Qayğıya ehtiyacı olan tarixi türbə

Füzuli rayonunun tarixi eramızdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxır. Rayondakı qədim mədəniyyət abidələri (Əhmədalılar və Mirəli türbəsi, XIX əsrə aid Hacı Ələkbər, Qarğabazar kəndində isə 1662-ci ildə inşa edilmiş Qoçəhmədli məsçidi və başqaları) daş qalalar, ən əsası isə Azıx marağasının yadigarlarıdır.

Təəssüflər olsun ki, hazırda Füzulinin işğal altında olan ərazilərində daha çox maddi-mədəniyyət abidələrimiz qalır. Lakin işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə tariximizi yetərincə təsdiqləyəcək maddi-mədəniyyət abidələri, tikililər də var. Onlardan biri Füzuli rayonunun daş yaddaşı hesab edilən Babı kəndində qorunub saxlanan Şeyx Babı Yaqub xanəgahıdır. Xanəgahın tarixinə bir az nəzər salsaq bütün bunların şahidi olarıq.

Məqbərə Füzuli rayonunun Horadiz dəmiryol stansiyasının altı kilometrliyindəki Babı kəndində yerləşir. Yerli əhali arasında Şıxbaba türbəsi adı ilə tanınmış Şeyx Babı Yaqub xanəgahı səkkizguşəli daş məqbərədir.

1920-ci ilə qədər Babı kəndi Şıxbaba adlandırıldığından məqbərəyə Şıxbaba türbəsi deyirlər. Bu qədim yaşayış məntəqəsi üç kəndi - Molla Məhərrəmli, Arayatlı və Babı kəndlərini özündə birləşdirir. Şeyx Babı Yaqub xanəgahı kəndin ən qədim abidələrindən biridir. Kəndin qocaman sakinlərindən olan İsmayıl Babayev deyir ki, Şeyx Babı Yaqub xanəgahı xalqımızın ən qədim mədəniyyət abidələrindəndir. İsmayıl Babayevin babası Axund Məşədi Ələkbər danışarmış ki, kənddəki bu xanəgah vaxtilə Azərbaycanın dini-mədəni mərkəzlərindən biri, zaman-zaman azəri türklərinin igid oğullarının, görkəmli alimlərinin, müqəddəs insanlarının toplaşdığı məkan olub. Rəvayətə görə, Şeyxin cənazəsi daş qutuda, türbənin cənub pəncərəsi önündə dəfn olunmuşdur. Məqbərədəki kitabənin oxunuşuna nail olan ilk rus alimi N.Xanıkov deyib ki, Şeyx Babı Yaqub məqbərəsi 1271-1272-ci illərdə Məşədi Babı Yaqub ibn Saadın əmri ilə tikilib. Kitabədəki yazılar ərəb dilində olduğundan tərcüməsinə ehtiyac duyulub. Məşədixanım Nemətin tərcüməsindən müəyyən olunub ki, bu müqəddəs məqbərənin sahibi zahid, kamil Şeyx Babı Yaqub ibn İsmayıl Qur Xər üçün tikilməsinə Hicri təqvimi ilə 672-ci ildə (Miladi 1273-1274-cü illər) əmr verilib. Kitabədə yazılanlar göstərir ki, xanəgahı XIX əsrin əvvəllərində Kərbəlayi Nasir təmir etdirmişdir. Təbii ki, bu işdə ona kömək edənlər də olmuşdur. İbrahim Mehdiyev, Qürbətəli Niftəliyev, Əziz İsmayılov, Niyaz Quliyev, Hacı Oruc, Hacı Məmməd, Məşədi Səməd, Məşədi Eyvaz və başqaları köməklərini əsirgəməmişlər. Xanəgahın yeraltı yolları, həmçinin həmin minarələrdən biri ciddi zədələnmiş halda qalmaqdadır. Minarələrə bitişik halda tikilmiş məscidin divarlarının qalınlığı heyrətləndiricidir. Xanəgahda müxtəlif təyinatlı hücrələrin olması məqbərənin həm də yadelli düşmənlərə qarşı mübarizədə qala kimi istifadə olunduğunu sübut edir. Hücrənin əlvan çalarlı daşlarla örtülmüş otaqları göstərir ki, vaxtilə burada yaşayan insanlar yüksək sənətkarlıq qabiliyyətinə malik olmuşlar.

Qədim dövrlərdə müxtəlif ölkələrdən xanəgahı ziyarətə gələrmişlər. Bu da onu sübut edir ki, xanəgahda dəfn olunan Məşədi Babı ibn Yaqub müqəddəs insan olmuşdur. Bu gün də respublikamızın bölgələrindən bura ziyarətə gəlir, müxtəlif dərdlərə mübtəla olanlar bu xanəgahda ulu Tanrıdan əlac diləyirlər.

Kənd ərazi nümayəndəsi Mehdi Mehdiyevin bildirdiyinə görə, Babının qədim kəhrizləri, tarixi abidələri göstərir ki, hələ lap qədim zamanlardan burada bizim əcdadlarımız yaşamışlar. Torpaqlarımızda müharibə getdiyi dövrdə Babı kəndi də ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdu. Lakin ümummilli lider Heydər Əliyevin bir çağırışı ilə kənd düşməndən azad edildi. Lakin düşmən kəndi viran qoymuş, 60 ev yandırılmışdı. Ölkə rəhbərliyinin qayğısı sayəsində bu gün Babı nəinki Füzulinin, eyni zamanda respublikamızın ən gözəl kəndlərindən birinə çevrilib. Kənddə 2 nasos quraşdırılıb, yollar bərpa edilib, Mil-Muğan kanalından çəkilən su kəndin otlaq və əkin-biçin yerlərinə axıdılır.

Yaxşı olardı ki, Şeyx Babı Yaqub xanəgahı da diqqətdən kənarda qalmasın, əsaslı təmir edilib əvvəlki görkəmi bərpa olunsun. Bu işdə etnoqrafların, tədqiqatçıların, alimlərin, geoloqların, tarixçilərin də köməyinə ehtiyac var.

Həşim HƏSƏNOĞLU,

yazıçı, tədqiqatçı

Azərbaycan.- 2010.-8 sentyabr.- S. 7.