Azərbaycan parlamentarizmi: ənənədən
müasirliyə
Layihə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mətbuat
xidmətinin dəstəyi ilə hazırlanmışdır
"İzvestiya" qəzetinin 25 noyabr tarixli nömrəsində
Azərbaycanda parlamentarizmin yaranması və inkişafı
tarixinə, xüsusən noyabrın 7-də keçirilmiş
parlament seçkilərinə hazırlıq, seçkilərin
gedişi və yekunları məsələlərinə həsr
olunmuş tematik əlavə verilmişdir. AzərTAc həmin
materialları oxuculara təqdim edir.
Müasir dünyada,
xüsusən Qərb dünyasında parlamentarizm çox vaxt
demokratiya ilə assosiasiya edilir. Parlamentarizm nə qədər
çox olsa, demokratiya da bir o qədər çoxdur. Bu
bağlılığın həm səmərəli cəhəti,
həm də kifayət qədər güclü məlum bəsitləşdirmə
xassəsi vardır. Müasir dünyanın inkişafında ən
yeni meyillər göstərmişdir ki, dünyanın bir
sıra ölkələrində siyasi reallıqlar bəsitləşdirilmiş
sxemlərdən daha zəngindir. Anqlosaks demokratiyası ənənələri
olmayan bir sıra ölkələr bu gün haqlı olaraq
müasir çoxcəhətli və rəngarəng
demokratiyanın inkişafına öz töhfələrini
verirlər və bu təcrübə demokratiya yoluna nisbətən
yaxın vaxtlarda qədəm qoymuş regionlarda daha çox
qiymətə malikdir. Bu baxımdan müasir Azərbaycan
demokratiyası və müasir Azərbaycan parlamentarizmi müsəlman
ölkələrinin çoxu üçün təqlid edilməyə
layiq olan əyani nümunə hesab edilə biləcək
mütərəqqi dünyəvi cəmiyyətin
inkişafına çox dəyərli töhfədir.
Oleq Sıqanov
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyası siyasi və iqtisadi islahatlar dövrünə qədəm qoyduğu vaxtda Azərbaycan parlamentarizmi nadir forma almışdır. O vaxt Şimali Azərbaycan Rusiya imperiyasının müsəlman xalqlarının demokratik və azadlıq hərəkatının mərkəzinə çevrilmişdi. O dövrün azərbaycanlı aparıcı siyasətçiləri birinci və ikinci çağırış Rusiya Dövlət Dumasının deputatları olmuşlar. Dumada ən iri fraksiyalardan biri olan müsəlman fraksiyasının sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov seçilmişdi. Beləliklə, Azərbaycanın bir sıra görkəmli siyasi xadimləri Rusiya Dövlət dumalarında zəngin parlament təcrübəsi qazanmışlar. Buna görə də 1918-ci il mayın 28-də elan edilmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin məhz parlament respublikası kimi formalaşması tarixi reallıqla şərtlənmişdir. Həmin illərdə qəbul olunmuş İstiqlal Bəyannaməsində Azərbaycanda "Ölkənin öz hüdudları daxilində milliyətindən, dini etiqadından, sosial vəziyyətindən və cinsindən asılı olmayaraq bütün vətəndaşlara mülki və siyasi hüquqlar" təmin edən parlament respublikası yaradılması elan edilirdi. Azərbaycan Milli Şurasının 1918-ci il noyabrın 19-da keçirilmiş iclasında parlament yaradılması barədə qərar qəbul edilmişdir. Qərarda qeyd edilirdi ki, Azərbaycanın əhalisi təkcə azərbaycanlılardan, yəni Azərbaycan türklərindən ibarət olmadığına görə Azərbaycan Parlamentində bu dövlətin ərazisində yaşayan bütün xalqlar təmsil edilməlidir. Parlament 120 nəfərdən ibarət olmalı idi. Onlardan 80 nəfəri müsəlmanları, 21 nəfəri erməniləri, 10 nəfəri rusları, bir nəfəri almanları və bir nəfəri yəhudiləri təmsil etməli idi.
Həmin ilin dekabrından 1920-ci il aprelin sonuna qədər davam etmiş bütün fəaliyyəti dövründə AXC parlamenti Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixində dərin və zəngin iz qoymuşdur. Ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsinə və müstəqilliyin qorunub saxlanmasına, insan hüquq və azadlıqlarının tam həcmdə təmin ediləcəyi demokratik dövlət yaradılmasına yönəlmiş çox mühüm qanunlar və qərarlar qəbul etmiş parlamentin cəmi 145 iclası keçirilmişdir.
1920-ci il
aprelin 28-də Azərbaycan SSR yaradılmışdır.
1922-ci il martın 12-dən 1936-cı il
dekabrın 5-dək o, SSRİ-nin tərkibindəki respublikalardan
biri olan Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının
(ZSFSR) tərkib hissəsi olmuşdur. 1936-cı il
SSRİ Konstitusiyasına əsasən Gürcüstan və
Ermənistanla bərabər Azərbaycan müstəqil
müttəfiq respublika kimi SSRİ-nin tərkibinə daxil
olmuşdur. Ali dövlət hakimiyyəti orqanı 4 il müddətinə
hər 12,5 min sakindən 1 deputat norması üzrə
seçilən birpalatalı Azərbaycan SSR Ali Soveti idi.
1991-ci ildə
Azərbaycan parlamentarizminin tarixində yeni səhifə
açılmışdır. Azərbaycan SSR Ali Sovetinə
axırıncı seçkilər 1990-cı il
sentyabrın 2-də həmin il qanlı 20 Yanvar hadisələrindən
sonra ölkədə tətbiq edilmiş fövqəladə vəziyyət
şəraitində keçirilmişdir. Bu
seçkilər artıq laxlamış sovet hakimiyyəti
rejimini qoruyub saxlamaq vəzifəsini güdürdü.
Dövlət Fövqəladə Hallar Komissiyasının
avqust qiyamı məğlubiyyətə uğradıqdan bir
neçə gün sonra - 1991-ci il avqustun
30-da, Azərbaycan Ali Sovetinin növbədənkənar
sessiyasında Azərbaycan Respublikasının dövlət
müstəqilliyinin bərpası haqqında Bəyannamə qəbul
edilmişdir. 1991-ci il oktyabrın 18-də
Azərbaycan Ali Soveti Azərbaycan Respublikasının dövlət
müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul
etmişdir.
Azərbaycanın
siyasi sistemi müasir dayanıqlı formasını 1995-ci ildən
sonra əldə etmişdir. Ona görə də
Azərbaycan parlamentarizminin təşəkkülünün
qısa retrospektiv icmalını nəzərdən keçirməyə
dəyər.
1995-ci ilin
avqust ayında Azərbaycan Milli Məclisi yeni Seçki Məcəlləsi
qəbul edir.
Həmin məcəlləyə uyğun olaraq ali
qanunverici orqan qarışıq qayda üzrə (100 deputat
partiya siyahıları üzrə, 25 deputat öz seçki
dairələrindən majoritar prinsip üzrə irəli
sürülür) seçilən 125 deputatdan
formalaşır. Qanunun ilkin redaksiyasına
görə Azərbaycanın partiya sisteminin qurulduğu
dövrdə seçicilərin 8 faizlik səs həddini
aşan partiyalar parlamentə düşürdülər.
1995-ci il noyabrın 12-də
keçirilmiş seçkilərin gedişində Heydər Əliyevin
partiyası - islahatlar və modernləşmə tərəfdarlarının
Yeni Azərbaycan Partiyası inamlı qələbə
qazandı. Seçkilərlə eyni vaxtda
ölkənin yeni konstitusiyasını qəbul etmiş
ümumxalq referendumu keçirildi. Bu
konstitusiya Prezident Administrasiyasının hüquqşünas
və mütəxəssislərindən ibarət beynəlxalq
komanda tərəfindən işlənib
hazırlanmışdır. 1997-ci ildə
Şərq tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycanda
ölüm cəzası ləğv edilmişdir. Prezident Heydər Əliyevin təklifi ilə parlament
bir neçə dəfə amnistiya aktları qəbul
etmiş, bununla da minlərlə insanın öz ailələrinə
qaytarılmasına kömək etmişdir. Yeni parlament Heydər Əliyevin təşəbbüsü
ilə keçirilən iqtisadi və sosial-siyasi islahatların
hüquqi bazasını formalaşdırır, eləcə də
beynəlxalq parlament arenasında fəal nüfuz qazanır.
Artıq 1998-ci ildə Azərbaycan parlamentinin
nümayəndə heyəti Avropa Şurasında
müşahidəçi statusu qazanır.
Elə həmin il keçirilən prezident seçkilərində
Heydər Əliyev yenidən inamla qələbə qazanır.
Azərbaycanın partiya sistemi artıq
formalaşmış və qərarlaşmışdı.
Buna görə də Azərbaycanın
ümummilli lideri islahatlarla paralel olaraq siyasi həyatın tədricən
liberallaşdırılması, vətəndaşların
böyük siyasətə qoşulmaq imkanlarının
genişləndirilməsi prosesinə
başlamışdır. 1999-cu ildə
respublika tarixində ilk dəfə olaraq müasir Avropa
normalarına tam müvafiq qaydada bələdiyyə
seçkiləri keçirildi. Tamamilə məntiqi
haldır ki, Milli Məclis bu fonda Avropa deputatları
ilə fəal əməkdaşlığı inkişaf
etdirir. Parlamentdə daimi əsasda hüquqi
dövlətin təşəkkülü problemlərinə və
qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinə
həsr edilmiş seminarlar, elmi-praktiki konfranslar keçirilməyə
başlanır. Bu işdə
qaçqınların və Qarabağ münaqişəsi
zonasından olan məcburi köçkünlərin
hüquqlarına xüsusi diqqət yetirilirdi. Qadınların hüquqları, onların icra
hakimiyyəti strukturlarında təmsil olunması məsələləri
də qoyulur, sosial və mülki qanunvericilikdə islahatlar
müzakirə edilirdi. Beynəlxalq
konvensiyalar və BMT sənədləri Azərbaycan dilinə
tərcümə olunurdu. Ölkə rəhbərliyinin
bu cür məqsədyönlü siyasəti Azərbaycan
deputatlarına beynəlxalq kütləvi debatların təcrübəsi
ilə
Əsrlərin
qovuşduğu 2000-ci il onunla əlamətdar
olmuşdur ki, Azərbaycan rəsmən Avropa
Şurasının tamhüquqlu üzvləri sırasına qəbul
edilmişdir. Həmin ilin noyabr ayında ikinci
çağırış Milli Məclisə seçkilər
təyin edilmişdi. Seçkilər ərəfəsində
Heydər Əliyev "Seçkilər haqqında" və
"Mərkəzi Seçki Komissiyası haqqında"
qanunlara ciddi dəyişiklikləri parlamentə göndərmişdir.
Bu qanunların yeni redaksiyasına görə
parlamentə keçmək üçün zəruri səslərin
minimum faizi azaldılaraq 6-ya endirilmişdi. Seçkiqabağı kampaniyaya buraxılmış
19 partiyadan 13-ü zəruri sayda imza toplaya bilmişdi. Heydər Əliyev vətəndaşların
seçkilərdə iştirakının genişlənmə
zərurətini başa düşərək, MSK-ya müraciətlə
qeydiyyat üçün imza toplamış bütün
partiyaların seçkilərə buraxılmasını
xahiş etmişdi. Seçki Komissiyası
ciddi yoxlamadan sonra 409 nəfəri deputatlığa namizəd
kimi qeydiyyata almışdı. Bu
seçkilərdə də, növbəti, 2005-ci ildə
keçirilmiş seçkilərdə də hakim Yeni Azərbaycan
Partiyası qalib gəldi. Lakin o vaxtdan
etibarən Azərbaycan parlamenti fəal debatların
gedişində konsensus qərarlar qəbul edən
çoxpartiyalı orqan kimi qalır.
Azərbaycan
Milli Məclisi ənənəvi olaraq "diskussiyalar yeri"
və müxtəlif mövqelərin toqquşduğu yer
olmuşdur.
O, bu gün də belədir. 2000-ci ildən
2010-cu ilə qədər parlament 2000-dən çox qanun, bəyannamə
və qərar qəbul etmiş, çoxsaylı beynəlxalq
sazişləri ratifikasiya etmişdir. Milli Məclis
AŞ PA-nın, Parlamentlərarası İttifaqın, ATƏT-in
Parlament Assambleyasının fəal
iştirakçısıdır; azərbaycanlı deputatlar
MDB-nin, İslam Konfransı Təşkilatının, Qara Dəniz
İqtisadi Birliyinin və digər nüfuzlu beynəlxalq
strukturların parlament diskussiyalarında liderlər kimi
çıxış edirlər. Üçüncü
çağırış Milli Məclisdə dünyanın
70-dən çox ölkəsinin parlamentləri ilə əlaqələr
üzrə işçi qruplar fəaliyyət göstərirdi.
Azərbaycan parlamentariləri ilə rusiyalı
həmkarlar arasında müttəfiqlik münasibətləri
xüsusi səviyyədədir. 2001-ci ildə
Milli Məclis ilə Federasiya Şurası arasında saziş
imzalanmış, 2003-cü ildə isə Parlamentlərarası
Komissiya yaradılmış, bu müddətdə həmin
komissiya 10-na yaxın iclas keçirmişdir. Azərbaycan Rus İcmasının sədri Mixail
Zabelin Azərbaycanın nüfuzlu deputatlarından biridir.
1990-cı illərin
ortalarında Azərbaycan qırılmış parlamentarizm ənənələrini
bərpa etmək, demokratik seçim etmiş ölkələr
ailəsinə daxil olmaq şansı qazanmışdır. Əlbəttə,
qaydalardan istisnalar mövcuddur, lakin bizə belə gəlir ki,
inkişafın parlament yolu bütövlükdə cəmiyyətin
hüquqi dövlətə doğru irəliləməsinin
yeganə mümkün yoludur. Parlamentarizm
praktikasını müdafiə edənlərin və ya bunu
inkar edənlərin nə deməsindən asılı
olmayaraq, fakt faktlığında qalır: dünyanın sivil
ölkələrinin əksəriyyətində bu forma zəfər
yürüşü olmuş, respublika tipli konstitusiyada silinməz
izlər qoymuşdur.
Lakin həqiqi
parlamentarizmin təşəkkülü, onun sosial-hüquqi
potensialının tam miqyasda genişlənməsi həm
dünyada parlament nümayəndəliyi təcrübəsini,
həm də bu praktikanın gerçəkləşməli
olduğu yerli şəraitin hərtərəfli təhlilini tələb
edən uzun prosesdir, yəni hakimiyyət və idarəetmə
sahəsində milli ənənələr klassik parlament
demokratiyaları praktikası ilə yaxınlaşmalıdır. Parlamentin
qanunyaratma fəaliyyətinin inkişafı bu məsələnin
həllinə kömək edir. Azərbaycan
Parlamenti həyat keyfiyyətinin təmin edilməsinə,
ölkənin bütün təsərrüfat və
sosial-iqtisadi həyatının səmərəli və
demokratik müasir qanunvericiliklə maksimum dərəcədə
əhatə olunmasına yönəlmiş yüzlərlə
qanun qəbul etmişdir.
Dövlət
orqanlarının quruluşunun Azərbaycanda təşəkkül
tapmış modeli hakimiyyət bölgüsünü,
onların arasında tarazlığı təmin edir, bununla bərabər
"ağırlıq mərkəzi" icra hakimiyyəti tərəfə
və şaquli istiqamətdə prezident hakimiyyətinə
doğru bir qədər yerini dəyişir. Yeni
müstəqil dövlətlərin hamısında olduğu
kimi, Azərbaycanda da bu vəziyyət postsovet tranzitinin şəraiti,
ölkənin tarixi və geosiyasi xüsusiyyətləri ilə,
eləcə də 1990-cı illərdə Azərbaycanda
kütlələr arasında məsuliyyət, özünənəzarət
və siyasi mədəniyyət kimi keyfiyyətlərin
lazımi səviyyədə olmaması ilə izah edilə bilər.
Bu, müxalifət mühitində daha əyani
şəkildə təzahür edirdi. Lakin hakim elita fəal
və savadlı gəncləri öz sıralarına
inkorporasiya etməklə bu vəziyyəti tədricən dəyişdi
və 2005-ci il seçkilərindən az
sonra hətta aşağı və orta səviyyəli siyasətçilərdə
də parlament mədəniyyəti səviyyəsinin
artması müşahidə olunur.
2005-2010-cu illərdə
Milli Məclis ölkədə həyata keçirilən
islahatların hüquqi bazasını əhəmiyyətli dərəcədə
genişləndirmişdir. Əhalinin sosial
müdafiəsi ilə əlaqədar məsələlər
Milli Məclisin fəaliyyətində xüsusi yer tuturdu.
Digər mühüm sənədlər sırasında
heç şübhəsiz, "Azərbaycanın hərbi
doktrinası"nı xüsusi qeyd etmək
lazımdır. Bu sənəddə regionda hərbi təhdidlər,
Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü,
bununla əlaqədar Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
qarşısında duran vəzifələr, hərbi
quruculuğun və beynəlxalq hərbi əməkdaşlığın
gələcək strategiyası məsələləri öz
əksini tapmışdır.
Azərbaycan
qanunları Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərinə
və eyni zamanda, qabaqcıl demokratik ölkələrin
qanunvericilik təcrübəsinə əsaslanır. Qanunvericilik
aktlarının işlənib hazırlanması prosesində
beynəlxalq təşkilatların, ilk növbədə Avropa
Şurasının, Avropa İttifaqının, ATƏT-in,
Dünya Bankının və digər qurumların təklifləri
və tövsiyələri nəzərə alınır.
Məsələn, "İnsan hüquqları üzrə
müvəkkil haqqında", "İnsan hüquq və
azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi
haqqında" konstitusiya qanunları, "Toplaşmaq
azadlığı haqqında", "Kütləvi
informasiya vasitələri haqqında", "İnformasiya əldə
edilməsi haqqında", "Gender bərabərliyinə zəmanətlər
haqqında" və digər qanunlar Milli Məclis tərəfindən
beynəlxalq təşkilatlarla birlikdə
hazırlanmışdır.
Azərbaycanda
bu günlərdə keçirilmiş parlament seçkiləri
ölkədə cərəyan edən ictimai-siyasi proseslərin
dəyişiklik dinamikasını izləmək, XXI əsrin əvvəlində
bu yeni müstəqil dövlətin üzləşdiyi yeni
riskləri və təhdidləri fərqləndirmək
üçün ciddi məqamdır. Azərbaycanın təcrübəsini
əsas götürsək, bu təhdidlər nədən ibarətdir?
İlk növbədə qeyd etmək
lazımdır ki, ölkənin siyasi həyatına
seçicilərin yeni fəal nəsli gəlmişdir. Bu nəsil mental baxımdan artıq müstəqillik
dövründə formalaşmışdır. Bu nəslin həyata baxışları,
üstünlük verdiyi yeni dəyərlər keçmiş
sovet dövrünün dəyərləri qanına hopmuş
yaşlı və orta nəslə mənsub olan müvafiq
keyfiyyətlərdən tamamilə fərqlənir. Yeni seçiciyə son dərəcə diqqətlə
yanaşmaq, bu gənclər mühiti çərçivəsində
baş verən daxili prosesləri sistemli şəkildə izləmək
lazımdır. Azərbaycanda gənclər siyasətinə
verilən diqqət ona dəlalət edir ki, ölkə rəhbərliyi
problemin dərinliyini çox gözəl başa
düşür, bir tərəfdən gəncləri siyasətə
fəal cəlb etməyin, digər tərəfdən
yaşlı nəslin müsbət təcrübəsini gənclərə
verməklə onları vətənpərvərlik və
dövlətçilik ruhunda tərbiyə etməyin zəruriliyini
dərk edir. Bildiyimiz kimi, Rusiyada da bu məsələyə
oxşar münasibət vardır. Azərbaycan
parlamentariləri Rusiya və Azərbaycan gəncləri
arasında daimi kommunikasiya nöqtələri
yaradılmasına, iki ölkə arasında yaranmış
strateji tərəfdaşlıq formatının növbəti
nəsillər arasında da təkrarlanması
üçün mədəni və humanitar əlaqələrin
inkişafına fəal kömək edirlər.
Müasir Azərbaycan cəmiyyətində
müşahidə edilən ikinci meyil bundan ibarətdir: siyasət
nəinki gəncləşir, həm də onun vətəndaş
fəallığı getdikcə daha aşkar formalar kəsb
edir. Ölkədə aparılan seçki
kampaniyasının şəffaflıq və vicdanlılıq
dərəcəsinin qorunub saxlanmasında qeyri-hökumət
sektoru mühüm rol oynamağa başlamışdır.
Seçkiqabağı proseduralarda vətəndaş
sektorunun, qeyri-hökumət təşkilatlarının
nümayəndələrinin iştirak etməsi ifrat
inzibatçılıqdan, bəzi məmurların cəmiyyəti
elektoral prosesə nəzarətdən kənarlaşdırmaq
arzusundan qurtulmağın ən yaxşı çarəsidir.
Siyasi
partiyaların siması dəyişir. 1990-cı illərdə
və hətta 2000-ci illərin əvvəlində bu
partiyaların çoxu bir liderin cari parlament seçkilərində
iştirak etmək məqsədi güdən müəssisə-partiyası
kimi yaradılırdısa, indi görürük ki, ən
güclü və nüfuzlu təşkilatlarda dəqiq proqram
məqsədlərinə tabe edilən transformasiya prosesi
baş verir, siyasi mübarizənin yeni vasitələri
yaradılır. Ən kütləvi və
mütəşəkkil siyasi qüvvələr olan hakim
partiyalar bu dəyişikliklərin mərkəzində olur.
Əslində Yeni Azərbaycan Partiyasının
siyasi uğurlarının və onun seçicilər tərəfindən
kütləvi şəkildə dəstəklənməsinin səbəbi
də budur. Yeni Azərbaycan Partiyası
sosial və ya siyasətbaz ritorika ilə məşğul
olmayan, populist şüarlara ümid bəsləməyən,
Prezident İlham Əliyevin strateji proqramlarının həyata
keçirilməsində bilavasitə iştirak edən
nüfuzlu və məsuliyyətli ictimai qüvvə kimi
çıxış edən partiyadır.
Azərbaycanın
təcrübəsində biz hakim partiya ilə cəmiyyət
arasında münasibətlərin formatında, həm də
hakimiyyətin strukturunda həyata keçirilmiş dəyişikliklərin
nə dərəcədə dərin olmasının
şahidiyik. Buna görə də 2010-cu ilin noyabr ayında
keçirilmiş seçkilərdə seçicilərin Yeni
Azərbaycan Partiyasını dəstəkləməsi, ilk
növbədə ölkə qarşısında duran ən
ümdə problemlərin həllində partiya
strukturlarının rolunun və yerinin cəmiyyət tərəfindən
qavranılmasında baş vermiş ciddi dəyişikliklərin
nəticəsidir. Azərbaycan siyasi,
iqtisadi və sosial sahələrdə öz gələcəyinin
konturlarını, həyat keyfiyyətinin yüksək
standartlarını, vətəndaşların siyasətdən
geniş istifadə etmək imkanı olan rəqabət qabiliyyətli
dövlətə çevrilmək üçün
özünün dərk edilmiş istəyini dəqiq müəyyən
etmişdir.
Yeni
seçilmiş parlament ölkədə başlanmış məhkəmə
islahatını sona çatdırmalıdır (məsələn,
2000-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Cinayət-Prosessual
Məcəlləsinə əsasən ölkədə
andlı iclaslar təsisatı yaradılması nəzərdə
tutulmuşdur).
Hakim partiya daxilində Bakı merinin seçilməsi
haqqında qanunun perspektivləri müzakirə edilir (Cənubi
Qafqazın digər ölkələri buna oxşar addım
atmışlar). Azərbaycanın öz
müsbət obrazını yaxşılaşdırması
üçün onun Avropa Şurasının Milli
Azlıqların Müdafiəsi haqqında Çərçivə
Konvensiyasına da qoşulması faydalı olar (Yeni Azərbaycan
Partiyasının nüfuzlu deputatları bu məsələni
də qaldırmışlar).
Aşkardır ki, Azərbaycanın
milli tərəqqisinin əsasını üç baza təməlinin
birləşdirilməsi təşkil edir: səmərəli
dövlət, güclü vətəndaş cəmiyyəti və
öz atası, ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyət
ənənələrini modernləşdirmiş İlham Əliyev
kimi milli lider amili. Bu halda Azərbaycan siyasi
sisteminin təkmilləşdirilməsi, başqa sözlə,
iqtisadi və ictimai tərəqqi naminə inteqrasiya edilmiş
sabit hakimiyyətin vəhdətinin saxlanması gələcəyə
istiqamətlənmiş daimi və dönməz təkmilləşmə
prosesidir.
Azərbaycan.- 2010.- 27 noyabr.- S. 2.