Elmi-intellektual intibaha xidmət edən islahatların təminatçısı

Qloballaşan dünyada elmi-intellektual potensial davamlı və sabit inkişafın əsas meyarına çevrilərək hər bir dövlətə qarşıya qoyduğu strateji məqsədləri inamla həyata keçirmək, dünya arenasında layiqli yer tutmaq imkanı yaradır. İqtisadi inkişaf strategiyasını elmi əsaslar üzərində qurmaqla dövlət quruculuğu prosesində innovativ yeniliklərə istinad edən ölkələr milli tərəqqiyə nail olur, iqtisadi, sosial və intellektual inkişaf müstəvisində rəqabətə davam gətirirlər. Reallıq göstərir ki, iqtisadi modernləşməni və demokratikləşməni təmin edən mühüm faktorlardan biri məhz elmin, təhsilin, nanotexnologiyaların səviyyəsinin durmadan yüksəldilməsi yolu ilə insan kapitalının formalaşdırılmasıdır.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son 8 ildə qarşıya qoyduğu ən mühüm vəzifələrdən biri də məhz milli inkişafda intellektual irəliləyişə nail olmaqla dövlətin siyasi suverenliyinin, davamlı iqtisadi rifahının təmin edilməsindən ibarətdir. Ölkə rəhbəri haqlı olaraq bu fikirdədir ki, respublikanın innovasiyalı inkişafına keçidin zəruriliyi insan kapitalının reallaşdırılmasını, ümumi rifah səviyyəsini təkmilləşdirmək məqsədilə onların potensial imkanlarının səmərəli tətbiqinə əsaslanan elmi strategiyanın yaradılmasını şərtləndirir.

Prezident İlham Əliyev yaradıcı zəka sahiblərinin, intellektual, kreativ kadrların, qabiliyyətli gənclərin dövlətin lazımi diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmasını da son dərəcə vacib sayır. Ölkə başçısı dəfələrlə vurğulamışdır ki, iqtisadi resursların insan kapitalının inkişafına yönəldilməsi yolu ilə formalaşan yeni təfəkkürlü intellektual elita Azərbaycanın perspektiv inkişafının əsas lokomotivi - aparıcı qüvvəsi kimi çıxış edəcəkdir. Keçid dövrünün geridə qaldığı, modernləşmə istiqamətində davamlı tədbirlərin həyata keçirildiyi hazırkı mərhələdə azərbaycançılıq ideologiyası ruhunda köklənən, mütərəqqi milli və bəşəri dəyərləri əxz edən yeni intellektual elitanın formalaşdırılması da son dərəcə mühüm məsələ kimi qarşıda durur.

Dövlət büdcəsi vəsaitlərinin ilbəil əhəmiyyətli dərəcədə artımı elm sahəsində əvvəllər məhz maliyyə çatışmazlığı səbəbindən yığılıb qalmış bir çox problemlərin həlli zərurətini aktuallaşdırmış, bu sahəyə ayrılan dövlət investisiyalarının həcmcə yüksəlişini təmin etmişdir. Son zamanlar elmin maliyyə ilə bağlı problemlərini həll etmək, cəmiyyətin intellektual inkişafına xidmət edən qlobal layihələri reallaşdırmaq, maddi-texniki bazanı formalaşdırmaq imkanları da kifayət qədər genişlənmişdir.

Prezident İlham Əliyevin elmin inkişafına necə böyük önəm verdiyini son illər dövlət büdcəsində bu sahəyə ayrılan vəsaitlərin artım dinamikası da təsdiqləyir. Elmin inkişafına yönəldilən xərclər 2003-cü ildə əgər 16,6 milyon manat təşkil edirdisə, 2008-ci ildə bu rəqəm 71,7 milyon, 2009-cu ildə 105,8 milyon, 2010-cu ildə 98,2 milyon, 2011-ci ildə isə 108,6 milyon manat olmuşdur.

2012-ci ilin dövlət büdcəsində isə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan elmi-tədqiqat işlərinə və onların idarə olunmasına 122,6 milyon manat vəsait ayrılmışdır, bu, 2011-ci illə müqayisədə təxminən 14 milyon manat çoxdur. Büdcədə köməkçi bölmələr üzrə xərclərin böyük hissəsinin elmi müəssisələrin saxlanmasına, həmin müəssisələrdə çalışan işçilərin əməkhaqlarının ödənilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 2012-ci ildə elm xərclərində elmi-tədqiqat layihələrinin Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu vasitəsi ilə həyata keçirilməsi üçün 7 milyon manat, latın qrafikalı kitabların çap edilməsinə 5 milyon manat, elmi obyektlərin yenidən qurulmasına və əsaslı təmirinə 3 milyon manat, akademiyanın elmi-tədqiqat institutlarının müasir tələblərə cavab verən laboratoriya avadanlıqlarının alınmasına 2 milyon manat xərclənməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Xatırladaq ki, dövlət başçısı 2011-ci il ərzində elm adamlarının məvaciblərinin qaldırılması ilə bağlı sərəncamlar imzalamışdır. Belə ki, ölkə rəhbərinin 27 aprel 2011-ci il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tabeliyində olan, dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən elm və elmi-tədqiqat müəssisələrində çalışan işçilərin Vahid Tarif Cədvəli ilə müəyyən edilmiş aylıq vəzifə (tarif) maaşları 2011-ci il mayın 1-dən orta hesabla 20 faiz, 2011-ci il dekabrın 8-də verilən sərəncamla AMEA-nın tabeliyində olanlar istisna olmaqla, 10 faiz artırılmışdır.

Ümumiyyətlə, AMEA sistemində çalışanların sosial müdafiəsi tədbirlərinin gücləndirilməsi həmişə Prezident İlham Əliyevin xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, dövlət başçısının "Alimlik dərəcələrinə görə vəzifə maaşlarına əlavələrin artırılması haqqında" 16 aprel 2004-cü il tarixli sərəncamına uyğun olaraq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası sistemində, elmi-tədqiqat və təhsil müəsissələrində, habelə digər sahələrdə çalışan işçilərin elmlər doktoru və elmlər namizədi alimlik dərəcələrinə görə vahid tarif cədvəli üzrə vəzifə maaşlarına müəyyən edilmiş əlavələrin məbləği həmin ilin iyulundan artırılmışdır. 2004-cü il 19 aprel tarixli "Aspirantlara, ali, orta ixtisas və peşə məktəblərinin və peşə litseylərinin tələbələrinə və şagirdlərinə verilən təqaüdlərin artırılması haqqında" sərəncam isə yetişməkdə olan gənc nəslin intellektual posensialını yüksəltmək, onların elmə olan marağını daha da gücləndirmək məqsədi daşımışdır.

Dövlət başçısının 23 yanvar 2007-ci il tarixdə imzaladığı sərəncamla AMEA sistemində çalışan vətəndaşların məvacibləri 50 faiz qaldırılmış, eləcə də fevral ayının 1-dən aspirantların təqaüdündə əsaslı artım baş vermişdir. Cənab İlham Əliyevin 18 aprel 2007-ci il tarixdə imzaladığı daha bir sərəncamla AMEA-nın həqiqi üzvlərinin aylıq rütbə maaşı 1000 manat, müxbir üzvlərin aylıq rütbə maaşları isə 700 manat civarında müəyyənləşdirilmişdir. 2008-2009-cu dərs ili qarşısında AMEA sistemində çalışanların məvacibləri 25, 2010-cu ildə isə orta hesabla 10 faiz artırılması da elmin intibahına xidmət etmişdir. Dövlət başçısının 27 aprel 2011-ci il tarixli digər sərəncamı ilə AMEA-nın müxbir üzvlərinin məvacibləri 700-dən 850 manata, həqiqi üzvlərinin məvacibləri isə 1000 manatdan 1200 manata qaldırılmışdır.

Akademiyanın infrastrukturunun, maddi-texniki bazasının, iş şəraitinin yaxşılaşdırılması da daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Son illərdə AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasının yeni binasının inşasına başlanmış, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində, akademiyanın rəyasət heyətinin, habelə akademiyanın əsas binasının təmir işləri başa çatdırılmışdır. Bundan əlavə, 2008-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi və Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının təmiri və yeni avadanlıqların alınması üçün 5 milyon manat, arxeoloji qazıntıların davam etdirilməsi üçün Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutuna 1 milyon manat, əşyaların bərpası və yeni materialların alınması üçün Tarix Muzeyinə 1 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 aprel 2011-ci il tarixli "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi haqqında" sərəncamı isə akademiyanın elmi-tədqiqat institutlarının maddi-texniki bazasının daha da gücləndirilməsi və mövcud kitabxana fondlarının müasir tələblər səviyyəsində qurulmasını təmin etmək məqsədi daşımışdır. Sərəncamın birinci bəndində göstərilir ki, AMEA-nın Mərkəzi Kitabxanasının yeni binasının 2011-2013-cü illərdə "Akademiya şəhərciyi" ərazisində tikilməsi təmin olunmalıdır.

AMEA-nın cəmiyyətdəki statusunun və nüfuzunun yüksəldilməsi, alimlərin dövlətin lazımi diqqət və qayğısı ilə təmin olunması da ölkə başçısının diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu elm məbədinin 60 illik yubileyi ilə əlaqədar Prezidentin 2005-ci ildə sərəncamlar imzalaması, görkəmli elm xadimlərini yüksək dövlət mükafatları ilə təltif etməsi, bir sıra alimlərə elmi adların, prezident təqaüdünün və mənzillərin verilməsi cənab İlham Əliyevin bu sahəyə yüksək qayğısını əyani surətdə əks etdirir. Akademiyanın 60 illik yubiley mərasimində çıxış edən ölkə rəhbəri demişdir: "Elmlər Akademiyasının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi işində əlavə addımlar atılacaqdır. Biz gərək bu maddi-texniki bazanı möhkəmləndirək. Akademiyanın nəzdində fəaliyyət göstərən institutlara daha böyük həcmdə kömək göstərək... Çalışacağam ki, akademiyanın inkişafında bundan sonra da öz əməyimi əsirgəməyim. Mən bir daha demək istəyirəm, bu, qəti fikrimdir ki, hər bir ölkənin normal inkişafı üçün, ilk növbədə, bilik, savad, elmin inkişafı lazımdır".

Qərbin bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində elm bütün sahələr üzrə proqnozlar verir, səmərəli istehsal üsul və vasitələrini müəyyənləşdirir, mühüm siyasi qərarların qəbulu prosesinə təsir göstərir. Yəni, elmi tədqiqatlar futuroloji - gələcək barədə real proqnozlar vermək funksiyası ilə də mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu mənada, Azərbaycanda da müxtəlif elm sahələrinin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri elmlə idarəçiliyin əlaqələndirilməsidir. Dövlət başçısı İlham Əliyev beynəlxalq təcrübəni və ilk növbədə, respublikamızın hazırkı sosial-iqtisadi inkişaf tempini nəzərə alaraq 2007-ci il 12 noyabr tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin yaradılmasına qərar vermişdir.

Ölkə rəhbərinin 2008-ci il 10 aprel tarixli "Azərbaycan elmində islahatların aparılması ilə bağlı Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında" sərəncamı da elmin maliyyələşmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi barədədir. Sənəddə qeyd edilir ki, Azərbaycanda ümumən elmin maliyyələşmə mexanizmləri və elmi işçilərin sosial təminatı məsələləri hələlik günün tələbləri səviyyəsində deyil. Ölkədə aparıcı alimlər nəslinin yaşlaşması və gənc nəslin elmə axınının zəifləməsi elmdə kadr potensialının aşağı düşməsi təhlükəsini yaratmışdır. Mövcud vəziyyət ölkənin inkişafının üstün istiqamətlərindən olan elm sahəsində ən qısa zamanda islahatların aparılması və bununla əlaqədar bir çox vəzifələrin təxirə salınmadan sürətlə öz həllini tapması zərurətini meydana çıxarmışdır. Bütün bunlarla yanaşı, sərəncamda Azərbaycan Respublikasında elmi qurumların strukturunun müəyyənləşdirilməsi, tədqiqatların müasir standartlar səviyyəsində aparılması və maliyyələşdirilməsi, ölkənin elmi kadr potensialının artırılması və onun sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, bütövlükdə elmin inkişafı üzrə milli strategiyanın həyata keçirilməsi, Azərbaycan elminin beynəlxalq elm məkanına inteqrasiyasının təmin olunması məsələləri əksini tapmışdır.

Sərəncama əsasən, 2009-2015-ci illər üzrə elm sahəsində aparılacaq islahatların, habelə elmin inkişaf strategiyasının konkret proqram modelində hazırlanması üçün hökumət və elm adamlarından ibarət dövlət komissiyası yaradılmışdır. Komissiya tərəfindən hazırlanaraq ölkə Prezidentinin 4 may 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı" elm sahəsində həyata keçiriləcək islahatların konseptual əsaslarını özündə əks etdirir. Elmin inkişafını nəzərdə tutan Milli Strategiyanın əsas məqsədi ölkənin mövcud tələbləri nöqteyi-nəzərindən Azərbaycan elminin strukturunun müəyyənləşdirilməsi; Azərbaycan elminin dünya elmi, texnika və texnologiyasının prioritet istiqamətlərinə müvafiq şəkildə təşkili; respublikanın iqtisadi inkişafında elmin rolunun artırılması; yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasının təmin edilməsi; mühüm sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi vəzifələrin həlli üçün respublikada fundamental və tətbiqi tədqiqatların prioritetlərinin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir.

Sənəddə həmçinin fundamental elmlərə dair tədqiqatların genişləndirilməsi, elm və texnika sahəsində idarəetmə sisteminin, elmi-tədqiqat müəssisələrinin və ümumilikdə, elmin maliyyələşdirilmə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi; elmi-texniki infrastrukturun müasirləşdirilməsi; elmin hüquqi-normativ bazasının yaradılması; elmin inteqrasiyasının təmin edilməsi, elmi əməkdaşların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, beynəlxalq elmi əlaqələrin genişləndirilməsi qarşıya məqsəd qoyulub. Strategiyanın vəzifələri daha genişdir. Bura həmçinin təbiət, texnika, ictimai və humanitar elmlər sahəsində tədqiqatların inkişafı, ətraf mühitin qorunması, maddi-texniki bazanın yaradılması, dövlətin inkişafını təmin etmək üçün elmin və müasir texnologiyaların nailiyyətlərinin geniş tətbiqi, Azərbaycanın mədəniyyəti və tarixinin ümumi və kompleks tədqiqatı və s. daxildir.

Dövlət başçısının 2009-cu il oktyabrın 21-də imzaladığı sərəncamla Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun yaradılması da elmi tədqiqatların stimullaşdırılmasının yeni maliyyə mexanizmi kimi diqqət çəkir. Fondun yaradılması fundamental elmi tədqiqatların stimullaşdırılması, ölkənin təbii resurslarının, mədəni və tarixi irsinin öyrənilməsinin gücləndirilməsi, elmin müxtəlif sahələrində aparılan araşdırmaların səmərəliliyinin artırılması məqsədilə əsaslandırılır. Bir müddət əvvəl - 2011-ci il noyabrın 4-də isə ölkə başçısının sərəncamı ilə fondun elmin inkişafı ilə bağlı qrant layihələrinin maliyyələşdirilməsinə daha 3 milyon manat vəsait ayrılmışdır.

Azərbaycan Prezidentinin 2010-cu il 9 fevral tarixli "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının gənc alimlərinin Avropanın elmi mərkəzlərində doktorantura təhsilinin maliyyələşdirilməsi haqqında" sərəncamı isə yeni təhsil ənənələrinin elm sahəsində tətbiqinə əlverişli imkan yaratmışdır. Sərəncam respublikada elmi tədqiqatların müasir standartlar səviyyəsində aparılmasını, ölkənin elmi kadr potensialının artırılmasını, Azərbaycan elminin dünya elm məkanına inteqrasiyasının təmin olunmasını sürətləndirmək məqsədi daşıyır. Bu işlərin reallaşdırılması üçün Prezidentin Ehtiyat Fondundan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına gənc alimlərin Avropanın elmi mərkəzlərinin doktoranturalarında təhsil almalarına 500 min manat məbləğində vəsait ayrılmışdır. Olkə Prezidenti bu il aprelin 20-də "Azərbaycan Respublikasının Milli Atlası"nın nəşri haqqında da xüsusi sərəncam imzalamış, redaksiya heyətinin tərkibi təsdiq edilmişdir.

2011-ci il aprelin 26-da AMEA-nın ümumi illik yığıncağında iştirak edən dövlət başçısı Azərbaycan elminin tarixi nailiyyətlərinə, bugünkü uğurlarına və gələcək inkişaf perspektivlərinə nəzər salmış, müasir dövrdə intellektual elitanın qarşısında dayanan vəzifələrdən söz açmışdır. Dövlət başçısı həmin tədbirdə xüsusi vurğulamışdır ki, Azərbaycanın müasir inkişaf xüsusiyyətlərinin, o cümlədən milli inkişaf modelinin konkret elmi prinsiplər əsasında tədqiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və bu kontekstdə respublika alimləri qarşısında ciddi vəzifələr dayanır. İqtisadi sahədə keçid dövrünün başa çatması elmlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı təsir mexanizmləri əsasında qırılmaz vəhdətinin təmin edilməsini, innovativ biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılmasını, müxtəlif elm sahələrinin yeni dövrün tələblərinə uyğun Müasirləşdirilməsini, siyasi idarəetmədə elmi proqnozlardan məqsədyönlü istifadəni obyektiv zərurətə çevirir.

Prezident İlham Əliyev AMEA-dakı nitqində bu məsələ üzərində xüsusi dayanmış, elmi tədqiqatların gələcək istiqamətləri ilə bağlı tövsiyələrini vermişdir: "Bu gün Azərbaycan iqtisadiyyatı qarşısında duran çağırışlar elmin inkişafı ilə bilavasitə bağlı olmalıdır. Bu gün biz böyük neft-kimya kompleksinin tikilməsi üzərində işləyirik. Neft-kimya sahəsində böyük perspektivlər vardır. Nəzərə alsaq ki, ölkəmizdə bu istiqamətdə bütün dövrlərdə çox güclü elmi məktəb olmuşdur, bu, iqtisadi gücümüzü artıracaq, yeni iş yerlərinin açılmasına gətirib çıxaracaqdır. Hesab edirəm ki, bu gün alimlərimiz öz işlərini bu sahə üzrə müvafiq dövlət qurumları ilə əlaqəli şəkildə aparmalıdırlar. Azərbaycan hökumətinə müvafiq göstərişlər verilmişdir ki, bu sahəyə biz Azərbaycan elmini də cəlb edək".

Hər bir elm sahəsinin ictimai dəyəri, əhəmiyyəti onun praktik tətbiq imkanları ilə ölçülür. Əgər elm cəmiyyətin intellektual tərəqqisinə, dövlətin ideoloji və siyasi cəhətdən qüdrətlənməsinə, iqtisadiyyatın davamlı inkişafına öz töhfəsini vermirsə, deməli, onun dəyərindən danışmaq da mümkün deyil. Müasir dünya gerçəklikləri fonunda elmlə dövlət idarəçiliyinin üzvü şəkildə əlaqələndirilməsi, mühüm siyasi qərarların qəbulu mərhələsində elmi postulatlara, təhlillərə istinad olunması son dərəcə vacib məsələ kimi qarşıda durur. Azərbaycan inkişafın elə mərhələsindədir ki, bundan sonrakı sosial-iqtisadi uğurların davamlılığının təmin edilməsi prosesində əsaslandırılmış elmi qənaətlərə geniş istinad olunmalıdır. Dövlət başçısı AMEA-nın illik ümumi yığıncağında bununla bağlı demişdir: "...Biz uzunmüddətli inkişaf strategiyamızı müəyyən edərkən mütləq güclü elmi bazaya arxalanmalıyıq. Biz iqtisadi inkişafımızın gələcək istiqamətlərini müəyyən edərkən güclü elmi əsaslara söykənməliyik. Burada düzgün proqnozlar verilməlidir. Biz nəinki beşillik proqramı icra edərkən bu məsələlərlə məşğul olmalıyıq, uzaq gələcəyə baxmalıyıq - 20 ildən, 30 ildən sonra Azərbaycan hansı imkanlar hesabına inkişaf edəcəkdir?! Azərbaycanda elə güclü potensial yaradılmalıdır ki, ölkəmizin inkişafı uzunmüddətli, uğurlu və dayanıqlı olsun. Biz neft-qaz amilindən asılılığımızı tədricən azaldırıq. Artıq bu istiqamətdə müəyyən işlər görülmüşdür. Gələcəkdə isə biz çoxşaxəli iqtisadiyyat yaratmaqla elmi əsaslara söykənərək, dayanıqlı inkişaf modelimizi qurmalıyıq".

"Akademiyada Azərbaycanın elitası cəmlənib" deyən İlham Əliyev bildirib ki, elmin inkişafı ümumi inkişaf templəri ilə uzlaşmalı, elmin, təhsilin, iqtisadiyyatın birliyi yaradılmalı, bunun üçün prioritetlər düzgün seçilməli və onun üzərində işlər getməlidir. Prezident Azərbaycanın geoloq alimlərinin XX əsrdə həyata keçirdiyi elmi tədqiqatların əhəmiyyətini xüsusi vurğulayaraq qeyd edib ki, bu gün Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında əsas amilə çevrilməsi onların elmi kəşflərinin nəticəsidir. Hazırda ölkədə böyük neft-kimya kompleksinin tikintisi ilə bağlı işlərin getdiyini diqqətə çatdıran dövlət başçısı bunun yeni iş yerlərinin açılmasına və elmi tədqiqatların daha da sürətlənməsinə imkan verəcəyini qeyd edib. "Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı dünyada bir fenomendir".

Dövlət başçısı Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması istiqamətində mühüm işlərin görüldüyünü vurğulayaraq akademiyanın aqrar bölməsinin yaradılması üçün təcili tədbirlərin aparılmasının vacibliyinə toxunub. Bildirib ki, hazırda ölkədə müasirləşmə siyasəti aparılır, elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı addımlar atılır, Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması prosesi gedir və bunlar dövlət siyasətidir. İKT-nin inkişafı isə, ilk növbədə, intellektual potensialın güclənməsinə, ölkədə gedən müasirləşmə prosesinə dəstək verməyə yönəlib. Artıq respublikada hərbi-sənaye kompleksi də yaradılır. Bu gün Azərbaycanda 430 adda hərbi təyinatlı məhsul buraxılır və gələcəkdə onların sayı artırılacaq.

Hazırda Azərbaycan elminin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri də milli ideya, milli ideologiya, düşüncə sistemi, azərbaycançılıq məfkurəsi və digər bu kimi fəlsəfi-siyasi mövzularda sanballı araşdırmalar aparmaq, milli özünüdərkin güclənməsinə yardımçı olmaqdır. Bu qəbildən olan araşdırmalar, ilk növbədə, gənc nəslin azərbaycançılıq məfkurəsini dərindən dərk edərək milli ruhda yetişməsi baxımından aktuallıq kəsb edir. Milli ruhlu, kreativ düşüncəli gəncliyin yetişməsi isə qloballaşmanın sərhəd tanımadığı, yabançı mədəniyyətlərin milli-mənəvi dəyərlər sisteminə təhdid kimi çıxış etdiyi bir zamanda ümumi müqavimətin təşkili baxımından vacibdir. Xüsusən də ictimai və humanitar elm sahələrində tədqiqatlar aparan alimlərin üzərinə ciddi vəzifələr düşür. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin AMEA-nın hesabat yığıncağında bəyan etdiyi kimi: "Biz bu sahəyə daim diqqət göstərməliyik. Çünki bildiyiniz kimi, müstəqillikdən əvvəl bizi millət kimi qoruyub saxlayan milli dəyərlərimiz, milli ənənələrimiz, ana dilimiz, ədəbiyyatımız, musiqimiz olub. Ona görə bu sahəyə dövlət tərəfindən daim diqqət göstərilir. Hesab edirəm ki, Elmlər Akademiyası bu istiqamətdə çox uğurlu fəaliyyət göstərir. Sadəcə olaraq, qeyd etməliyəm ki, bu məsələ daim diqqət mərkəzində olmalıdır". Hazırkı mərhələdə insanların maddi imkanlarının yüksəlməsi bəzən ifrat maddiləşməyə, praqmatizmə, hətta bazar "əxlaq"ının, biznes maraqlarının insani münasibətlərə sirayət etməsinə gətirib çıxarır. Bu baxımdan cəmiyyətdə mənəvi ab-havanı saflaşdırmaq, normal ritmi, harmoniyanı qorumaq üçün humanitar və ictimai elmlərin fəallığı son dərəcə zəruridir.

Problemi aktuallaşdıran həm də odur ki, qarşısıalınmaz qloballaşma prosesləri tarixən özünəməxsusluğunu qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuş hər bir xalqı yad təsirlərə məruz qoyur. Milli ideal və dəyərlər maddiləşmiş sosial münasibətlər fonunda müəyyən aşınmaya məruz qalır. Belə bir şəraitdə xalqın mənəviyyatının, mədəniyyətinin, adət-ənənələrinin qorunması vacibliyi elm xadimlərinin, ziyalıların, ümumən cəmiyyətin intellektual təbəqəsinin qarşısında yeni vəzifələr qoyur. Müstəqil dövlətin dilinin, tarixinin, mədəniyyətinin, habelə xalqımızın əsrlərlə formalaşmış milli-mənəvi dəyərlər sisteminin elmi-konseptual əsasda tədqiqi və ümumiləşdirilməsi milli ideologiyanın əsas tələbləri sırasında mühüm yer tutur. Bu sahədə əsas iş, ilk növbədə, ictimai və humanitar sahədə çalışan alimlərin, elm xadimlərinin üzərinə düşür.

Bir fakt da xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycanın innovasiyalı inkişafa keçidinin zəruriliyi insan kapitalının gerçəkləşdirilməsinə, insanların potensial imkanlarının səmərəli realizəsinə əsaslanan elmi strategiyanın tətbiqini şərtləndirir. Qlobal rəqabət şəraitində respublikanın elmi potensialının davamlı şəkildə yüksəldilməsi, gənc, yaradıcı, yüksək intellektual səviyyəli insanların istedadından maksimum istifadə edilməsi dövlətin innovasiyalı inkişafının təmini baxımından son dərəcə zəruridir. Sevindirici haldır ki, respublikamız son illərdə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı sahəsində uğurlu nəticələr əldə edir. 2010-cu ildə Azərbaycanda İKT üzrə 32,1 faiz artımın olması bu sahənin uğurlu inkişaf perspektivlərindən xəbər verir. Respublikamız əldə olunan nəticələrlə kifayətlənmir, nanotexnologiyaların, kosmik sənayenin inkişafı üçün məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirir. Şübhəsiz, nisbətən yeni olan bu sahələrin inkişaf istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi fundamental və tətbiqi elmlərin qarşısında mühüm vəzifələr kimi dayanır.

Cənab İlham Əliyevin ölkəyə rəhbərliyi dövründə AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin fəaliyyətində də uğurlu nailiyyətlər əldə olunmuşdur. İkicildlik Naxçıvan Ensiklopediyası hazırlanmış, ingilis və Azərbaycan dillərində Naxçıvan Abidələri Ensiklopediyası, Naxçıvanın teatr salnaməsi, Naxçıvanın "Qırmızı kitab"ı və digər ümumiləşdirici əsərlər işlənmişdir. İkicildlik "Naxçıvan tarixi" toplusu ilə bağlı araşdırmalar isə artıq sona çatmaq üzrədir.

Prezident İlham Əliyevin 29 noyabr 2011-ci il tarixli "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə" sərəncamı da respublikanın inkişafının elmi təmələ əsaslandığını bir daha təsdiqləyir. Sərəncamda vurğulanır ki, hazırda Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsinin əsas hədəfi çoxşaxəli, səmərəli və innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması, sosial sahədə önləyici inkişaf trendinin təmini, əhalinin rifahının layiqli, qabaqcıl beynəlxalq standartlara uyğun səviyyəyə çatdırılması, habelə elmin, mədəniyyətin inkişafında, ictimai həyatın bütün istiqamətlərində yeni nailiyyətlərin əldə olunmasıdır. Bu məqsədlərə nail olunması üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin administrasiyasına 2012-ci ilin sonunadək "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması məsələsi həvalə olunmuşdur. 2020-ci ilədək olan dövrü əhatə edəcək konsepsiyanın hazırlanması prosesinə Azərbaycan Respublikasının müvafiq dövlət orqanlarının, elmi təşkilatların və yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin cəlb olunması təmin ediləcəkdir.

Son illər sürətli iqtisadi və sosiomədəni tərəqqi yolu keçən Azərbaycanda elmin inkişaf təmayüllərinin yeni reallıqlara nəzərən müəyyənləşdirilməsi, bu sahədə mövcud problemlərin aradan qaldırılması da müasir dövrdə baş verən yaşantılarla şərtlənir. Ən müxtəlif elm sahələrində aparılan tədqiqatlar yüksək effektivlik əmsalı ilə yanaşı, həm də dövlətin və xalqın ümdə maraqlarının qorunmasına xidmət etməli, cəmiyyətdə saf ideal və dəyərlərin, ümumən mənəviyyatın yüksəlişinə sanballı töhfəsini verməlidir. Elmin inkişaf strategiyasının zamanın nəbzinə uyğun modernləşməsini, yeni iqtisadi, siyasi, mədəni reallıqların nəzərə alınmasını, xüsusən də humanitar və ictimai elm sahələrində azərbaycançılıq məfkurəsinin geniş tədqiqinə yer verilməsini Azərbaycan xalqının dövlətçilik maraqları tələb edir. AMEA-nın, xüsusən də ictimai və humanitar yönümlü institutlarında aparılan elmi tədqiqatların milli ideologiya və dövlətçilik maraqları baxımından aktuallıq kəsb etməsi, çağdaş dövrün tələblərinə cavab verməsi son dərəcə vacibdir.

Bütün bunlara nəzərən əminliklə demək olar ki, ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanın müstəqil, milli ənənələrə və ümumbəşəri dəyərlərə, dünya standartlarına cavab verən elmi potensialının formalaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən siyasət əzmlə davam etdirilir. Azərbaycan elmi Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında məhz həmin ənənələr əsasında inkişaf edir, mövcud problemlərə, çətinliklərə sinə gərərək millətin nurlu gələcəyinə yol açır. Ölkənin elm adamları Azərbaycanın iqtisadi potensialı gücləndikcə, elmi sahəyə qoyulan sərmayələr də ildən-ilə artır, ölkədə həyata keçirilən effektiv islahatlar kursuna sanballı töhfələr verirlər.

Azərbaycan.-2011.-22 dekabr.-S.5.