26 Bakı komissarı güllələnən
zaman Stepan Şaumyan onların arasında olmamışdır
Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyası (AMEA) Tarix İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin
deputatı, AMEA-nın müxbir üzvü Yaqub Mahmudov
yanvarın 29-da Yeni Azərbaycan Partiyasının mərkəzi
qərargahında keçirdiyi mətbuat konfransında
bildirmişdir ki, 26 Bakı komissarı güllələnən
zaman Stepan Şaumyan onların arasında olmamışdır.
Bu faktı təsdiq edən teleqram da əldə etmişik.
Tanınmış
tarixçi alim qeyd etmişdir ki, ötən ilin yanvarında
Bakı komissarlarının qəbirləri Sahil
bağından köçürülən zaman orada 23 cəsədin
qalıqları müəyyən olunmuşdur. "26-lar"ın
arasında Məşədi Əzizbəyov, Stepan Şaumyan və
Tatevos Əmiryanın yaşı 40-dan yuxarı olmuşdur. Cəsədlərdən
isə yalnız biri 40 yaşından yuxarı şəxsə
məxsus olmuşdur ki, bu da Məşədi Əzizbəyovun
cəsədidir. Məhkəmə Tibb Ekspertizası və
Patoloji Anatomiya Birliyi də bunu təsdiq etmişdir. S.Şaumyan
və T.Əmiryanın cəsədlərinin qalıqları
isə tapılmamışdır. Cəsədi tapılmayan
digər 3-cü şəxs isə İçərişəhərdə
komendantlığa rəhbərlik etmiş və
daşnakları silahla təmin etməklə məşğul
olmuş Arsen Avakyandır.
Yaqub Mahmudov
bildirmişdir ki, institutun apardığı tədqiqatlar
zamanı Türkmənistan arxivindən xüsusi teleqramlar
aşkarlanmışdır. Bu teleqramlarda Stepan Şaumyanın
güllələnmədiyini təsdiq edən faktlar üzə
çıxmışdır. "26-lar" 1918-ci il
sentyabrın 20-də güllələnmişlər. Həmin
teleqramdan birində isə göstərilir ki, sentyabrın 20-dən
sonra 10 gün ərzində Krasnovodskda məhbəsdə
Stepan Şaumyana və Anastas Mikoyana quru yemək payı
verilmişdir. S.Şaumyan A.Mikoyan vasitəsilə Leninə xəbər
göndərərək ondan müttəfiqlərdən girov
götürülməsinə və onlarla dəyişdirilməsinə
göstəriş verməyi xahiş etmişdir.
Teleqramda, həmçinin
göstərilmişdir ki, S.Şaumyana oktyabrın 2-dək
gündəlik 1 manat 50 qəpik, ayın 2-dən sonra isə 2
manat, daha sonra 17 manat verilmişdir. Aşkarlanan digər
teleqramda isə bildirilir ki, Stepan Şaumyan Daşnaksütyun
partiyası Bakı komitəsinin üzvü olmuşdur. V.Lenin
tərəfindən Qafqazın fövqəladə komissarı
təyin edilməklə yanaşı, eyni zamanda, ona Şərqi
Anadoluda erməni dövləti yaradılması işi də
tapşırılmışdı.
Bütün bu faktlar
Tarix İnstitutunun yeni nəşr etdiyi "Azərbaycan
xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı"
kitabının 1-ci cildində əksini tapmışdır. Kitabda
100 səhifəlik müəllif məqalələri ilə
yanaşı, "26-lar"la bağlı arxiv sənədləri
də yer almışdır. Kitabın gələcəkdə
nəşr olunacaq 2-ci cildində ermənilərin azərbaycanlılara
qarşı törətdikləri soyqırımı, 3-cü
cilddə isə soyqırımla bağlı acı xatirələr
əks olunacaqdır.
Tarix İnstitutu tərəfindən "İrəvan xanlığı: Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi" kitabı da nəşr etdirilmişdir. Kitabda İrəvan şəhərinin tarixi abidələri, ermənilərin bu torpaqlara köçürülməsindən sonra dağıdılan məscid və qəbiristanlıqlar, hamamlar, eləcə də digər faktlar yer almışdır.
Kitabdan sitat gətirən Y.Mahmudov erməni zabiti Lazaryanın İrandakı erməniləri köçürən zaman dediyi sözləri diqqətə çatdırmışdır: "Tez olun, çar qoşunları buradan gedənə qədər ora köçmək lazımdır. Əgər geciksəniz, çox şey itirəcəksiniz. Az itki ilə bura köçəcəksiniz, müqabilində daimi vətən əldə edəcəksiniz". Tarix İnstitutunun direktoru vurğulamışdır ki, Lazaryan bu sözləri 1828-ci ildə demişdir.
Y.Mahmudov yaxın vaxtlarda bu kitabların təqdimatının keçirilməsinin planlaşdırıldığını qeyd etmiş, jurnalistlərin suallarını cavablandırmışdır.
AzərTAc
Azərbaycan.- 2010.-30
yanvar.- S. 5.