərdə təhsil alanların say nisbəti əsasında hesablanır); layiqli yaşayış standartları (alıcılıq qabiliyyəti pariteti, gəlir əsasında hesablanır). 2005-ci ildə hesabatda 101-ci yerdə olan Azərbaycanın 2010-cu ildə 67-ci yerə yüksəlməsi ölkədə insan amilinə necə böyük diqqət və həssas münasibətin olduğunu bir daha təsdiqləyir.

İş adamlarına yüksək qayğı

Qlobal böhranla müşayiət olunan 2008-2010-cu illər Azərbaycan iqtisadiyyatının, guya, yalnız neft amili üzərində inkişafı ilə bağlı səslənən bəzi qərəzli iddiaları alt-üst etmişdir. Xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafı sahəsində əldə olunan nəticələr uğurlu təməlini həm də regionların sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində həyata keçirilmiş tədbirlərdən götürür. İnkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi də göstərir ki, iqtisadiyyatın sabit tempini qorumaq üçün regional inkişafda tarazlılığın, tarixi məşğulluq ənənələrinin qorunub saxlanılması vacib şərtlərdəndir. Dövlət başçısı İlham Əliyevin son 7 illik iqtisadi siyasətində regional inkişaf məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilməsi, bölgələrin tərəqqisinə yönəlmiş dövlət proqramlarının, fərman və sərəncamların imzalanması məhz bu reallığa əsaslanmışdır.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin 14 aprel 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın əsas məqsədi isə bu sahədə həyata keçirilən siyasətin davamı olaraq ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsinə, iqtisadiyyatın diversifikasiyasına, tarazlı regional və davamlı sosial-iqtisadi inkişafa, əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına nail olmaqdır. Yeni regional inkişaf proqramı bölgələrin davamlı inkişafı, sosial infrastrukturun yenidən qurulması, milli iqtisadiyyatın neft amilindən asılılığının qeyri-neft sektorunun tərəqqisi hesabına aradan qaldırılması üçün kompleks tədbirlər müəyyənləşdirməklə yanaşı, iş adamlarının fəaliyyəti üçün də yaxşı imkanlar açmışdır.

Proqramda özəl sektorun dəstəklənməsi ilə bağlı nəzərdə tutulan kompleks tədbirlər təsdiqləyir ki, zəngin iqtisadi biliklərə, menecment təfəkkürünə malik olan, dünyada baş verən iqtisadi prosesləri dərindən bilən Prezident İlham Əliyev ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqisində sahibkarların rolunu düzgün dəyərləndirir və onlara köməyini əsirgəmir. Ümumiyyətlə, cənab İlham Əliyevin ötən illərdə imzaladığı Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramı, Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramı (2004-2006-cı illər), "Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında", "Sahibkarlığa dövlət maliyyə dəstəyinin göstərilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında", "Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitinin istifadəsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında", "Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında", "Azərbaycan Respublikasında azad iqtisadi zonaların yaradılması haqqında" fərman və sərəncamlar, qanunlar, dövlət proqramları sahibkarlığın inkişafına təkan vermiş, qeyri-neft sektorunun inkişafını stimullaşdırmışdır.

Dövlət başçısının 2010-cu il 13 aprel tarixli "Sahibkarlıq sahəsində yoxlamaların nizama salınması və istehlakçıların hüquqlarının qorunmasının təmin edilməsinə dair bəzi tədbirlər haqqında" fərmanı da bu sahədə həyata keçirilən dövlət siyasətinin uğurlu davamıdır. Fərman istehlakçıların hüquqlarının qorunması məqsədilə aparılan yoxlamaların müasir standartlara uyğun tənzimlənməsi, bu zaman səlahiyyətlərdən sui-istifadə hallarının qarşısının alınması, şəffaflığın təmin edilməsi, alınan nəticələrin uyğun olaraq istehlakçıların hüquqlarının effektiv müdafiəsinin təşkili məqsədi daşıyır. Sənədə əsasən, Nazirlər Kabineti istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi məqsədilə aparılan yoxlamaların vahid qaydasını hazırlayıb Azərbaycan Prezidentinə təqdim etməlidir. Fərmanla eyni zamanda sahibkarlıq sahəsində yoxlamaların mütəmadiliyi haqqında məlumatın əldə edilməsini mümkün edən, Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən aparılan vahid məlumat reyestrinin forması və aparılması qaydalarının hazırlanması nəzərdə tutulur. Sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamalar isə həmin reyestrdə qeydə alındıqdan sonra həyata keçirilə bilər.

Nazirlər Kabinetinin son iclasında açıqlanmış rəqəmlər göstərir ki, 2010-cu ilin müvafiq dövründə sahibkarlara maliyyə dəstəyinin artırılması, onların güzəştli kreditlərə çıxış imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində fəaliyyəti davam etdirilmiş, bu məqsədlə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu vasitəsilə 1016 sahibkarlıq subyektinə 81 milyon manat məbləğində güzəştli kreditlər verilmişdir. Ayrılmış vəsaitin 62 milyon manatı və ya 76,1 faizi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalını stimullaşdıran infrastruktur layihələrinə, 16 milyon manatı və ya 20,4 faizi sənaye məhsullarının istehsalı və emalı layihələrinə, 3 milyon manatı və ya 3,5 faizi turizm infrastrukturunun inkişafı layihələrinə yönəldilmişdir. Bütövlükdə ayrılmış kreditlərin 44 milyon manatı və ya 54 faizi dövlət büdcəsində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu üçün nəzərdə tutulmuş vəsait hesabına həyata keçirilmişdir.

Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin 9 ayının yekunlarına həsr olunmuş iclasının təhlilinə nəzərən əminliklə demək olar ki, ulu öndər Heydər Əliyev siyasi kursunun davam etdirilməsi Azərbaycanda ictimai zərurətə çevrilmişdir. Bu kursu layiqli şəkildə davam etdirən dövlət başçısı cənab İlham Əliyev bütün məsələlərdə milli maraq və mənafeləri uca tutur, ölkə vətəndaşlarının arzu və istəyini gerçəkləşdirmək üçün əzmkarlıqla çalışır. Bu fakt bir daha göstərir ki, Azərbaycan Prezidentinin fəaliyyətinin əsas qayəsi xalqa və dövlətə sədaqətli xidmət prinsipi üzərində qurulmuşdur. Əminliklə demək olar ki, Azərbaycan xalqını xoşbəxt gələcəyə aparan bu siyasət bundan sonra da uğurla davam etdiriləcək, respublikamız cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında öz inkişaf tempini daha da sürətləndirəcək və qabaqcıl dövlətlər arasında layiqli yerini tutacaqdır.

Müşfiq ATAKİŞİYEV

Azərbaycan.- 2010.- 24 noyabr.- S. 8.