Fundamental elmə sanballı töhfə verən alim

Altıncı sinifdə oxuyanda düzəltdiyim "Elektrikləşmiş Azərbaycan xəritəsi" lövhəsinə görə vilayət gənc texniklər stansiyasının qalibi olaraq mükafatlandırıldım. Lövhədə Azərbaycanın xəritəsi üzərində təbii sərvətləri elektrik lampaları ilə qeyd etmişdim. Məsələn, "neft" düyməsini basan kimi harada neft çıxırsa, həmin ərazidə işıqlar yanırdı...". Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, dünya şöhrətli alim Vidadi Əliyev 1950-ci illərin əvvəllərindən danışır: "Atam Yusif Əliyev o vaxt Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Maarifi şöbəsinin müdiri, həm də Qarabağda Azərbaycanın ilk əməkdar müəllimi idi. Xankəndidəki 4 saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirib 1958-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) fizika fakültəsinə daxil oldum və və universiteti də qırmızı diplomla başa vurdum".

İnşaat Mühəndisləri Universitetinin müəllimi, professor Vidadi Əliyev dünyada tanınmış alimlərdəndir. Hələ tələbəlik illərində üzvi yarımkeçiricilərin tədqiqi ən yeni elm sahəsi kimi onun dərin marağına səbəb olur. Bu həvəs və istək onu SSRİ Elmlər Akademiyasının Yarımkeçiricilər İnstitutuna gətirir. Ancaq əvvəlcə Leninqradda imtahan verib aspiranturaya daxil olur. 1960-cı illərin axırlarında Leninqradda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir: "O anları xatırlayanda həmişə kövrəlirəm. Müdafiəm müvəffəqiyyətlə keçdi. Dostlarım, Azərbaycanın tanınmış jurnalistləri Telman Qarayev, Yusif Kərimov və mərhum Vaqif Mahmudov orada idilər. Telman Qarayev 39-40 dərəcə qızdırmanın içində yanırdı, ancaq üzə vurmurdu." Məni doğmalar arasında ilk təbrik edənlər də onlar oldular.

ABŞ-ın, İngiltərənin, Fransanın, Yaponiyanın, Polşanın, Çexoslovakiyanın, Hindistanın, Almaniyanın, Macarıstanın, Rumıniyanın, Şotlandiyanın və onlarca digər xarici ölkələrin nüfuzlu elmi nəşrlərində çap olunmuş elmi əsərləri alimi dünyada tanıtmaqla yanaşı, onu bu elm sahəsinin aparıcı mütəxəssislərdən birinə çevirdi. Müxtəlif illərdə yarımkeçiricilər fizikası üzrə əldə etdiyi elmi nəticələr Moskvada, Zedinoqorskda, hərbi sənaye kompleksində tətbiq olundu və çox böyük iqtisadi səmərə verdi. Onun tədqiqatlarının əksər hissəsi hərbi sənaye kompleksi ilə bağlı olduğundan yalnız "xüsusi xidməti istifadə üçün" qrifi ilə çap olunur. Vidadi Əliyevin 1985-ci ildə Moskvada SSRİ Elmlər Akademiyasının Kimyəvi Fizika İnstitutunda, Nobel mükafatı laureatı, akademik Semyonovun rəhbərlik etdiyi İxtisaslaşdırılmış Elmi Şurada "Üzvi yarımkeçiricilərdə elektron daşınması prosesləri və kontakt hadisələri" mövzusunda müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyası da bu qriflə çap edilmişdir. Həmin dövrdə mətbuat yazırdı ki, dünyanın ən nüfuzlu alimlərindən təşkil olunmuş elmi şura Vidadi Əliyevin dissertasiyasını bitkin fundamental elmi tədqiqat və bütövlükdə yeni elmi istiqamət kimi dəyərləndirmişdi. Beynəlxalq seminar və konfranslardan başqa dünyanın üzvi yarımkeçiricilər fizikası ilə məşğul olan əllidən çox ölkəsinin yüzə yaxın alimi poçt vasitəsilə Vidadi müəllimə müraciət edib müxtəlif məcmuələrdə dərc edilmiş elmi əsərlərini onlara göndərməsini xahiş ediblər. Bu məktubların əksəriyyətini alim indi də saxlayır.

Vidadi müəllim qardaş Türkiyədə superkeçiricilik üzrə tədqiqatlarda öz sözünü deyən alimlərdən biridir. O, müqavilə əsasında Trabzon, Qara Dəniz, Texniki Universitetdə çalışdığı müddətdə mühazirələr oxumaqla yanaşı, elmi axtarışlarını davam etdirmiş və qardaş ölkədə yarımkeçiricilər fizikası və superkeçiricilik üzrə elmi kadrların yetişməsinə kömək göstərmişdir. Onun türk alimləri ilə birgə işlədiyi "Arı pətəyi quruluşlu maraqlı xassələr göstərən superkeçiricinin sintezi" adlı elmi əsəri və elmi nəticələri Avropa və Amerika alimləri tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır.

Professor Vidadi Əliyev 2001-ci ildə Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki seçilib. Ömrünün 60 ilini elmə həsr etmiş dünya şöhrətli alimin 200-ə qədər elmi məqalənin, əsərlərin müəllifidir. 30-dan çox ixtirası dünyanın müxtəlif ölkələrində tətbiq edlib. Lakin xəstəliyi üzündən yaratdığı elmi məktəb yarımçıq qalıb. Ömrünün 70-ci baharını da yataqda qarşıladı. Təsəllisi odur ki, elmdə açdığı cığırı qızı Fatma davam etdirir.

1993-cü ildə Ağdamın işğal xəbərini Türkiyədə alan alim həmin gün keçirdiyi sarsıntıdan əl və ayaq hərəkətlərini itirib. Lakin ümidini üzməyib. Deyir ki, ayağım Qarabağ torpağına dəysə, ayağa qalxacam, sağalacam. Alimin vəfalı həyat yoldaşı Süsən xanım bu illər ərzində Vidadi müəllimə böyük dayaq olub. Vidadi müəllim bu ağır xəstəliyə ömrünün elə çağında düçar oldu ki, övladlarının ali təhsil almaq, ailə qurmaq çağları yetişirdi. Dörd uşağı böyütmək, oxutmaq, ailə-uşaq sahibi etmək asan iş deyil. Böyük Yaradanın sevgisinə sığınan Süsən xanım bu çətin yollardan da alnıaçıq çıxıb. Övladları indi alim, elm xadimləri olublar, atalarını çoxdan baba ediblər.

Vidadi müəllim isə həyata keçirə bilmədiyi arzuları ilə təkbətək qalanda məyus olsa da, ümidini üzmür. Çünki onun Azərbaycanda, keçmiş SSRİ-də, Türkiyədə və dünyanın bir çox ölkələrində yetirmələri var. Fundamental elmin bu sahəsi üzrə dünyanın bir çox tanınmış alimlərinin müəllimi Vidadi Əliyev olub.

Rəsmiyyə RZALI

Azərbaycan.- 2010.- 17 yanvar.- S. 8.