Dünyəvi həyat tərzinə əsaslanan Azərbaycan qadını inkişafına, hüquqlarına və yüksək səviyyəsinə görə Şərqə nümunədir

Gövhər BAXŞƏLİYEVA: "XXI əsrdə baş örtüyünə qayıtmaq geriyə - cəhalətə dönüş və qazanılan nailiyyətlərdən imtinadır"

Azərbaycanın dini tolerantlığın bütün dünya miqyasında ən mükəmməl örnəklərindən biri kimi qəbul edilməsi son illərin ən mühüm uğurlarındandır. Respublikamız bu gün sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, o cümlədən də dinlərin maneəsiz qovuşduğu məkandır, onların uzlaşdırıcı körpüsüdür. Milli, mənəvi, dini yönümdə müxtəlif konfessiyaların, etnik qrupların, zümrələrin ölkəmizdə maneəsiz fəaliyyəti, spesifik rituallarını icra etmələri əslində respublikamızı və xalqımızı zənginləşdirən amildir. Təəssüf ki, bəzi dairələr belə normal dini durumu gərginləşdirməyə uğursuz cəhdlər edir, müxtəlif süni ajiotajlar törədir, baş örtüyü məsələsi ilə bağlı ictimai narazılıq yaratmağa çalışırlar. Təqdirəlayiq haldır ki, ölkə ictimaiyyəti bu kimi bədxah meyilləri yaradan səbəbləri, eləcə də onların nəticə etibarilə nə məqsəd güdməsini gözəl anlayırlar.

Bu məsələlərə münasibət bildirmək üçün Milli Məclisin deputatı, AMEA-nın akademik Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Gövhər BAXŞƏLİYEVA ilə söhbətləşdik.

- Gövhər xanım, müəyyən dairələrin baş örtüyü məsələsi ilə bağlı son günlər ölkədə süni problemlər yaratmaq cəhdləri ictimaiyyətdə ciddi narazılıqla qarşılanıb. Ziyalı xanımların bu məsələyə münasibətini bilmək maraqlı olardı...

- Həqiqətən də qeyd etdiyiniz məsələ ictimai müzakirələrin əsas mövzusuna çevrilib. Bunu təbii qəbul etmək lazımdır. Çünki din mənəvi dəyərlər sisteminin olduqca həssas məqamlarındandır. Fəqət son müzakirələri mən cəhalətlə müasirliyin, dinin həqiqi tələbləri ilə qondarma yanaşmalar, xüsusən də qadın istibdadı ilə qadın azadlığı arasında gedən əbədi müharibə kontekstində şərh edərdim. Bu baxımdan xüsusi qeyd etmək istərdim ki, son günlər elm, təhsil sahəsində tanıdığım, ictimai həyatda mənimlə birlikdə fəal olan, eləcə də Milli Məclisdəki həmkarım xanımlarla söhbətdə mövzu istər-istəməz baş örtüyü ilə bağlı ictimai rəydə gedən müzakirələrə yönəlir. Qadınlar "Bizə yaradılan münbit şəraitdən bəhrələnib cəmiyyət həyatında daha faydalı olmalıyıq, yoxsa yenidən geriyə - cəhalətə doğru qayıtmalıyıq?" - deyə soruşurlar.

Məlumdur ki, ötən ilin sonlarından bu yana orta ümumtəhsil, o cümlədən ali təhsil məktəblərində qızların təhsil ocaqlarına hicabla gəlməsinə icazə verilib-verilməməsi məsələsi ətrafında yaranan gərginlik davam etməkdədir. Biz qadınların birmənalı şəkildə fikri belədir ki, bu məsələdə dövlətin, konkret olaraq Təhsil Nazirliyinin mövqeyi düzgün mövqedir. Şəxsən mən belə hesab edirəm ki, bu mövqe, bu qərar hələ bir neçə il bundan öncə ortaya qoyulmalı, sərgilənməli idi. Bu, çox prinsipial məsələdir. Azərbaycan dünyəvi dövlətdir və ölkəmizdə təhsil də dünyəvi xarakter daşıyır. O cümlədən həmin təhsil müəssisələrində məktəblilərin, tələbələrin geyim forması da dünyəvi xarakter daşımalıdır.

- Qarşı tərəf bu məqamda daha çox vicdan azadlığı prinsipinə istinad edir. Sizcə, bu, sadəcə, bəhanə deyilmi?

- Əlbəttə, bəhanədir! Özü də çox uğursuz bəhanədir! Ümumiyyətlə, həddi-büluğa çatmamış qızların hicab altına girmələrinin əleyhinəyəm. Düzdür, bizdə vicdan azadlığı, əqidə azadlığı məsələləri dövlətin əsas qanununda - Konstitusiyada təsbit olunub və bu norma ictimai həyatda təmin edilib. Amma fərdin vicdan azadlığı anlayışı ilə orta məktəb şagirdinin dərsə baş örtüyü ilə getmək istəyinin heç bir əlaqəsi yoxdur. Bunlar tam fərqli məsələlərdir. Vicdan azadlığı o demək deyil ki, yaşı həddi-büluğa çatmamış qızlar kiminsə təzyiqi - anasının, bacısının, qohumlarının təsiri və bəzən də bəlkə evdə atasının, qardaşının təkidi ilə həmin o hicabı taxsın. O, gərək 18 yaşına çatsın. Məhz bundan sonra onun tam müstəqil seçim etmək hüququ var və o öz seçimini etməkdə də sərbəstdir.

Yəni istədiyi yerdə baş örtüyündən istifadə edə bilər və bizlər də onun seçiminə hörmətlə yanaşarıq. Amma məktəbli yaşında qız uşaqlarının hicab taxması qətiyyən yolverilməzdir. Vahid məktəbli formasına riayət olunmalıdır. Və əgər hansısa ailələr istəyirlərsə ki, qız övladları hicabdan istifadə etsin, onlar o zaman həmin qızların 18 yaşına çatmasını gözləməlidirlər.

- Ümumiyyətlə, bu gün Azərbaycan qadınına zorən baş örtüyü bağlatmaq istəyənlər heç qadından buna razı olub-olmamağını soruşurlarmı, onun mövqeyini öyrənirlərmi?

- Əsas problem də məhz budur! Sual doğur: niyə valideyn iradəsinə tabe olan, hələ tam və müstəqil fikri, mövqeyi olan şəxsiyyət kimi formalaşmayan yeniyetmə qızları elmə yox, cəhalətə, iki-üç əsr öncəki duruma geri sürükləyirlər? Sirr deyil ki, hazırda orta təhsil məktəblərindən yayınanlar, erkən nikaha məcbur edilənlər arasında faiz baxımından böyük üstünlüyü məhz o başı örtüklü qızlar təşkil edir. İnsanlar onu da bilməlidirlər ki, mənəviyyat, əxlaq heç də baş örtüyü ilə ölçülmür. Azərbaycanda hicabdan istifadə etməyən yüksək mənəviyyat və pak əxlaq daşıyıcıları olan kifayət qədər qadınlar var ki, xalqımız tərəfindən namus və ləyaqət simvolu olaraq qəbul ediliblər.

Bir də ki əsl din, iman mədəniyyətdir, onun xurafat və fanatizmlə heç bir əlaqəsi yoxdur və olmamalıdır! Bu meyarların dərki üçün qadınlarımıza, qızlarımıza, xüsusilə də müxtəlif dini cərəyanların fəallaşdığı bir zamanda öz yerini tapa bilməyənlərə, aldananlara demək istərdim: din o zaman mədəniyyətdir ki, insan Allah-təala tərəfindən qoyulmuş, Peyğəmbərimiz tərəfindən bizlərə çatdırılmış qaydalara, ənənələrə riayət edir. Xurafata, fanatizmə isə insan artıq yaşadığı cəmiyyətdə bir qədər dar düşüncəlilərin təsirinə məruz qalanda keçir. Allah-təala tərəfindən Quranda qoyulmuş qaydaları ayrı-ayrı insanlar təhrif edirlər və dinimizin təhrif olunmuş variantını da cəmiyyətdə təbliğ edirlər. Hər insan müstəqil düşünməlidir və özü dərk etməlidir ki, yalnız və yalnız saf və həqiqi iman, savadlı dindarlıq daha üstündür. Buna görə də heç kimin təsiri altına düşmək lazım deyil.

- Gövhər xanım, Qurani-Kərimdə əksini tapmış qaydalardan söz düşmüşkən, baş örtüyü ilə bağlı müqəddəs kitabımızda hansı tələblər var?

- Müqəddəs Qurani-Kərimdə belə buyurulub ki, hicab - baş örtüyü yalnız peyğəmbərin zövcələri üçün vacibdir. Yəni hələ o zamandan hicab bütün qadınlar üçün mütləq olmayıb. "Əhzab" surəsinin 59-cu ayəsində deyilir: "Ey peyğəmbər! Zövcələrinə, qızlarına və möminlərin arvadlarına de ki, örpəklərini gözlərinə yaxınlaşdırsınlar. Bu onların tanınmaları və əziyyətə məruz qalmamaları üçün daha münasibdir". "Əhzab" surəsinin 59-cu ayəsinin ikinci hissəsi ilə bağlı M.Mütəhhəri təfsirçilərə istinadla yazır: "Münafiqlərdən bir qrupu axşam hava qaralarkən camaatın keçdiyi küçələrdə dayanaraq kənizlərə sataşırdı (kənizlər üçün başı örtmək vacib deyildir). Bəzi hallarda bu əxlaqsızlar hətta azad qadınlara da sataşır, sonra bəhanə edib deyirdilər ki, biz onun azad qadın deyil, kəniz olduğunu zənn etmişdik. Buna görə də azad qadınlara göstəriş verildi ki, cilbab olmadan - yəni bədəni tam örtmədən evdən çıxmasınlar ki, kənizlərdən tamamilə seçilsinlər və əxlaqsızlar tərəfindən əziyyətə məruz qalmasınlar".

Onu da qeyd edim ki, ilkin islamda müsəlman qadınlar hamısı heç də hicab taxmayıblar. Daha sonra onlara bənzəmək, onlardan nümunə götürmək üçün digər müsəlman, azad qadınlar cariyələrdən fərqlənməkdən ötrü özləri müstəqil şəkildə hicab geyinməyə başladılar. Amma yuxarıda dediyim kimi, Quranda birmənalı şəkildə baş örtüyü taxmaq peyğəmbərin zövcələri üçün nəzərdə tutulub. Və eyni zamanda, bütün müsəlman ümmətinə - həm kişilərə, həm qadınlara müraciət olunur ki, ya Məhəmməd, sənin ümmətinin insanları ayıb yerlərini örtsünlər. Bunlar da yenə həm kişilərə, həm qadınlara aiddir. Sifət və baş isə insanın heç vaxt ayıb yeri sayılmayıb və sayılmır.

Qadınlar anlamalıdırlar ki, baş örtüyü taxmaq onların öz hüququdur və heç kəs onların bu hüququna müdaxilə edə bilməz. Onlar bu məsələdə seçim etməkdə tam sərbəstdirlər və biz də yuxarıda dediyim kimi, onların bu seçiminə hörmətlə yanaşırıq, yanaşmalıyıq. Ancaq gənc, həddi-büluğa çatmamış, xüsusilə məktəb yaşlı qızların bu məsələyə qarışdırılması, aid edilməsi heç cür düzgün deyil və yolverilməzdir.

- Bu mübahisələrdə Sizcə, dini qaydalara daha çox əməl olunmalıdır, yoxsa dünyəvi həyat tərzinə?

- Bu, hər kəsin öz seçimi olmalıdır. Amma bu seçim qanunlara hörmət əsasında müəyyənləşməli və ümumiyyətlə, cəmiyyətin inkişafına töhfə rolunu oynamalıdır. Bu gün islami qaydalarla yaşamağa can atan qadınlar unutmamalıdırlar ki, dünyəvi həyat tərzi onlara İslam qaydaları ilə müqayisədə qat-qat çox sərbəstlik və imtiyazlar verir. Əgər İslamın zühuru əvvəlki cahilliyə dövrü ilə müqayisədə çox mütərəqqi hal olaraq qadınlara yeni hüquqlar verdi və müsəlman aləminin görünməmiş inkişafına, möhtəşəm intibahına səbəb oldusa, XII əsrdən sonrakı mərhələlərdə isə məhz bir sıra islami ehkamların reformasiya olunmaması, yeni yaranmış ictimai-siyasi və mədəni şəraitə uyğunlaşdırılmaması, daim mühafizəkarların islahatçılara qalib gəlməsi nəticəsində müsəlman cəmiyyətinin inkişafı ləngidi.

İslamın çoxarvadlılıq, vərəsəlik (bir oğlun payı iki qız payına bərabərdir), şahidlik (1 kişinin şahidliyi 2 qadının şahidliyinə bərabərdir) və sair bu kimi ehkamları müasir qadınların nə dərəcədə hüquqlarını təmin edir? Odur ki, hesab edirəm, qadınlarımız bugünkü Azərbaycanda dünyəvi dövlətin onların hüquqlarının müdafiəsi və inkişafı üçün yaratdığı şəraiti qiymətləndirməli, onun qədrini bilməlidirlər. Bu gün bir çox Azərbaycan qadınları analıq vəzifələrini də tam şəkildə həyata keçirirlər (bunu son demoqrafik göstəricilər bir daha təsdiq etdi), eyni zamanda ictimai fəallıqlarını da davam etdirirlər. Bu gün qadınlarımızın fəaliyyəti yalnız ev və ailə ilə məhdudlaşdırılmamalı, əksinə, onlar üçün yeni fəaliyyət meydanları açılmalıdır. Ana savadlı, geniş dünyagörüşlü olanda onun yetişdirdiyi övladlar - gələcəyimizin təminatçıları da savadlı mütəxəssis, dövlətinə, xalqına gərəkli vətəndaş olacaq.

- Bəzən belə suallar da yaranır ki, baş örtüyü məsələsində dövlətin qəti mövqeyinin sərgilənməsi Azərbaycanda gələcəkdə dini zəmində radikalizmə, hətta ekstremizm meyillərinə və yaxud onun güclənməsinə gətirib çıxarmaz ki?

- Hesab edirəm ki, bu məsələni qətiyyən bir-biri ilə qarışdırmaq olmaz. Dövlətin, konkret olaraq, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı olan Təhsil Nazirliyinin haqlı mövqeyi heç cür bu məsələdən sui-istifadə hallarına imkan vermir və verməməlidir. Yəni kimlərsə bu məsələdən bəhanə kimi istifadə edib, ölkədə dini zəmində hansısa narazılıq yaratmağa cəhd etməməlidir və edə də bilməz. Eyni zamanda, kimlərsə bu məsələyə etiraz bildirirlər, mitinqlər keçirirlər, digər etiraz aksiyalarına əl atırlar, onlara izah olunmalıdır ki, burada dövlət tam haqlıdır. Dövlət öz vətəndaşlarının hüququnu, qanunu qoruyur və burada geri çəkilmək olmaz. Çünki illər sonra bu məsələ daha da kəskin xarakter ala bilər.

Baş örtüyündən imtina əslində Azərbaycan qadınının böyük uğuru, nailiyyətidir. Biz bunu başa düşməli və dərk edərək, qiymətləndirməliyik. Onillər, yüzillər boyu bütün Şərq aləmində bu cür ehkamlara - hicaba, çarşaba qarşı mübarizə gedib. Hətta insanlar bu yolda ölümə belə gediblər. Bu, heç də keçmiş sovet quruluşunun hicaba, çarşaba qarşı mübarizəsi və onu aradan qaldırması kimi qiymətləndirilə bilməz. Hələ sovet sosializm quruluşundan daha öncə - XIX əsrdən başlayaraq Misirdə, Suriyada, İraqda, digər ərəb ölkələrində maarifçi mütəfəkkirlər, yazıçılar, şairlər hicaba qarşı mübarizə aparırdılar.

Hətta ərəb dünyasında bununla bağlı böyük bir ədəbiyyat yarandı, "Qadın azadlığı", "Yeni qadın" əsərləri ərsəyə gəldi və sair. Qadınları necə azad edək, bu yöndə silsilə yazılar ortaya qoyuldu. İstər Ədib, istər Cəmaləddin Əfqani, istər Mahmud və Məhəmməd Teymur qardaşları, istər Mustafa Kamil, istərsə digər ziyalılar tərəfindən bununla bağlı böyük bir mübarizə, mücadilə aparıldı ki, o mübarizənin də bir hissəsi XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın demokrat-maarifçi yazıçılarının payına düşür. Ərəb mütəfəkkirləri yazırdılar ki, bizim qadınlar ikili məhbəsin məhbusudurlar - həm ictimai ədalətsizliyin, həm də qara hicabın. Biz onları bu məhbəsdən çıxarmalıyıq. Hesab olunurdu ki, yalnız azad düşüncəli, yüksək təhsil görmüş qadın azad övlad yetişdirə bilər. Biz əgər cəmiyyətimizin gələcəyini sivil, maarifpərvər görmək istəyiriksə, o zaman mütləq qadını hicabdan azad etməliyik.

Ərəb mütəfəkkirləri və maarifçiləri gözəl anlayırdılar ki, mühafizəkar islamın ağır ehkamları Şərqi inkişafdan saxlayır. Hicab müsəlmanları Yer kürəsinin millətlərindən arxada qoymuşdur, müsəlman qadınlarının bir çoxunu bədbəxt etmişdir. Görkəmli İraq maarifçisi və şairi Cəmil Sidqi əz-Zəhəvi yazırdı: "Hicab ictimai həyatda ən ağır xəstəlikdir, açıq üzlülük paklıq rəmzidir".

- Azərbaycan qadını Şərq dünyasında baş örtüyündən, çarşabdan azad olan, imtina edən ilk müsəlman qadını oldu. Bu seçim ona nə verdi?

- Bu seçimin formal görüntüsü baş örtüyündən imtina idi, əsl mahiyyəti isə azad, müstəqil olmaq, öz potensialını xalqın, dövlətin inkişafına yönəltmək və sosial-mənəvi inkişaf mərhələsinə qədəm qoymaq idi. Məhz hicabsızlığın nəticəsidir ki, Azərbaycan qadını bu gün Şərqdə ən inkişaf etmiş, ən öndə gedən qadındır. Bizim qadınların böyük bir ziyalı təbəqəsi, ordusu var. Bu gün həkimlərimizin, pedaqoqlarımızın, alimlərimizin böyük əksəriyyəti qadınlardır. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 1995-ci ildə qəbul olunmuş ilk Konstitusiyası qadınların kişilərlə bərabər hüququnu təsdiq etməklə demokratik dövlət quruculuğu prosesində onların fəal iştirakının hüquqi bazasını yaratdı. Cəmiyyətdə gedən demokratikləşmə prosesləri sayəsində ölkəmizdə qadınların fəaliyyəti daha da genişləndi. Bu gün Azərbaycan qadını cəmiyyətin tamhüquqlu üzvü olaraq kişilərlə çiyin-çiyinə çalışmaqla müstəqil Azərbaycanımızın gələcəyinin fəal qurucusudur.

Ulu öndər Heydər Əliyevin qadınlara daim diqqət və qayğı göstərməsi isə bu sahədə dövlət siyasətinin işlənib hazırlanması üçün əsaslı zəmin yaratmışdır. Bunun uğurlu nəticəsi ölkə başçısının 14 yanvar 1998-ci il tarixli fərmanı ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması olmuşdur. 2000-ci il martın 6-da "Dövlət idarəetmə orqanlarında qadınların bərabər təmsil olmaları haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı respublika qadınlarına dövlət qayğısının böyük təzahürü idi. Fərman qadınların kişilərlə hüquq bərabərliyinin, xüsusilə onların dövlət idarəçiliyi sistemində yüksək səviyyədə təmsil olunmasının əməli surətdə təmin edilməsi məqsədi daşıyırdı.

Milli dövlət quruculuğunun bütün sahələrində xüsusi xidmətləri olan Azərbaycan qadını bu gün də qaynar ictimai proseslərin fəal iştirakçısıdır. O, ölkəmizdə vətəndaş həmrəyliyi və dövlətçiliyimizin daha da gücləndirilməsi uğrunda mübarizənin ön sıralarında gedir, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanması, yaşadılması və mədəni potensialın zənginləşdirilməsi naminə əzmkarlıq göstərir. Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin söylədiyi kimi: "Elm, təhsil, mədəniyyət, səhiyyə və digər sahələrdə qazandığı nailiyyətlər Azərbaycan qadınının çox böyük potensiala malik olduğunu təsdiq edir".

Bizim qadınları bu gün Şərq aləmində bir nümunə kimi göstərirlər, qəbul edirlər. Vaxtilə Azərbaycanda Misirin səfiri işləyən xanım Cihan Amin Məhəmmədəli ilə görüşlərimiz zamanı ondan soruşanda ki, Azərbaycanda bu müddət ərzində bəyəndiyiniz əsas nə oldu, o mənə cavab vermişdi ki, Azərbaycan qadınının vəziyyəti, səviyyəsi. Eyni zamanda qeyd etmişdi ki, məni Azərbaycan qadını valeh etdi və bu, Şərq aləminə, Şərq qadınına bir nümunədir. Onun bir arzusu da var idi ki, biz təcrübə mübadiləsi aparaq - yəni Misir qadınları bizim qadınlardan öyrənsinlər. Öyrənsinlər ki, müasir Şərq qadını necə olmalıdır. Yaxşı, belə nailiyyətlər əldə olunandan sonra biz indi bunu niyə itirməli, əldən verməliyik! Mövqeyim belədir ki, biz bu nailiyyətlərimizi qoruyub saxlamalıyıq! Bir sözlə, indi yenidən baş örtüyünə qayıtmaq, insanları bu ehkamlara doğru istiqamətləndirmək heç də faydalı iş, addım, əməl deyil! Bu, Azərbaycan qadınının nailiyyətidir və bu nailiyyətimizin dəyərini də bilməli, qiymətləndirməliyik. Bir sözlə, XXI əsrdə baş örtüyünə qayıtmaq, geriyə - cəhalətə dönüş və qazanılan nailiyyətlərdən imtinadır.

- Gövhər xanım, Azərbaycanda dini durumu süni şəkildə gərginləşdirməyə uğursuz cəhdlər göstərildiyi bir dönəmdə bəzi xarici dövlətlərin, xüsusən də İranın təmsilçilərinin ölkəmizin daxili işlərinə aşkar və kobud müdaxiləsi müşahidə olunur. Bu kimi bədnam addımları necə qiymətləndirirsiniz?

- Böyük təəssüf hissi ilə qeyd edirəm ki, müasir İranın həm daxili, həm xarici siyasəti ikili standartlar, bəzən isə hətta riyakarlıq üzərində qurulub! Məlum olduğu kimi, İran İslam Respublikası çoxmillətli ölkədir. Burada böyüklü-kiçikli 80-dən çox xalq yaşayır ki, bunlar dil, milli kimlik, tarix, ənənə və bəziləri hətta dini məzhəb cəhətdən biri digərindən, o cümlədən farslardan fərqli olsa da, onların hamısı "iranlı" və ya "İran milləti" adlandırılır. Farslardan əlavə, bu ölkədə 30-35 milyon Azərbaycan türkü, 5 milyondan çox kürd, 3-4 milyon ərəb, bəluc, mazandaranlı, gilək, talış, türkmən və s. millətlər yaşayır. Iran əhalisinin böyük əksəriyyətini təşkil edən bu xalqların öz ana dilində bir məktəbi belə yoxdur. Halbuki ölkənin Əsas Qanununun 14-cü maddəsində aydın yazılıb: "İran xalqı hansı etnik qrup (qövm), qəbilədən olmasından asılı olmayaraq, bərabər hüquqa malikdir, rəng, irq, dil və bu kimi amillər kimsəyə üstünlük (imtiyaz) vermir".

Ermənilərdən başqa, - onların sayı 120-150 min arasında göstərilir, qeyri-müsəlmanlar təqib olunur, onlara qarşı həbs və zorakılıqlardan belə çəkinilmir. Milli, dini və məzhəb ayrı-seçkiliyi ölkənin dövlət siyasətinin mühüm tərkib hissəsidir.

Rəsmi Tehran Əsas Qanunun 11-ci maddəsini də - "Bütün müsəlmanlar bir ümmətdir və İran İslam Cümhuriyyəti öz ümumi siyasətini islam xalqlarının birlik, vəhdət və həmrəyliyi əsasında qurmağa, islam dünyasında siyasi, iqtisadi və mədəni vəhdətin gerçəkləşməsi üçün ardıcıl səy göstərməyə borcludur" - prinsipini də kobud surətdə pozur. Halbuki müsəlman Azərbaycan Respublikasına qarşı düşmən olan, onun ərazisinin 20 faizini işğal edən, 1 milyona qədər azərbaycanlını öz doğma yurdundan qaçqın və köçkün salan ermənilərə qonşu İran İslam Respublikasında geniş meydan verilib. Onlara 30-dan çox məktəbdə ana dilində təhsil almaq şəraiti yaradılıb. İsfahan və Tehran universitetlərində erməni dilində fakültələr fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın tarixi, ədəbiyyatı, milli varlığı əleyhinə erməni müəlliflərinin çoxsaylı kitab, dərgi və qəzetlərinin çapına icazə verilib.

İran nəşriyyatları türk dünyası, o cümlədən Azərbaycan əleyhinə yazılmış erməni müəlliflərinin əsərlərini məmnuniyyətlə çap etdikləri halda, azərbaycanlı müəlliflərin milli ruhlu yazıları basqılara məruz qalır. Qara Kilsə adlanan Güney Azərbaycanın qərb bölgəsindəki yerdə erməni keşişinin "tarixi" qəbri İran və dünya erməniləri tərəfindən hər ilin iyun ayının 24-də təntənəli ziyarət olunduğu halda, Azərbaycan xalqının milli qəhrəmanı Babəkin adını daşıyan "Babək qalası"na ziyarətə getmək, orada kütləvi görüşlər keçirmək artıq neçə ildir yasaq olunub, buna təşəbbüs göstərənlər isə təqib olunurlar. BMT tərəfindən elan olunmuş "Ana dili günü"nün Güney Azərbaycanda və digər qeyri-fars əyalətlərində qeyd olunmasına icazə verilmir. Təbrizdə, Urmiyada, Ərdəbildə azərbaycanlılar tərəfindən çap olunan dərgi və qəzetlərin redaksiyaları bağlanmış, yazarlarından bir qismi həbs olunmuş və ya böyük məbləğdə cərimələnmişlər. Mədəni və milli hüquqlarını tələb edən azərbaycanlı fəallar təqib edilir və qondarma ittihamlarla həbs olunur, işgəncələrə məruz qalır, edama məhkum edilirlər.

Məlumdur ki, ermənilərlə farsların etnik yaxınlıqları barədə uydurmaların bünövrəsi hələ Pəhləvilər şahlıq taxtına çıxan vaxtdan - 1925-ci ildən qoyulub. Hazırda İrandakı siyasi mühitdən və Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı İran-Ermənistan münasibətlərindəki durumdan istifadə edən iranlı ermənilərin üzdəniraq tarixçiləri və onları xaricdən həvəsləndirənlər ermənilərin "qədimdən iranlılarla, yəni farslarla birköklü qardaş, ən uzağı "əmioğlu" olduqlarını sübut etmək üçün yeni-yeni saxta mənbələrə istinad edib kitab yazır, çap etdirirlər. Belə kitablardan biri də 2006-cı ildə Tehrandakı "Diba" nəşriyyatında nəfis şəkildə 2000 nüsxə ilə çap edilmiş müəllif Andranik Hoyanın 242 səhifəlik "İranlılarla ermənilərin mədəni əlaqələri" adlı kitabıdır.

- Onu da unutmayaq ki, İslam prinsiplərinə və müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimin buyurduğu ehkamlara heç müasir İranda çox zaman əməl olunmur. İndi bu dairələrin hansısa insan hüquqlarının pozulmasından danışmağa mənəvi haqları varmı?

- Tamamilə doğru buyurursunuz, bu gün İranda İslam dəyərlərinə və Qurani-Kərimin tələblərinə yanaşma sırf simvolik xarakter daşıyır. Təəssüf ki, bu ölkədə bəzi dairələr İslam dinindən yalnız öz şəxsi məqsədləri üçün istifadə edirlər. İnsan azadlığı və insan hüquqları "islam" pərdəsi altında tapdalanır. XXI əsrdə qadınları şallaqlayan, daş-qalaq edən, dar ağacından asan dairələr hansı insan hüquqlarından danışır? Ailə, məişət, əxlaq və davranış məsələlərində zorakılıq və haqsızlıq hökm sürür. İran konstitusiyasında insanlara verilmiş yarımçıq hüquqlar belə onların əlindən alınır. Konstitusiyada bərabərlikdən, insan hüquqlarından, insan azadlıqlarından bəhs olunduğu halda, əməldə onlara riayət olunmur. İslam dininin əsasını sülhə, əmin-amanlığa, haqqa, mərhəmətə çağırış təşkil edir. Fəqət indi bunların heç birinə riayət edilmir. İranda yaşayan onlarla xalqa öz dilində yazıb-oxumaq, məktəbə getmək hüququ verən, millətlərin bərabərliyini təsbit edən 15-ci və 19-cu maddələrin icrasına yol verilmir. Allahın verdiyi ana dilində təhsil almaq hüququ hər bir insanın əzəli haqqıdır.

Özünü Azərbaycanın "dostu" və "din qardaşı" adlandıran İran Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü "tanısa" da, İslam Konfransı Təşkilatı və onun Parlament İttifaqında təcavüzkar Ermənistanı qınayan, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində müqəddəs islam abidələrinin və məscidlərinin dağıdılmasını pisləyən, üzv dövlətləri işğalçı Ermənistanla bütün əlaqələri kəsməyə çağıran qərar və qətnamələrə səs versə də, həqiqətdə daim Ermənistana hərtərəfli dəstək verir, ərzaqdan tutmuş neft və qaza qədər bütün zəruri tələblərlə təmin edir. Son 20 ildə bu iki dövlət arasında salınmış körpülər, yollar, tunellər İranın Ermənistana yolladıqlarını mənzil başına tez çatdırmaq üçün təcavüzkar dövlətə mərhəmət və qayğının misalıdır. İranın statistikasında da rəsmən göstərilir ki, İran-Ermənistan ticarət dövriyyəsi ilbəil artır. Cari ilin sonuna qədər bu dövriyyəni 1 mlrd. dollara çatdırmaq nəzərdə tutulub.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev Şərqi Azərbaycan ostanının valisini qəbul edərkən dediyi sözlər İranın Ermənistana necə dəstək verdiyinə gözəl misaldır. Heydər Əliyev Ermənistanın sabiq prezidenti Ter-Petrosyanın: "Əgər İran bircə həftə bizə ərzaq göndərməsə İrəvan acından ölər", - etirafını xatırlatmışdır.

Qəribə də olsa, İranın istər İslam inqilabından əvvəl, istərsə də sonra elmi, ictimai fikrində, kütləvi informasiya vasitələrində sovet Azərbaycanı, sonra Azərbaycan Respublikası terminlərini işlətməkdən, demək olar ki, imtina edir, müxtəlif yanlış ifadələrə üstünlük verirlər: Qafqaz, Cənubi Qafqaz, Aran, Arazın Şimalı, Azərbaycan əvəzinə Bakı, azərbaycanlılar əvəzinə müsəlmanlar və s. Millətçi ziyalı iranlılar sanki Azərbaycan Respublikası terminini işlətməməklə müstəqil Azərbaycan dövlətinin mövcud olmadığına özlərini inandırmaq istəyirlər.

Həqiqət isə bundan ibarətdir ki, İran KİV-nin məqalələrində və qərəzli elmi araşdırmalarda "Azərbaycan Respublikası" ifadəsinə qısqanclıqla yanaşılsa da, iranlılar belə bir dövlətin mövcud olduğunu, daim inkişaf etdiyi və qüdrətləndiyini yaxşı bilirlər. Məhz Azərbaycan Respublikasının artan qüdrəti və nüfuzunu gözü götürməyənlər onun İranla münasibətlərini gərginləşdirmək yolunda hər təxribata əl atırlar.

Müsahibəni apardı:

İxtiyar HÜSEYNLİ,

Azərbaycan.- 2011.-4 fevral.- S. 5.