2009-cu ilin yekunlarına görə Azərbaycan dünya miqyasında ən sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasındadır

Maliyyə naziri Samir ŞƏRİFOV çıxış edərək dedi:

- Möhtərəm cənab Prezident!

Hörmətli müşavirə iştirakçıları!

Yola saldığımız 2009-cu il dövlətimizin iqtisadi qüdrətinin, idarəetmə qabiliyyətinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsi baxımından əlamətdar bir il kimi çağdaş tariximizə daxil olmuşdur.

2008-ci ildə dünyanın əsas maliyyə mərkəzlərində başlayan maliyyə-iqtisadi böhran 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatını bürüyərək istisna olmadan bütün ölkələrə öz mənfi təsirini göstərmişdir.

Böhran qlobal ticarətə, sərnişin və yük daşımalarına, maliyyə və investisiya axınlarına ciddi zərbə vurmuş, kreditləşmə imkanlarını daraltmış və bir çox ölkələrdə, o cümlədən əksər inkişaf etmiş ölkələrdə kəskin iqtisadi tənəzzül yaratmışdır. Beynəlxalq Valyuta Fondu 2009-cu ildə dünya iqtisadiyyatının 1,1 faiz səviyyəsində enməsi fonunda dünya üzrə ticarət dövriyyəsinin 11 faizdən artıq azalmasını bildirir. Böhranın dalğası Azərbaycanın yerləşdiyi bölgədəki ölkələri də sarsıdaraq həmin dövlətlərdə iqtisadi vəziyyətin pisləşməsinə, ümumi daxili məhsulun həcminin azalmasına gətirib çıxarmışdır. MDB-nin üzvü olan bir çox dövlətlərdə bu azalma 6 faizdən yüksək olmuşdur.

Böhran investisiya qoyuluşları və kreditlərin cəlb edilməsi imkanlarını məhdudlaşdırmış, milli valyutaların məzənnələrini kəskin aşağı salmış, yüksək inflyasiya törətmişdir. Bu ölkələr öz iqtisadi vəziyyətini tənzimləmək və böhranın nəticələrini aradan qaldırmaq üçün təcili maliyyə dəstəyinin göstərilməsi ilə bağlı beynəlxalq maliyyə-kredit təşkilatlarına və bəzi ölkələrə üz tutmuşlar.

Samir Şərifov dünyada baş verən maliyyə-iqtisadi böhranının məqsədyönlü dövlət siyasəti nəticəsində Azərbaycan iqtisadiyyatına minimum təsir göstərdiyini və nəzərdə tutulan sosial proqramların həyata keçirildiyini bildirərək dedi:

- Möhtərəm Prezident!

Yuxarıda qeyd etdiyim amillər 2009-cu ilin maliyyə-iqtisadi mənzərəsinin tərkibi olmaqla, ötən il Azərbaycan hökumətinin qarşılaşdığı çətinlikləri özündə əks etdirir. Bütün bu çətinliklərə, əlverişsiz xarici mühit amillərinə baxmayaraq, dövlətimizin başçısının göstərişləri əsasında həyata keçirilən düşünülmüş, təmkinli, lakin olduqca qətiyyətli və çevik iqtisadi siyasət tədbirləri hesabına ölkəmiz böhranın fəsadlarını uğurla dəf etməyə nail olmuşdur. Ötən il qlobal böhranın fəsadları ölkə iqtisadiyyatına sirayət etsə də, onun gündəlik həyatında praktiki olaraq hiss edilməmişdir. Bütün sosial proqramlar və tədbirlər fasiləsiz icra olunmuş, qarşıya qoyulmuş vəzifələr öz həllini tapmışdır.

Ölkə iqtisadiyyatının artmasının 2009-cu ildə davam etməsi, ümumi daxili məhsulun real artımının böhran ili üçün çox yüksək - 9,3 faiz səviyyəsində əldə edilməsi Azərbaycan dövlətinin tarixin bu sınağından da uğurla çıxmasının əyani sübutudur, siyasi və iqtisadi idarəetmənin kamilliyinin göstəricisidir. Bu mühüm nailiyyətin əldə edilməsi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə son illər ərzində ölkəmizdə yaradılan maliyyə-iqtisadi potensial, aparılan iqtisadi islahatlar, enerji, nəqliyyat, ərzaq və iqtisadi təhlükəsizliyi özündə birləşdirən müasir təhlükəsizlik şəbəkəsinin ardıcıl surətdə qurulması hesabına mümkün olmuşdur.

Böhrana baxmayaraq, 2009-cu ildə adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi 7,9 faiz artaraq 3917 manata və yaxud 4874 ABŞ dollarına, ölkədə orta aylıq əmək haqqı 6,8 faiz artaraq 298 manata çatmışdır. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, ötən müddət ərzində manatın dəyəri də sabit qalmış, inflyasiya 1,5 faiz təşkil etmişdir. Ötən ilin dekabr ayında "Standard & Poors" dünyanın aparıcı beynəlxalq reytinq agentliyi tərəfindən Azərbaycan Respublikasının uzunmüddətli "BB+" kredit reytinqi təsdiq edilmiş və yaxın gələcəkdə yeni investisiya reytinqi almaq imkanının göstəricisi olan reytinq üzrə proqnoz sabit səviyyədən müsbət səviyyəsinə yüksəldilmişdir. Reytinq proqnozunun artırılması Azərbaycanın qısa müddət ərzində investisiya reytinqi ("BBB-") səviyyəsinə yüksəlməsinə nəhəng dəstək ola bilər. Onu da qeyd etmək istərdim ki, 2008-ci ilin ikinci yarısından etibarən dünyanı bürüyən maliyyə-iqtisadi böhran şəraitində "Standard & Poors" şirkətinin reytinqini yenidən qiymətləndirdiyi ölkələr sırasından reytinqin müsbət istiqamətdə dəyişməsi ilk dəfə olaraq məhz Azərbaycan Respublikası üçün qeydə alınmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrikində bu münasibətlə qeyd etdiyi kimi, böhran hər bir ölkənin iqtisadi və siyasi potensialını ortaya qoydu. Böhran ili kimin nəyə qadir olduğunu çox açıq və aydın şəkildə göstərdi.

Möhtərəm Prezident!

Tapşırığınıza uyğun olaraq 2009-cu ildə sosialyönümlü tədbirlərin və xərclərin büdcə icrasına üstünlük verilmiş, müvafiq dövlət proqramlarının maliyyələşdirilməsi tam təmin edilmişdir.

Bu məqsədlər üçün dövlət büdcəsindən 2 milyard 903 milyon manat, o cümlədən onun cari xərclərindən 2 milyard 763 milyon manat vəsait sərf edilmişdir ki, bu da 2008-ci illə müqayisədə 450 milyon manat və ya 19,5 faiz çoxdur.

2009-cu ildə 2008-ci illə müqayisədə dövlət büdcəsinin cari xərclərində sosialyönümlü tədbirlər üzrə xərclərin tərkib hissəsi olan sosial-müdafiə və sosial-təminat xərcləri 24,6 faiz, təhsil xərcləri 17,2 faiz, səhiyyə xərcləri 16,2 faiz, mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi xərcləri 12,9 faiz artmışdır.

Böhran ilinə baxmayaraq, əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq fərmanı ilə əhalinin 1 oktyabr 2009-cu il tarixə təbii qazdan istifadə üzrə yaranmış 330 milyon manat məbləğində borcları dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına silinmişdir. Aztəminatlı ailələrin sosial müdafiəsini təmin edən ünvanlı sosial yardımın hesablanmasında tətbiq edilən ehtiyac meyarının məbləği artırılaraq 60 manata çatdırılmış, ünvanlı sosial yardımların göstərilməsi məqsədi ilə dövlət büdcəsindən 180 milyon manat vəsait istifadə olunmuşdur ki, bu da 700 min nəfər aztəminatlı şəxsi əhatə etmişdir.

Əlillərin və şəhid ailələrinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması və əlillər üçün bərpa mərkəzlərinin yaradılması ilə bağlı zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi, o cümlədən respublikanın 22 rayonunda və Bakı şəhərinin Qaradağ, Suraxanı, Yasamal, Əzizbəyov və Sabunçu rayonlarında əlillər üçün çoxmənzilli və fərdi yaşayış evlərinin tikintisinə 46,2 milyon manat vəsait yönəldilmişdir.

2009-cu il də məcburi köçkünlərin sosial-məişət və məskunlaşma şəraitinin yaxşılaşdırılması və yaşayış qəsəbələrinin tikintisi istiqamətində də vacib mərhələ olmuşdur. İl ərzində Dövlət Neft Fondundan həmin məqsədlərə 90 milyon manat vəsait sərf olunmuşdur.

Dövlət büdcəsinin dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərindən təhsil və səhiyyə obyektlərinin tikintisi və yenidən qurulmasına 140 milyon manat vəsait yönəldilmişdir. Yeni məktəblərin tikintisi, məktəblərin əsaslı təmiri və yenidənqurulması, uşaq bağçalarının əsaslı təmiri, dövlət ali təhsil müəssisələrinin əsaslı təmiri və yenədənqurulması məhz bu vəsait hesabına həyata keçirilmişdir.

2009-cu ildə dövlət büdcəsi xərclərində aqrar və ətraf mühitin mühafizəsi xərcləri 2008-ci ilə nisbətən 38,5 faiz, mənzil və kommunal təsərrüfat xərcləri 24,9 faiz, ümumi dövlət xidmətləri xərcləri 14,7 faiz, məhkəmə hakimiyyəti, hüquq-mühafizə və prokurorluq orqanlarının saxlanılması xərcləri 21,5 faiz çox olmuşdur.

Möhtərəm cənab Prezident!

Regionların iqtisadi inkişafına dair ikinci Dövlət Proqramının 2009-cu ildə icrasına başlanılması, qeyri-neft sektorunun inkişafına, yeni iş yerlərinin və müəssisələrin yaradılmasına, bununla əhalinin məşğulluğunun artırılmasına və yoxsulluğun azaldılmasına, regionlarda kommunal, xidmət və sosial infrastruktur təminatının həcmi və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, iqtisadiyyata investisiya qoyuluşunun artmasına güclü təkan vermişdir.

2009-cu il xüsusilə sahibkarlığın inkişafı, o cümlədən müvafiq qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, biznes mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, bu sahəyə dövlət dəstəyi tədbirlərinin genişləndirilməsi ilə səciyyəvi olmuşdur.

Qlobal maliyyə böhranı şəraitində belə ölkə Prezidentinin təşəbbüsü ilə yerli sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, onların birbaşa vergi yükünün azaldılması məqsədi ilə 2010-cu ildən mənfəət vergisinin dərəcəsi 22 faizdən 20 faizə, fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin maksimal həddi 35 faizdən 30 faizə, fərdi sahibkarlar üçün isə 35 faizdən 20 faizə endirilməsi, bir sıra fəaliyyət növləri üçün xüsusi razılıq (lisenziya) alınmasına görə dövlət rüsumunun məbləğinin azaldılmasına dair ötən ildə qanunvericiliyə dəyişikliklər edilmişdir.

"Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında" qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkədə yeni rəqabət qabiliyyətli istehsal sahələrinin yaranmasına, qeyri-neft məhsullarının ixracının artmasına, ümumən sahibkarlığın inkişafına öz töhfəsini verəcəkdir.

Yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı, ötən ildə dövlət büdcəsindən Azərbaycan İnvestisiya Şirkətinin nizamnamə kapitalının artırılmasına 70 milyon manat vəsait yönəldilmişdir. Hesabat ilində Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına 2100 sahibkarlıq subyektinə 130 milyon manat güzəştli kreditlər verilmişdir ki, bu da 2008-ci illə müqayisədə 1,5 dəfə çoxdur. Kreditlərin 70 milyon manatı dövlət büdcəsindən Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna ayrılmış vəsait hesabına təmin edilmişdir. Güzəştli kreditlər hesabına qeyri-neft sektorunda 94 iri, o cümlədən 52 istehsal, emal və infrastruktur layihələri maliyyələşdirilmişdir ki, bunun da 99,2 faizi regionların payına düşür.

Samir Şərifov ölkə iqtiasadiyyatının daha da inkişafı üçün makroiqtisadi sabitliyin qorunması, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi və digər istiqamətlərdə tədbirlərin davam etdiriləcəyini vurğuladı:

- Möhtərəm Prezident!

Ötən il ölkəmizin bazar iqtisadiyyatına keçidinin başa çatması ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafının keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymasını şərtləndirir. Bu mərhələnin xüsusiyyəti özəl sektorun, sahibkarlığın ölkənin iqtisadi həyatında əsas qüvvəyə çevrilməsidir.

Cənab Prezident, qeyd etdiyiniz kimi, gələcəkdə Azərbaycan iqtisadiyyatı daha çox sahibkarlıq fəaliyyətindən asılı olacaqdır. Sahibkarlığa hərtərəfli dəstəyin göstərilməsi 2010-cu ildə də hökumətin qarşısında qoyduğunuz əsas vəzifələrdən biridir.

Hesab edirəm ki, cari ildə və ortamüddətli perspektivdə makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması, nəqliyyat, kommunal, enerji, rabitə infrastrukturunun dövlət tərəfindən yaradılması və yenidən qurulmasının davam etdirilməsi, uzunmüddətli və ucuz kreditlərin alınmasına sahibkarların çıxış imkanlarının artırılması, qeyri-strateji dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsinin sürətləndirilməsi sahibkarlığın inkişafına əlavə güclü impuls verməklə, qoyduğunuz vəzifənin icrasına sanballı təkan olacaqdır.

2009-cu ilin nəticələri cari il üçün müəyyən olunmuş büdcə-vergi və makroiqtisadi siyasətində nəzərə alınır. Qlobal maliyyə-iqtisadi böhranın sönmə fazasına keçməsi, bir çox ölkələrdə iqtisadi artımın bərpa edilməsi, maliyyə-kredit bazarlarında baş verən canlanma, ölkəmizin ixrac yönümlü mallar üzrə dünya bazarlarında ədalətli qiymətlərin bərqərar olunması 2010-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı, xalqın rifah halının müəyyən etdiyiniz strateji xəttə uyğun olaraq, ardıcıl şəkildə yaxşılaşdırılması, ölkəmizin maliyyə mövqeyinin daha da möhkəmləndirilməsi üçün münbit zəmin yaradır.

Cənab Prezident, icazə verin, Sizi əmin edim ki, bu zəmində ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı və stabil inkişafı, qarşıya qoyduğunuz vəzifələrin icrası üçün ölkəmizin maliyyə orqanları öz səylərini əsirgəməyəcəklər.

* * *

Qlobal maliyyə və iqtisadi böhranla bağlı beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilən kompleks tədbirləri xarakterizə edən Mərkəzi Bankın idarə heyətinin sədri Elman RÜSTƏMOV bu baxımdan Azərbaycanda da əsaslı tədbirlərin reallaşdırıldığını diqqətə çatdıraraq dedi:

- Milli iqtisadiyyatımız qlobal iqtisadiyyata kifayət qədər inteqrasiya olunmuşdur. Ölkənin ümumi daxili məhsulunun üçdəiki hissəsi ixrac edilir və ölkədə iqtisadi artımın yarıdan çoxu xarici tələb amilləri hesabına formalaşıb.

- Ölkənin maliyyə və iqtisadiyyat strukturları, son dövrlərdə, xüsusilə də iqtisadi bum dövründə beynəlxalq maliyyə bazarlarından əhəmiyyətli dərəcədə vəsaitlər cəlb etmişdilər və bu, bazarın çox fəal iştirakçılarından idi. Belə bir şəraitdə böhranın başlanması ölkə iqtisadiyyatına xarici mühitdən bir sıra mənfi təsirlər gətirmiş oldu. İlk növbədə, ölkənin əsas ixrac xammalı - neftin qiyməti, təbii ki, qlobal tələbin azalması və qeyri-sabitlik şəraitində neftin orta qiyməti 2008-ci ilə nisbətən 2009-cu ildə təxminən 1,5 dəfə azaldı, bizim hesablarımıza görə 90 ABŞ dollarından 62 dollara düşübdür. Qeyd etmək lazımdır ki, neftin hər barrelinin qiymətinin 10 dollar düşməsi Azərbaycanın tədiyyə balansı üçün 2 milyard ABŞ dolları deməkdir. Baxmayaraq ki, biz tədiyyə balansımızın profisitini il ərzində 11 milyard ABŞ dolları səviyyəsində gözləyirdik. Amma ilkin gözləntimiz təxminən 16 milyard dollar idi.

Qlobal maliyyə-pul bazarlarının sıxıntısı şəraitində bankların, milli şirkətlərin xaricdən borc almaları, onların yenidən maliyyələşməsi imkanları nəinki məhdudlaşdı, hətta bir sıra borcların vaxtından əvvəl qaytarılması tələb olundu. Belə şəraitdə təkcə Azərbaycan bankları il ərzində 1,2 milyard dollar borcu qaytardılar.

İqtisadi artımın digər maliyyə mənbələri də sıxıntı keçirdi. Məsələn, xaricdə yaşayan soydaşlarımızın pul baratları 2008-ci ildə təxminən 1 milyard dollar olmuşdur. Baxmayaraq bu, Azərbaycan iqtisadiyyatının miqyası üçün bəlkə də bir o qədər böyük rəqəm deyildir, amma bunun sosial baxımdan, xüsusilə də regional baxımdan əhalinin sosial vəziyyətinin təmin olunmasında çox böyük əhəmiyyəti vardır. İl ərzində bu baratların da həcmi həmin ölkələrdə olan problemlərlə əlaqədar 20 faizə qədər azalmışdır.

Belə bir şəraitdə milli iqtisadiyyatımız bir sıra mühüm risklərlə qarşılaşdı. Bu risklərdən danışarkən ilk növbədə makroiqtisadi sabitliyin pozulması, yəni başqa ölkələrdə olduğu kimi, milli valyutanın devalvasiyası, Sizin qeyd etdiyiniz kimi, artıq yüksək olan inflyasiyanın daha da sürətlənməsi və nəticədə əhalinin sosial vəziyyətinin pisləşməsi riskini qeyd etmək lazımdır.

İkincisi maliyyə-bank sistemində sabitliyin pozulması riskidir. Bütün dünyada baş vermiş bu proseslərin nəticəsi olaraq, biz bilirik ki, maliyyə sistemimiz əhəmiyyətli psixoloji və iqtisadi təsirlərə məruz qalmışdır. Bum dövründə bu banklar və bir sıra şirkətlər, o cümlədən dövlət şirkətləri çox böyük investisiya və inkişaf proqramları reallaşdırırdılar və deyildiyi kimi, bu, əhəmiyyətli dərəcədə beynəlxalq bazarlara arxalanırdı. Belə bir şəraitdə həmin şirkətlər və banklar çox ciddi risklərə məruz qaldılar. Nəticədə yüksək iqtisadi artım tempinin itirilməsi, yaradılmış işlərin əhəmiyyətinin azalması və əhalinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində son illər əldə olunmuş mühüm nəticələrdən geri çəkilmək kimi risk yarandı. Lakin bu gün artıq tam əminliklə demək olar ki, bütün bunlar arxada qalmışdır. Bu mənfi təsirlərə, risklərə baxmayaraq, ölkə iqtisadiyyatı qlobal böhrana kifayət qədər dayanıqlılıq və dözümlülük nümayiş etdirdi.

Möhtərəm cənab Prezident!

Bunun əsas səbəbi son illər həyata keçirdiyiniz uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf və radikal islahatlar strategiyası, nəticədə toplanmış maliyyə-valyuta ehtiyatları hesabına iqtisadiyyatda yüksək dayanıqlıq potensialının yaradılması, Sizin tərəfinizdən vaxtında irəli sürülmüş səmərəli antiböhran strategiyasının reallaşdırılması olmuşdur.

Mərkəzi Bank da antiböhran siyasətinin həyata keçirilməsində öz mandatı çərçivəsində iştirak etmişdir. Bu zaman bizim əsas diqqətimiz üç əsas məqsədin reallaşmasına istiqamətlənmişdir: birincisi, makroiqtisadi sabitliyin qorunması; ikincisi, bankların və sistem əhəmiyyətli müəssisələrin maliyyə sabitliyinin təmin olunması; üçüncüsü, iqtisadi artımın və yüksək məşğulluğun dəstəklənməsi.

Milli valyutanın sabitliyinin təmin olunması Mərkəzi Bankın antiböhran siyasətinin aparıcı elementi idi. Qlobal böhranın təsirləri və qonşu ölkələrdə məzənnə "çökmələri" ilə bağlı devalvasiya psixozu şəraitində soyuqqanlılıq nümayiş etdirmək və manatın sabitliyini qorumaq lazımdır. Sizdən aldığımız siyasi dəstək əsasında manatın sabitliyinin təmin edilməsi üçün zəruri tədbirlər görüldü. Xüsusilə də ötən ilin birinci rübündə bu təzyiq olduqca əhəmiyyətli idi. Baxmayaraq, müəyyən resurslar buna sərf olundu, bütövlükdə artıq Siz də qeyd etdiyiniz kimi, 2009-cu ildə ölkənin strateji valyuta ehtiyatları başqa ölkələrdə olduğu kimi, nəinki azaldı, təxminən 3 milyard dollara qədər artaraq 20 milyard dolları ötüb keçdi. Mən hesab edirəm ki, bu, böhran ilində çox yüksək nəticədir və qeyri-adi bir nəticədir ki, həm milli valyutanın sabitliyi, bütövlükdə ölkədə makroiqtisadi sabitliyin qorunması, strateji valyuta ehtiyatlarının artımı ilə müşayiət olunur.

Sabit manat həm istehlak, həm də istehsal təyinatlı idxalın kəskin bahalaşmasının qarşısını aldı. Bu, həmçinin əhalinin əmanətlərinin kəskin şəkildə dəyərdən düşməsi, valyutada olan xarici borc yükünün artması, manata ictimai inamın aşağı düşməsi kimi təhlükələri neytrallaşdırdı.

Möhtərəm cənab Prezident!

İlin yekunları yürüdülən siyasətin düzgünlüyünü təsdiq etdi. Devalvasiya yolunu seçmiş ölkələrin başlıca tədbiri, - bu yolu isə onlar məcburi olaraq seçmişdilər, çünki onların buna imkanları yox idi, - göstərdi ki, onlar yüksək inflyasiya, iqtisadi tənəzzül və işsizlik problemləri ilə üzləşdilər. Mən təkcə Ermənistanı misal gətirmək istəyirəm. Ermənistanın valyutası 20 faiz devalvasiyaya uğradı və bütövlükdə, burada iqtisadi tənəzzül ilkin qiymətləndirmələrə görə 15,6 faiz təşkil edir. Bu, onların orta iqtisadi illik artımını nəzərə alsaq, təxminən iqtisadiyyatın, iqtisadi potensialının 2-3 il geriyə atılması deməkdir.

Yüksək inflyasiyanın qarşısı alındı. İlin yekunlarına görə, ölkədə orta illik inflyasiya səviyyəsi 1,5 faiz olmuşdur ki, bu da 2004-2008-ci illərdəki orta inflyasiya səviyyəsindən təxminən 10 dəfədən çox azdır. Manatın sabitliyi və aşağı inflyasiya böhran ilində əhalinin real gəlirlərinin artım tempinin təxminən 6 faiz səviyyəsində saxlanmasını təmin etdi. Həm də iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinə də müsbət təsir göstərdi. Milli istehsalçıların orta çəkili qiymətləri ticarət tərəfdaşı ölkələrindəki qiymətlərdən təxminən 6 faiz aşağı düşdü.

Daxili və xarici maliyyə mənbələrinin azalması şəraitində əsas vəzifələrdən biri iqtisadiyyatın pula olan tələbatının ödənilməsi idi. Bunun üçün Mərkəzi Bankın pul siyasəti ciddi şəkildə yumşaldıldı, uçöt dərəcəsi 15 faizdən 2 faizədək azaldıldı. Bütünlükdə 2009-cu il ərzində Mərkəzi Bankın xalis emissiyası 1,8 milyard manat təşkil etdi və yaxud ümumi daxili məhsulun 5 faizinə bərabər oldu.

Bütövlükdə manat üzrə kreditlər iqtisadiyyatda 3 faiz həcmində aşağı düşdü. Mərkəzi Bank sistem əhəmiyyətli müəssisələrə - Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti və "Azəralüminium" Səhmdar Cəmiyyətinə zəruri yardım göstərdi. Bu yardım onların xarici borclarının restrukturizasiyasına və maliyyə vəziyyətinin stabilləşməsinə imkan verdi.

Dünya maliyyə böhranının dərinləşdiyi şəraitdə bank sistemi də, təbii ki, bir sıra təhlükəli xarici risklərə məruz qaldı. Bu risklərin reallaşması maliyyə sabitliyinin ciddi pozulmasına gətirib çıxara bilərdi. Təkcə onu demək kifayətdir ki, böhrandan qabaqkı iqtisadi yüksəliş dövründə bankların toplam aktivləri 13 milyard dollar səviyyəsinə çatmışdı. Biz böhrandan öncə bir sıra qabaqlayıcı tədbirlər görmüşdük. Bundan ən başlıcası, bankların xarici borclarının məhdudlaşdırılması oldu. Bir çox ölkələr, bir sıra qonşu ölkələr bunu vaxtında edə bilmədilər. Onların xarici borclarının səviyyəsi təxminən ümumi daxili məhsulun 50-100 faizi səviyyəsinə gəlib çatmışdı. Böhran dövründə bu pullar - buna "qızmış pullar" deyirlər - təcili olaraq geri çağırıldı. Bu gün də bu dövlətlər nəinki öz maliyyə sektorunu, hətta özlərinin, bütövlükdə makroiqtisadi situasiyasında vəziyyəti normallaşdıra bilməmişlər. Bizdə isə bu borclar təxminən milli məhsulun 5 faizi səviyyəsində dayandırıldı. Biz buna əlavə vergi tətbiq etdik və bunun nəticəsində bu pullar bahalaşdı və dayandı.

2009-cu il ərzində qanunvericilikdə bir sıra əlavə tədbirlər görüldü. Cənab Prezident, Sizin dəstəyinizlə sığortalanan əmanətlərin məbləği 5 dəfə artırıldı - 6 min manatdan 30 min manata çatdırıldı. Bankların xarici borclarının qaytarılmasını təmin etmək üçün onlara zəruri yardım göstərildi. Qanunvericiliklə banklara və sığorta təşkilatlarına kapitallaşdırma məqsədi ilə vergi güzəştləri tətbiq olundu, mümkün itkilər üzrə banklardan maliyyə ehtiyatlanması daha da artırıldı. Bütün bu tədbirlər 2009-cu ilin birinci rübündə bank sektorunda müşahidə edilən gərginliyi aradan qaldırmağa imkan verdi.

Bütövlükdə, il ərzində bankların aktivləri 14 faiz, kreditlər 17 faiz, əmanətlər 23 faiz, bankların kapitalı isə 18 faiz artdı.

Möhtərəm cənab Prezident!

Sizin tərəfinizdən qarşıya qoyulan əsas vəzifələr nəticə etibarilə yerinə yetirildi. Ölkədə makroiqtisadi sabitlik qorundu, böhran ilində yüksək iqtisadi artım davam etdi, dayanıqlıq və inkişaf dinamikası təmin olundu.

Düz bir il bundan öncə, cənab Prezident, 2008-ci ilin yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə Siz dediniz ki, cari il bütün dünya iqtisadiyyatı üçün, bütün iqtisadiyyatlar üçün sınaq ili olacaqdır. Bu gün demək olar ki, Azərbaycan bu sınaqdan uğurla çıxmışdır. Siz yenə də orada demişdiniz ki, başqa ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycan heç bir dövlətə, heç bir donora müraciət etmədən öz milli iqtisadiyyatını, öz makroiqtisadi sabitliyini, inkişaf yolunu qorumağa qadirdir. Bu gün bu, bir daha sübut olundu.

Artıq qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan nadir ölkələrdən biridir ki, böhranın ən ağır ilində öz beynəlxalq kredit reytinqini yaxşılaşdırmışdır.

Elman Rüstəmov 2010-cu ildə də makroiqtisadi sabitliyin qorunmasının, əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsinin vacibliyini vurğulayaraq bildirdi:

-Bütövlükdə, 2009-cu ilin nəticələrinə görə, Azərbaycan adambaşına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi üzrə əsaslı olaraq orta gəlirli ölkələr qrupuna daxil olubdur. Böhran ilinin nəticələrinə görə, bildiyiniz kimi, bir çox dövlətlər gerilədi və biz isə vəziyyətimizi əhəmiyyətli yaxşılaşdırmışıq. Son 3 ildə Azərbaycan adambaşına düşən milli məhsulun həcminə görə öz vəziyyətini dünya üzrə 32 pillə yaxşılaşdırmışdır. Bu, olduqca yüksək iqtisadi inkişaf sürətidir.

Cənab Prezident, Sizi əmin etmək istəyirəm ki, 2010-cu ildə də Azərbaycan Mərkəzi Bankı yeni qlobal çağırışlardan irəli gələn problemlərin həllində öz səylərini əsirgəməyəcəkdir. Diqqətinizə görə sağ olun.

* * *

Rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli ABBASOV 2009-cu ildə Azərbaycanda iqtisadiyyatın bu sahəsində əsaslı irəliləyişə nail olunğunu bildirdi:

- Son illər ərzində informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sektorunda əldə olunan gəlirlərin orta illik artım tempi 32-35 faiz, yola saldığımız 2009-cu böhran ilində isə bu artım 13,7 faiz təşkil etmişdir. Müqayisə üçün bildirim ki, bu artım tempi ilə ölkəmiz dünya üzrə İKT-nin 2009-cu ildəki artım tempini 2 dəfə qabaqlamışdır.

Telekommunikasiyanın inkişafı üzrə mobil telefon şəbəkəsi hesabat dövründə 1,1 milyon qoşulma ilə artmış və beləliklə, Azərbaycanda hər 100 nəfərə düşən mobil telefonların sayı 85,6 faiz təşkil edir ki, bu da ümumdünya orta göstəricisindən təxminən 25 faiz yüksəkdir. Bu sahədə əsas nəticələrdən biri də, "Azərfon" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin dünya mobil bazarının lideri "Vodafon" şirkəti ilə birlikdə cari ilin dekabr ayından 3G xidmətlərinin ölkəmizdə tətbiqinə başlamasıdır. 3G texnologiyasının tətbiqi ölkənin telekommunikasiya bazarında keyfiyyətcə yeni mərhələnin əsasını qoymaqla, təkcə görüntülü danışıq yox, radio-televiziya yayımları üçün yeni mühit, "on-line" video müşahidələr və digər yeni tipli xidmətlərin verilməsini də təmin edir.

Elan olunduğu kimi, stasionar telefon rabitəsində, ölkəmizdə bütün yaşayış məntəqələrinin telefonlaşdırılması MDB və digər region ölkələri arasında ilk dəfə 2008-ci ildə həyata keçirilmişdir. Hesabat ilində isə yeni şəbəkə texnologiyasının tətbiqi genişləndirilmiş və təxminən 90 min yeni stasionar telefon şəbəkəyə əlavə olunmuşdur. Baxmayaraq ki, ölkəmizdə şəbəkə infrastrukturunun səviyyəsi hətta inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsindədir, lakin əhalinin sabit telefon rabitə xidmətlərindən istifadəsi arzuolunan səviyyədə deyildir. 2010-cu ildə bu məsələnin həlli qarşıda duran vəzifələrimizdən biridir və həyata keçirilən "100 ailəyə 100 telefon" layihəsinin əsas hədəfidir.

Hesabat dövründə müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafının əsas infrastruktur göstəricisi sayılan internetin inkişafı üçün də əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, 2009-cu ildə ölkədaxili internet şəbəkəsinin qlobal internet şəbəkəsinə qoşulma sürəti 25 faiz artmış, internet xidmətlərinin qiymətləri isə təxminən 5 dəfə aşağı düşmüşdür.

Azərbaycanın internet xidmətlərinin regionda ixrac potensialı gücləndirilmiş və ötən il artıq qonşu ölkə İran da Azərbaycanın internet xidmətlərinin ixrac etdiyi ölkələr sırasına daxil olmuşdur.

Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının standartı ilə ölçsək (bu, ölkəyə həm mobil telefondan, həm də kompüterdən internetə çıxan istifadəçilər daxildir) bu gün əhalinin 40 faizdən çoxu internet istifadəçisidir. Bu göstərici uyğun orta ümumdünya göstəricidən təxminən 2 dəfə yüksəkdir. İnternet üzərindən ödəmələr, elektron ticarət və kommersiya, pərakəndə satış, reklam, ödənişli şəxsi xidmətlər həyata keçirilir, virtual iş yerləri açılır və bir sözlə, ölkəmizdə artıq sərbəst internet iqtisadi sektoru formalaşır.

Bazar qiymətlərindən 25-30 faiz aşağı və faizsiz kreditlə əhaliyə kompüter satışını həyata keçirən "Xalq kompüteri" layihəsinin Təhsil Nazirliyi ilə birgə reallaşdırılması və digər tədbirlər çərçivəsində ölkədə hər 100 nəfərə düşən kompüterlərin sayı hesabat dövründə təxminən 50 faiz artmışdır.

Hesabat dövründə İKT-nin təhsildə tətbiqi və məktəblərin sürətli internetə qoşulmasında, vergi ödəyicilərinə elektron xidmətlərin göstərilməsində, gömrük və miqrasiya xidmətlərində, səhiyyə, pensiya, ədliyyə, ictimai asayişin mühafizəsi, nəqliyyat, tələbə qəbulu prosesinin avtomatlaşdırılması, seçki və digər sahələrdə, ümumiyyətlə, cəmiyyətin hərtərəfli informasiyalaşdırılmasında xüsusi aktivlik müşahidə olunmuşdur. Ölkənin mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının təqdim etdiyi elektron xidmətlərin həcmi elə bir səviyyəyə çatmışdır ki, onların vahid elektron hökumət portalında birləşdirilməsinə zərurət yaranmışdır.

"Elektron idarəçilik" layihəsinin tətbiqinin genişlənməsi, şəffaf və nəzarət oluna bilən dövlət idarəetməsinin yaradılması da bu məqsədə xidmət edir. Hesabat ilində elektron imzanın tətbiqi məqsədi ilə Milli Sertifikat Xidmətləri Mərkəzinin yaradılması işləri demək olar ki, başa çatmışdır və bu ildən etibarən elektron imza ilə bağlı İD kartların dövlət hakimiyyəti orqanlarına, hüquqi və fiziki şəxslərə paylanmasına başlanılacaqdır.

Hesabat dövründə radio və televiziya yayımının texniki infrastrukturu 62 yeni vericilərin qoşulması, peyk, kabel, efir-kabel, internet televiziya və radio sistemləri vasitəsilə genişləndirilmiş və sərhəd zonalarında efirin texniki vəziyyəti xeyli yaxşılaşdırılmışdır. Hazırda sərhəd zonalarında efirin texniki vəziyyəti rabitə, daxili işlər, milli təhlükəsizlik, müdafiə nazirlikləri və "Azərbaycan televiziya və radio verilişləri" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin mütəxəssislərindən ibarət yaradılmış xüsusi komissiyanın nəzarəti altındadır və bu ildən Dövlət Sərhəd Xidməti nümayəndələrinin də komissiyada iştirakı planlaşdırılmışdır.

2009-cu ilin sentyabr ayından Azərbaycanın ilk beynəlxalq kanalı - "ATV İnternational" "Türksat" və yanvarın 15-dən isə Avropanın "Hotbird" peyklərindən xarici dillərdə dünyanın əksər ölkələrinə yayımlanmağa başlamışdır.

Televiziya və radio yayımları sahəsində ötən ilin əsas nəticəsi kimi Bakı, Sumqayıt və Abşeronda rəqəmli efir televiziya test yayımı işə salınmışdır. Ölkələrin hökumətləri məlumatlandırılmışdır ki, Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının qərarı ilə 2015-ci ilə qədər bütün dünyada televiziya və radio verilişləri rəqəmli yayıma keçirilir və həmin vaxtdan etibarən analoq radio və televizorların istehsalı bütün dünyada dayandırılacaqdır. İnvestisiya üçün təqdim etdiyimiz layihəyə və Nazirlər Kabinetinə təqdim edilən tədbirlər planına əsasən Azərbaycanda rəqəmli televiziya yayımına keçid 3 il tez, 2012-ci ildə başa çatmalıdır.

Poçt sistemində yeni şəbəkə infrastrukturunun qurulması və yeni xidmətlərin, o cümlədən bank-maliyyə xidmətlərinin göstərilməsini nəzərdə tutan və Dünya Bankı və Azərbaycan Mərkəzi Bankı ilə birlikdə reallaşdırılan "Maliyyə Xidmətlərinin İnkişafı" layihəsi hesabat ilində artıq təcrübi istismara verilmiş və cari ilin birinci yarımilliyində başa çatacaqdır.

Poçt sistemində xüsusi canlanma var və cənab Prezident, Sizə söz verildiyi kimi, 2012-ci ildən "Azərpoçt" MMC-nin 20 illik fasilədən sonra müasir bazar mühiti çərçivəsində rentabelli işləməsi təmin olunacaqdır. Artıq 2009-cu böhran ilində əvvəlki illə müqayisədə poçt gəlirlərinin artımı 13,6 faiz təşkil etmişdir.

Sizin ölkəmizdə kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması barədə müvafiq sərəncamınıza və "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"na uyğun olaraq, hesabat ilində ilk telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması üçün uyğun tenderlər keçirilmiş və məsləhətçi şirkətlərin köməyi ilə yanvarın axırına orbital mövqe kontraktı, fevralda isə istehsalçı şirkətlə baş kontraktın imzalanması planlaşdırılmışdır. Bu işdə təxminən 3 aylıq gecikmə var, bu da ki, məsləhətçi şirkətlər, ekspert qrupu və Maliyyə Nazirliyinin tövsiyə və tələblərinin nəzərə alınması ilə bağlıdır. Peykin orbitə çıxarılma vaxtının yeni tarixi 2012-ci ilin iyun ayı planlaşdırılmışdır. Onu qeyd etməliyəm ki, bu sahədə əldə olunan nəticələr və Azərbaycanın kosmik ölkələr səviyyəsinə, kosmik bazara çıxarılmasının təminində, hömətli cənab Prezident, Sizin xüsusi rolunuz, bu işlə məşğul olan bir neçə beynəlxalq təşkilatların rəhbərlərinin sözləri ilə qeyd etsək, son zamanlar Azərbaycanın və şəxsən Sizin xarici ticarət istiqamətində apardığınız inamlı və davamlı siyasət ölkəmizə və şəxsən Sizə böyük inam yaratmışdır. Elə bunun nəticəsidir ki, keçən il Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı ölkəmizə 2 yeni beynəlxalq orbital mövqenin verilməsi üçün qərar qəbul etmişdir və indi bu, qonşu ölkələrlə resurslar çərçivəsində razılaşdırılır.

Əli Abbasov ölkəmizdə Trans-Avrasiya Super İnformasiya Magistralı və "Regional İnnovasiya Zonası" layihələrinin reallaşdırılması üçün görülən müvafiq tədbirlərin beynəlxalq səviyyədə də hərtərəfli dəstəkləndiyini vurğuladı:

- Müsbət haldır ki, Davos Dünya İqtisadi Forumunun "Qlobal informasiya texnologiyaları" hesabatında xüsusi olaraq aşağıdakı kimi qeyd olunur: "Mühit komponentində və hökumətin İKT-ni prioritet müəyyən etməsi, inkişafı və istifadəsi üzrə görülmüş işlər sayəsində Azərbaycan 60-cı yerdə, 7 pillə artımla, MDB dövlətləri arasında öz dominantlıq mövqeyini daha da gücləndirmişdir".

Qeyd edək ki, bu hesabatda ölkəmiz Polşa, Bolqarıstan, Türkiyə, Filippin, İndoneziya, Misir, Pakistan kimi iddialı ölkələri də qabaqlamışdır. Həmçinin Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının hesabatında İKT-nin inkişaf səviyyəsinə görə Azərbaycan son 5 ildə inkişaf dinamikasına görə dünyanın ilk 10 ölkəsi sırasında yer tutmuşdur. Bu nəticələr ölkəmizin ümumi tərəqqisi, o cümlədən İKT sahəsinin inkişafı üzrə Sizin müəyyənləşdirdiyiniz və Sizin rəhbərliyinizlə uğurla həyata keçirilən siyasətin nəticəsidir.

Diqqətinizə görə sağ olun.

* * *

Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun sədri Səlim MÜSLÜMOV ötən illərdə aparılan məqsədyönlü tədbirlər hesabına respublikamızda beynəlxalq standartlara uyğun sosial müdafiə modelinin təşəkkül tapdığını və sosial proqramların davamlı icrasının təmin edildiyini bildirdi:

- Bu modelin mühüm tərkib hissəsi olan sığorta-pensiya sistemində maliyyə dayanıqlığının qorunmasını və islahatların davam etdirilməsini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi diqqət mərkəzində saxlaması böhranlı ildə də pensiya proqramlarının vaxtında və tam icra edilməsinin başlıca təminatçısı olmuşdur.

İlkin məlumatlara əsasən, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 2009-cu ildə gəlirləri 1 milyard 600 milyon manat olmuş və 2008-ci ilə nisbətən 205 milyon manat və ya 14,7 faiz artmışdır.

Sosial sığorta haqları üzrə daxilolmalar 8,3 faiz artaraq 1 milyard 37 milyon manata çatmışdır ki, bunun da 56 faizi qeyri-büdcə təşkilatlarının payına düşür.

Hesabat dövrü ərzində hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanların, həm də torpaq mülkiyyətçilərinin sosial sığortaya cəlb edilməsi gücləndirilmişdir. Nəticədə, fiziki şəxslərdən sosial sığorta haqları üzrə daxilolmalar 25 faiz, torpaq mülkiyyətçiləri üzrə isə 23 faiz artmışdır.

Dünya iqtisadi sistemində baş verən proseslərlə bağlı həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində inflyasiyanın aşağı səviyyədə saxlanılması səbəbindən əməkhaqqının yalnız real artımı, eləcə də bir sıra iri tədiyyəçilərin həyata keçirdiyi işçi sayının optimallaşdırılması tədbirləri fondun gəlirlərinin qeyd olunan əsaslarda formalaşmasını şərtləndirmişdir.

Belə bir şəraitdə Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, cənab Prezident, Sizin tapşırığınızla Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti və Maliyyə Nazirliyi ilə birlikdə pensiyaların vaxtında maliyyələşdirilməsini təmin etmək məqsədi ilə müvafiq tədbirlər həyata keçirmişdir. Belə ki, 2009-cu ilin əvvəlinə fondun hesabında olan 91 milyon manat sərbəst qalıq, həmçinin büdcə təşkilatlarından ilin son günlərində daxil olacaq sosial sığorta haqlarının qarşılıqlı əvəzləşdirilməsi hesabına dövlət büdcəsindən əlavə ayrılan 40 milyon manat vəsait pensiyaların ödənişinə yönəldilmiş və dekabrın 29-na il üzrə maliyyələşmələr tamamilə başa çatdırılmışdır.

2009-cu ildə fondun xərcləri 1 milyard 675 milyon manat təşkil etmişdir. Bu vəsaitin 96,6 faizi və ya 1 milyard 618 milyon manatı əhaliyə ödənişlərə yönəldilmişdir ki, bu da 2008-ci ilə nisbətən 20,8 faiz və ya 278 milyon manat çoxdur. Bütün xərclərin 94 faizini pensiya ödəmələri təşkil etmişdir. Bundan əlavə, 2009-cu ildə əhaliyə 46,4 milyon manat və ya əvvəlki ilə nisbətən 24,6 faiz çox müavinət verilmişdir.

Xərclərin bu artımları inflyasiyanın yalnız 1,5 faiz olduğu şəraitdə baş vermiş və əhalinin bilavasitə real gəlirlərini artırmışdır. Əgər 2008-ci ildə əhalinin pul gəlirlərində fondun ödəmələri 6,7 faiz olmuşdursa, 2009-cu ildə bu göstərici 7,2 faizədək yüksəlmişdir. Başqa sözlə, pensiya ödənişlərinin artım sürəti əhalinin pul gəlirlərinin ümumi artımını 9,1 bənd üstələmişdir. Bu isə ölkəmizin əhalisinin aztəminatlı təbəqəsinin gəlirlərinin dövlət tərəfindən xüsusi dəstəklənməsinin birbaşa təsdiqidir.

Mühüm aspektlərdən biri kimi pensiya xərclərinin tərkibində sığorta hissəsinin xüsusi çəkisinin ilbəil artmasını qeyd etmək istərdim. Belə ki, bu göstərici yeni sistemə keçildiyi 2006-cı ildəki 20,8 faizdən 2009-cu ildə 28,7 faizədək yüksəlmişdir, 2010-cu ildə isə onun 30,3 faizədək artacağı nəzərdə tutulur.

Sığorta-pensiya sisteminin mühüm göstəricilərindən olan əmək pensiyaçılarının sayı il ərzində ilkin məlumatlara görə, 27 min nəfər artaraq ilin sonuna 1 milyon 302 min nəfər təşkil etmişdir. Bu artımın 59 faizi yaşa görə, 35 faizi əlilliyə görə, 6 faizi isə ailə başçısını itirməyə görə pensiyaya çıxanların payına düşür.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin əmək pensiyasının sığorta hissəsinin indeksləşdirilməsi ilə bağlı sərəncamına əsasən pensiyaçıların 60 faizinin, yəni, 765 min nəfərin pensiyasının sığorta hissəsinə 20,8 faizlik artım tətbiq olunmuşdur.

Digər bir mühüm göstəricinin - əvəzetmə əmsalının, yəni, orta aylıq pensiya məbləğinin orta aylıq əməkhaqqına nisbətinin də 2009-cu ildə sabit saxlanması təmin olunmuşdur. İlin sonuna ölkə üzrə orta aylıq pensiyanın məbləği 100,4 manat olmuş və əvəzetmə əmsalı 34 faiz təşkil etmişdir. 2009-cu ildə pensiyaçılara ödənişlərin ÜDM-ə nisbəti müstəqillik dövründə ən yüksək səviyyəyə - 5,3 faizə çatmışdır. Bu da beynəlxalq aləmdə nəzərdə tutulan 5 faizlik həddin keçilməsi deməkdir.

Bütün bunlar Azərbaycanda qurulmuş müasir sığorta-pensiya sisteminin dinamik inkişafını bir daha təsdiqləyir.

Möhtərəm cənab Prezident!

2006-2008-ci illər yeni pensiya sisteminin fəaliyyətə başlamasının birinci mərhələsi olmaqla, daha çox pensiyaların baza hissəsi və orta aylıq məbləğlərinin sürətlə artırılması kimi yadda qalmışdırsa, 2009-cu il islahatların yeni mərhələsinin başlanğıc ili olmuşdur. Bu mərhələ Sizin 2008-ci il 30 dekabr tarixində təsdiq etdiyiniz "2009-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət Proqramı" ilə müəyyən edilmişdir. Proqramla 2009-cu il üçün müəyyənləşdirilən tapşırıqların icrası məqsədi ilə sosial sığorta haqları ilə sığorta ödənişləri arasında birbaşa əlaqənin təmin edilməsi, sığorta-pensiya sisteminin demoqrafik göstəricilərə uyğunlaşdırılması, sığortaolunanların əvvəlki pensiya sisteminin fəaliyyəti dövründə qazanılmış hüquqlarının yeni sistemə düzgün inteqrasiyası, fərdi uçotun inkişafı və bu əsasda əmək pensiyası təyinatının təkmilləşdirilməsi sahəsində qəbul olunmuş qərarlar sistemin beynəlxalq standartlara uyğunluğu və gələcək fəaliyyəti baxımından müstəsna rola malikdir.

Xüsusilə, insanların 2006-cı ildən əvvəlki dövrdə qazanmış olduqları pensiya hüquqlarının yeni sistemə vahid prinsip əsasında transformasiyası bütövlükdə sığorta-pensiya sisteminin inkişafında yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoymuşdur. Artıq biz pensiya təyinatının avtomatlaşdırılması, bu sahədəki daxili nəzarətin ictimai nəzarətlə əvəz olunması və insan amilinin rolunun minimuma endirilməsi proseslərinin reallaşdırılması mərhələsindəyik və fikrimcə, 2010-cu il ərzində bu məsələ gerçəkləşdiriləcəkdir.

Nəticədə, sığorta-pensiya sisteminin ümumi iqtisadiyyatla əlaqəli inkişafının tam təmin olunması mexanizmi ortaya qoyulmuşdur. Yəni, hər bir şəxsin əmək fəaliyyətinə başladığı dövrdən etibarən öz fərdi hesabında gələcək pensiyası üçün nə qədər vəsait topladığı onun daimi nəzarətinə verilir. Başqa sözlə, fondda qeydiyyatda olan hər bir şəxs fondun internetdəki veb-saytında sosial sığorta nömrəsini daxil edərək, fərdi hesabında toplanmış məbləği və bu məbləğin hansı mənbələrdən formalaşdığını görə biləcəkdir. Həmin məbləğin 144-ə bölünməsi və alınan nəticəyə ölkə üzrə baza pensiyasının əlavə edilməsi şəxsin pensiyasının məbləğini göstərəcəkdir.

İctimai nəzarəti, həmçinin şəffaflığı təmin edə biləcək son dərəcə sadə bir sistemin qurulması, cənab Prezident, yalnız Sizin bu sahəyə olan daimi diqqətiniz və vaxtında qəbul etdiyiniz qərarlar nəticəsində mümkün olmuşdur.

2006-2008-ci illərdə yeni sosial müdafiə sistemi ilə bağlı həyata keçirilən işləri diqqətə çatdıran Səlim Müslümov sığorta olunanların fərdi uçotu sisteminin qurulması istiqamətində davam etdirilən tədbirlərdən danışdı:

- Fondun Vergilər Nazirliyi ilə əlaqəli fəaliyyəti, inzibati tədbirlər, təbliğat və maarifləndirmə işləri nəticəsində hesabat dövründə fərdi uçota alınanların sayı 154 min nəfər artaraq 1 milyon 640 min nəfərə çatmışdır. Hazırda fondun mərkəzi məlumat bazasında ölkə əhalisinin üçdə biri, yəni, 1 milyon 302 min nəfər pensiyaçı və 1 milyon 640 min nəfər sığortaolunan barədə müvafiq məlumatlar toplanmışdır.

Lakin bununla belə, özəl sektorda çalışanların tam qeydiyyatı və əməkhaqlarının leqallaşdırılması bu prosesə birbaşa təsir edən əsas vəzifələr kimi qalmaqda davam edir. 2010-cu ildə bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi xüsusi diqqət mərkəzində saxlanacaqdır.

2009-cu ildə avtomatlaşdırılmış iş yerlərinin təşkili və ixtisaslı kadrlarla təminat işləri paralel qaydada davam etdirilmişdir.

Sosial sığorta haqları hesabına ödənilən müavinətlərin təyin olunması və uçotunun avtomatlaşdırılmasına başlanılmışdır. Fondun mərkəzi aparatının məlumat bazası ilə yerli şöbələrin məlumat bazaları arasında elektron məlumat mübadilə əlaqəsinin qurulması sürətlə davam etdirilir.

Göstərilənlərlə yanaşı, hesabat dövründə pensiyaların bankomatlarla ödənişi sferası da genişləndirilmişdir. Belə ki, kənddə yaşayan və plastik kartlarla pensiya alanların xüsusi çəkisi 94,4 faizə çatdırılmışdır. Hazırda ölkə üzrə bütün ödəniş aparılan pensiyaçıların 97,3 faizi pensiyasını plastik kartla alır. Bu məqsədlə 465 bankomat quraşdırılmışdır ki, bunun da 85-i kənd yerlərinin payına düşür. 2010-cu ildə kənd yerlərində bankomatların sayının artırılması, eləcə də plastik kartların pensiyaçılara bilavasitə bank filialları tərəfindən verilməsi barədə müvafiq banklar qarşısında məsələ qaldırılmışdır.

Möhtərəm cənab Prezident!

Məruzə etmək istəyirəm ki, Azərbaycanın sığorta-pensiya sistemindəki sürətli və uğurlu islahatların beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilməsi davam edir. 2009-cu ilin mart ayında Afina şəhərində BMT-nin İnkişaf Proqramının Şərqi Avropa və Orta Asiya ölkələrində demokratik idarəetmənin formalaşdırılmasına həsr edilmiş toplantısında Azərbaycanın bu sahədəki təcrübəsinin xüsusi təqdimatı olmuş və sonradan həmin təqdimat BMT-nin veb-saytında geniş işıqlandırılmışdır. Azərbaycan pensiya və sosial təminat layihəsinin icrasına nəzarət etmək məqsədi ilə 2009-cu ilin noyabrında ölkəmizdə olmuş Dünya Bankı missiyasının rəsmi məlumatında Azərbaycanın sığorta-pensiya sisteminin beynəlxalq model olaraq çıxış etdiyi və fondun beynəlxalq sosial təminat aləmində nüfuzlu bir quruma çevrildiyi əks etdirilmişdir. Artıq Dünya Bankının tövsiyəsinə əsasən onun layihələrinin tətbiq olunduğu keçid dövrü ölkələrinin müvafiq nümayəndə heyətlərinin Azərbaycan təcrübəsinin öyrənilməsi məqsədi ilə respublikamıza səfərləri başlanılmışdır. Bu, bir daha Sizin həyata keçirdiyiniz sosial-iqtisadi islahatların nə qədər düzgün və alternativsiz olduğunu təsdiqləyir. Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun kollektivi bu siyasətin uğurlu davamı üçün bütün tapşırıqlarınızı vaxtında və yüksək səmərə ilə yerinə yetirəcəkdir.

Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm.

* * *

Prezident İlham Əliyev iclasda yekun nitq söylədi.

Azərbaycan.- 2010.- 19 yanvar.- S. 2, 3.