Vətənin mərd oğulları

 

Biz onları kifayət qədər tanıyır və tanıdırıqmı

 

Bir neçə məktəbdə, mədəniyyət ocağında, eləcə də hərəkətin gur olduğu yerlərdə müxtəlif yaşlı insanlara belə bir sualla müraciət etdik:

- Gəncənin neçə Milli Qəhrəmanı var?

Biri "üç" dedi, biri "beş"...

- Kimləri tanıyırsız?

Əksəri iki-üç nəfərdən artıq Milli Qəhrəmanın adını yada sala bilmədi.

Gəncənin səkkiz Milli Qəhrəmanı var. Onlardan biri - Elbrus Allahverdiyev 18 nömrəli məktəbin yetirməsidir. Elə zənn etdik ki, doğma kollektiv onu yaxşı tanıyır, onunla fəxr edir, ondan nümunə götürür. Məktəbə getdik. Baxırıq, səliqə-sahman yox, nizam-intizam zəif, davamiyyəti də çox aşağı.

Milli Qəhrəmanlardan söz saldıq. Doqquzuncu və on birinci siniflərdə cavab verən olmadı. Müəllimlər də ətraflı bir söz deyə bilmədilər. Məktəbin direktoru Mətanət Rzayeva çiyinlərini çəkdi. Mən bu məktəbdə təzəyəm, - dedi. - Cəmi beş ildir işləyirəm. Bir neçə şəhidimiz var. Nizami Aydına abidə də qoyulub. Elbrus Allahverdiyevin adını isə ilk dəfədir eşidirəm. Bəzi işlərə başımız qarışıb. Fürsət düşən kimi məşğul olarıq - görək dediyiniz bu Elbrus Allahverdiyev kimdir, nə kimi xidmətləri olub.

Elbrus Allahverdiyev Rusiyanın Orenburq vilayətində hərbi məktəb bitirib. Vladiqafqazda yaşayırdı. Vətənin üstünü qara buludlar alanda könüllü olaraq cəbhəyə gedib. Milli ordumuzda ilk topçulardan biri olub. 1992-ci ilin iyun ayında onun təşkil etdiyi batareyanın əsasında ilk artilleriya divizionu yaradılıb. Həmin divizion təkcə həmin ilin sentyabr ayında Avdur kəndində düşmənin bir topunu və iri çaplı pulemyotunu, Ağdərədə isə bir reaktiv qurğusunu, xeyli maşın və texnikasını məhv edib.

Sonralar Çıldıran uğrundakı döyüşlərdə leytenant Elbrus Allahverdiyev kiçik bir dəstə ilə düşmən arxasına keçərək onun çoxlu texnikasını sıradan çıxarıb. İgid topçu 1993-cü il iyun ayının 16-da qeyri-bərabər döyüşlərin birində şəhid olub.

Digər Milli Qəhrəmanların da oxuduqları məktəblərə, çalışdıqları kollektivlərə baş çəkdik. Onların xatirələrinin əbədiləşdirilməsi üçün görülən tədbirlərlə maraqlandıq. Nə məktəblərdə, nə muzeylərdə, nə mədəniyyət ocaqlarında, nə də digər yerlərdə qəhrəmanlara layiq yaddaqalan, səviyyəli, sanballı bir işi görə bildik!

Gəncəyə şöhrət gətirən bu igid insanlar kimlərdir?

Ənvər Arazov xalq hərəkatının öncüllərindən biri idi. Etiraz mitinqlərində, özünümüdafiə dəstələrinin yaradılmasında həmişə öndə olub. 20 Yanvar faciəsi zamanı Gəncəyə rus qoşun hissələrinin gəlməsinin qarşısının alınmasında fəal iştirak edib. Sonra silaha sarılaraq könüllü surətdə döyüşə gedib. Alay komandiri kimi çox yerdə vuruşub. Sırxavənd, Ortakənd, Mehmanə, Drambon, Kasapet kəndləri, habelə Sərsəng su anbarı uğrunda döyüşlərdə əvəzsiz xidmətləri olub. Bütün bunlara görə 1992-ci il oktyabr ayının 2-də briqada komandirinin müavini təyin edilib, ona polkovnik rütbəsi verilib. Noyabrın 1-dən 2-nə keçən gecə isə ağır döyüşlərdən birində qəhrəmancasına həlak olub.

Şahlar Hüseynov alüminium zavodunda çilingər işləyirdi. Xocalı soyqırımından sonra sarsılıb, elə həmin gün könüllü olaraq Gəncə batalyonuna yazılıb. Vzvod komandiri Ş.Hüseynov erməni dilini mükəmməl bildiyi üçün tez-tez kəşfiyyata gedir, mühüm məlumatlar yığır, sonra hücum vaxtı oraları yerlə-yeksan edirdi. Döyüş dostları deyirlər ki, Ş.Hüseynov xüsusən Tərtər rayonunun Marquşevan kəndində daha böyük hünər göstərib, düşmənin xeyli texnikasını və canlı qüvvəsini məhv edib. 1992-ci il aprel ayının 10-da şəhidlik zirvəsinə ucalıb.

1992-ci il iyunun 5-də erməni quldurları Naxçivanikə hücuma keçəndə baş serjant İqor Makeyev və onun döyüş dostları kənd qəbiristanlığının yanında, mühüm bir postu qoruyurdular. Vuruşmada neçə-neçə döyüş dostu, o cümlədən bölük komandiri Çingiz Həsənov ağır yaralandı. Dolu kimi yağan düşmən gülləsinə baxmayaraq İqor yaralıları atəş nöqtəsindən çıxararaq Ağdamdakı səhra hospitalına yola saldı. Özü isə əlavə qüvvə gələnə kimi postu saxlayıb.

Ağdərə uğrunda döyüşdə də o, əsl qəhrəmanlıq göstərib. 1992-ci il avqust ayının 2-də "Nikulin" ləqəbli dostu ilə birlikdə 28 əsgərin həyatını xilas edib. Çox təəssüf ki, bu onun son döyüşü olub.

İlham Əliyev Daxili İşlər Nazirliyinin xüsusi məktəbini bitirib. Gəncə şəhərində əvvəl sahə inspektoru, sonra isə cinayət axtarışı bölməsində əməliyyat müvəkkili işləyib, "Milis əlaçısı" idi. Polis leytenantı İ.Əliyev 1990-cı il avqust ayının 17-19-da Qazax rayonunun Aşağı Əskipara kəndini erməni işğalçılarından qoruyarkən şücaət göstərib. Kənd məktəbində yerləşən qərargahımızı xilas edib, on bir nəfər döyüşçümüzü mühasirədən sağ-salamat çıxarıb. Özü isə hamıdan axırda getdiyi üçün düşmən gülləsinə tuş gəlib.

Rəfail Əsədov Leninqrad Hərbi Artilleriya Akademiyasını bitirib. Uzaq Şərqdə, Macarıstanda, Vyetnamda, Əfqanıstanda xidmət edib, polkovnik rütbəsini alıb.

1991-ci il iyulun 10-da, Azərbaycanın ağır günlərində Vətənə gəlib. Ağdam, Goranboy, Tovuz, Gədəbəy və başqa bölgələrdə erməni yağılarına qarşı çoxsaylı döyüşlər keçirib, düşmənin külli miqdarda canlı qüvvəsini və texnikasını məhv edib.

Birinci ordu korpusunun komandir müavini Hamlet Hüseynov deyir ki, polkovnik Rəfail Əsədov peşəkar hərbçi idi. Ordumuzda hərbi texnika və strategiyanı onun kimi bilən az idi. Uğurlu Başkənd əməliyyatını hazırlayan və həyata keçirən zabitlərdən biri, daha düzü, birincisi Rəfail Əsədov idi.

1992-ci il sentyabrın 25-də faciəli surətdə dünyasını dəyişib.

Pərviz Səmədov 1988-ci ilin fevral ayından erməni xəyanətinə qarşı Gəncə camaatının etiraz dalğasının önündə gedib, sapı özümüzdən olan nadanların əli ilə ağır işgəncələrə məruz qalıb, hətta "ekstremist" kimi bir müddət həbs edilib.

Buraxılandan sonra xalça-mahud kombinatında işləyib. 1991-ci ilin mart ayında könüllü surətdə yeni yaranan milli ordumuza qatılıb. Şelli, Naxçivanik, Pircamal, Abdal-Gülablı, Aranzəmin, Novruzlu və Qaralar kəndləri uğrunda gedən döyüşlərdə neçə-neçə qəhrəmanlıq səhifəsi yazıb.

Gülablı kəndi yanında ermənilər səhiyyə vertolyotumuzu vuranda Pərviz aramsız atəşlə düşməni pərən-pərən salaraq vertolyotun heyətini xilas edib. Özü isə may ayının 15-də namərd gülləsinə tuş gəlib.

Aqil Məmmədov qeyrətli oğulları başına yığaraq "Qaranquş" adlı könüllü kəşfiyyat dəstəsini yaratmışdı. "Qaranquş" qəfil zərbələrlə düşmənə qan uddururdu. Onun uğurlarına sevinən də çox idi, gözü götürməyənlər də yox deyildi. Günlərin birində susuz dağ yüksəkliyində erməni postunu məhv etməyə gedirdilər. Əməliyyat uğurlu başa çatsaydı, Laçın düşmən işğalından azad olmalıydı. Hər cür müqavimətə baxmayaraq kəşfiyyatçılar öz borclarını şərəflə yerinə yetirdilər.

Xəyanət, satqınlıq üzündən "Qaranquş" mühasirəyə düşdü. Aqil Məmmədov ağır yaralandı. Lakin özünü itirmədi. Dan söküləndə dəstəsini xilas edə bildi. Bu, 1992-ci ilin avqust ayının 6-da olub. Avqustun 7-də isə Muradxanlı kəndində Vətən torpağı Aqil Məmmədovu öz ağuşuna aldı.

Budur Gəncənin Milli Qəhrəmanları! Onların hər birinin taleyi, döyüş yolu, Vətənə, doğma yurda olan sədaqəti gənc nəslə nümunədir, örnəkdir.

Bütövlükdə qərb bölgəsi torpaqlarımız uğrunda döyüşlərdə otuz bir nəfər Milli Qəhrəman yetirib. Qazax və Ağstafa rayonlarının hər birində beş nəfər, Göygöldə üç, Tovuzda, Gədəbəydə və Şəmkirdə iki, Samuxda isə bir nəfər. Vətənin bu mərd oğulları hər ehtirama, hər hörmətə layiqdirlər. Onların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi, insani keyfiyyətlərinin təbliği üçün müntəzəm surətdə sistemli işlərin görülməsi çox vacibdir. Doğrudur, doxsanıncı illərin əvvəllərində - ilk dəfə Milli Qəhrəman adları veriləndə bütövlükdə ölkə miqyasında xeyli işlər görülüb. Neçə yerdə küçələr, məktəblər Milli Qəhrəmanların adlarını daşıyır. Büstlər ucaldılıb. Xatirə lövhələri vurulub, yadigar bulaqlar yaradılıb. Vərəqələr buraxılıb, az da olsa kitablar, kitabçalar yazılıb. Bunlar hamısı, şübhəsiz, çox gözəldir. Lakin açıq etiraf etməliyik ki, bu, çox azdır! Vətənin milli sərvətinə qayğı və ehtiram, ən əsası isə onların hünərlərinin təbliği heç də lazımi səviyyədə deyildir. Sanki bir ilıq meh, qayğı dalğası ötüb keçdi. Amma indi çox yerdə qəhrəmanlar yaxşı tanınmırsa, onların döyüş yolları haqqında nə demək olar?

Qərb bölgəsinin rayonlarında maraqlandıq. Son bir neçə il ərzində bircə yerdə belə hər hansı bir qəhrəmanın rəşadətinin təbliği ilə əlaqədar kütləvi tədbir keçirilməyib. Yerli televiziyalarda, lap elə mərkəzi kanalların özündə də ayrı-ayrı Milli Qəhrəmanların döyüş şücaətini əks etdirən verilişlər çox az təşkil olunur. Məktəblərdə, mədəniyyət ocaqlarında, digər yerlərdə vətənpərvərlik mövzusunda tədbirlər keçiriləndə Milli Qəhrəmanlar elə bil tamam yaddan çıxır. Ordu hissələrinə gənclər yola salınarkən hərbi komissarlıqlarda Milli Qəhrəmanların adları səslənmir, onlar nümunə göstərilmir. Hərdən baxırsan, orta səviyyəli bir idmançının, ifaçının şərəfinə dalbadal yarışlar, turnirlər, tədbirlər keçirilir. Qəhrəmanları isə yada salan olmur! Ona görə də aylar, illər ötdükcə Milli Qəhrəmanlar bir növ unudulur, yaddan çıxır! Böyük ədalət naminə həmişə, xüsusən indi müharibə şəraitində yaşadığımız bir dövrdə bu, bağışlanmaz haldır!

İkinci Dünya müharibəsi zamanı ölkə üzrə gözəl bir ənənə var idi. Hər hansı döyüş bölgəsində uğurlar, yaxud uğursuzluqlar olanda elə o dəqiqə yüksək hökumət xətti ilə bir qrup tarixçi, yazıçı, jurnalist, fotoqraf, televiziya işçisi hadisə yerlərinə gedərdi. Bütün olaylar isti-isti qələmə alınar, lentə köçürülər, olduğu kimi tarixə düşərdi. Beləcə, yavaş-yavaş ölkənin real döyüş salnaməsi yaranardı.

İsrafil Məmmədovun keçdiyi döyüş yolunu araşdırarkən çox maraqlı faktlarla rastlaşmışam. Bəlli olduğu kimi, 1941-ci ilin dekabrın 3-də kiçik leytenant İ.Məmmədov Novqorod yaxınlığındakı Pustınka kəndində mühüm bir mövqenin müdafiəsi zamanı düşmənin yetmiş üç nəfər əsgər və zabitini məhv edərək qərargahı qorumuşdu. Eloğlumuza Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verildi. Elə həmin günlərdə Şimal-Qərb cəbhəsinin komandanı, general-leytenant P.Kuroçkin böyük bir qrupla Novqoroda gəldi. Bilavasitə nəmli səngərdə İsrafil Məmmədova Sovet İttifaqı Qəhrəmanının Qızıl ulduzunu təqdim etdi və ona öz avtomatını bağışladı.

Komandanla gələn tarixçilər, yazıçılar, jurnalistlər, kino işçiləri unudulmaz anları qələmə aldılar, lentə köçürdülər. Mən onların topladıqları sənədlərlə keçmiş Ümumittifaq komsomolunun mərkəzi arxivində tanış olmuşam. Aleksandr İspaxın, Korneli Zelinskinin və başqalarının həmyerlimiz haqqında kitablarını, o unudulmaz anları yaşadan kino lentini Gəncəyə gətirdim (İndi də İ.Məmmədovun mənzil muzeyində mühafizə olunur.).

İsrafil Məmmədovun qəhrəmanlığı bütün SSRİ məkanında hadisəyə çevrilmişdi. "Pravda" və "Krasnaya zvezda" qəzetlərinin xüsusi nömrələri, "Qəhrəmanlar və hünərlər" adlı təbliğat vərəqələri əldən-ələ gəzirdi. Ön cəbhədə İsrafildən ibrət almağa çağıran xüsusi vərəqələr yayılırdı, arxa cəbhədə isə "Məmmədovçular" hərəkatı geniş vüsət almışdı. Hamı döyüşən orduya İsrafil Məmmədov kimi kömək etməyə çalışırdı. Yetmiş ilə yaxındır ki, İsrafil Məmmədovun adı dillərdə gəzir, insanları hünərlərə, qələbələrə səsləyir.

Bütün bunları xatırladıqca deyirəm, bəs nə üçün bilavasitə Azərbaycan torpağı uğrunda mübarizə aparmış, müstəqil dövlətimizin iftixarı sayılan mərd oğulların, Milli Qəhrəmanların hünərlərindən bir belə xəbərsizik, bu qədər laqeydik.

Təəssüf ki, qəhrəmanların çoxu əbədiyyətə qovuşub. Qərb bölgəsində yalnız iki nəfər salamat qalır. Onlardan biri Maşallah Abdullayevdir. O, özünümüdafiə dəstələrinin və postların yaradılmasının təməlini qoyanlardan biri olmuşdur.

Sonra bu dəstələr birləşərək batalyon yaradılmış, mayor M.Abdullayev bir müddət həmin batalyonun komandiri olmuş, sonralar isə Müdafiə Nazirliyinin nəzdində briqada komandirinin müavini vəzifəsinə təyin edilmişdi. Goranboy əməliyyatının hazırlanıb həyata keçirilməsində Aşağı Ağcakənd, Yuxarı Ağcakənd, Manas, Qaraçinar, Meşəli və digər yaşayış məntəqələrinin ermənilərdən təmizlənməsində, habelə Ağdərə istiqamətində keçirilən əməliyyatlarda Maşallah Abdullayevin xüsusi xidmətləri olmuşdur.

M.Abdullayev Goranboydakı 1 nömrəli orta məktəbdə oxuyub, sonra orada dərs də deyib. Məktəbin yuxarı siniflərindən xəbər aldıq. Neçə şəhidiniz var? Bilmədilər. Milli Qəhrəman neçə? Cavab verən olmadı. Gördüm elə müəllimlərin çoxu, o cümlədən direktor Səidə Məmmədovanın özü də xəbərsizdir. M.Abdullayev deyir ki, bizimlə heç kim maraqlanmır. Nə görüşə çağırırlar, nə bir guşə təşkil olunur. Mingəçevirdə iri portretlər hazırlanıb. Götürüb-gətirmişəm. Heç maraqlanan, onların vurulması üçün yer göstərən yoxdur. Başqa yer bir yana qalsın, mənim oxuyub işlədiyim bu məktəbdə qızımın bir neçə saat dərsi var idi. Onu da bizə çox gördülər...

Axı Milli Qəhrəman millətin baş ucalığı, mənəvi sərvətidir. Gərək bu sərvətin qədrini bilək, onu qədərincə qoruyaq, ölməz adlarını qeyrət və cəsarət bayrağı kimi göylərə qaldıraq, milli məfkurəmizin gur çıraqlarına çevirək. Ulu öndər Heydər Əliyevin yolunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev Milli Qəhrəmanların, şəhidlərin, döyüşçülərin ailələrinə xüsusi qayğı və diqqət göstərir. Hər bir məmur, hər bir vəzifə sahibi, hər bir ziyalı məhz cənab Prezidentin münasibətindən ibrət götürməlidir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin müdrik siyasəti, qayğısı və qətiyyəti sayəsində gizir Mübariz İbrahimovun və baş leytenant Fərid Əhmədovun nəşləri düşmən caynağından alınaraq doğma yurda gətirildi, əsgəri ehtiramla son mənzilə yola salındı. Bu hər bir döyüşçüyə, şəhidə göstərilən qayğı və diqqətin bariz nümunəsidir. Milli Qəhrəman Mübariz İbrahimovun və baş leytenant Fərid Əhmədovun adları torpağı, Vətəni sevən hər kəsin ürəyində dərin yuva salıb. İndi bütün Azərbaycan miqyasında günəş kimi parlayan bu adlar hər kəsə yol göstərir: qurtuluş yolunu, qələbə yolunu, mərdlik-mətanət yolunu, torpaqların düşməndən təmizlənməsi yolunu!

Hər evdə, hər ailədə, hər bir kollektivdə bu igid insanların rəşadətindən söhbət gedir. Hamı onlara əhsən deyir. Hamı onlardan nümunə götürməyə çalışır. Hər bir Milli Qəhrəmanın təbliği, tanınması məhz elə bu səviyyədə, bu ucalıqda olmalıdır!

 

 

Əhməd İSAYEV

 

Azərbaycan.- 2011.-13 fevral.- S. 4.