Qeyri – adi
təfəkkür tərzi
ilə seçilərdi
2011-ci il
aprelin 2-də dünya
şöhrətli alim
- Şamo Süleyman oğlu Rəhimovun anadan olmasının 80 ili tamam olur.
Şamo Rəhimov 1931-ci ildə Bakıda anadan olub. 1953-cü ildə
M.Lomonosov adına
Moskva Dövlət Universitetinin fizika fakültəsini bitirib. Həmin ildə SSRİ EA Yer Fizikası İnstitutunun seysmologiya ixtisası üzrə aspiranturasına
daxil olub. 1958-ci ildə sethi
dalğalar nəzəriyyəsi
problemlərinə həsr
olunmuş "Üç
yaxın stansiyalarda müşahidə edilən
Reley dalğalarının
yayılma sürətinin
dispersiyasının cksperimental
öyrənilməsi" mövzusunda
yazdığı elmi
əsərində səthi
dalğalar sürətlərinin
fazasının təyin
edilməsində əvvəlki
üsulların effektsiz
olduğunu sübut edib.
Doktor Şamo Rəhimov Reley və Lyava
səthi dalğaları
üzrə zəlzələnin
episentrinə istiqamətlərin
təyini üsulunu işləyib hazırlayıb. 1962-ci il-də Reley qrupu dalğalarının
yeni seriyasını aşkar edərək onların xüsusiyyətlərini
səciyyələndirib. Onun işləyib hazırladığı
üsullar Azərbaycanın
seysmik rayonlaşdırılması
üçün baza oldu. O, Azərbaycan üzrə seysmostatistik məlumatlar əsasında
yer qabığının
öyrənilməsinin yeni
üsulunu da işləyib hazırlamışdır.
Bu üsul 1961-1963-cü illərdə Azərbaycanda
baş vermiş on güclü dağıdıcı
zəlzələnin məlumatlarının
öyrənilməsi əsasında
həyata keçirilib
sübut olunmuşdur.
Eyni gücə malik yeni-yeni zəlzələlərin
tədqiqatlarını davam
etdirərək, bu üsulun, həmçinin
tektonik qırılmaların
aşkar olunmasına və onların yer qabığında aşkar edilməsinə imkan yaratdı. Doktor Şamo
Rəhimovun bir sıra işləri planetin quruluşunun
fundamental probleminin həllinə
yönəldilmişdir. Bunlar seysmologiyada "qlobal və lokal" dalğaların olması haqqında yeni təsəvvürlərin meydana
çıxmasını mümkün
etdi.
Alim az vaxtda müasir seysmologiyanın inkişafı üçün
çox iş görmüşdür. Şamo Rəhimovun
əsərləri orijinallığı,
Elmi fikrin dərinliyi, baxışların təzəliyi,
problemlərin müfəssəl
və dəqiq işıqlandırılması ilə seçilirdi.
Tədqiqatlarının nəticələri birmənalı olaraq beynəlxalq miqyasda qəbul edilmişdir.
Doktor Şamo Rəhimov qeyri-adi və geniş intellektə malik insan idi.
Yer quruluşunun
modeli 1924-cü ildə
görkəmli alman alimi Deno Quttenberq
tərəfindən verilsə
də, 1984-cü ildə
təhlil etdiyim 450 zəlzələnin nəticəsi,
ardınca on minlərlə
zəlzələnin öyrənilməsi
göstərdi ki, mantiya iki qatdan
deyil, üç qatdan ibarətdir.
O vaxtlar Yerin fizikası şöbəsinin sabiq müdiri Vasili Kuznetsova əldə etdiyim nəticələri
danışdım. Vasili
Petroviç dedi ki, İndoneziyada baş vermiş cəmi 6 zəlzələni
təhlil edərək
belə bir nəticəyə hələ
60-cı illərin əvvəllərində
Şamo Rəhimov gəlmişdi. Mənim heyrətləndiyimi görən
Vasili Petroviç dedi ki, Şamo
haradasa bu nəticəni dərc etdirib, bəlkə də ola
bilər ki, hansısa elmi hesabatda yazmışdır.
Elmi işi - zəlzələləri
öyrənmək məqsədilə
Ermənistanda yerləşən
seysmik stansiyaların məlumatlarını əldə
etməkdən ötrü
tez-tez oraya ezamiyyə olunan Şamo Rəhimov 1965-ci ildə deyirdi ki, ermənilərin hərəkətləri təhlükəli
xarakter alır. Onlar silahlanır,
əhalidən pul yığır, Dağlıq
Qarabağı zəbt
etməyə hazırlaşırlar.
Respublika
hökuməti bütün
tədbirləri görməlidir
ki, bunun qabağı alınsın.
Görkəmli seysmoloq, professor, ABŞ Prezidentinin
elm üzrə məsləhətçisi
Frank Press Şamo Rəhimovu
Amerikaya dəvət etmiş, lakin hakimiyyət ona xaricə getməyi icazə verməmişdi. Buna baxmayaraq
ABŞ-ın Seysmologiya
Cəmiyyəti Azərbaycan
Elmlər Akademiyasına,
Şamo Rəhimova öz aylıq bülletenini göndərirdi...
Bu həmin Frank Press idi ki, Şamo Rəhimov
onun və müəllimi M.Yuinqin səhvlərini, Yer quruluşunun öyrənilməsindəki
metodların əsaslarının
etibarsızlığını sübut etmişdi. Doktor Şamo
bu barədə öz üsulunu təklif etmiş və yeni əsaslı
düstur çıxarmışdı.
Bir qədər sonra isə Amerika alimlərindən
professor İ.Dorman, M.Evinq
və eləcə də Frank Press, M.Yuinq də Şamo Rəhimovun bu yeni kəşflərini təsdiq etdilər...
1976-cı ilin dekabr ayında
San-Fransiskoda (ABŞ) Seysmologiya
Cəmiyyətinin Qərb
bölməsinin iclasında
professor Frank Presslə rastlaşdım. Ondan soruşdum ki, Şamo Rəhimov 11 ildir ki, həyatda
yoxdur, xəbəriniz
var?. Bilirik - deyib
təəssüflə başını
yellətdi. Buna baxmayaraq
bülletenlərin Şamo
Rəhimovun ünvanına
göndərilməsi davam
edirdi...
Yeri gəlmişkən,
2002-ci il-də ABŞ-da
çap olunmuş
"Seysmologiya və mühəndisi seysmologiya"
məlumat kitabında
seysmoloqların XX əsrdə
əldə etdikləri
əsas nəticələrinə
həsr olunmuş fəsildə, təqdim etdiyim bioqrafik arayışda dərc edilmişdir. Orada da Şamo Rəhimovun nailiyyətləri
öz əksini tapıb.
Doktor Şamo
Rəhimov SSRİ Elmlər
Akademiyası Seysmologiya
Şurasının seysmik
müşahidələr vahid
şəbəkəsi komissiyasının,
Qafqazın dərinliyinin
seysmikasını öyrənən
komissiyanın, SSRİ Elmlər
Akademiyası Geologiya Şurasının, SSRİ Elmlər
Akademiyası Regional Şurasının
Qafqaz bölməsinin
inkişafı və öyrənilməsi komissiyasının
üzvü idi... Aradan çox illər ötməsinə
baxmayaraq, hələ də düşünürəm,
bəlkə də planetin yeni modelinin
quruluşunun yaranması
fikri onun 50 il əvvəl
söylədiyi ideyaların
təsdiqidir!
Planetin müxtəlif guşələrində
baş verən dağıdıcı zəlzələlər
həmişə bütün
dünyanı narahat edir. Həyatdan-vaxtsız köçən Şamo Rəhimov qısa, lakin mənalı ömrünü
bütünlüklə bu
mühüm sahəyə,
seysmologiyaya həsr etmişdi. Arzusu bu idi ki, insanlar baş
verə biləcək
zəlzələlərdən qabaqcadan xəbər tutsunlar, heç olmasa ölüm-itim olmasın.
İkram KƏRİMOV,
Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyası Rəyasət
Heyəti nəzdində
Seysmologiya Elmi
Mərkəzinin direktoru,
fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru, professor
Azərbaycan.- 2011.- 2 aprel.- S. 10.