Günahsız müqəssir

1931-ci ildə bolşeviklər Şəmkirin Morul kənd sakini Hadı bəy Bədirbəylini "kulak" adıyla həbs edib Şəmkir milisinin təcridxanasında bir neçə gün saxladıqdan sonra yatab edirlər Gəncə həbsxanasına. Orada NKVD müstəntiqi işləyən, əslən şuşalı Kazımbəy Kazımbəyov atası ilə dostluq edən Hadı bəyi tanıyır. Paqon yoldaşlarını inandırır ki, o, bəy deyil, rəncbərdir, Şuşada onun-bunun torpağında rəncbərlik edəndə görüb. Hadı bəyi də öyrədir ki, kim soruşsa de ki, bəy deyiləm, rəncbərəm. Müstəntiq bu yolla, çox çətinliklə də olsa, atasının dostunu sürgündən qurtara bilir və ona bərk-bərk tapşırır ki, bu barədə heç kimə bir kəlmə də demə. Özün də Morula çatan kimi kolxoza üzv yazıl.

...Bədirbəyovlar nəslinin nümayəndəsi Bədir Qədirov deyir ki, babam bu əhvalatı Stalinin ölümündən sonra evdə çox ehtiyatla danışardı. Söyləyirdi ki, o zaman Gəncə həbsxanasının həyətində təsadüfən Süleyman ağanın oğlu Əşrəf bəylə rastlaşdım. Üz-gözü tüklü idi, vaxtsız ağarmış saç-saqqalı onu yaşlı göstərirdi, özü də çox sınıxmışdı. Həmişə zəhmli, səliqə-sahmanlı olan Əşrəf bəyi belə görəndə özümü itirən kimi olub soruşdum:

- Bəy, sən hara, bura hara?

- Nə bilim, deyirlər ki, guya məni Ağstafada, Batumda, Sarıqamışda, Türkiyədə görüblər. Guya oralara gedib qaçaqlarla görüşürəm, Türkiyənin agentiyəm...

* * *

Əşrəf bəy 1920-ci il Gəncə üsyanında sağ qıçından güllə yarası aldığından şikəstliyi vardı. Yaralananda beş-altı aya yaxın Gəncədə, Şəmkirdə, Tiflisdə müalicə olundu. Müalicədən sonra dizi açılıb-bükülmürdü, əvvəlki kimi ata da minə bilmirdi. Şəmkir İctimai Təminat Şöbəsi tərəfindən Əşrəf Bədirbəyovun adına yazılmış vəsiqədən məlum olur ki, o, üçüncü qrup əlil olub. 1920-ci ildə Azərbaycanın işğalı ilə ölkəmizə "azadlıq, müstəqillik və xoşbəxtlik gətirən" sovet hökuməti bölgədə bərqərar olar-olmaz kəndlilərin də, bəylərin də günü göy əskiyə bükülür... Şəmkirin adlı-sanlı bəyləri ilə yanaşı, Əşrəf bəyin atası Süleyman ağanın, qardaşları Xan İsmayılın, İsfəndiyar bəyin, Əhməd ağanın, Ədil bəyin və Abbas bəyin əkin yerləri, mal-qarası, mülkləri hissə-hissə əllərindən alınır. Həmin sərvətlər hesabına "Pravda", "Birlik", "Rəhmanov" kolxozları yaradılır. Bolşeviklər kolxoza daxil olmaq istəməyənləri qorxudur, təqib edir və zorakılıq göstərirdilər. 1929-cu ilin yayında Əşrəf bəyin üzüm bağlarının, əkin sahələrinin, kəhrizlərinin, təsərrüfat alətlərinin, mal-qarasının çox qismi müsadirə edilir. Məhsuldar üzüm bağı, inək sürüləri, tövlə və örüş yerləri hesabına kollektiv təsərrüfat - "Artel" yaradılır. Əşrəf bəyin özü "kulak" adıyla üç il müddətinə sürgünə göndərilir. Müsavatın parlament üzvü olmuş qardaşı Əhməd ağa isə Gəncə üsyanında fəal iştirakına görə güllələnməyə məhkum edilir. Milli hökumət zamanında Gəncədə pristav olan kiçik qardaşı Səməd ağa tuthatutda baş götürüb bölgədən qaçır.

Əşrəf bəy hələ 1905-1907-ci illərdə azərbaycanlıları erməni qırğınlarından qoruyan könüllü birləşmələrə maliyyə yardımı göstərir, onların ərzaqla, silahla təchizatında əlindən gələni edirdi. Maddi problemləri, eləcə də ev-ailə çətinlikləri ilə bağlı ona müraciət edənləri heç vaxtı naümid qoymurdu. Atası Süleyman ağanın tövsiyəsi ilə 1906-cı ildə "Difai", daha sonra isə "Müdafiə" təşkilatına üzv yazılmışdı, Bakı və Gəncə xeyriyyə cəmiyyətlərinin tapşırığı ilə 1913-1914-cü illərdə Türkiyə-Balkan müharibəsində Qars, Sarıqamış, Ərdahan, Trabzon və digər istiqamətlərdə rus-erməni qoşunlarının qırğınlarına məruz qalanların ailələrinə, əlillərə, yaralılara, eləcə də həmin illərdə və ondan sonrakı dövrlərdə Naxçıvanda, İrəvanda, Zəngəzurda, Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Göyçayda, Gəncədə, Batumda, habelə digər ərazilərdə kütləviləşən erməni qətliamlarının qarşısını almaq üçün könüllü müdafiə dəstələrinin yaradılmasına, kimsəsizlərə, aclıqdan əziyyət çəkənlərə ərzaq, pal-paltar və maliyyə yardımları edirdi. Xalqının azadlığı, ölkəsinin müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparanlara, xüsusilə müsəlmanları və müsəlman kəndlərini çapıb-talayan erməniləri yerində oturdanlara arxa idi.

Əşrəf bəy həbs düşərgəsindən qayıdandan sonra da əqidəsindən dönmədi, əksinə, bolşeviklərin cəhənnəm əzabı onu ədalətsizliyə və haqsızlığa qarşı daha mübariz etmiş, işğalçı rus imperiyasına, bolşeviklərə nifrəti daha da artmışdı. Bolşeviklər bəyləri və imkanlı adamları nə qədər tuturdular, nə qədər sürgünə göndərirdilər, nə qədər ev-eşiyindən didərgin salırdılarsa da, hökumətdən, cəmiyyətdən narazı qüvvələr get-gedə çoxalırdı. Sovet hökumətinin işğalçılıq siyasətini qəbul etməyən qüvvələrin bir qismi Şəmkirin Gədəbəylə həmsərhəd dağlarına, dərələrinə sığınır, bir qismi isə Kürqırağı meşələrdə cəmləşirdi. Bolşeviklərin yeni quruluşun düşməni, bandit adlandırdıqları bu adamların əksəriyyəti ilə Əşrəf bəyin yaxınlığı var idi. İsmarıc gələn kimi Keçilidən Qara Astanın, Qaranüydən Qaçaq Əbdüləlinin, Zəyəmdən Hacı Əhmədin, Təhnəlidən məşədi Hüseynin, Dəllərdən Paşa Xasməmmədoğlunun, Qaracəmirlidən Rüstəm Ramazanoğlunun adamlarına ərzaq, patron çatdırırdı. Köhnə tanışları vasitəsilə Türkiyədən də onlara silah-sursat gətizdirirdi.

Azadlığa buraxılandan "Artel"də, əvvəllər özünəməxsus üzüm bağının az bir hissəsində, sahibkar-briqadir kimi işləyir, ticarətlə, ailəsinin gündəlik qayğıları ilə məşğul olurdu. Sağlamlığını 1920-ci il Gəncə üsyanı zamanı rus-sovet qoşunları ilə müharibədə itirən Əşrəf bəy ictimaiyyət arasında sözünü açıq-saçıq deməkdən də çəkinmirdi. Odur ki, hökumət adamları Əşrəf bəyi gözdən qoymurdu, yerli komsomolçular və kommunistlər onu qarabaqara izləyirdilər.

Bəyi gözdən qoymayan qonşusunun istintaqa verdiyi yazılı məlumatından: "...Artelin "Əlillər" yeməkxanasında bizdən bir az aralıda Əşrəf bəylə Məşədi Qəşəm Sultanov və meşə təsərrüfatının rəhbərlərindən olan Həsən Səlimov oturmuşdular. Həsən Səlimovla Əşrəf bəy çaxır içirdi. Bir az şənlənəndən sonra Əşrəf bəy başladı məni təhqir etməyə. Əlindəki çəliyi sifətim bərabəri qaldıraraq dedi: - Bu çəliklə sənə adamla necə danışmağı öyrədərdim. Bolşeviklər millətimin azadlığını, ölkəmin müstəqilliyini əlindən almaqla ürəyimə xəncər vurublar. Xalqı talayandan xalqa sahib olmaz!.. Ancaq mən bizim çox hörmətli Əşrəf bəylə dava etmək istəmədim və çıxıb getdim".

Kolxozçu, Azərbaycan K(b)P üzvü 45 yaşlı Qədir Məmmədovun Siyasi İdarənin müstəntiqi Fətəliyevə verdiyi ifadədən:

"Əşrəf bəyi lap uşaqlıqdan tanıyıram. Bədirbəyovlar ağır nəsildir, torpaqlarını kəndlilərə icarəyə verirdilər. Onların çar və Müsavat hökuməti zamanında Kirovabadda və Gədəbəydə mülkləri olub. Eyni zamanda, ticarətlə də məşğul olurdular. Bədirbəyovların Şəmkir bəyləri ilə çoxlu qohumluq əlaqələri var. Hətta xarici ölkələrdə yaşayanları da var, hansı ki, sovetləşməyə böyük zərbə vurublar. Əşrəf bəyin arvadı məşhur bəy Zülqədarovun qızıdır... Onların çoxu sovet hökuməti qurulandan sonra güllələndi, bir qismini sürgünə göndərdilər. Əşrəf bəyin doğma qardaşı Əhməd ağa Müsavatın lideri idi, əks-kəşfiyyatçı olduğuna görə 1931-ci ildə güllələnib. O biri qardaşı İsfəndiyar bəy 10 illiyə sürgün olunub. Digər qardaşı Abbas bəy keçmiş Müsavatın pristavı olub, rayondan qaçıb. Deyilənə görə, Bakıdadır, o biri qardaşı Ədil bəy hazırda Şamxor rayonunda yaşayır, böyük qardaşı Xan İsmayıl Bədirbəyovun səsi alınıb, siyasi dustaqdır. Əşrəf bəy özü 1920-ci ilin may ayında Gəncə üsyanında rus-sovet əsgərlərinə qarşı vuruşub, üsyanın fəal iştirakçısı və təşkilatçı idi. Davada ayağından bərk yaralandı. Neçə ay xəstə yatdı".

Əşrəf bəy Bədirbəyov ikinci dəfə 62 yaşında, 1937-ci il avqustun 5-də yenidən həbs edilir. Azərbaycan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının göstərişinə əsasən, elə həmin gün Dövlət Siyasi İdarəsinin göstərişi ilə evində axtarış aparılır. Mənzilindən dostu ləzgi Süleyman bəyin Novruz bayramında ona hədiyyə etdiyi xəncərdən başqa elə bir şey tapılmır. Daha sonra Əşrəf bəyin mülkü müsadirə olunmaqla, evdən bir qoz ağacından hazırlanmış kamot, 4 dəst dəvə yunundan salınmış yorğan-döşək, qaz tükündən 4 yastıq, 4 mütəkkə, 2 yun kilim, 1 paltar şkafı, 1 "Zinger" markalı tikiş maşını, ikiadamlıq nikelli kravat və s. götürülərək birbaşa rayon mərkəzindəki bazara satışa çıxarılır. On iki otaqlı, kürsülü mülkünü əlindən alıb xəstəxana edirlər. Rayon mərkəzi xəstəxanası 1995-ci ilə kimi burada yerləşib (İndi həmin binanın yerində müasir tipli mərkəzi rayon xəstəxanası fəaliyyət göstərir). O zaman Əşrəf bəyin mülkü əlindən alınanda ömür-gün yoldaşı Həyat xanıma, qızları Nisə, Nəcibə, Zərintac, Manis, oğlu İzzət və Vahidə heç sığınacaq yeri də vermədilər. Əksinə, bəy ailəsinə "qolçomaq", "kulak" və "xalq düşməni" damğası vuraraq ev-eşiyini dağıtdılar, böyük uşaqları artelə, kolxoza, şura iclaslarına və kəndli yığıncaqlarına, kiçiklərini isə məktəbə yaxın buraxmadılar, səsvermədən, ən adi insani hüquqlardan məhrum edildilər.

Əşrəf bəyin həmkəndlisi Həbib Cəfərovun uşaqları söyləyirlər ki, babam bunları həmişə yana-yana danışardı. Deyərdi ki, Əşrəf bəy tutulası, güllələnəsi kişi deyildi, heyıf ondan! Evindən aparılan şeylər siyasi şöbənin tapşırığı ilə bazarda satılır, pulu isə hökumətə - maliyyə şöbəsinə keçirilirdi. Hamı gəlib, o zaman handa bir kişinin evində olmayan şeylərə baxıb gedirdi. Qonşumuz İsa Bəndəliyev bazarda Əşrəf bəyin ev əşyalarına baxıb çox heyifsiləndi, fikrə getdi, birdən üzünü mənə tutub: -Yada qismət olunca, özüm götürəcəm, qoy Əşrəf bəydən bizə bir nişanə qalsın, - deyib irəli yeridi, səhv etmirəmsə, ovaxtın pulu ilə 250 rubl verib kamotu alıb evinə gətirdi. İndiyəcən o kamot həmin evdə Əşrəf bəydən yadigar-nişanə kimi saxlanılır.

1937-ci il avqustun 6-da NKVD müstəntiqi Əşrəf bəydən sovet hökumətinin və kolxoz quruculuğunun əleyhinə təbliğat aparmasını, qaçaqları silah və sursatla təmin etməsini, onlara türk vintovkası və mauzer göndərməsini təsdiqləyən dəlillər gətirməklə onları boynuna almasını və imzalı təsdiqini tələb edir.

Gəncəbasarda çox adam bilirdi ki, Əşrəf bəy Bədirbəyov 1918-ci ilin yanvarında dəstə toplayıb Şəmkir stansiyasında dəmiryolu körpüsünün üstündə müsavatçılarla birləşərək eşalonun qabağını kəsib, əsgərləri tərksilah edib, onlarla rus əsgərini öldürüb. Əşrəf bəy Dəllər qaçaqlarını, onun başçısı, dostu Paşa Xasməmmədoğlunun dəstəsini silah-sursatla təmin edib. Həmişə qaçaqlarla əlbir olub, onların müdafiəsində durub. Qardaşı Əhməd ağa və İsfəndiyar bəy vasitəsilə dəstə başçısı Paşa Xasməmmədoğlunun üzvlərinə revolver, türk vintovkası, mauzer və patron göndərib. Əşrəf bəy Müsavatın fəalları, yeni quruluşun düşmənləri ilə daim əlaqə saxlayıb. Məsələn, keçmiş starşina - uryadnik Həsən Alı oğlu, Müsavatın starşinası, keçmiş kulak, səsi alınmış Gədəbəyin Düzyurd kənd sakini kərbalayı Kazımalı hacı Musa oğlu, sürğündən təzəcə qayıtmış, Tovuz rayonunun Hacıalılar kəndindən olan Mehdi Dövlət oğlu, Gədəbəy üsyanının keçmiş başçısı, Müsavatın pristavı olmuş, sürgündən təzəcə qayıtmış Qəşəm ağa Sultanov, Quruluxlu qaçaq Əbdüləli, Keçili kəndinin sakini qaçaq Qara Astan, Qaracaəmirlidən Ramazan oğlu Rüstəm kimi adamlar dəfələrlə Morul kəndinə gəlmiş, Əşrəf bəyin qonağı olmuş, bəzən onun evində gecələmişlər...

Sürgündən qayıdandan sonra da Əşrəf bəyin bu kimi işlərlə məşğul olmasından xəbərdar olan qonşu şöbəyə bildirir: "Əşrəf bəy Tovuz Rayon Meşə Təsərrüfatının nəzarətçisi Həsən Səlimov və Qəşəm ağa ilə rayon mərkəzindəki yeməkxanada oturmuşdular. Yaxşıca yeyib-içəndən sonra hesabı Həsən Səlimov verdi. Əşrəf bəyin yaxın dostlarından biri də sovetin düşməni Hüseyn bəy Hacıyevdir, digəri keçmiş Müsavat pristavı, hazırda dustaqlıqda olan Salman Sultanov, atası və dayısı 1931-ci il əməliyyatı zamanı güllələnmiş Morul kəndinin sakini Qazax Novruzovdur... Bu adamlar təxminən 15 gün bundan əvvəl, iyul ayının 26-da Əşrəf bəyin üzümlüyündə oturmuşdular, nə haqdasa danışırdılar. Məni görəndə o dəqiqə danışıqlarını dayandırdılar, durub yerlərində gəzişdilər, sonra Salman Sultanov və Qazax Novruzov bazara sarı, Hüseynqulu bəy isə Əşrəf bəylə onun evinə tərəf getdilər. Həmin gecə Əşrəf bəy çox şübhəli görünürdü, gecə saat 2-3 arası evinə gəldi... Bunları mən Azərbaycan K(b)P Şamxor Rayon Komitəsi yerləşən binanın keçmiş gözətçisi ilə birlikdə görmüşəm və müşayiət etmişəm".

Müstəntiqin "Tutulana qədər Əşrəf bəyin əks-kəşfiyyat fəaliyyəti haqqında siz nə deyə bilərsiniz" - sualına digər "müşahidəçi" - şahid belə cavab vermişdi: "Təxminən bir ay bundan əvvəl Əşrəf bəyi bazarda Əlqara Əmrastan oğlu ilə duran gördüm. Qəsdən yaxınlaşdım ki, görüm nə söhbət edirlər. Mən Əlqaradan soruşdum ki, niyə istəmirsən kolxoza girəsən?! Bu zaman Əşrəf bəy sözümü kəsib dedi: - Niyə qoymursan bu adam birtəhər yaşasın?! Ən yaxşısı fərdi qaydada, tək yaşamaqdır...

Bununla Əşrəf bəy təbliğat aparırdı ki, guya kolxozda yaşamaq mümkün deyil. Əşrəf bəyin əks-kəşfiyyat fəaliyyəti ilə bağlı onlarca belə hadisələrin, söhbətlərin şahidi olmuşam".

Dövlət Siyasi İdarəsinin Şamxor şöbəsi əməliyyat qrupunun müavininin "Morul kənd sakini Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlunun fəaliyyəti barədə siz nə deyə bilərsiniz" - sualını kənd dəyirmançısı belə cavablandırmışdı:

"Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlu keçmişdə tanınmış bəy olub, hazırda fərdi təsərrüfatçıdır. O, Gəncə üsyanının iştirakçısıdır, orada qıçından yaralanıb, həmişə Şura hökumətinə qarşı olub. Camaat arasında böyük nüfuza və hörmətə malikdir. İmkansızlara, ehtiyac içində yaşayan kəndlilərə əl tutur, yardım göstərir. Amma yeri gəldi-gəlmədi, Bədirbəyov kolxoz əleyhinə danışır. Əsas təbliğatı da odur ki, camaat kolxoza getməsin, gedənlər də çıxsın. Neçə dəfə belə söhbətləri öz qulaqlarımla eşitmişəm. Bir dəfə Əşrəf bəy kolxoz adamlarının arasında dedi: "Siz görürsünüz, mən kolxozda işləmirəm, amma nəinki imkanım var özümü saxlayım, yedizdirim, hətta başqalarına da kömək edirəm. Amma kolxozçular acından ölürlər, budur sizin kolxoz quruluşunuz?!

Əlavə edim ki, şəxsi təbliğatı ilə Əşrəf bəyin yaxın qohumları "Rəhmanov" və "Pravda" kolxozlarından çıxıblar".

1937-ci il avqustun 5-dən 19-na kimi Dövlət Siyasi İdarəsinin əməliyyat qrupu bu kimi sorğu-suallarla, şahid dindirmələri ilə Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlunun nəslinin inqilabdan əvvəl də bəy olduğunu, Türkiyə ilə bağlılığını, Almaniyada sovet hökumətinin əleyhinə fəaliyyət göstərən qüvvələrlə əməkdaşlığını, şura hökumətinə qarşı çıxan silahlı dəstələrlə əlaqəsini "müəyyənləşdirərək" istintaqı yekunlaşdırır. Təhlükəsizlik serjantı Dudievin imzası ilə yekun ittihamnaməsi son qərar qəbul edilmək üçün Azərbaycan SSR fövqəladə üçlüyə göndərilir. Üçlüyə ünvanlanan ittihamnamədə bildirilir: "...Keçmiş bəy, işsiz, səsi alınmış, partiyanın üzvü olmayan, az savadlı və 1930-cu ildə əks-kəşfiyyatçı kimi 3 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilərək sürgünə göndərilmiş, Şəmkir rayonunda anadan olmuş, 62 yaşlı vətəndaş Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlunun adına açılmış 374 ¹-li cinayət işinə Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələrinə əsasən baxıldı.

Nəzərinizə çatdırılır ki, antisovet əhval-ruhiyyəli Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlu 1933-cü ildə konslagerdən gəldikdən sonra da əvvəlki əməllərindən əl çəkməmiş, sovet hökumətinin əleyhinə əks-kəşfiyyatçı fəaliyyətini davam etdirmişdir. Beləliklə, kənd camaatı arasında mütəmadi olaraq antisovet və antikolxoz təbliğatı aparır ki, camaat kolxoza girməsin, həm də sovet hökumətini, kolxoz quruculuğunu lağa qoyur, təhqir edir. Bunlar müttəhimə şahid ifadələri ilə sübuta yetirilmişdir.

Müqəssir əməllərində özünü günahkar hesab etmir" və s.

Bundan dörd gün sonra, 23 avqust 1937-ci ildə Azərbaycan SSR XDİK Fövqəladə Üçlüyün səyyar iclasında, ittihamnamədə göstərilənlərə əsasən, qərara alınır ki, 62 yaşlı Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlunun mülkü müsadirə olunmaqla güllələnsin.

Bolşeviklərin Azərbaycanı işğal etməsi, xalqının azadlığının əlindən alınması ürəyinə xəncər kimi sancılan Əşrəf bəy Bədirbəyov əməllərində özünü günahkar bilməsə də, Xüsusi Üçlüyün 23 avqust 1937-ci il tarixli qərarına əsasən, bolşevik cəlladların əli ilə, həbs edildiyi günün bir ayının tamamında, evindən aparıldığı vaxt, 5 sentyabr 1937-ci ildə gecə saat 1.30-da güllələnmə hökmü yerinə yetirilir.

Arxiv sənədlərindən o da məlum olur ki, Bədirbəyovlar nəslinin sağ qalanları uzun müddət bu qətldən, eləcə də digər qardaşların güllələnməsindən xəbərsiz olublar. Dəfələrlə müvafiq təşkilatlara ərizə yazıb onların sonrakı taleləri barədə məlumat istəməklə bildiriblər ki, ataları, əmiləri günahsızdırlar. Onlar inqilabdan əvvəl və sonra öz zəhmətləri hesabına əkin-biçin yeri əldə ediblər, heyvandarlıq təsərrüfatı yaradıblar, daha sonra xırda ticarətlə məşğul olublar. Pambıq, üzüm, buğda, arpa əkib-becərib dövlətə təhvil veriblər, vaxtlı-vaxtında vergi ödəyiblər. Qardaşlar 1937-ci ildə Markaryan, Qriqoryan, Yemelyanov və Atakişiyev vasitəsilə tutulub, fövqəladə üçlüyün hökmü ilə güllələniblər. İstintaq vaxtı insan hüquqlarının, eləcə də sovet qanunlarının kobudcasına pozulmasına yol verilib. Güllələnən qardaşların ailələrinə, övladlarına ittihamnamə təqdim olunmayıb. Onların nə kimi cinayət törətdiyi nə ittihamnamədə, nə də üçlüyün qərarında görünmür. Məhkəmə birtərəfli aparılıb.

Bədirbəyovların bu qəbildən olan ərizə və şikayətlərinə əsasən, 1956-cı ildə 374 nömrəli cinayət işinə yenidən baxılmışdır. Proses hərtərəfli araşdırıldıqdan sonra 1956-cı il avqustun 9-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsi qərara almışdır ki, Azərbaycan SSR XDİK Fövqəladə Üçlüyün Bədirbəyov Əşrəf bəy Süleyman ağa oğlu haqqında 23 avqust 1937-ci il tarixli ölüm hökmü ləğv edilsin, işi sübuta yetirilmədiyinə görə xətm olunsun, özünə isə bəraət verilsin.

Rəhman SALMANLI

Azərbaycan.- 2010.-23 sentyabr.- S. 6.