Plantasiyalar arasında keçən
ömür
Tanınmış çayçı İlyas
Əliyevin adını
eşitsək də, özünü birinci dəfə görürdük. Qısa
söhbətdən sonra,
- hər şeyi öz gözünüzlə
görsəniz, yaxşıdır,
- dedi. Maşınına oturub "Ləvəngi"
dairəsini keçib
qərb istiqamətinə
tərəf yol aldıq. Çox çəkmir ki,
Vilvan kəndinə çatırıq. Qırmızı kərpicdən zövqlə
tikilən yaraşıqlı
evlər, səliqəli
çəkilmiş daş
hasarlar, gül-çiçəkli,
bağ-bağatlar ilk baxışdan
diqqəti özünə
cəlb edir. Kəndin yuxarı hissəsindəki
meşə örtüklü
Talış dağları
buraya təkrarsız gözəllik verir.
Bura mənim sahəmdir, - deyərək maşını
saxlayır. Su kanalı
üstündəki kiçik
körpünü keçib
əraziyə daxil oluruq. Ön hissədə limon
bağı salınıb.
Bir neçə gün yağan yağışlar
ağacların yarpaqlarını
yuyub təmizlədiyindən
onlar təravətli və şuxdur. Hələ
tam yetişməmiş bardan
başını aşağı
dikən ağaclar bol məhsuldan xəbər verir. Bu da çay
plantasiyası. İlyas
kişi çayçılıqdan, bu
sahədə gördüyü
işlərdən şövqlə,
böyük həvəslə
söhbət açır.
Məlum olur ki, ali təhsil aldıqdan sonra çayçılıq
üzrə alim-aqronom
kimi doğulub boya-başa çatdığı
Vilvan kəndinə qayıdıb. Sovxozda briqadir, baş aqronom, partiya təşkilatının katibi
və uzun müddət - 27 il
sovxoz direktoru işləyib. İlyas Əliyev:
- Sovxozumuz
nəinki Lənkəranda,
hətta Azərbaycanda
ən böyük çayçılıq təsərrüfatı
idi. Gərgin əmək nəticəsində
biz bu qiymətli bitkinin istehsalını
230 tondan 2 min 500 tona çatdırdıq. Kənd əhalisinin,
demək olar ki, hamısı sovxozda işləyirdi.
Qazancları da pis olmurdu. Salınan yollar, tikilən
məktəblər, tibb
ocağı, poçt
binası, mədəniyyət
evi, şadlıq evi və digər
obyektlər o illərin
yadigarlarıdır. "Sosializm qatarı" getdikdən sonra hər şeyə yenidən başlamaq lazım gəldi. Ölkəmizdə aqrar islahatlar
keçirildi. Torpaq kəndlilərə
verildi. Bu, ilk vaxtlar müəyyən çətinliklər yaratdı.
Torpaq mülkiyyətçilərinin çoxunun əlində texnikası, gübrəsi,
vəsaiti olmadığından
problemlərlə qarşılaşdılar.
Bu səbəbdən də min bir əziyyətlə yetişdirilən
plantasiyalar başlı-başına
qaldı. Çox
adam ondan
mal-qarası üçün
otlaq sahəsi kimi istifadə etməyə başladı.
Çayçılığı bilən, uzun illər bu işlə
məşğul olan adam kimi
bunlar mənə çox pis təsir edirdi. Bir müddət hətta özümü ələ
ala bilmirdim.
Ardını isə biz nəql edək. İlyas kişi ailə üzvləri ilə paylarına düşmüş
4 hektarda çay əkib-becərməyi qərara
alır. Keyfiyyətli, məhsuldar sortun
toxumunu əldə etmək üçün çox fikirləşir, götür-qoy edir. Bu məqsədlə qonşu İran İslam Respublikasına gedir, çayçılıqla
məşğul olan adamlarla görüşür,
təsərrüfatlara baş
çəkir. Oradan toxum
alıb gətirir.
2004-cü ildə 3,5 hektarda, 2005-ci ildə isə əlavə 1 hektarda çay əkini aparır. İkicərgəli sıx əkin
tətbiq etməklə
hər hektara 44 min çay şitili əkir. Məqsədi sahədə daha
çox sıxlıq
yaratmaq, yığım
səthini genişləndirmək,
torpağın hər
qarışından səmərəli
istifadə etməklə
yüksək məhsuldarlığa
nail olmaq idi.
73 illik ömrünün 50 ilini çayçılığa,
sirtus meyvələrinin
yetirşdirilməsinə sərf
edən İlyas kişinin arzuları becərdiyi bitkilər kimi göyərir, pöhrələnir. Nümunəvi aqrotexniki qulluq nəticəsində keçən il 8 ton 100, bu il isə
17 ton 400 kiloqram yüksək
keyfiyyətli çay
yarpağı istehsal edib. Yetişdirdiyi bütün məhsul
emal müəssisəsi
tərəfindən 1-ci növ
kimi qəbul olunub. İ.Əliyev deyir ki, çayçılıq çox
sərfəli sahədir.
Salınan plantasiya yaxşı qulluq etdikdə 3 ildən sonra məhsul verir və plantasiyanın
100 il ömrü
olur.
Dünyada elə bir ölkə,
elə bir xalq olmaz ki,
çaydan istifadə
etməsin. Buna görə
də müştərisi
daim başının
üstündədir. Öyrəndik ki, 4 kiloqram yaşıl çay yarpağından 1 kiloqram hazır məhsul çıxır. Dünya bazarında
keyfiyyətli çayın
qiyməti bahadır.
Lənkəranın özündə 1 kiloqram çayın qiyməti növündən
asılı olaraq
30-80 manat arasında dəyişir. Çünki burada yetişən çay keyfiyyətlidir, ekoloji cəhətdən təmizdir, safdır.
Dəfələrlə eşitmişik ki,
Azərbaycanda çay
biznesi ilə məşğul olan xarici şirkətlər bizdə yetişən çayı emal edib xarici bazarlarda
daha baha qiymətə satırlar.
Buna baxmayaraq, yaşıl çay yarpağının Cənub
bölgəsində fəaliyyət
göstərən müəssisələr
tərəfindən müəyyən
olunmuş alış
qiyməti torpaq mülkiyyətçilərini heç
də qane etmir. İ. Əliyev
özü 4,5 hektar sahədə 15 nəfər qızla il boyu becərmə
və yığım
işləri aparır.
Onların hər birinə
ayda 200-250 manat əməkhaqqı verir.
Suvarma və digər xərcləri də əlavə edəndə qazanc çox az
qalır.
Amma çayçılığın problemi təkcə bu deyil. Sahəyə ciddi maliyyə dəstəyinin olmaması
da çayçıları
ciddi narahat edir. Çay sahələrinin məhsul verməsi üçün müəyyən
vaxt lazımdır.
Banklarsa kreditlərini tez geri almaq istədiklərindən
bu sahəyə vəsait vermirlər.
Odur ki, İlyas kişi
və onun kimilər problemləri ilə təkbaşına
qalıblar. İndi İ.Əliyev yaratdığı
"İlyasçay" MMC-nin tərkibində kiçik çay istehsal edən sex açmaq istəyir. Arzusunu reallaşdırmaq üçün
isə vəsait lazımdır. Bu məqsədlə kredit təşkilatlarına müraciət
etsə də, hələlik müsbət
nəticə əldə
edə bilməyib.
Deyirlər ki, çayçılığa
kredit vermirik. Çayçılıqda mövcud problemlərdən
digəri çay sahələrinə verilən
amonium-sulfat gübrəsinin
ölkəyə gətirilməməsidir.
Çaybecərənlər əlacsız qaldıqlarından
sahələrə taxıla,
tərəvəzə səpdikləri
gübrələrdən verirlər.
Bu isə həm
çay kollarının
inkişafına, həm
də yığılan
yarpağın keyfiyyətinə
mənfi təsir göstərir.
Əvəzində rayon səviyyəsində çayçılığa
lazımi dəstək
var. Rayon rəhbərliyi bu
mühüm sahənin
inkişafı ilə
bağlı mütəxəssislərlə
görüşlər keçirir,
onların rəy və təkliflərini öyrənir, Lənkəran
çayının əvvəlki
şöhrətini özünə
qaytarmaq üçün
yollar arayır. Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
3-4 ay bundan əvvəl İlyas Əliyevin təsərrüfatına
baş çəkib,
onun işi ilə yaxından tanış olub, su məsələsində
kömək göstərib.
Qazılan 6 kilometr uzunluğunda kanal indi İlyas kişinin sahəsini su ilə təmin
edir. Bundan ruhlanan İ. Əliyev kənd bələdiyyəsinə
müraciət edərək
çay əkmək üçün ona daha 10 hektar torpaq verilməsini xahiş edib. O, eyni zamanda sitrus
meyvələrinin yetişdirilməsi
ilə məşğul
olur. 600 limon, 500 naringi və 400 feyxoa ağacı becərir.
İlyas Əliyevin iş yeri ilə
yaşadığı evi
bir yol ayırır.
30 ilə yaxın böyük bir sovxozun direktoru işləsə də, həmin ev başqalarından
fərqlənmir. Biz həyətə girəndə
ömür-gün yoldaşı
Zabitə arvad ilıq payız havasında həyətdə
yun təmizləyirdi.
İlyas kişinın
qız nəvələrindən
biri bu yaxınlarda
gəlin köçəcəkdi.
El adətinə görə gəlin köçən qıza yorğan-döşək verirlər.
Nənəsi də bu işi öz
öhdəsinə götürüb.
Çay süfrəsi arxasında olanlardan-keçənlərdən
danışdıq. 3 oğlu
və 2 qızı, 8
nəvəsinin olduğunu,
övladlarını yerbəyer
etdiyini, hər birinin müstəqil yaşadığını dedi.
Sonra bizə müraciətlə:
- Mənə sual verə bilərsiniz, daha niyə işləyirsən, niyə
özünü oda-közə
vurursan? Pensiya alırsan, get özün üçün
rahat yaşa. Amma nə edim
ki, mənim üçün yaşamaq
- işləmək, çalışmaqdır.
Seyran CAVADOV
Azərbaycan.- 2010.- 24 noyabr.- S. 10.