Düşünülmüş, sürətli və davamlı inkişaf

"Əgər biz vaxtilə regionların inkişafına böyük diqqət göstərməsəydik, çox güman ki, iqtisadiyyatımız bu gün birtərəfli iqtisadiyyat kimi özünü göstərə bilərdi. Bizim məqsədimiz isə ondan ibarətdir ki, iqtisadiyyatımız çoxşaxəli olsun. Xüsusilə qeyri-neft sektorunun inkişafına böyük diqqət göstərilir".

İlham ƏLİYEV

Regionların inkişafını yeni keyfiyyət mərhələsinə yüksəldən dövlət proqramları

Azad bazar münasibətləri şəraitində sürətli sosial-iqtisadi tərəqqisini uğurla davam etdirən Azərbaycan üçün əsas xarakterik xüsusiyyətlərdən biri ən müxtəlif sahələr üzrə yaşanan inkişafın konkret dövlət proqramı təminatının hazırlanması və böyük müvəffəqiyyətlə icrasıdır. Mövcud iqtisadi inkişafın mərkəz və regionlar üzrə proporsional qaydada paylanmasına xidmət edən məqsədyönlü siyasət tarix üçün o qədər böyük olmayan bir zaman kəsiyində Azərbaycanın simasını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirərək onu bütün bölgələrində dinamik tərəqqi yaşanan bir ölkəyə çevirib. Bu kontekstdə ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempinin daha mütəhərrik hala gəlməsi üçün qəbul olunan müvafiq dövlət proqramları və onlara əlavələr paytaxt və regionların tarazlı, davamlı inkişafını, onların potensialının bir-birinə kömək mexanizmi üzərində qurulmasını, qeyri-neft sektorunun daha da möhkəmlənməsini, iqtisadiyyatın neftdən asılılıq dərəcəsinin azaldılmasını, infrastrukturun yeniləşdirilməsini müvəffəqiyyətlə təmin edib. Sabit, sürətli inkişaf məntiqinə əsaslanan bu siyasət həm də ölkəmizdə makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılmasına, təbii və iqtisadi potensialdan, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsinə, əhalinin məşğulluğunun artırılması və ölkədə yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılmasına xidmət edir. İqtisadiyyatın diversifikasiyası ilə bağlı nəzərdə tutulmuş tədbirlərin sistemli və ardıcıl reallaşdırılması, həcmi ildən-ilə sürətlə artmaqda olan strateji valyuta ehtiyatları və onlardan səmərəli istifadə, sahibkarlara verilən dəstəyin gücləndirilməsi, əhalinin sosial rifahının davamlı olaraq yaxşılaşması üçün görülən tədbirlər və bu qəbildən olan digər hallar əldə olunmuş nailiyyətlərin miqyasını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir.

2003-cü ilin oktyabrında xalqın iradəsi əsasında müstəqil Azərbaycanın Prezidenti seçilən cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən iqtisadi siyasət strategiyasının müəyyənləşdirdiyi yeni əsas hədəflərdən biri ölkə regionlarının inkişafında keyfiyyət etibarilə yeni bir mərhələnin əsasının qoyulması ilə bağlı oldu. Bunu şərtləndirən əsas amillərdən biri regionların ümumi iqtisadi inkişafda payının az olması və tərəqqi potensiallarının adekvat şəkildə istifadə edilməməsi idi. Bu dövrdə həm də uğurlu neft strategiyasının həyata keçirilməsi nəticəsində ilbəil artan neft və qaz gəlirlərini qeyri-neft sektoruna yönəltməklə iqtisadiyyatın tarazlı inkişafına nail olmaq dövlətin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri kimi çıxış edirdi. Bu baxımdan regionların inkişafının sürətləndirilməsi dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca hədəflərindən birinə çevrilmişdi.

Regionların inkişafına xidmət edən yeni siyasət aşağıdakı konkret məqsədlərə xidmət etməli idi: regionlarda mövcud olan əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etmək, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirmək və aqrar sektorda islahatları dərinləşdirmək, əhalinin məşğulluğunu artırmaq, yoxsulluğun səviyyəsini azaltmaq, infrastrukturu yeniləşdirmək, əlverişli investisiya şəraiti, müasir tipli müəssisələr, yeni iş yerləri yaratmaq istiqamətində sistemli tədbirləri həyata keçirmək. Bütün bunların nəzərə alınması ilə iqtisadi inkişafda regionların xüsusi çəkisinin artırılmasına nail olmaq üçün müvafiq dövlət proqramlarının hazırlanmasına start verildi və 2004-cü il fevralın 11-də Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)" adlanan sənədin təsdiq olunması barədə fərman verdi.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə sözügedən dövlət proqramına əsasən, həyata keçirilməli tədbirlər üç səviyyədə müəyyən olunmuşdu: birincisi, makroiqtisadi sabitliyin və davamlı inkişafın təmin edilməsi tədbirləri; ikincisi, iqtisadi rayonlar səviyyəsində həyata keçiriləcək tədbirlər; üçüncüsü, hər bir rayonun spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun müəyyən edilmiş tədbirlər. Proqramda konkret rayonlar üzrə görüləcək tədbirlər, onların icrasına cavabdeh dövlət qurumları da müəyyən edilmişdi. Bunlar da, öz növbəsində, dövlət proqramının kifayət qədər əsaslandırılaraq tərtib olunduğunu və regionların inkişaf dinamikasını özündə tam əks etdirdiyini bariz şəkildə göstərirdi. İcra olunduğu müddət ərzində proqram Azərbaycan regionlarında möhtəşəm yeniliklərə gətirib çıxardı, qısa zaman ərzində bölgələrin simasını inanılmaz dərəcədə dəyişdi.

2004-2008-ci illərdə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı ilə yanaşı, Prezident İlham Əliyev bölgələrin inkişafı ilə bağlı ayrıca sərəncamlar da verib. Dövlət başçısı bu proqramın icra olunduğu müddət ərzində Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Dağlıq Şirvan, Lənkəran, Aran, Gəncə-Qazax və Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonlarına daxil olan şəhər və rayonların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə 17 sərəncam imzalayıb. Həmçinin "Bakı şəhərinin qəsəbələrinin 2006-2007-ci illər üzrə sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair Tədbirlər Proqramı" təsdiq olunub. Sonuncu Prezident İlham Əliyevin iqtisadi inkişafa kompleks şəkildə yanaşdığını, regionlarla yanaşı, mərkəzi bölgələrin də inkişaf tempinin qorunaraq irəliyə doğru getməsinə xüsusi diqqət yetirdiyini göstərirdi.

Regionların birinci mərhələ üzrə sosial-iqtisadi inkişafını nəzərdə tutan dövlət proqramının icrası və nəticələrinin təhlili göstərir ki, 2004-2008-ci illər ərzində ölkənin makroiqtisadi göstəricilərində regionların xüsusi çəkisi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldi. Həmçinin yerlərdə sahibkarlığın inkişafının daha da sürətləndirilməsi, yerli istehsal və emal müəssisələrinin fəaliyyətinin bərpası və genişləndirilməsi, iqtisadi və sosial-mədəni infrastruktur obyektlərinin yenidən qurulması, yoxsulluğun azaldılması, yeni iş yerlərinin açılması nəticəsində isə əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi istiqamətində böyük uğurlar əldə olundu. Hesablamalar göstərir ki, proqramın həyata keçirildiyi müddət ərzində ölkə üzrə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) real həcmi 2,6 dəfə artaraq 38 milyard manata çatdı. ÜDM-in adambaşına düşən nominal həcmi 5 dəfə artaraq 4440 manat təşkil etdi. Qeyri-neft sektoru 1,8 dəfə artdı və 2008-ci ilin yekunlarına görə ÜDM-də qeyri-dövlət sektorunun payı 84,5 faizə çatdı. Qeyri-neft sektoruna qoyulan investisiyanın həcmi 2004-2008-ci illər ərzində 6,2 dəfə artaraq ümumi investisiyaların strukturunda xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 26,8 faizdən 2008-ci ildə 69 faizə çatdırıldı. Dövlət proqramının icra olunduğu müddət ərzində regionlara investisiya yatırımına daim diqqət yetirildi və bölgələrə çox böyük miqdarda sərmayə qoyuldu. Statistik rəqəmlərə diqqət yetirməklə də bunun əyani sübutunu görmək mümkündür. Belə ki, dövlət investisiya xərclərində regionlardakı layihələrin həyata keçirilməsinə ayrılan vəsaitin məbləği 2004-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə 6 dəfə artaraq 3,9 milyard manat təşkil etdi. Bu isə ümumi investisiyaların 83 faizinə bərabər idi. Ümumiyyətlə, regionların sosial-iqtisadi inkişafi ilə bağlı I Dövlət Proqramının icra dövrü ərzində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə 6,8 milyard manat həcmində dövlət investisiyaları qoyulub. Dövlət proqramının icrası ilə bağlı regionlarda həyata keçirilən layihələrin maliyyələşdirilməsinə beynəlxalq maliyyə qurumlarından 2,2 milyard dollar məbləğində kredit cəlb edildi. Həmçinin özəl sektorun inkişafı üçün böyük həcmdə və əsas etibarilə güzəştli şərtlərlə kreditlər ayrıldı. Ölkə üzrə isə hesabat dövründə bütün maliyyə mənbələri hesabına əsas kapitala qoyulmuş investisiyanın həcmi 33,5 milyard manat təşkil etmişdi və bunun 53,2 faizi daxili, 46,8 faizi isə xarici investisiyalar olmuşdu. 2008-ci ildə istifadə edilmiş investisiyanın həcmi 2003-cü il səviyyəsini 3 dəfə üstələmiş, adambaşına düşən investisiyanın həcmi 2003-cü illə müqayisədə 605,8 manat çox olmuşdu. 2003-cü ildə ümumi investisiyaların həcmində daxili investisiyaların payı 24,8 faiz olduğu halda, 2008-ci ildə bu göstərici 78,6 faiz təşkil etmişdi.

Bu zaman ölkə sənayesində 2,5 dəfə, kənd təsərrüfatında isə 25,2 faiz artım oldu. İqtisadiyyatın sürətli inkişafı ilə yanaşı, əhalinin rifahını səciyyələndirən göstəricilərdə də yüksək artım dinamikası müşahidə edildi, 2003-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə əhalinin gəlirləri 4 dəfə artdı. 2003-cü ildə ölkə əhalisinin təxminən 45 faizi yoxsulluq şəraitində yaşayırdısa, 2008-ci ilin sonuna bu kateqoriyaya əhalinin yalnız 13,2 faizi aid olunurdu. Bütün bu uğurların əldə olunmasında isə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair I Dövlət Proqramının da rolu az olmadı.

Məşğulluq strategiyasının uğurlu icrasına yeni töhfələr

Regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı I Dövlət Proqramının ən mühüm nəticələrindən biri də bölgələrdə çoxlu sayda yeni iş yerinin açılmasına gətirib çıxarması oldu. Ümumiyyətlə, 2003-2008-ci illər ərzində Azərbaycanda bütün regionları əhatə etməklə 27 min 500 yeni müəssisə və 766 mindən çox yeni iş yeri açılıb. Bu müəssisələrin 40 faizi, iş yerlərinin isə 80 faizi məhz regionların payına düşüb, yeni yaradılmış müəssisələrin 88 faizdən çoxunu xüsusi mülkiyyətli müəssisələr təşkil edib. Açılan 766 min yeni iş yerinin isə 547,5 mini daimi olub.

Bununla yanaşı, ümumi iqtisadi inkişaf fonunda investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi, qeyri-neft sektorunun tərəqqisinin və yeni iş yerlərinin açılmasının sürətləndirilməsi məqsədilə fiziki şəxslərin gəlirlərindən tutulan vergilərin dərəcələrinin maksimum həddi 35 faizə, mənfəət vergisinin dərəcəsi və sosial sığorta ayırmaları 22 faiz səviyyəsinə endirildi. Vergilərin ümumi sayı 9-dək azaldıldı, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları torpaq vergisi istisna olmaqla, digər vergilərdən azad edildi. Ölkədə mövcud olan lisenziyalaşdırma sistemi köklü surətdə dəyişdirildi, lisenziyalaşdırılan fəaliyyət növlərinin sayı xeyli dərəcədə azaldıldı, lisenziyaların müddəti isə uzadıldı. Yeni lisenziyalaşdırma sisteminin tətbiqi azad rəqabətin inkişafına, istehsal olunan məhsulun, göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəlməsinə təkan verdi. Həmçinin ölkədə ixrac rüsumları ləğv edildi, idxalda rüsumların 15 faizlik maksimal həddi müəyyənləşdirildi. Bütün bunlar, təbii ki, regional inkişafa da təsirsiz ötüşmürdü.

Dövlət proqramının icrası dövründə sahibkarlığa dövlət dəstəyinin mühüm istiqamətlərindən biri də iş adamlarının güzəştli kreditlərlə təmin edilməsi mexanizmi oldu. Sahibkarlıq fəaliyyətinin dəstəklənməsi və bu sahəyə dövlət qayğısının artırılması məqsədilə 2004-2008-ci illər ərzində Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi nəzdində fəaliyyət göstərən Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına ölkə üzrə 6991 sahibkarlıq subyektinə 323,4 milyon manat kredit verildi. Müntəzəm olaraq təşkil edilmiş biznes forumları yerli və müxtəlif ölkələrdən olan iş adamlarını, eləcə də rəsmi dairələri bir araya gətirməklə sahibkarlar arasında maarifləndirmə işinin təşkilini və onların məlumat əldə etmə imkanlarının genişləndirilməsinə, ölkə regionlarının mövcud təbii və əmək resurslarından səmərəli istifadə edilməsi, habelə xarici investisiyaların cəlb edilməsi prosesinin dəstəklənməsinə müsbət təsir göstərirdi. Proqramın həyata keçirildiyi müddətdə sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafının daha da sürətləndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin fəaliyyətinin "bir pəncərə" prinsipi üzrə təşkilinin təmin edilməsi tədbirləri haqqında" 25 oktyabr 2007-ci il tarixli Sərəncamı verildi. Sərəncama əsasən ölkədə biznes mühitinin əlverişliyinin daha da artırılması və biznesə başlama prosedurlarının sadələşdirilməsi üçün zəruri tədbirlərin görülməsi məqsədilə "bir pəncərə" prinsipinin tətbiqi nəzərdə tutulurdu. Bu, regionlarda da sahibkarlığın daha sürətli inkişafına rəvac verdi.

Regionların inkişafına paralel olaraq ölkənin zəruri ərzaq məhsulları ilə təmin edilməsi məqsədilə aqrar bölmədə aparılan köklü islahatlar bu sahənin daha sürətlə inkişafına əlverişli zəmin yaradırdı. Bu zaman dövlət tərəfindən kənd təsərrüfatı istehsalçılarına və emal müəssisələrinə geniş texniki və maliyyə dəstəyi aqrar bölmənin inkişafında mühüm rol oynayırdı. "Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 23 yanvar tarixli Sərəncamına uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının istifadə etdikləri yanacağın, motor yağının və mineral gübrələrin dəyərinin orta hesabla 50 faizinin dövlət tərəfindən ödənilməsi kənd təsərrüfatı istehsalına güclü təkan verdi. 2003-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə taxıl istehsalı - 21,4 faiz, kartof - 40,1 faiz, tərəvəz - 17,4 faiz, bostan məhsulları - 14,3 faiz, meyvə və giləmeyvə - 24,6 faiz, üzüm - 78,1 faiz artdı. Bu müddət ərzində diri çəkidə ət istehsalı 30,6 faiz, süd istehsalı 18,3 faiz, yumurta istehsalı 47,9 faiz, yun istehsalı isə 22,3 faiz çoxaldı, kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu isə 25,2 faiz artdı. Ölkədə aparılan aqrar siyasətin tərkib hissəsi kimi lizinq münasibətlərinin inkişafı məqsədilə yaradılmış "Aqrolizinq" ASC müxtəlif bölgələrdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına sifarişlər əsasında müxtəlif aqrotexniki xidmət göstərirdi. Ümumiyyətlə, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına yanacaq, mühərrik yağları, buğda, toxum və gübrəyə görə subsidiyaların verilməsi, texnika, gübrə və toxum təchizatının yaxşılaşdırılması üçün dövlət büdcəsindən vəsaitin ayrılması və vergi güzəştlərinin tətbiqi nəticəsində isə hesabat dövrü ərzində məhsul istehsalının nominal dəyəri 2,4 dəfə artdı.

Bundan başqa, elektrik enerjisi ilə təminatın yaxşılaşdırılması üçün 7-si regionlarda olmaqla, 9 müxtəlif tipli elektrik stansiyası ölkə vətəndaşlarının enerji təminatının yaxşılaşdırılmasında müstəsna rol oynadı. Astara, Şəki, Xaçmaz rayonlarında modul tipli elektrik stansiyalarının, Naxçıvan Muxtar Respublikasında 3 elektrik stansiyasının, Sumqayıt şəhərində yeni istilik-elektrik stansiyasının tikintisi başa çatdırılaraq istifadəyə verildi. Təbii qazla təchizatın yaxşılaşdırılması sahəsində görülmüş işlərin nəticəsi olaraq 13 illik fasilədən sonra Naxçıvan Muxtar Respublikasına təbii qazın verilməsi bərpa olundu, Lerik, Yardımlı rayonları və Füzuli rayonunun Horadiz şəhəri ilk dəfə, habelə Ağcabədi, Beyləqan rayonları, Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsi və digər rayonlar təbii qazla təmin edildi.

2004-2008-ci illərdə regionlarda istilik sisteminin yenidən qurulması ilə əlaqədar 75 yeni qazanxana tikildi və 72 qazanxana əsaslı təmir olundu. Mərkəzləşmiş qaydada istiliklə təmin edilməsi nəzərdə tutulan obyektlərin istilik təminatını yaxşılaşdırmaq məqsədilə Bakı şəhərində onlarla qazanxana tikilib istifadəyə verildi, əhalinin qaz təchizatını yaxşılaşdırmaq üçün Sabunçu, Binəqədi, Suraxanı, Səbail, Qaradağ, Nizami, Xətai, Xəzər rayonlarının qəsəbələrində yeni qaz xətləri çəkildi, mövcud qaz kəmərlərində əsaslı təmir və yenidənqurma işləri aparıldı. Proqramın icra olunduğu dövrdə regionlarda 1600 kilometrədək yeni qaz xətləri çəkilərək, ölkədə qazlaşdırmanın səviyyəsi 85 faizə çatdırıldı.

Su və kanalizasiya sistemlərinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə dövlət investisiya xərcləri hesabına, eyni zamanda beynəlxalq maliyyə təşkilatlarını cəlb etməklə müvafiq layihələr, o cümlədən Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin tikintisi, Gəncə, Şəki, Ağdaş və Göyçay şəhərlərinin, habelə ölkədəki kiçik şəhərlərin su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması ilə bağlı işlər davam etdirildi. 720 kilometr yeni su, 210 kilometr kanalizasiya xətləri çəkildi, 23 su anbarı tikildi, 214 artezian quyusu qazıldı. Regionlarda rabitə infrastrukturunun yaxşılaşdırılması məqsədi ilə 632 avtomat-telefon stansiyası, 610 yeni poçt binası istifadəyə verildi.

Ölkənin dinamik sosial-iqtisadi tərəqqisi zəruri infrastrukturun, o cümlədən etibarlı nəqliyyat sisteminin inkişaf etdirilməsini labüd edirdi. Nəqliyyat sisteminin inkişaf etdirilməsində başlıca vəzifə əhalinin nəqliyyat xidmətlərinə artan tələbini ödəməklə həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi və dayanıqlı iqtisadi artıma xidmət etmək üçün əlverişli nəqliyyat siyasətinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. Nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi məqsədilə regionlarda 1000 kilometrdən çox magistral yollar çəkildi və ya əsaslı təmir edildi, 600 kilometr respublika əhəmiyyətli və 2700 kilometr yerli əhəmiyyətli yollarda təmir işləri aparıldı, 69 yeni körpü tikildi, 34 körpü təmir olundu. Bakı şəhərində nəqliyyat sisteminin təkmilləşdirilməsi və sərnişindaşıma xidmətinin keyfiyyətinin daha da yüksəldilməsi məqsədilə ölkəyə iri və orta tutumlu avtobuslar gətirilərək istismara buraxıldı. Həmçinin Bakıda bir sıra yol qovşağı və piyada keçidi istifadəyə verildi. Sözügedən proqramın icra olunduğu müddət ərzində Naxçıvan, Gəncə, Lənkəran və Zaqatala şəhərlərində müasir standartlara uyğun yeni hava limanları tikilərək istifadəyə verildi, Lənkəranda yeni dəniz limanının tikinitisi sahəsində isə işlərin xeyli hissəsi başa çatdırıldı.

Əhalinin sosial təminatı və social infrastruktur daha da yaxşılaşır

Dövlət proqramı çərçivəsində sosial təminat sahəsində əlillərin və şəhid ailələrinin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması və əlillər üçün bərpa mərkəzlərinin yaradılması ilə bağlı zəruri tədbirlər də həyata keçirildi. Belə ki, bu müddət ərzində regionlarda əlillər və şəhid ailələri üçün 33 yaşayış binası, əlillər üçün 7 bərpa mərkəzi inşa edildi. Proqramın icra olunduğu müddət ərzində təhsil ocaqlarının tikintisinə, onların maddi-texniki bazasının müasir tələblərə uyğun qurulmasına xüsusi diqqət yetirildi. Dövlət proqramının qəbulundan sonra ötən beş il ərzində 1600 yeni təhsil müəssisəsi və ayrı-ayrı təhsil müəssisələri üçün əlavə korpuslar tikilib istifadəyə verildi. Bu fonda konkret olaraq regionlarda 636 yeni məktəb tikildi, 192 məktəb əsaslı təmir olundu, ayrı-ayrı məktəblərdə 243 yeni sinif otağı tikilib istifadəyə verildi. Bu işdə Heydər Əliyev Fondu da özünəməxsus rol oynayırdı. Yalnız Heydər Əliyev Fondunun "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" proqramı çərçivəsində 238 məktəb binası tikilmiş, 39 təhsil müəssisəsi, o cümlədən 28 internat məktəbi əsaslı təmir olunmuş, 8 uşaq bağçası bərpa edilmiş, müasir avadanlıqlarla təmin olunmuşdu. Azərbaycan Respublikasında əhalinin sağlamlığının qorunması, tibbi xidmətin keyfiyyətinin daha da yaxşılaşdırılması həyata keçirilən sosial-iqtisadi siyasətin başlıca istiqamətlərindən olaraq daim dövlətin diqqət mərkəzindədir. Regionların inkişafını nəzərdə tutan dövlət proqramının icrası zamanı iqtisadiyyatın yüksək inkişafı səhiyyə sahəsinə də öz təsirini göstərir və bu sahədə aparılan islahatlar nəticəsində əhalinin sağlamlığının qorunması istiqamətində bir sıra mühüm işlər görülürdü. Məsələn, bu müddətdə tibb müəssisələrinin maddi-texniki bazası əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıldı. Ölkədə onlarla xəstəxana, poliklinika və diaqnostika mərkəzi tikilərək əhalinin istifadəsinə verildi, bu zaman səhiyyə müəssisələrinin müasir tibbi ləvazimat və avadanlıqlarla təchiz edilməsinə də xüsusi diqqət yetirilirdi. Beləliklə, Lənkəran, Qazax, Zaqatala, Bərdə, Qəbələ rayonlarında, Gəncə, Naxçıvan və Şirvan şəhərlərində yeni müasir müalicə-diaqnostika mərkəzləri fəaliyyətə başladı, Sumqayıtda "Real-Med" Diaqnostika Sağlamlıq Mərkəzi, Xaçmazda "N-KAY MKlinik" özəl klinikası, Sabirabadda "Muğan" klinikası, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Culfa rayonunda Mərkəzi xəstəxana, Babək rayonunda "Duzdağ" Fizioterapeya Mərkəzi və digər səhiyyə obyektləri tikilib istifadəyə verildi. Bakının Xocasən, Əhmədli və Bülbülə qəsəbələrində poliklinikalar, Buzovnada Vərəm Əleyhinə Dispanser üçün 125 çarpayılıq yeni korpus inşa edildi. 2008-ci ildən Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin tabeliyində olan bütün müalicə-profilaktika müəssisələrində pullu xidmət ləğv edildi ki, bu da insanların sağlamlığının qorunması sahəsində çox mühüm və əhəmiyyətli addım sayılır. Ümumiyyətlə, regionlarda səhiyyə xidmətinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və idmanın inkişafı məqsədi ilə sözügedən müddətdə dövlət proqramının həyata keçirildyi dövrdə 16 yeni xəstəxana, 42 ambulatoriya-poliklinika, 42 özəl tibb müəssisəsi, 8 diaqnostika mərkəzi, 19 feldşer məntəqəsi tikilib istifadəyə verilib, digərlərinin tikintisi davam etdirilib. İdman potensialının güclənməsi də diqqət mərkəzində olub. Çünki həyata keçirilən gənclər siyasətinin əsas istiqamətləri sırasında gənclərin sağlamlığının qorunması və fiziki inkişafı aktual istiqamətlərdən biri kimi müəyyənləşdirilib. 2004-2008-ci illərdə ölkənin regionlarında 18 müasir olimpiya kompleksi tikilib istifadəyə verilib, 15 belə kompleksin tikintisi isə davam etdirilib.

Proqramın icra olunduğu dövrdə ən sevindirici hallardan biri də qaçqın və məcburi köçkünlər üçün nəzərdə tutulan çadır şəhərciklərinin birdəfəlik ləğvi prosesinin başa çatdırılması oldu. 2007-ci ilin dekabr ayında sonuncu çadır şəhərciyi, ümumiyyətlə isə 12 çadır şəhərciyi ləğv edildi. Bütün bunlar dövlət proqramının icrasından qaçqın və məcburi köçkünlərin maksimal dərəcədə faydalandığını göstərmiş oldu. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, daim dövlət qayğısının göstərildiyi qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün qeyd olunan proqramın icrası zamanı Dövlət Neft Fondundan 464 milyon manatdan çox vəsait xərclənməklə 54 yeni qəsəbə salındı, 15 mindən çox ev tikildi.

Ümumilikdə isə qeyd olunan dövlət proqramında müxtəlif sahələri əhatə edən 714 tədbir icra olundu ki, bunun da 46-sı makroiqtisadi sabitliyin və davamlı inkişafın təmin edilməsi, 668-i isə 9 iqtisadi rayon və inzibati rayonlar üzrə tədbirlər olub. İqtisadi və inzibati rayonlar üzrə tədbirlərin 159-u Aran, 98-i Şəki-Zaqatala, 90-ı Gəncə-Qazax, 82-si Lənkəran, 81-i Quba-Xaçmaz, 57-si Naxçıvan, 42-si Dağlıq Şirvan, 36-sı Abşeron və 23-ü Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonlarının payına düşüb. Bu dövrdə aparılan islahatlar isə nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib və 2008-ci ildə Dünya Bankı Azərbaycanı ən islahatçı ölkə elan edib. Beləliklə, sözügedən dövlət proqramı qarşıda qoyulan əsas məqsədə, yəni iqtisadi inkişafın regional baxımdan tarazlığının təmin edilməsi, rayonlarda vətəndaşların sosial rifahı və həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi, ölkə iqtisadiyyatının, xüsusilə qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafına yönəlmiş tədbirlərin ardıcıl və əlaqəli şəkildə həyata keçirilməsinə nail olub.

Qeyd olunan proqram və sərəncamların icrasını daim nəzarətdə saxlayan Prezident İlham Əliyev görülən işlər, onların nəticələri ilə yerində tanış olmaq üçün hesabat dövrü ərzində regionların bütün rayonlarını əhatə etməklə 127 səfər edib, o cümlədən 6 dəfə Naxçıvan Muxtar Respublikasında olub, yerlərdə görülən işlərlə bağlı tapşırıq və tövsiyələrini verib, ölkəmizin inkişafı üçün mühüm əhəmiyyəti olan 500-dək müəssisə və obyektin təməlqoyma və açılış mərasimlərində şəxsən iştirak edib.

2004-cü ildə regionların inkişafına dair tərtib olunan dövlət proqramı icra olunduğu müddət ərzində daim təkmilləşdirilib və bu səbəbdən proqram daha böyük həcmdə icra olunub. Belə ki, 2004-cü ildə proqram qəbul olunanda ona daxil edilməyən bəzi məsələlərin həlli istiqamətində də ciddi uğurlar əldə olunub və beləliklə, proqramda nəzərdə tutulduğundan daha çox iş görülüb.

Bütün bunlar ümumilikdə sözügedən dövlət proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin icrasının Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafında nə dərəcədə zəruri olduğunu göstərməklə yanaşı, bir sıra vacib nəticələrin əldə olunmasında da müstəsna rol oynadığını deməyə əsas verir. Həmin nəticələri isə aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: neft sektoru ilə bərabər qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafı təmin edilib; regionların iqtisadi potensialının səmərəli istifadəsinə nail olunub; yerlərdə sahibkarlığın inkişafının daha da sürətləndirilməsi həyata keçirilib; yerli istehsal və emal müəssisələrinin, iqtisadi və sosial-mədəni infrastruktur obyektlərinin fəaliyyətinin bərpası və inkişafı reallaşdırılıb; regionlarda yoxsulluğun azaldılması, yeni iş yerlərinin açılması və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi kimi mühüm iqtisadi uğurlara imza atılıb.

Prezident İlham Əliyev regionların sosial-iqtisadi inkişafı I Dövlət Proqramının nəticələrini qiymətləndirərkən qeyd edib: "Bütövlükdə deyə bilərəm ki, 2004-2008-ci illəri əhatə edən proqram artıqlaması ilə icra edildi, proqramın icrası nəticəsində ölkəmizin inkişafı və iqtisadiyyatımızın şaxələndirilməsi işində böyük və uğurlu addımlar atıldı". Bununla da "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)" və "Bakı şəhərinin qəsəbələrinin 2006-2007-ci illər üzrə sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair Tədbirlər Proqramı" Azərbaycanın ümumi sosial-iqtisadi tərəqqisində əhəmiyyətli rol oynayıb.

Yeni dövlət proqramı regionların inkişafını daha da intensivləşdirir

Regionların inkişafına dair uğurla icra edilən I Dövlət Proqramı Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində inkişafın yeni əsaslarını yaratdı, tərəqqi prosesini növbəti uğurlu mərhələyə keçirdi. Eləcə də regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı qəbul edilmiş digər sənədlərdə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin uğurlu icrası ölkənin sosial-iqtisadi inkişafını daha yüksək səviyyəyə qaldırdı. Qarşıda duran əsas vəzifə bu inkişafı davam etdirərək onu daha dinamik hala gətirmək idi. Çünki dövlətin qarşısında regionların mövcud potensialından daha səmərəli istifadə etməklə yerlərdə sənaye sahələrinin və kənd təsərrüfatının inkişafını sürətləndirmək, bu işdə sahibkarlara dəstək olmaq, əhalinin yaşayış səviyyəsini yaxşılaşdırmaqla yoxsulluq probleminin həllinə nail olmaq və ölkəni iqtisadi cəhətdən hərtərəfli inkişaf etdirmək kimi mühüm vəzifələr dururdu. Göstərilən hədəflərə çatmaq üçün makroiqtisadi sabitliyin qorunması, dinamik inkişafın davam etdirilməsi, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsi, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin gücləndirilməsi, ixracyönümlü məhsul istehsalının artırılması da zəruri şərt kimi çıxış edirdi.

Bununla əlaqədar olaraq Prezident İlham Əliyev 14 aprel 2009-cu il tarixli Fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nı təsdiq etdi. Yeni proqramın hazırlanmasını şərtləndirən əsas məqsəd ökədə iqtisadiyyatın diversifikasiyasına və onun dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyasına, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin davamlı olaraq yüksəldilməsinə nail olmaq idi.

"Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının (2004-2008-ci illər)", "Bakı şəhərinin qəsəbələrinin 2006-2007-ci illər üzrə sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair Tədbirlər Proqramı"nın uğurlu icrası sayəsində isə artıq ölkədə qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafı, yeni müəssisələrin və iş yerlərinin yaradılması, regionlarda, eləcə də ölkə paytaxtında kommunal xidmət və sosial infrastruktur təminatının həcminin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi, sahibkarlıq mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması, yoxsulluğun azaldılması sahəsində əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə olunmuşdu. "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" isə həm də icrası başa çatmış əvvəlki iki proqram çərçivəsində başlanmış işlərin davam etdirilməsini özündə ehtiva edirdi.

(ardı var)

Azərbaycan.- 2011.- 25 avqust.- S.2.