Nəsir İmanquliyevin jurnalistika dərsləri

"Jurnalistika elə nadir peşələrdən biridir ki, orada peşəkar mükəmməlliyin son həddi yoxdur". Mətbuatımızın müdrik ağsaqqalı, tanınmış ictimai-siyasi xadim və publisist, əməkdar jurnalist, əməkdar mədəniyyət işçisi Nəsir İmanquliyevin dilindən eşitdiyimiz bu kəlam müəllimimizin bizə qoyub getdiyi çoxsaylı mənəvi yadigardan yalnız biridir.

Bu gün professor Nəsir İmanquliyevin anadan olmasından 100 il ötür. Yubileyin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamda qeyd olunur ki, müasir Azərbaycan jurnalistikasının təşəkkülündə xüsusi yeri olan Nəsir İmanquliyev mətbuatımızın inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir. O, cəmiyyət həyatının ən müxtəlif sahələrini əks etdirən sanballı yazıları ilə mətbuat tariximizə layiqli töhfələr vermişdir. Onun jurnalistika sahəsində zəngin pedaqoji fəaliyyəti Azərbaycan jurnalistlərinin böyük bir nəslinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.

Nəsir İmanquliyev 87 illik ömür yolunun 70 ilini kütləvi informasiya vasitələri quruculuğu işinə həsr etmişdir. Ötən əsrin 30-cu illərində "Kommunist", "Gənc işçi", "Yeni yol" qəzetlərində ədəbi işçi, Böyük Vətən müharibəsi illərində Krım cəbhəsində ordu qəzetinin ("Döyüşən Krım") Azərbaycan redaksiyasında məsul katib və hərbi hissədə tərcüməçi, yenidən "Kommunist" qəzeti, Bakı Şəhər Partiya Komitəsində şöbə müdiri, Azərbaycan KP MK-da şöbə müdirinin müavini, Mədəniyyət Nazirliyi Baş Radioməlumat İdarəsinin rəisi, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsi sədrinin birinci müavini və nəhayət, 30 il "Bakı" və "Baku" axşam qəzetlərinin əvəzsiz redaktoru...

1947-ci ildə ömür yolu yeni bir işıqlı ünvana qovuşmuşdur. Nəsir İmanquliyev həmin ildən eyni zamanda Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika şöbəsi, sonralar fakültəsinin müəllimi - professoru olmuşdur.

Nəsir İmanquliyev jurnalistikada məktəb hesab oluna biləcək yaradıcılıq ənənələri qoyub getmişdir. Ən əvvəl o, öz simasında müasir Azərbaycan jurnalistikasına redaktor - şəxsiyyət timsalı gətirmişdir. Bu anlamın dayaq nöqtələri ilk növbədə yüksək peşəkarlıqla ziyalılığın sintezindən qaynaqlanırdı.

Jurnalistika aləmində tez-tez belə bir məsəl işlədilir: "hər bir qəzet öz redaktoruna oxşayır". Bu mənada "Bakı" və "Baku" qəzetləri öz redaktorlarına bənzəyirdi: müdrik, cəsarətli, xarakteri bütöv, təəssübkeş, xeyirxah. Nəsir müəllim çağdaş Azərbaycan mətbuatında bütün parametrləri ilə bir redaktorluq institutu yaratmışdı. Hər iki axşam nəşri qəzetçilik mədəniyyəti nümunəsi idi. Bu mədəniyyət onun yüksək redaktorluq məharətindən irəli gəlirdi.

Nəsir müəllim kabinet redaktoru deyildi. Çap prosesinə hazırlıq ərəfəsində bir qayda olaraq onu nəşriyyatın sexlərində görmək adi hal idi. Redaksiyanın şöbələri ilə tez-tez təmasda olmaq, növbəti nömrələrə material hazırlığı prosesini izləmək onun gündəlik iş rejiminin tərkib hissəsi sayılırdı.

Redaktə səriştəsi və bu zaman müəllif fikrinə, üslubuna hörmət kimi ənənəvi prinsipləri qoruyub saxlaması, yetirmələrinə də tövsiyə etməsi redaktor kimi yaradıcılığının səciyyəvi cizgilərindən idi. O dövrün digər mətbu orqanları ilə müqayisədə "Bakı" və "Baku" qəzetlərinin səhifələrində sərbəst düşüncə, demokratizm meyilləri açıq-aydın sezilirdi. Nəsir müəllim peşəkarlarla işləməkdən həzz alırdı və onların əksəriyyəti öz yetirmələri idi. Redaksiya kollektivinin hər bir üzvü fərdi yaradıcılıq keyfiyyətləri ilə bir-birlərindən seçilsələr də, onların hamısını birləşdirən yüksək məqamlar var idi: bu adamlar öz şəhərlərinin vətənpərvəri idilər, onun həyatı ilə nəfəs alırdılar. Bu impulsu qəzetin redaktorundan alırdılar.

Ayrı-ayrı vaxtlarda Nəsir müəllimin rəhbərliyi altında işləmiş jurnalistlər söhbət düşəndə məmnunluqla bildirirlər ki, o, heç vaxt işçilərini kiminsə ayağına verməz, hansısa vəzifəli şəxs özü haqqında qəzetdə çıxan tənqidi yazıya iradını, narazılığını bildirəndə Nəsir müəllim birmənalı şəkildə əməkdaşının tərəfini saxlayardı.

Nəsir müəllimin redaktorluq məktəbinin başqa bir səciyyəvi cəhəti onun geniş oxucu potensialına arxalanaraq redaksiya ətrafında güclü müxbir şəbəkəsi yarada bilməsi idi. Bu şəbəkədə elitar ziyalı təbəqəsindən tutmuş adi fəhləyədək müxtəlif zümrələrin nümayəndələri təmsil olunurdular. Bakı sakinləri axşam qəzetlərini maraqla oxuduqları kimi, onun səhifələrində özlərini müəllif qismində görməyi də şərəf sayırdılar.

Nəsir İmanquliyevin müasir Azərbaycan jurnalistikasında ən böyük və danılmaz xidmətlərindən biri qəzetdə informasiya xidmətinin yüksək statusunun bərpası yolundakı yaradıcılıq əzmkarlığı ilə bağlıdır. O, peşəkar duyumlu informasiya bilicisi idi. Qəzetdə informasiya yaradıcılığını ən vacib və gərəkli sahə hesab edən Nəsir müəllim xüsusən "Bakı" və "Baku" qəzetlərinə rəhbərlik etdiyi illərdə bir daha təsdiq etdi ki, istənilən qəzetin simasını, nüfuzunu, oxucu auditoriyasını onun düşünülmüş və peşəkarlığa söykənən informasiya siyasəti müəyyənləşdirir. Nəsir İmanquliyev bu sahədə öz məktəbini yaratmışdı.

Yaxşı təşkil olunmuş informasiyanı həm də dövlətlə xalq arasında əlaqənin təsirli vasitələrindən biri kimi qiymətləndirən Nəsir müəllim belə informasiyaları quruculuq proseslərinə şüurlu münasibətin vacib şərtlərindən biri hesab edirdi. İndi günümüzün reallığına çevrilən bu nəzəri konsepsiyanı Nəsir müəllim hələ o zamanlar praktik fəaliyyətlə gerçəkləşdirirdi. İnformasiyanın bolluğu hər iki axşam qəzetinə xüsusi bir özəllik gətirirdi. Bu bolluq həm də imzaların bolluğu ilə qaynayıb qovuşur, "Bakı" və "Baku"nun səhifələrinə həyatın nəfəsini gətirirdi. Nəsir müəllim qəzet səhifələrində daha çox redaksiya əməkdaşlarının axtarıb tapdıqları informasiyalara üstünlük verirdi. Bununla o, xəbər təqdimatında başlıca meyar hesab edilən operativliyi, dəqiqliyi, qərəzsizliyi təmin etmiş olurdu.

Mətbuatda operativliyə xüsusi önəm verərdi. Qəzetçi üçün çox vacib hesab olunan bu keyfiyyət onda yaradıcılığının çox erkən çağlarında formalaşmışdı. "Yeni yol" qəzetinin jurnalistlik fəaliyyətində xüsusi rol oynadığını xatırladan Nəsir İmanquliyev göstərir ki, Qulam Məmmədli qəzetə redaktor gələndən sonra mədəniyyət şöbəsinə rəhbərlik mənə tapşırıldı. Üzeyir Hacıbəylinin "Koroğlu" operası tamaşaya hazırlanırdı. Daim onun məşqlərində olurduq. İlk tamaşanın vaxtı gəlib çatdı. Qulam Məmmədlinin tapşırığı ilə Opera Teatrında səyyar redaksiya yaradıldı. Tamaşadan əvvəl görkəmli sənət adamlarından, müxtəlif peşə sahiblərindən öyrəndiyimiz rəyləri xüsusi vərəqlərdə çap edib, fasilələrdə camaata paylayırdıq. Çox maraq doğurmuşdu bu təşəbbüs. Ü.Hacıbəyli özü isə bu yeniliyi belə qiymətləndirmişdi: "Koroğlu" operasının anşlaqla keçməsində "Yeni yol" qəzetinin çox böyük xidməti olmuşdur. Görkəmli publisist Qulam Məmmədlinin, Nəsir İmanquliyevin zəhmətini isə heç nə ilə müqayisə etmək olmaz. "Yeni yol" qəzetinin xüsusi bülletenlərini hazırlayan Nəsir İmanquliyev o günlərdə çox böyük çətinliklərə qatlaşdı. Tamaşaçıları səfərbər etdi...."

Nəsir müəllimi özləri üçün ilk gündən kəşf edən tələbə-jurnalistlər bildirirdilər ki, onun dərsinə bizim marağımız digər müəllimlərlə müqayisədə bir az fərqli idi. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, tələbələr auditoriyada canlı redaktor, populyar bir qəzetə rəhbərlik edən şəxsiyyət görürdülər. İkincisi, o, jurnalist işi ilə bağlı elə maraqlı situasiyalardan danışır, yaradıcılıq məsləhətləri verirdi ki, biz yavaş-yavaş özümüzü jurnalistikanın sehrli aləmində hiss edirdik.

Nəsir müəllim yaxşı başa düşürdü ki, auditoriyalarda oxunan mühazirələr, söylənilən nəzəri mülahizələr o zaman yaradıcı potensiala çevrilə bilər ki, güclü təcrübi vərdişlərlə tamamlansın, sınaq bazasına malik olsun. Əvvəllər şöbə, sonralar fakültə qismində fəaliyyət göstərən jurnalistika fakültəsində ötən əsrin 50-60-cı illərində belə imkan yox idi. Professor Nəsir İmanquliyevin ali jurnalistika təhsili sahəsində ən dəyərli xidmətlərindən biri bu oldu ki, "Bakı" və "Baku" qəzetlərini heç bir rəsmiyyətçiliyə varmadan tələbə jurnalistlərin yaradıcılıq laboratoriyasına çevirdi. Redaksiyanın ayrı-ayrı şöbələrində, hətta bəzən redaktorun iş otağında on illərlə bu yaradıcılıq missiyası həyata keçirildi. Nəsir müəllimin şinelindən çıxan bir neçə peşəkar jurnalist nəslinin nümayəndələri "Bakı" və "Baku" qəzetlərini özlərinin sənət ocağı kimi xatırlayaraq qürurla bildirirdilər ki, o, bizə sadə, mənalı, gözəl yazmağı öyrətdi, sənəti, insanları sevmək vərdişlərini aşıladı, əlimizdən tutub jurnalistikanın həmişə hamar olmayan yollarında addımlarımızı səmtləndirdi.

Nəsir İmanquliyevin yaradıcılıq laboratoriyası ənənələri bu gün də davam etdirilir. Fakültədə tələbə nəşri sayılan "Jurnalist" tədris qəzeti əhatə dairəsini daha da genişləndirmiş, respublika miqyaslı tələbə qəzetinə çevrilmişdir. Bu missiyanı ölkənin iki tanınmış qəzeti - "525-ci qəzet" və "Şərq" qəzetləri öz boyunlarına götürmüşlər. Nəsir müəllimin arzu etdiyi qəzetçilik ənənələrinə sadiq qalan hər iki nəşr ayrı-ayrılıqda ayda bir dəfə öz gündəlik buraxılışlarına dörd səhifəlik "Jurnalist" tədris qəzetini də əlavə edirlər. Tələbə imzası 7000 nüsxə tirajla ölkə ərazisində yayılır. Başqa bir nümunə. Nəsir İmanquliyevin 51 il müəllimi, dosenti və professoru olduğu jurnalistikanın nəzəriyyəsi və təcrübəsi kafedrasının "Azərbaycan" Nəşriyyatında filialı yaradılmışdır. Qəzet və nəşriyyat işinə dair praktik məşğələlərin böyük bir qismi məhz nəşriyyatda, onun nəzdində olan aparıcı qəzet redaksiyalarında keçirilir. Və bu gün tələbə jurnalistlərin böyük həvəslə çap etdikləri, tələbə nəşri çərçivəsindən çıxaraq respublika miqyasında 3 dildə - Azərbaycan, ingilis və rus dillərində yayımlanan "Student tayms" qəzetini də qloballaşan dünyamızda Nəsir müəllimin gerçəkləşən arzularından biri hesab etmək olar.

Professor Nəsir İmanquliyev bugünkü ali jurnalistika təhsilinin simasını müəyyənləşdirən və xeyli dərəcədə onun təməli sayıla biləcək bir sıra ixtisas kursunun yaradıcısı olmuşdur. Bunlardan biri ömrünün axırınadək tədris etdiyi "Jurnalistikaya giriş" fənni idi. I kursda keçilən bu fənlə o, jurnalistika adlandırılan cazibədar bir aləmin qapısına açar salır, tələbələrinə - gələcək qəzetçilərə, televiziya və radio reportyorlarına, nəşriyyat işçilərinə seçimlərində məqsəd aydınlığı gətirir, sənətə məhəbbət aşılayırdı.

Nəsir İmanquliyevin yaradıcı istək və arzularının diapozonu geniş idi. Bunların çoxu ictimai maraqlardan qaynaqlandığı üçün bu gün də aktuallığını hifz edib saxlayır. Nəsir müəllim jurnalistikada qeyri-peşəkarlığın qəti əleyhinə idi. Qəzet, ekran-efir jurnalistikasının insanı kamilliyin və mədəniyyətin ucalığına aparan yol olduğunu tez-tez təkrarlayan müəllimimiz bunu da əlavə edirdi ki, həmin yolun bələdçiləri - losmanı peşəkar qələm sahibləri olmalıdırlar. Jurnalistika özfəaliyyət səviyyəsinə enirsə peşəkarlıq, vətəndaş mövqeyi, ictimai maraq duyğuları aşınmaya məruz qalır, deformasiyaya uğrayır.

Son məlumata görə, Azərbaycanda 4520 kütləvi informasiya vasitəsi rəsmi qeydiyyatdan keçmişdir. Onların neçəsinə Nəsir İmanquliyev qədər olmasa da o sanbala can atan redaktor, qələm sahibi rəhbərlik edir? Statistikaya baş vursaq ürək açan mənzərə yaranmayacaq. Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan cəmiyyətində tarixən kifayət qədər nüfuzlu sayılan, ehtiram və hörmətlə yanaşılan jurnalist peşəsi adiləşir, jurnalistika təsnifatlaşır, adımıza ləkə gətirən "reket qəzetlər", "reket jurnalistika" kimi məfhumlar formalaşır. Bu gün cəmiyyətin Nəsir İmanquliyev kimi qəzet kapitanlarına ehtiyacı böyükdür.

O, bizim aramızda olsaydı, 20 ildən bəri fakültəyə tələbə seçimində qabiliyyət imtahanının aparılmamasına və bunun doğurduğu yaradıcılıq fəsadlarının ildən-ilə güclənməsinə özünün "yox" səsini bir daha ucaldardı. Bu gün jurnalistika fakültəsinə qəbul olunanların böyük əksəriyyətinin bu peşəyə istəmədən gəlib düşmələri qabiliyyət imtahanlarının zəruriliyini bir daha aktual edir.

Nəsir müəllim həyatda heç vaxt təmənna sahibi olmamışdı. Böyük-kiçikliyindən asılı olmayaraq gördüyü işləri özünün xidməti vəzifəsi, vətəndaşlıq borcu sayardı. Heç kimdən umacağı da olmazdı. Ancaq xidmətləri unudulmurdu. Azərbaycanın əməkdar mədəniyyət işçisi, əməkdar jurnalisti adlarına, Jurnalistlər İttifaqının "Qızıl Qələm" mükafatına layiq görüləndə bu xoş anları onunla birlikdə biz də yaşamışdıq.

Xatirəsi ilə bağlı anım gecəsində tələbələrindən biri müəlliminə layiq olduğu diqqətin göstərilməsindən çox sevindiyini bildirərək əlavə etdi ki, "amma biz bu işıqlı insanın gözəl, nəcib keyfiyyətlərini yada salmaqla kifayətlənməməliyik. Biz həm də onun ardıcılı kimi bu ada layiq olduğumuzu göstərməliyik. Nəsir İmanquliyev kimi sözü və əməli bir olan ləyaqətli, nəcib insanlar bizə milli və ictimai mənafe naminə necə yaşamağın düsturunu qoyub gediblər. Bax biz bunu öyrənməliyik..."

Həm də öyrətməliyik.

Yalçın ƏLİZADƏ,

Bakı Dövlət Universiteti jurnalistika fakültəsinin dekanı, professor

Azərbaycan.-2011.-22 dekabr.-S.9.