"Avis" dünyasının olayları Yaxud "möcüzələr" və "gülməcələr"...

Məkanına sığmayan aeroport

Aviasiya həvəskarlarına ərməğan

Hazırda Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında fəaliyyət göstərən aerovağzal komleksinin yaşı o qədər də çox deyil. Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə tikilən və iştirakı ilə açılışı olan bu nəhəng kompleks 1999-cu il oktyabrın 1-də istifadəyə verilmişdir. O zaman beynəlxalq standartlara tam cavab verən, sərnişin dövriyyəsinin tələblərini bir neçə dəfə üstələyən bu kompleksin nə vaxtsa öz çevrəsinə sığmayacağına, başqa sözlə, qoyulan tələbləri ödəməkdə "acizlik" çəkəcəyinə inanmaq çətin idi. Lakin Azərbaycanın, o cümlədən "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sürətli inkişaf tempi bu məsələni reallığa çevirdi...

Novruz bayramı ərəfəsində (17 mart 2011-ci il) Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında daha bir yeni aerovağzal kompleksinin təməli qoyulmuşdur. Ümumi sahəsi 58 min kvadratmetr olacaq yeni kompleks ən son texnologiya və avadanlıqla təchiz ediləcəkdir. Yeni vağzal kompleksi istifadəyə verildikdən sonra Azərbaycanın bir nömrəli hava limanında illik sərnişin dövriyyəsi 3 milyon nəfərə çatacaqdır.

Yeni aerovağzal kompleksinin təməlqoyma mərasimində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev iştirak etmişdir.

Bir balaca boyu var...

Lakin dam dolusu toyu var... "Avislər" ailəsinin sonbeşiyi olan "X-43A" tipli uçan aparat dünyanın ən sürətli təyyarəsi sertifikatını almışdır. O, saatda 11230 kilometr məsafə qət edərək rekord nəticə əldə etmişdir. Bu, səs sürətindən 9,6 dəfə çoxdur. Müqayisə üçün deyək ki, ən sürətli qırıcı təyyarələr səs sürətini yalnız 2 dəfə üstələyə bilir.

Beynəlxalq Kosmik Agentliyin (NASA) məhsulu olan bu "karlik" (onun uzunluğu 3,6 metr, qanadlarının açımı isə 1,6 metrdir) uçuş sürətinə və bir sıra texnoloji keyfiyyətlərinə görə Ginnesin rekordlar kitabına yazılmağa layiq görülmüşdür.

Arzuolunmaz rekord

Bu "rekord" 1972-ci ildə Latın Amerikası səmasında baş verən təyyarə qəzası zamanı "qeydə alınmışdır". 10,2 kilometr yüksəklikdən tropik cəngəlliyə düşən (çırpılan) təyyarənin qırıntıları arasından tapılan yeganə salamat adam... stüardessa olmuşdur. Xilasetmə qrupu öz kreslosu ilə birlikdə sıx budaqlar arasında ilişib qalmış gənc qızı yerə endirib, sağ-salamat ailəsinə təhvil vermişdir.

Pişik "Boeinq"i xilas etdi

Uçuşun "şirin yerində" məlum olur ki, salonda ... siçan dolaşır. Bundan xəbər tutan uçuş heyəti dərhal qərar çıxarır: təyyarəni təcili surətdə yaxın aeroportların birinə endirməli! Qərar yerinə yetirilir. 200-dən artıq sərnişin təyyarədən evakuasiya olunur. Onlar bütün gecəni aeroportun gözləmə zalında mürgüləməli olurlar. Təyyarənin heyət üzvləri isə səhərəcən siçanla "əlbəyaxa döyüşə" girirlər. Ziyankar gəmiricini tutmaq üçün bir neçə kiloqram pendirdən və siçan tələlərindən istifadə edirlər. Lakin istədiklərinə nail ola bilmirlər. Çağırılmamış qonaq aviatorların kələyinə uymur...

Nəhayət, çıxış yolu tapılır. Sifarişlə bir pişik tapıb, təyyarənin salonuna buraxırlar. On adamın görə bilmədiyi işi bir pişik çox asanlıqla yerinə yetirir. Bir dəqiqənin ərzində fəndgir siçanı tutub rahat-hulqum edir. Yalnız bundan sonra səfər bərpa olunur. İndi hamı rahat uça bilər. Siçanla birlikdə uçmaq isə olduqca təhlükəlidir. Bu "gözəgörünməz" çevik ziyankar təyyarənin uçuş mexanizmində hər hansı kabeli gəmirib sıradan çıxarsa, nəticəsi bəlli olmayan qəza baş verər...

O ki qaldı xilaskar pişiyə, şübhəsiz ki, ona mükafat düşür. Amma ən maraqlısı odur ki, hazırda aviatorları belə bir sual düşündürür: aviauçuşların təhlükəsizliyi üçün heyət üzvlərinin cərgəsinə pişik əlavə edilsə necə olar?

Təhlükəli risk

Sərnişin təyyarələrinin qəzaya uğraması əksər hallarda normadan artıq yüklənmə nəticəsində baş verir. Aviatorlar bunu yaxşı bilirlər və təyyarəni yükləyərkən mövcud qaydaya əməl etməyə çalışırlar. Lakin elə fövqəladə hallar olur ki...

1991-ci ildə Efiopiya qaçqınlarını təhlükəli zonadan çıxaran "Boeinq-747" təyyarəsinin uçuş heyətinin üzvləri mülki aviasiya tarixində bənzəri olmayan riskə yol vermşlər. Onlar kritik vəziyyətlə üzləşərək, təyyarəni normadan iki dəfə artıq yükləməli olmuşlar. Salonlardakı kresloların arakəsmələrini götürərək təyyarəyə 1087 qaçqın sərnişin yerləşdirmişlər. Xoşbəxtlikdən həmin səfər qəzasız ötüşmüşdür...

Ən maraqlısı odur ki, həmin aviauçuş zamanı təyyarədə 3 körpə dünyaya gəlmişdir.

Nəhəng nəhəngə qarşı...

Bu şəkildə iki nəhəngin qeyri-adi "tutaşması" təsvir olunmuşdur. 190 ton ağırlığı olan "Boeinq CC-177" tipli hərbi nəqliyyat təyyarəsini yerindən tərpədib, 8,8 metr arxasınca dartan pəhləvan Kanada vətəndaşı Kevin Fast olmuşdur. 2009-cu ilin sentyabrında Ginnesin rekordlar kitabına düşən bu hadisəni indiyədək təzələyən yoxdur...

Bunlar həqiqi faktdır. Məlum olmayan isə odur ki, öz çəkisi dartdığı nəhəng maşının çəkisindən 1500 dəfə az olan insanın qüvvəsi neçə "at gücünə" malikdir?

Səma "yırtıcıları"

Bu gün səmanın mütləq hakimi ABŞ-ın istehsalı olan "F-22" qırıcı təyyarələri sayılır. Hərbi təyyarələrin beşinci nəslindən olan bu maşının adını "Raptor", yəni "Yırtıcı" qoyublar. "F-22" texniki imkanlarına və qiymətinə görrə dünyada hələlik birinci yeri tutur. 2010-cu ildə bu markadan olan 145 təyyarə istehsal olunmuşdur. 2011-ci ildə daha 187 "Yırtıcı" səmaya vəsiqə alacaqdır...

Səmada hakimiyyət uğrunda yarışda uduzmaq istəməyən ruslar da dinc dayanmırlar. Onlar sovet dönəmindən sonra ilk dəfə olaraq "beşinci nəslin" yeni nümunəsini sınaqdan keçirmişlər. Bu təyyarə "Ağ qu quşu" ("Belıy lebed") və "Ayı" ("Medved") seriyalarından olan qırıcıların xələfi olsa da, F-22 markalı "Yırtıcı"dan geri qalmır.

Rusiyanın hərbi-hava sənayesi yeni qırıcı təyyarənin kütləvi istehsalına hazırlıq görür...

Azərbaycanda... aviamöcüzə

Bir neçə il əvvəl desəydilər ki, Azərbaycanda qırıcı təyyarə, özü də pilotsuz təyyarə istehsal olunacaq, şübhəsiz ki, bunu "nağıl" adlandırardılar. Ancaq həmin "nağıl" bu gün reallığa çevrilmişdir...

Azərbaycan Müdafiə Sənayesi Nazirliyi "Şərq" İstehsalat Birliyinin yeni "AZAD Systems Co." müəssisəsində məsafədən idarə olunan müasir tipli pilotsuz təyyarələrin istehsalına başlanmışdır. "Orbit-2M" və "Aerostar" adlanan pilotsuz təyyarələr üçün hissələrin istehsalı və təyyarələrin yığılması bu zavodda icra olunur.

"Orbit-2M" təyyarəsi 4-6 kilometr hündürlükdə 5 saat fasiləsiz uça bilir. "Aerostar" isə 10 kilometr yüksəklikdə 12 saat fasiləsiz uçur.

Azərbaycanda "Diamond DA-42" adlı mikrosərnişin təyyarəsinin də istehsalı nəzərdə tutulmuşdur.

Topladı və təqdim etdi: Yusif KƏRİMOV,

əməkdar jurnalist

Azərbaycan.- 2011.- 10 aprel.- S. 7.