İstifadə edilməyən Günəş və külək enerjisi Azərbaycanın itirilən qiymətli sərvətidir

Yer kürəsində ümumi yanacaq ehtiyatı təxminən 400 milyard tondur. Bunun 280 milyard tonunu daş kömür, 50 milyard tonunu qaz, 37 milyard tonunu neft, 26 milyard tonunu torf təşkil edir. Hər il 17 milyard ton yanacaq işlədilir və işlədilən yanacağın miqdarı hər 20 ildə iki dəfə artır.

Dünyada elektrik enerjisinin 94 faizi ənənəvi enerji hesabına alınır. Amma ənənəvi enerji sonsuz deyil. Hazırda dünyada əsas enerji mənbəyi yanacaqdır, yəni neft, qaz və kömürdür. Neftə ildən-ildə artan tələbatı nəzərə alsaq, planetimizin neft ehtiyatı XXI əsrin sonunda bəşəriyyətin bu yanacaq növünə olan tələbatını təmin edə bilməyəcək.

Yer kürəsinin ənənəvi enerjidaşıyıcılarından sayılan neft ehtiyatının 0,6 faizi Azərbaycandadır. Şübhəsiz ki, Azərbaycanda da neft ehtiyatı tükənməz deyil. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, ölkəmizin 7 milyard barel neft ehtiyatı var və indiki emal tempi davam etsə, bu, yalnız 61 ilə bəs edəcək. Odur ki, gələcəkdə yarana biləcək çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün alimlər yeni enerji növünü tapmaq haqqında düşünürlər. Ona görə də qeyri-ənənəvi enerji ehtiyatlarından (Günəş və küləkdən) istifadə edilməsi aktuallaşır. Təsadüfi deyil ki, XXI əsri "Günəş və gülək enerjisi əsri" adlandırırlar.

Azərbaycanda qeyri-ənənəvi enerji növlərinin tətbiqi və inkişaf etdirilməsi çox sərfəli və perspektivlidir. Çünki ölkəmizdə Günəş və külək enerjisinin potensial imkanları olduqca böyükdür. Hesablamalara görə, Abşeronda orta hesabla ilin 270 günü saniyədə 6-7 metr sürətlə külək əsir, ölkə üzrə illik günəşli günlərin sayı isə 2500 saata bərabərdir. Lakin təəssüf ki, bu enerji növlərindən istifadə edilmir. Beləliklə, külli miqdarda alternativ enerji mənbəyi istifadəsiz qalır.

Azərbaycanda külək və Günəş enerjisi resursları AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən öyrənilir. İnstitutda Günəş və külək enerjisinin cəmindən avtonom, stabil, istənilən miqdarda tükənməyən elektrik stansiyasının işlək modeli hazırlanıb. Bu qurğuda Günəş və külək enerjisinin cəmindən sıxılmış hava alınır və yerin alt qatlarına, dərinliyinə (200-600 m) doldurulur. Həmin sıxılmış hava sonra turbinə verilir. Turbinlə elektrik generatoru əlaqəli olduğu üçün generatordan Günəş və küləyin enerjisindən asılı olmayaraq tükənməz, fasiləsiz və avtonom elektrik enerjisi alınır.

Günəş və Külək Elektrik Stansiyasının (GKES) müsbət cəhətlərindən bunları göstərmək olar: bu stansiyadan stabil, avtonom və tükənməyən elektrik enerjisinin alınması ekoloji və iqtisadi cəhətdən çox sərfəlidir; Günəş və küləkdən alınan enerjini yerin dərinliyində istənilən müddətə və miqdarda toplamaq olar; müasir dövrdə Yer kürəsindəki kömür, neft və qazla işləyən elektrik stansiyalarını bu qurğu ilə əvəz etmək mümkündür ki, bu da kömür, neft və qazın qorunması deməkdir; hava anbarı və elektrik stansiyası yerin altında olduğu üçün yer səthindən istifadə olunmur, təhlükəsizdir və onu hərbi yolla dağıtmaq mümkün deyil; stansiya ənənəvi yanacaq növlərindən istifadə etmir; stansiyaya heç bir yanacaq daşınmır, onun üçün heç bir yanacaq istehsal olunmur; Günəş və küləyin enerjisinin dəyişkən olmasına baxmayaraq, verdiyi elektrik enerjisi stabil və tükənməzdir, bu enerjini bir yerə istənilən müddətə toplamaq mümkündür.

Onu da qeyd edək ki, AMEA-nın Radiasiya Problemləri və Geologiya institutları bu işin pilot layihəsini hazırlayaraq müvafiq orqanlara veriblər. Amma indiyəcən həmin orqanlar tərəfindən konkret addım atılmayıb. Baxmayaraq ki, bu gün alternativ enerji mənbələrindən istifadə və bu istiqamətdə işlərin sürətləndirilməsi ən vacib məsələlərdən biridir. Çünki istifadə edilməyən Günəş və külək enerjisi Azərbaycanın itirilmiş qiymətli sərvətidir.

Şamil ŞAHBAZOV,

AMEA-nın Radiasiya Problemləri

İnstitutunun aparıcı elmi işçisi,

texniki elmlər namizədi

Azərbaycan.- 2011.- 4 avqust.- S. 5.