Bir şair ömrünü yaşatmaq üçün...

Nəriman Həsənzadə - 80

Əlinə qələm alandan ümidlərini şeh kimi misralara ələyərək onu çiçək, gül ətrində təqdim etməyi bacaran xalq şairi Nəriman Həsənzadə yazlı-payızlı ömrünün 80-ci ilini tamamlamaqdadır. Öz sözləridir: "İnsan ömrünün təkcə ili yox, anı da tarixi bir hadisəymiş". Elə bu məqamda unudulmaz Səməd Vurğunun "Şair, nə tez qocaldın sən?!" misraları adamı üşütsə də, Nəriman müəllimin şux yerişi, şax duruşu bizi sevindirdi. Səmimiyyət bir yaz havası kimi onun varlığına dolub. O, təkcə ayaqları ilə yer üzünü dolaşmır ki?! Şairlər hissləri üstündə yeriyən varlıqlardır.

Bədii sözün ləyaqət bayrağını bütün yaradıcılıq boyu ucalarda saxlayan Nəriman Həsənzadə oxucu ürəyinə yol tapan, həzin, lirik misraları ilə hər kəsin könül çırpıntısına öz qəlbinin döyüntüsünü də qoşaraq insanlarda xoş duyğular, intibahlar oyadan, min köhnəliyin içində min bir təzəlik yaradan görkəmli söz ustadıdır. Məmməd Araz qələm dostunun məziyyətlərini belə ifadə edərdi: "Nəriman Həsənzadə təpədən-dırnağa söz adamıdır: nəsrində də, dramaturgiyasında da, adi çıxış və məqalələrində də şairdir. Sözün səsinə qulaq verən, bu səsi səriştəli şəkildə müəyyən ünvanlara yola salan və əks-səda kimi qarşılayan, sözdən əsgəri borcunu necə yerinə yetirdiyi barədə hesabat istəyəndir". Elə bu məsuliyyətin diktəsidir ki, Nəriman Həsənzadə yaradıcılığını, həyatını aşağıdakı misralarda sərrast naxışlayıb:

Bir insan ömrünü girov qoymuşam,

Bir şair ömrünü yaşatmaq üçün.

Əslində, Nəriman Həsənzadə xoşbəxt qələm sahibidir. İllərdir ki, onun əsərləri sevilə-sevilə oxunur, rəğbətlə qarşılanır, dillər əzbərinə çevrilir, sözlərinə musiqi libası geyindirilir. Mənzum dramları müxtəlif teatrlarda tamaşaya qoyulur. Ömrünü söz sənətinə bağlayan, ilhamının sayəsində bir-birindən maraqlı əsərlərə imza atan Nəriman Həsənzadə Azərbaycan poeziyasının zənginləşməsində özünəməxsus xidmət göstərir.

İstedadlı şair olmaqla bərabər, Nəriman Həsənzadə son dərəcə nəzakətli bir insandır. Bəlkə də buna görədir ki, "ziyalı" sözü eşidəndə gözlərimiz qarşısında dayananlardan biri də Nəriman Həsənzadə olur. Təbiətindəki ziyalılıq, xasiyyətindəki mehribanlıq onun bütün şeirlərinin mayasıdır. Elə bu səbəbdəndir ki, Xəlil Rza Ulutürk görkəmli şairimizin poeziyası haqqında yazırdı: "Üslub yaradıcı şəxsiyyətin özüdür, mənliyidir, - demişlər. Doğrudan da, belədir. Milli şüur qıtlığı çəkən mühitdə milli şüur qaynağı kimi daşıb tökülməsi, müdrik bir sadəlik, xəfif tülü xatırladan incəlik, zəriflik, insan taleyinə həssaslıq, bədii dilin dağ bulağı kimi şəffaflığı - Nərimanın başlıca üslub komponentləridir".

Nəriman Həsənzadənin poeziyasından hansı misranı çəksən, zərif bir müdriklik qəlbini ehtizaza gətirəcək, səni xeyli düşündürəcək. Belə hikmət dəryasından bəzi incilər:

Füzuli dirilsə, hörməti olmaz,

Nə fəxri adı var, nə mükafatı.

* * *

Şöhrətin sevinci, yaşın kədəri -

Tərs kimi ikisi bir vaxta düşür.

* * *

Ürəyi söz kimi düz nişan alan

Nə nizə görmüşəm, nə tüfəng olub.

* * *

Gözümün ağı sən, qarası torpaq,

Gör harda bükdülər ağı qaraya.

* * *

Qaranlıq işıqdan görünmür heç vaxt,

İşıq qaranlıqdan görünür ancaq.

Nəriman Həsənzadə yaradıcılığı geniş və rəngarəng olduğundan bəzən onu necə təqdim etməkdə çətinlik çəkirsən. Görkəmli şair, yoxsa ləzif nasir, yaxud da dramaturq, ya bəlkə də gözəl nəğmələr müəllifi? Nə heyif ki, Nəriman Həsənzadə ömründə bircə dəfə nəsr əsəri yazıb: "Nabat xalanın çörəyi". Elə bu əsəri ilə də sübut edib ki, nəsrin özünü şairanə yazmaq mümkündür. O əsəri bu günlərdə bir də vərəqlədik. Bizə elə gəlir ki, bu povestin özü də bir poeziya nümunəsidir. Sadəcə, müəllif misraları yan-yana düzərək bəzən də qafiyələri, hecaları bir-birinin insafına tapşırıb: "Anamın üzünə qonan qızartı şəfqət bacısının qulağına nəsə pıçıldadı"; "İndi görürəm ki, hər yaşın öz gəncliyi varmış. Hər yaşda insan sevə bilərmiş. Yaşımın artıqlığı başıma qaxınc olmasın. Bu, mənim günahım deyil. Dünyada ən qiymətli xəzinəm sənsən". Adi sözlərdir, amma bir-birləri ilə elə isti, səmimi qovuşublar ki, sanki hansısa bir şeirin şah misralarıdır. Elə bu gözəl, şirin dilinə görə də oxucular "Nabat xalanın çörəyi" povestini üç bəndlik qoşma kimi əzbər bilirdilər.

"Dünyada ən böyük itki qadındı" yazan şairimiz bu ağır dərdin nisgilini çox erkən yaşayıb. Şehli gəncliyində anasını, sonra da öz xanımını itirib. Təbii ki, yüz illik ömrün içində yüz saat sevincin mümkünsüzlüyü onu dərindən sarsıtsa da, könül bağladığı qələmdən, kağızdan ayrı sala bilməyib. Bu dərdlər onun şeirlərində qəribə həzinliklə, ya bəlkə də etirazla, üsyanla dil açıb.

Çöldə qalmaq olmur, evdə yaşamaq,

Nə gedən yerim var, nə qalan yerim.

Nəriman Həsənzadə sözlə bir rəssam kimi məharətlə işləməyi bacarır. O, sözlə elə şəkillər çəkir ki, yaratdığı "tablolarda" ən çox sözün rəngləri adi rənglərə meydan oxuyur. "Vəfa Fətullayevanın tabutu önündə" adlı bir şeiri var müəllifin. Hər dəfə onu oxuyanda gözlərimiz önündə açılan mənzərədən çox müəllifin sözün rənglərindən istifadə etmək məharəti qarşısında heyrətlənirik:

Nigaran gözlərdə qəm oxuyuram,

Qonubdu mənim də qəm həyatıma.

Gəlib tabutuna çiçək qoyuram,

Sənə gül verdiyim düşür yadıma.

Bu təsirli görüntü insanı elə tərpədir ki, dünyasını vaxtsız dəyişmiş görkəmli aktrisamızın sənət aləmi özünün bütün əfsunu ilə xəyalımızda canlanır.

Nəriman Həsənzadə uzun müddət Bakı Dövlət Universitetində müəllim işləyib. Tərcümeyi-halının bir parçası olan o günlərini Nəriman müəllim ömrünün "qızıl dövrü" kimi qiymətləndirir. Təkcə ona görə yox ki, gənclik illəri yada düşür. Özü bu həqiqəti belə etiraf edir: "Mən orada böyük yazıçı, böyük alim Mir Cəlal Paşayevi gördüm. O, mənəvi atam oldu. Mir Cəlal mənim üçün özü ayrıca bir universitet idi". Bu sözləri Nəriman müəllimin dilindən tez-tez eşitmək olar.

Maraqlıdır ki, yazıçı Mir Cəlal 1964-cü ildə Nəriman Həsənzadənin yaradıcılığı ilə bağlı "Könlüm şeir istəyir" adlı kitabına yazdığı ön sözdə deyirdi: "Nərimanın şeirlərində bədii xitab, müraciət məqbul və münasib bir üsuldur... Nəriman olduqca həssas bir şairdir. O, bir qartalın uçuşunda, bir lalənin duruşunda, bir körpənin baxışında bütün Kainatı, ictimai aləmi və məna dolu həyatımızı görmək istəyir".

Bu şair, əslində haqq-sayı itirməyən, nabələd yollara çıxmayan, könlündə təsəlli, gözündə ülfət, içində çəkdiklərini saçlarında büruzə verən, şöhrətin felinə uymayan, həyat, təbiət, sevgi, sədaqət haqqında əfsunlu misralar pıçıldayan, bütün poeziyası ilə bizi bəzən də dərk etmədiyimiz füsunkar bir aləmə seyrə çağıran, nəcib duyğular və zəriflik aşiqidir. O, biz nəslin gənclikdən üzü bəri ən çox oxuduğu, sevdiyi şairlərdən biridir. Poeziyasındakı "nostalgiya" indinin özündə də bizim hər birimiz üçün ürəktərpədici və təsirlidir. Bu şeirlərin qüdrəti bizi tez-tez əlçatmaz günlərimizə çəkir. "Deyirlər, tanış ol", "Fikir eləmə", "Yalan de", "Yanına gəlmişəm", "Nağıl" və sairə bu qəbildən olan şeirləri oxumaqdan, əzbər söyləməkdən doymazdıq. Bu poeziya çələngində nə sirr və şirinlik varsa, onun cazibəsindən çıxmaq mümkün deyil. Nəriman Həsənzadə şeirlərinin duyğulara ələnən həzinliyində, lirikliyində arzuların, sevgilərin ünvanı görünür.

Hər bir şairin oxucu ürəyində öz yozumu olur. Eləcə də ədəbi tənqidin şairlərə müxtəlif istiqamətlərdən yanaşması və münasibəti var. Adətən onların ünvanlarına qanadlanan fikirlərdə belə sözləri tez-tez eşidirik. Vətəndaş şairdir; istiqlal və azadlıq aşiqidir; fikir, məna, yaxud da məhəbbət tərənnümçüsüdür və sairə. Aparılan araşdırmalar və müşahidələr göstərir ki, Nəriman Həsənzadə yaradıcılığında bu məziyyətlərin hamısı var. Amma bütün bunlarla yanaşı, Nəriman Həsənzadəni həmkarlarından fərqləndirən bir xüsusiyyəti diqqət çəkir. Onun yaradıcılığı etiraflar poeziyasıdır. Və bu poeziyanın hər ləçəyində şairin vətəndaşlıq qayəsi aydın hiss olunur. Ötən əsrin 70-ci illərində qələmindən çıxan aşağıdakı misralara diqqət yetirək:

Bəlkə su çıxsaydı yerin dibindən,

Ayaqlar altında qalmazdı vətən.

Neft mənim ölkəmə fəlakət oldu,

Gəlmələr apardı, kimsəsiz olduq,

Yandıran özgələr, yanan biz olduq.

Qulaq gətirdilər kar olmaq üçün,

Ağız gətirdilər yumulmaq üçün.

Misal gətirdiyimiz bu bənd "Nəriman" poemasındandır. Özü belə söyləyir: "Bu poema ilk dəfə 1963-cü ildə "Çıraq yanır" adı ilə "Azərbaycan" jurnalında, sonrakı illərdə "Azərbaycan gəncləri"ndə dərc edildi. "O zaman Nərimanovdan yazmaq, onun haqqında danışmaq, bir növ, siyasi səhv sayılırdı. Yadımdadır. Hörmətli bir yazıçımız mənə dedi ki, neynirsən Nərimanı? Özünü işə salırsan. Neft daşlarından bir poema yaz, ol laureat! Bu sözləri deyən özü ciddi adam idi. Nəriman Nərimanovun taleyi həqiqətən faciəli olub. Sağlığında da, öləndən sonra da təqib edilib. Elə onun haqqında yazanlar da az çəkməyiblər. Mənim də başım bu əsərdən çox çəkdi". Məhz o illərin ağrı-acıları, xalqın fikir və duyğuları Nəriman Həsənzadənin misralarında bir üsyan kimi şahə qalxmışdı:

İllər yaman tökdü qaşqabağını,

Qurtara bilmədik qəm ilə yasdan.

Ancaq yüz illərdir özgə bayrağını

Asdıq bayramlarda öz qapımızdan.

Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında da bir dramaturq kimi Nəriman Həsənzadənin özünəməxsus əməyi duyulmaqdadır. "Bütün Şərq bilsin", "Pompeyin Qafqaza yürüşü", "Atabəylər" kimi tarixi mənzum pyesləri ölkənin müxtəlif teatrlarında uğurlu səhnə həyatı alaraq tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Müəllifin "Bütün Şərq bilsin" pyesi Moskvanın V.Mayakovski adına Akademik Dövlət Teatrında da göstərilmiş və yüksək qiymətləndirilmişdir. İstər bir dramaturq, istərsə də şair kimi Nəriman Həsənzadənin yaradıcılığı ilə bağlı Moskva, Berlin, Tehran, Təbriz, Milan, Ankara, İstanbul mətbuatında maraqlı yazılar dərc edilmişdir.

Əməkdar incəsənət xadimi, xalq şairi, "Şöhrət" ordenli, Prezident təqaüdçüsü Nəriman Həsənzadə həm də ədəbiyyatşünas-alimdir. O, bu gün də pedaqoji fəaliyyətini uğurla davam etdirir. Hazırda Milli Aviasiya Akademiyasında gələcək təyyarəçilərə dilimizin şirinliyindən mühazirələr oxuyur.

Bir fərəhi həmişə ürəklə bölüşürük ki, Nəriman Həsənzadə nə yazıbsa, nümunə səviyyəsinə qalxıb. O, yalnız bugünün şairi deyil. Yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatının saralıb-solmayan səhifələrinə çevrilib. Nəğmələrinin nəqaratı nəciblik, gözəllik, mərdlik, vətən sevgisi olan şairin şeirləri milli mənsubluğuna görə də dəyərlidir. Məhz soykökə bağlılıq, uzaqgörənlik, müdriklik şairin şeirlərində həmişə bahar çiçəyinə bənzəyir:

Yaxşı adamlara keşikçi qoyun,

Dağılar, çürüyər yoxsa cəmiyyət.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2011.-19 fevral.- S. 7.