Gəncə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur

Azərbaycanın ən böyük inzibati mərkəzlərindən sayılan Gəncə şəhərinin bir zamanlar ürək ağrıdan miskin görkəmindən indi əsər-əlamət qalmayıb: bu qədim diyar - Nizami yurdu sürətli inkişaf tempi ilə Azərbaycanın ən müasir, abad şəhərlərindən birinə çevrilir. Xüsusilə də son aylarda buraya yolu düşənlər şəhərdə başlanmış genişmiqyaslı abadlıq və quruculuq, yenidənqurma işlərinə heyrətlərini gizlədə bilmirlər. Böyük tikinti meydanını xatırladan, ən müasir şəhərlərə xas arxitektura əsasında abadlaşdırılan şəhərin əksər küçə, meydan, park və xiyabanlarında, sosial-mədəni, inzibati obyektlərində, o cümlədən çoxsaylı yaşayış binalarında aparılan təmir və yenidənqurma işləri həqiqətən göz oxşayır.

Aparılan genişmiqyaslı abadlıq və yenidənqurma işlərinə məqsədyönlü istiqamət vermək, habelə şəhərin gələcək inkişafı zamanı qədim və müasir memarlıq ənənələrinin vəhdətinə nail olmaq, ən müasir şəhərsalma elementlərinin tətbiqini təmin etmək məqsədilə Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətində Yerli Şəhərsalma və Memarlıq Şurası yaradılıb. Yeni yaradılan şura həyata keçirilən işlərə nəzarət edir, Gəncənin ölkənin ikinci sənaye və mədəniyyət mərkəzi kimi inkişafını istiqamətləndirir.

İlk baxışdan bu da aydın görünür ki, görülən işlər kampaniyaçılıqdan, kosmetik dəyişikliklərdən tamamilə uzaq olub şəhərin uzun illərdən bəri həllini gözləyən problem və qayğılarının kompleks həlli məqsədinə hesablanıb. Qısa zamanda Gəncənin müasir şəhərlərə nümunə olacaq yeni Baş Planının hazırlanaraq icraya yönəldilməsi də şəhərdə həyata keçirilən işlərin ünvanlı, məqsədyönlü və ardıcıl xarakter daşıdığını göstərir. Gəncənin ilbəil artan sosial-iqtisadi potensialına, demoqrafik inkişaf tempinə uyğun şəkildə hazırlanan yeni Baş Planda şəhərdən kənarda tələbə şəhərciyinin, səhiyyə və sənaye zonalarının yaradılması, yeni yaşayış massivlərinin salınması nəzərdə tutulur. Baş Plana əsasən, şəhərin ərazisi genişləndirilərək 1700 hektar ərazini əhatə edəcəkdir. Bu plan təkcə qədim şəhər üçün deyil, həm də ətraf bölgənin, ümumiyyətlə, qərb zonasının proqram sənədi olacaqdır. Planda şəhərin memarlığının qədim üslubu, keçmiş sənaye zonası, təhsil və mədəni şəbəkə layihədəki müasir tələblərlə vəhdətdə götürülüb.

Baş plana əsasən, Gəncə çayı üzərində daha iki körpünün tikilməsi, çayın sağ və sol sahili boyunca sağlamlıq, istirahət guşələrinin, kurort zonalarının yaradılması, mövcud avtomobil yollarının genişləndirilməsi, su və kanalizasiya şəbəkələrinin yenidən qurulması planlaşdırılır. Layihədə şəhərin qədimliklə müasirliyin sintezi əsasında inkişafı, mərkəzdə, tarixi abidələrlə zəngin olan digər yerlərdə çoxmərtəbəli binaların tikintisinə qadağa qoyulması da ciddi tələb kimi önə çəkilir. Qarşıya qoyulan başlıca vəzifələrdən biri də ekoloji mühitin sağlamlaşdırılması, habelə mövcud 145 hektarlıq yaşıllıq sahəsinin 2251 hektara çatdırılması, habelə turizmin inkişafı üçün böyük kurort və sanatoriya mərkəzinin yaradılmasıdır.

2011-ci ilin birinci yarısında bütün maliyyə mənbələri hesabına şəhər ərazisində kapital qoyuluşunun həcmi 7,1 milyon manat təşkil edib və bu da 2010-cu ilin birinci rübü ilə müqayisədə 3,8 milyon manat, yaxud 2,2 dəfə çoxdur. Gəncədə geniş vüsət alan abadlıq və quruculuq işi müasir memarlıq elementləri əsasında aparılır, şəhərin qərinələr boyu formalaşan imicinə qətiyyən xələl gətirmir. Sakinlərdə də haqlı narazılıq doğuran qeyri-qanuni tikililər, köşklər, digər obyektlər sökülür. Müasir şəhərsalma prinsipləri ilə uzlaşmayan digər tikililərin də sökülüb yeniləri ilə əvəz olunması istiqamətində işlər davam etdirilir.

Şəhərin Bakı istiqamətindən girişi tamamilə yenidən qurulur. Burada "giriş qapısı"nın inşası, "Nizami" Memarlıq-Məqbərə Kompleksinədək 2,5 kilometr yolun hər iki ətrafının yaşıllaşdırılması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, Şeyx Nizaminin "Xəmsə"yə daxil olan əsərlərinin adları həkk edilmiş 5 nəhəng kitab-lövhə memarlıq elementi, habelə şairin ölməz qəhrəmanlarının obrazlarını canlandıran heykəllər gözəl görünüşü ilə ətrafa xüsusi gözəllik verəcək. Şəhərə gələnlər Nizaminin sənət dünyasından keçərək məqbərəyə daxil olacaq, buradan şəhərin yaraşıqlı və gözəl mənzərəsini seyr edəcəklər.

Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü əsasında Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi "Nizami" Memarlıq-Məqbərə Kompleksinin və ətraf ərazilərin kompleks yenidən qurulması işlərinə başlayıb. Məqbərə ətrafında aparılan işlər buranın tezliklə dahi söz ustadına layiq ziyarət ünvanı olacağına əminlik yaradır. Məqbərənin yeni görkəminin əksi olan 4 böyük eskiz mütəfəkkir şairin məqbərəsinin abadlıq və quruculuq işlərindən sonrakı görkəmini nişan verir. Göygölün rəmzi olan gölün içərisində oturmaq, dincəlmək üçün xüsusi köşk nəzərdə tutulub. Zümrüd rəngli suyun ləpələri burada dincələnləri sanki Nizami dünyasının sirli-sehrli hikmətinə "qovuşduracaq".

Şairin özünün və obrazlı heykəllərin ətrafı mərmər üzlüklərlə bəzədilir. Naxışlı bardürlər isə demək olar ki, tamamilə yenilənir. Milli ornamentlərə xas biçimdə olan bu bardürlər kompleksə xoş bir görünüş verir.

Şəhərin Nizami prospektinin abadlaşdırılmasına isə bir neçə aydır ki, başlanılıb. Artıq burada 30-dan çox binanın dam örtüyü mansardla əvəz olunub. Binaların həyətlərindəki tor hasarlar sökülüb, sakinlər üçün nümunəvi məhəllələr, uşaqlar üçün oyun meydançaları yaradılıb. Qeyri-qanuni artırmalar sökülüb, binaların rəngi solmuş, sakinlərin "əlavələri" ilə yöndəmsiz hala düşmüş fasad hissəsi yeni üzlük materialları ilə örtülüb. Əsasən, Avropa ölkələrində binaların daha yaraşıqlı görünməsi üçün istifadə olunan həmin inşaat materialları son dərəcə gözəl, keyfiyyətli və gözoxşayandır.

Ümumiyyətlə, bu gün Gəncənin 30 küçəsində 1500-dən çox obyektdə yenidənqurma və təmir-bərpa işləri aparılır. Heydər Əliyev, Nəriman Nərimanov, Şah İsmayıl Xətai prospektləri, Cavad xan, Dədə Qorqud, Üzeyir Hacıbəyli, Zülfü Hacıyev, Əziz Əliyev, Vəli Xuluflu, Füzuli, Şəddadilər və digər küçələr müasir memarlıq üslubunda yenidən qurulur. Bütün küçə və prospektlər boyunca yollar genişləndirilir, səkilər təmir olunur, yaşıllıqlar salınır. Diqqəti çəkən həm də odur ki, əvvəllər səliqəsizliyi, xaotikliyi ilə şəhərin görünüşünü korlayan kommunikasiya qovşaqları - qaz, su, elektrik xətləri yeraltı borularla çəkilir. Şəhər hörümçək torlarına bənzəyən işıq xətlərinə, memarlığına xələl gətirən qaz borularına "əlvida deyir". Şəhərin işıqlandırma sistemi, işıq dirəkləri yenilənir.

Heydər Əliyev prospekti özünün yaraşığı, abadlığı və yaşıllığı ilə gəncəlilərin ulu öndərə olan böyük ehtiramını əks etdirir. Burada milli və müasir arxitektura zəminində aparılan abadlıq-quruculuq işləri prospektin görkəmini tamamilə dəyişir. Prospekt dəmiryol vağzalından başlandığı üçün şəhər haqqında ilk təəssürat da buradan yaranır. Yeni layihələr əsasında birmərtəbəli və yöndəmsiz binalar tamamilə yenidən qurulur. Fasadlar təzələnir, səkilər qaydaya salınır. Xan çinarların baş-başa verdiyi prospektdə yaşıl və gül-çiçəkli xiyabanların salınması da nəzərdə tutulur.

Cavad xan küçəsi Gəncənin özünəməxsus memarlıq üslubu, qədim binaları ilə məşhur olan bir guşəsidir. Avtomobillərin hərəkətinə məhdudiyyət qoyulan bu küçədə sakinlərin istirahəti üçün müəyyən şərait yaradılsa da, bu həm estetik, həm də küçənin quruluşu ilə bağlı heç də hər kəsi qane etmirdi. İndi Gəncənin qurulan və abadlaşdırılan guşələrinə həmin küçə də əlavə olunub. Burada binaların fasadları da qaydaya salınır. Küçənin daha baxımlı olması, gələnlərin istirahətlərinin xoş keçməsi üçün beş ədəd fəvvarənin quraşdırılması da nəzərdə tutulub.

Şəhərin "Gülüstan" qəsəbəsində yenidən qurulan "Beş bulaq" kompleksi də yeni görkəm alır. Bulaq kompleks halda yenidən qurulmaqla milli ornamentli və özəl işıqlandırma sistemi ilə xüsusi gözəllik yaradır. Bulağın arxasındakı dərin təpə torpaqla doldurularaq böyük bir meydança yaradılıb. Sakinlərin istirahəti üçün bütün məqamlar nəzərə alınıb. Fəvvarə ətrafındakı müasir oturacaqlar, yaşıllıq və gül-çiçək hər kəsi özünə cəlb edəcək.

Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin qarşısındakı park da bu gün özünün möhtəşəmliyi, müasirliyi, səliqə-sahmanı ilə paytaxtın analoji istirahət guşələrindən qətiyyən geri qalmır. Son aylarda park əsaslı təmir olunub, burada yaşıl saat quraşdırılıb, ətraf binaların fasadları müasirləşdirilib.

Gəncənin tarixi-memarlıq abidələrinin, türbələrinin təmiri və yenidən qurulması işləri də geniş vüsət alıb. Şəhərdə qədimliyi ilə tanınan "Çökək Hamam" kompleksində bərpa işlərinə başlanılıb. Doğrudur, Gəncənin sorağı çox uzaqlara gedib çıxan bu və digər tarixi abidələrində zaman-zaman bərpa işləri aparılıb. Lakin bütün bunlar nəinki əsrlərin yadigarlarının qorunmasına xidmət edib, əksinə, bəzən onların ümumi görkəminə xələl gətirib. Bu gün isə şəhərdəki abidələr xüsusi qayğı ilə bərpa olunur. "Çökək hamam" kompleksi də bu qayğıdan kənarda qalmayıb. Kompleksin bərpası təcrübəli mütəxəssislər tərəfindən aparılır, bu prosesdə tikinti və bərpa materialları kimi gəc, əhəng, ağ torpaq, gil, yumurtanın ağı və süddən istifadə olunur. Bu materiallardan istifadə "Çökək hamam"ın əvvəlki görünüşünü özünə qaytarmağa imkan verəcəkdir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Gəncədəki "İmamzadə" tarixi-dini kompleksinin təmiri və bərpası ilə əlaqədar imzaladığı xüsusi sərəncam şəhər sakinlərinin böyük rəğbəti ilə qarşılanıb. "İmamzadə" dini kompleksində də yenidənqurma işləri xüsusi layihə üzrə həyata keçirilir. Hazırda ziyarətə gələnlərin ibadəti və istirahəti üçün nəzərdə tutulmuş 700 kvadratmetri əhatə edən ikimərtəbəli binanın inşasına başlanılıb. Tikiləcək binanın qarşısındakı geniş ərazi hasara alınıb. Burada bağın salınması, oturacaqların quraşdırılması, ümumiyyətlə, səliqə-sahmanın yaradılması nəzərdə tutulur.

Hazırda Gəncə şəhəri ilə "İmamzadə" tarixi-dini kompleksi arasındakı 5,2 km yolun yenidən abadlaşdırılması və asfaltlaşdırılmasının texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri aparılır. Ziyarətgahın ətrafında inşa edilmiş, sonralar təbii aşınmalar nəticəsində məhv olmuş tarixi tikililərin qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə çatdırılması istiqamətində də iş aparılır.

Son aylarda həmçinin görkəmli ədib-alim və ziyalı Mir Cəlal Paşayevin ev-muzeyində, "Ozan" və "Şərəfxanlı" məscidlərində, Azərbaycanın ilk Sovet İttifaqı Qəhrəmanı İsrafil Məmmədovun Xatirə ev-muzeyində, Dövlət Kamera Orkestrinin binasında, 1, 2, 3, 4, 9 saylı Uşaq Musiqi məktəblərində, Uşaq İncəsənət Məktəbində, Uşaq İncəsənət Məktəbinin Gülüstan filialında da əsaslı və cari təmir işləri aparılıb.

Quruculuq, abadlıq və yenidənqurma mərhələsini yaşayan Gəncə bu gün həm də sosial-iqtisadi cəhətdən inkişaf edir, sakinlərin həyat tərzi yaxşılaşır. Şəhərin qabaqcıl və modern infrastrukturla təmin edilməsi ilə yanaşı, iqtisadi imkanların və mövcud potensialın səfərbər olunması, yeni müəssisələrin tikintisi, iş adamları üçün əlverişli şəraitin yaradılması, sosial problemlərin həlli və digər məsələlər xüsusi diqqət mərkəzindədir.

Şəhərin sosial-iqtisadi uğurları isə statistik göstəricilərdə dolğun əksini tapır: 2011-ci ilin birinci yarısında şəhərdə ümumdaxili məhsulun həcmi 88,4 milyon manat olub və bu da ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 27,4 faiz çoxdur. Ümumdaxili məhsulun 67,1 faizi qeyri-dövlət sektorunda - məhsul istehsalının, nəqliyyat işlərinin və xidmətlərin həcminin artması hesabına əldə olunub. Ümumdaxili məhsulun 23,9 milyon manatını sənaye, 0,8 milyon manatını kənd təsərrüfatı, 6,7 milyon manatını tikinti, 37,8 milyon manatını ticarət, 17,8 milyon manatını nəqliyyat, 1,4 milyon manatını rabitə təşkil edib. Ümumi məhsul buraxılışının tərkibində sənaye məhsulu istehsalının xüsusi çəkisi 26,4 faiz təşkil edib, 23,9 milyon manatdan çox məhsul istehsal olunub. Keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə sənayedə 20,1 faiz artım əldə edilib.

Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə qeyri-dövlət bölməsində məhsul istehsalı 4,4 faiz artıb, ümumi sənaye məhsulunda onun xüsusi çəkisi 30,7 faizə və ya 7,4 milyon manata çatıb. Satılan məhsulun 33,6 faizi şəhərdə, 58,9 faizi respublikada, 7,5 faizi xarici ölkələrdə realizə olunub. 2011-ci ilin birinci yarısında hər nəfərə (adambaşına) 287,8 manat ümumdaxili məhsul istehsal olunmuşdur və bu da 2010-cu ilə nisbətən 139,2 manat və yaxud 5,0 faiz çoxdur.

2011-ci ilin birinci yarısında bir işçiyə hesablanmış orta aylıq əməkhaqqı keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə artaraq 215,3 manat təşkil edib. 2011-ci ilin birinci rübündə əhalinin pul gəliri 202 milyon 104 min manat olub və bu da ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 22,9 milyon manat və yaxud 12,8 faiz çoxdur. Adambaşına düşən (hər nəfərə) pul gəlirləri isə 630,6 manat təşkil edib.

Hazırda şəhərdə 35 özəl bank filialı, 5 bank şöbəsi, bir özəl bank fəaliyyət göstərir. Hesabat dövründə Sahibkarlara Kömək Milli Fondu tərəfindən Gəncə sahibkarlarına 1,0 milyon manat məbləğində güzəştli kredit verilib. Banklar fiziki və hüquqi şəxslərə 23,8 milyon manat, ipoteka krediti alanlara 389,6 min manat, lizinq əməliyyatı vasitəsilə 5,4 milyon manat məbləğində vəsait vermişlər.

Gəncədə yeni iş yerlərinin açılmasına da xüsusi diqqət yetirilir. 2011-ci ilin birinci yarısında şəhərdə 464 yeni iş yeri açılmış və onlardan 404-ü daimidir.

Şəhər iqtisadiyyatının davamlı inkişaf edən sahələrindən biri də rabitə sahəsidir. İnformasiya və rabitə müəssisələri 3 ay ərzində əhaliyə, müəssisə, təşkilatlara və digər istehlakçılara 1,4 milyon manatlıq rabitə xidməti göstərib və bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 86,8 faiz çoxdur.

Şəhər əhalisinin və iqtisadiyyatın fasiləsiz, dayanıqlı elektrik enerjisi, təbii qaz və kommunal xidmətlərə olan tələbatının ödənilməsi istiqamətində görülən məqsədyönlü və sistemli işlər 2011-ci ilin birinci yarısında da uğurla davam etdirilib. Gəncə Yüksək Gərginlikli Elektrik Şəbəkəsi MMC şəhərin elektrik təchizatında mühüm yeri olan "Gəncə" 330/110/10 kV-luq yarımstansiyasında yenidənqurma işlərini başa çatdırıb. Yeni Gəncə sakinlərinin, eləcə də digər istehlakçıların elektrik enerjisi ilə təchizatını yaxşılaşdırmaq üçün "Maşınqayırma" 110/10 kV-luq yarımstansiyasında 16 MVA və 6,3 MVA transformatorların 10 kV-luq hissəsində yenidənqurma işləri aparılıb.

Şəhər əhalisinin qaza olan tələbatının tam ödənilməsi üçün cari ilin əvvəlindən şəhərin ayrı-ayrı ərazilərində, həyətlərdən keçən 1512 p/m uzunluğunda qaz xətləri küçəyə çıxarılıb, 132 ədəd qaz tənzimləyici şkaflar təftiş və təmir olunub, 120 siyirtmə yoxlanılaraq işlək vəziyyətə gətirilib, 6 ədəd siyirtmə yenisi ilə əvəz olunub. Gəncə-Şəmkir magistral yolunda aparılan yenidənqurma işləri ilə əlaqədar 346 p/m uzunluğunda 375 mm-lik və 530 mm-lik diametrli qaz kəməri borusu demontaj olunaraq yenidən çəkilib. Ə.Məmmədov, İ.Qayıbov, Ü.Hacıbəyli küçələrində, Qırmızı kənd, Sadıllı Bağbanlar və digər yaşayış ərazilərində əhaliyə nəql edilən qazın tələb olunan təzyiqdə məişət abonentlərinə çatdırılması üçün 24 ədəd qaz tənzimləyici şkaf təmir edilib, digərlərində isə profilaktik işlər aparılıb.

Gəncəliləri uzun illərdən bəri narahat edən ciddi problemlərdən biri içməli su ilə bağlıdır. Problemin ciddiliyi özünü onda göstərir ki, bəzi işbazlar içməli suyu xüsusi maşınlarla şəhərə gətirib sakinlərə baha qiymətə satırlar. Bəzən bu maşınların yanında hətta növbələrə də rast gəlmək olur. Şəhərin yeni rəhbərliyi bu problemin ciddiliyini düzgün dəyərləndirir və həlli istiqamətində bir sıra tədbirlər görür. 2011-ci ilin aprelində "Azərsu" Səhmdar Cəmiyyətinin, Almaniya İnkişaf Bankının aparıcı mütəxəssislərinin, eləcə də şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələrinin iştirakı ilə Gəncənin su və kanalizasiya sistemlərinin bərpası layihəsinin təqdimat mərasimi keçirilib. Almaniya İnkişaf Bankının maliyyələşdirəcəyi layihənin ümumi dəyəri 125 milyon avrodur. Birinci mərhələdə suötürücü qurğuların reabilitasiyası, su və çirkab suları borularının yeniləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Layihə çərçivəsində həyata keçiriləcək tədbirlər şəhər sakinlərinin içməli suya tələbatını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıracaqdır.

Əhalinin içməli su ilə təchizatını yaxşılaşdırmaq, kanalizasiya xidmətini yüksəltmək məqsədilə bir sıra işlər görülür. İlin əvvəlindən 513 p/m uzunluğunda müxtəlif ölçüdə magistral və məhəllədaxili su boruları, 27 ədəd siyirtmələr və 12,7 min p/m elektrik kabeli dəyişdirilib, 27 ədəd elektrik mühərriki, 7 ədəd su nasos stansiyası təmir edilib, 369 halda artezian və subartezian qurğuları, 25 güc transformatoru təmir edilib.

Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin fəaliyyətində başlıca vəzifələrdən biri də vətəndaşların müraciətlərinə baxılması, onların qəbulu, əhalinin qaldırdığı problemləri qanunvericiliyə müvafiq həlli yollarının müəyyənləşdirilməsi və icrasının təmin edilməsidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev vətəndaşların müraciətlərinə daim böyük diqqət və qayğı ilə yanaşır və bunu hər dövlət orqanından, hər bir dövlət məmurundan qətiyyətlə tələb edir. Bu baxımdan, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin diqqət mərkəzində olan ən mühüm məsələlərdən biri də vətəndaşların müraciətlərinə baxılması olub. 2011-ci ilin birinci rübü ərzində şəhər icra hakimiyyəti başçısı aparatına 1422 yazılı müraciət daxil olub. Müraciətlərin təxminən üçdəikisi və ya 66,7 faizi torpaq sahəsinin ayrılması, mənzil, tikinti və kommunal məsələləri təşkil edir.

Bəli, Azərbaycanın 20 illik müstəqillik tarixinin möhtəşəm izləri bu gün Gəncə şəhərində özünü daha qabarıq göstərir. Şəhərin son dövrlərdə əldə etdiyi nailiyyətlər isə ünvanlı və məqsədyönlü olmaqla, hər bir sakinin sosial rifah halının yüksəldilməsi, mənafeyinin qorunması məqsədini önə çəkir. Gəncə sakinləri ürəkdən inanırlar ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin diqqət və qayğısı nəticəsində rayonun narahatlıq doğuran bütün problemləri ən qısa zamanda uğurlu həllini tapacaqdır.

S.MUSTAFAYEV

Azərbaycan.-2011.-21 iyul.-S.3.