Qədim diyarın yeni dövranı

Ümummilli lider Heydər Əliyevin respublikada hakimiyyətə gəldiyi 1969-cu ilədək Azərbaycan SSRİ-nin iqtisadi cəhətdən geridə qalmış regionlarından biri idi. Geniş iqtisadi resurslarının, zəhmətsevər insanlarının olmasına baxmayaraq, respublikada süstlük, passivlik vardı. Planlar yerinə yetirilmir, dövlət tapşırıqlarına əməl olunmurdu. Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında ətalət buzu əriməyə başladı. Hər sahədə canlanma və ruh yüksəkliyi yarandı. Əhali daha yaxşı işləməklə daha yaxşı yaşamaq vərdişinə yiyələndi. İstehsaldan əldə olunan gəlirlər vasitəsilə böyük quruculuq işləri aparıldı.

Bütün bunlar Lənkəranda da özünü qabarıq və dolğun şəkildə göstərdi. İndi Lənkəranı gəzərkən müxtəlif yerlərdə ulu öndərin bu torpağın insanları ilə görüşlərini əks etdirən fotoplakatlarla rastlaşırsan. Onların hər biri ən yeni tariximizin şərəfli səhifələridir. Rayon inkişaf edib, abadlaşıb. Neçə-neçə tikililər o dövrün yadigarlarıdır. Hələ sovetlər dönəmində respublikamıza gələn qonaqlar tez-tez Lənkərana səfər edərdilər. Şərqdən bol nemətli Xəzərlə, cənub-qərbdən yaşıl örtüklü dağlarla əhatə olunan bu məkan hər kəsdə xoş təəssürat yaradırdı. Rus xalqının böyük şairi Nikolay Tixonov Lənkəranı "Cənub mirvarisi" adlandırmışdı. O zamanlar rayon həm də SSRİ-nin tərəvəz bazası hesab edilirdi. Faraş məhsul soyuducu kamerası olan xüsusi vaqonlara yüklənərək ardı-arası kəsilmədən Rusiyanın paytaxtına və digər şəhərlərinə yola salınırdı. Bu torpaq ətirli çayı, limonu, portağalı, naringisi və digər subtropik məhsulları ilə də məşhurdur. Onun hüsnünə, neçə-neçə nemətinə şeirlər yazılıb, mahnılar bəstələnib. Lənkərana ən çox şöhrət gətirən isə mərd, mübariz oğulları, istedadlı ziyalıları, qonaqpərvər camaatıdır.

Müstəqilliyimizin ilk illəri ölkənin digər regionları kimi, Lənkəran üçün də çətin olmuşdur. Bir tərəfdən erməni millətçiləri havadarlarının köməyi ilə Qarabağı işğal edir, digər tərəfdən üzdəniraq yerli separatçılar daxildəki xaosdan, başsızlıqdan istifadə edərək Azərbaycanı parçalamaq istəyirdilər. Lakin onların niyyətləri baş tutmadı. Xalqın təkidi ilə hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider Heydər Əliyevin polad iradəsi sayəsində Azərbaycan parçalanmaq, məhv olmaq təhlükəsindən qurtuldu. Amma qarşıda mühüm vəzifələr dururdu: atəşkəsə nail olmaq, dağıdılmış iqtisadiyyatı dirçəltmək, insanların güzəranını yaxşılaşdırmaq lazım idi. Böyük uzaqgörənliklə əsrin neft layihəsi üzərində ciddi iş aparıldı. Bəzi qüvvələr onu şübhə altına alaraq icrasına əngəl törətmək istədilər. Lakin onların bu cəhdləri də boşa çıxdı. Dünyanın ən iri neft şirkətləri "Əsrin müqaviləsi"nə imza atdılar.

...2002-ci ilin noyabr ayı idi. O zaman Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı işləyən Yaşar Rzayevlə görüş təyin etmişdik. Buludlu payız havasında elektrik lampası közərdiyindən alaqaranlıq otaqda stol arxasında oturan həmsöhbətimizi güclə görmək olurdu. Elektrik enerjisi hətta ŞİH-ə qrafiklə verilirdi. O da zəif. Üstəlik, təbii qaz, içməli su sarıdan problem vardı. Bir sözlə, vaxtilə coşub-daşan, səsli-küylü Lənkəranı tanımaq olmurdu. Kənd əhalisi öhdəsində olan torpaq sahələrini başlı-başına buraxdığından subtropik meyvə bağları, çay plantasiyaları mal-qara üçün otlaq sahəsinə çevrilmişdi. Heç kəs tərəvəz əkmək istəmirdi. İqtisadi əlaqələr kəsildiyindən emal müəssisələri də fəaliyyətini dayandırmışdı.

Heç nə birdən-birə hasilə gəlmir, vaxt lazımdır. Xatırlatdığımız bu kiçik epizod həmin lazım olan vaxta təsadüf edirdi. Nəhayət, görülən işlər, həyata keçirilən islahatlar, bağlanan müqavilələr bəhrəsini verməyə başladı. Ölkənin büdcəsinə neftdən gələn vəsaitlər daxil oldu. 2004-cü ildən isə Azərbaycan daha coşqun inkişaf yoluna qədəm qoydu. 2003-cü ilin payızında Prezident seçilən İlham Əliyev əldə olunan vəsaitdən səmərəli istifadə etmək, əhalinin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, neft kapitalını insan kapitalına çevirmək, ordunun döyüş qabiliyyətini artırmaq üçün müxtəlif sənədlər imzaladı. Onlardan biri 2004-2008-ci illər üçün regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı idi. Bu mühüm sənəd hər bir bölgənin, rayonun, şəhərin, qəsəbə və kəndin yenidən dirçəlişinə təkan verdi. Məhz bu proqrama əsasən, Astara rayonu ərazisində porşen tipli elektrik stansiyası istifadəyə verildi və beləliklə, Lənkəranda, o cümlədən cənub bölgəsində elektrik enerjisi böhranı aradan qaldırıldı. Ardınca yeni istehsal müəssisələri yaradıldı. Bu isə yeni iş yerlərinin açılması, əhalinin məşğulluğunun yüksəldilməsi, ailələrin büdcəsinə pul vəsaitinin daxil olması və insanların gün-güzəranının yaxşılaşması demək idi.

Ötən 20 il ərzində Lənkəran sürətlə inkişaf etmiş, daha abad olmuşdur. Görülən işləri sadalamaqla qurtarmaq mümkün deyil. Cənub şəhərini gəzərkən hər addımda yeni tikililərlə qarşılaşırsan. Heydər Əliyev memorial parkı lənkəranlıların ən çox xoşladıqları istirahət yeridir. Parkda ulu öndərin əzəmətli tunc heykəli ucalır. Xalqımızın böyük oğlunun həyat və fəaliyyətini, habelə Lənkərana səfərlərini özündə cəmləşdirən, onları gənc nəslə çatdıran muzey də burada yerləşir. Fəvvarələr, güllər, çiçəklər, akasiya, dəmirağac parka gözəllik verir.

Ümumiyyətlə, Lənkəranda son illər istirahət guşələrinin, park və xiyabanların sayı xeyli çoxalıb. Hər biri də milli memarlıq üslubuna uyğun yaradılıb və biri digərini təkrarlamır. Qala xiyabanı müasirliklə yanaşı, keçmişi də özündə yaşadır. Xiyabanda addımladıqca adamın ürəyi açılır. Lənkəran şəraitinə uyğun tikilmiş, damı qırmızı kirəmitli yaşayış evləri də təmir-bərpa işlərindən sonra daha baxımlı, cazibədar görünür. 2004-cü ildə əsaslı şəkildə yenidən qurulan N.Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Dram Teatrı, akademik Zərifə Əliyeva adına Uşaq Sağlamlıq Mərkəzi, bir çox ticarət, mədəni-məişət obyektləri bu xiyaban boyunca yerləşir. 2006-cı ildə tikilib istifadəyə verilmiş Sahil parkı da əhalinin xoşladığı istirahət yerlərindəndir. Xəzərin qoynunda salınmış istirahət guşəsində dənizdən əsən xəfif meh yayın istisində ürəyə məlhəm kimi yayılır. Buradakı çayxanada dəmlənən Lənkəran çayı isə başqa bir aləmdir. Parkda balacaların əyləncəsi də unudulmayıb, onlar üçün guşə düzəldilib, qurğular yerləşdirilib.

Lənkərana gələnlər, ilk növbədə, şəhərin girişində inşa olunmuş Xalq Sənətkarlığı Mərkəzi ilə rastlaşırlar. Mərkəz qədim insan məskəni olan bu yerin koloritini, adət-ənənəsini özündə əks etdirir. Samovar, yanındakı armudu stəkan, təndir ətrafına yığılan çırpı bu yerin simvoludur. Sənətkarlıq şəhərciyindəki kiçik evlərdə bu yerlərin camaatının qədim zamanlardan istifadə etdikləri əmək alətləri, toxuduqları xalça, palaz, həsir və s. nümunələr nümayiş etdirilir.

Tarixin müəyyən dövrlərində Vətənimizin, torpaqlarımızın azad edilməsi, dövlətçiliyimizin müdafiəsi uğrunda qurban gedənlərin xatirəsi Lənkəranda həmişə əziz tutulur. İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı general-mayor Həzi Aslanovun möhtəşəm abidəsi, buradakı xatirə parkı, qəhrəmanın ev-muzeyi, soyqırımı qurbanlarının, Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin şərəfinə ucaldılmış xatirə kompleksləri lənkəranlıların və şəhərə gələn qonaqların müqəddəs ziyarət yerləridir.

Hər bir qala, tikili nəsildən-nəslə keçən yadigarlardır. Gənc nəslin öz el-obasının tarixini öyrənməsində onların müstəsna əhəmiyyəti var. Buna görə də rayon ərazisindəki abidələr qayğı ilə hifz olunur. "Zindan" qalası əsaslı şəkildə yenidən qurulub. Diqqətlə qorunan Lənkəran xanının sarayı italiyalı memar tərəfindən tikilib, hazırda Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi kimi fəaliyyət göstərir.

Regional Müalicə Diaqnostika Mərkəzi 2006-cı ildə açılmışdır. Bölgənin əhalisi müxtəlif xəstəliklərlə bağlı əvvəllər Bakıya və digər yerlərə gedirdilərsə, indi bu mərkəzə müraciət edirlər. Böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkən xəstələrə burada hər cür qayğı göstərilir. Dünya standartlarına cavab verən müalicə ocağında ən müasir tibbi avadanlıqlar quraşdırılıb. Burada açıq ürək əməliyyatları da aparılıb. Bundan əlavə, son illər rayonda 23 həkim və tibb məntəqəsi istifadəyə verilib və onlar müasir tibbi avadanlıqlarla təchiz edilib.

Lənkəranın sənaye potensialı getdikcə genişlənir. Son illər burada çay emalı və tikiş fabrikləri, süd emalı və meyvə-tərəvəz emalı zavodları və digər müəssisələr tikilib istifadəyə verilib. Həmin müəssisələrin bəzisində istehsal olunan məhsullar artıq bir neçə ildir dünya bazarlarına çıxarılır. Eyni zamanda, müxtəlif idarə, müəssisə və təşkilatlar üçün inzibati binalar inşa edilib. Yüksək zövqlə tikilən fərdi yaşayış evləri, kommersiya şəbəkələri də şəhərə xüsusi gözəllik gətirir.

Lənkəranda təhsil, səhiyyə, mədəniyyət ocaqlarının tikintisi, onların təmiri də diqqət mərkəzindədir. Dövlət vəsaiti, habelə Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə rayonda 23 məktəb inşa edilib. Yeni dərs ilində 4 saylı orta məktəbdə 560 şagirdlik əlavə korpus, Osaküçə kəndində 220 şagirdlik yeni məktəb binası şagird və müəllimlərin istifadəsinə veriləcək. Həmçinin Lənkəran Uşaq Evi və Osman Mirzəyev adına Qarışıqtipli İnternat Məktəbi yenidən qurulub. Bu sırada Nəcəf bəy Vəzirov adına Lənkəran Dövlət Teatrının fəaliyyətini də qeyd etmək lazımdır. Teatr keçən il qardaş Türkiyənin paytaxtı Ankarada keçirilən beynəlxalq teatr festivalında iştirak etmiş, Naxçıvanda qastrol səfərində olmuş, Fransa, İspaniya, Gürcüstan, Ukrayna və Rusiya Federasiyasının teatrları ilə əməkdaşlıq əlaqələri qurmuşdur.

Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsinin təbliği və təşviqi məqsədilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "2010-2014-cü illər üçün xalq yaradıcılığı paytaxtları" proqramı təsdiq olunmuşdur. Həmin proqrama əsasən, 2011-ci il üçün Lənkəran şəhəri "Azərbaycanın folklor paytaxtı" elan edilmişdir. Bununla əlaqədar olaraq il ərzində Lənkəranda nominasiyalara uyğun surətdə təntənəli mərasimlərin, respublika və beynəlxalq səviyyəli elmi-praktiki konfrans, "dəyirmi masa", konsert, müsabiqə, festival, sərgi və s. tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu tədbirlərdən "Tarixin canlı şahidləri" (qocaman el sənətkarları ilə görüşlərin təşkili), "Bayatı axşamları folklor gecəsinin təşkili", "Nənələr və nəvələr" folklor gecəsi, Lənkəran mətbəxi festivalını göstərmək olar. Lənkəran şəhərinin "Azərbaycanın folklor paytaxtı" elan olunması xalqımızın şifahi xalq ədəbiyyatını, adət və ənənələrini bir daha dünyaya tanıdacaq, mədəniyyət tariximizdə yeni bir səhifə olacaq.

2011-ci ilin "Turizm ili" elan olunması ilə bağlı Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyəti, şəhər mədəniyyət və turizm şöbəsi ardıcıl tədbirlər həyata keçirir. Yaradılmış Turizm İnformasiya Mərkəzi artıq fəaliyyətə başlayıb. Sahənin inkişafına nail olmaq üçün investorlar, donor təşkilatlar bu işə cəlb olunur, yerli və beynəlxalq turizm təşkilatları ilə əlaqələr yaradılır. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Lənkəranda 11 turizm obyekti fəaliyyət göstərir. İndiyəcən turistlərə müasir tələblərə cavab verə biləcək xidmətin göstərilməsi ilə bağlı mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin rəhbərləri ilə iş aparılıb. Onların demək olar ki, hamısı lisenziya alıb. Keçən il isə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin əməkdaşları üçün Türkiyədən dəvət olunmuş mütəxəssislərin iştirakı ilə xüsusi hazırlıq kursları keçirilib və onlara sertifikatlar verilib. Bundan savayı, Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı ilə Lənkəranda 87 tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınaraq dövlət mühafizəsinə götürülüb. Həmin abidələrin turizm üçün istifadəsi məqsədilə marşrut xəritəsi, habelə abidələr barədə 3 dildə - ingilis, rus və Azərbaycan dillərində məlumatlar hazırlanıb. Rayonda ekoturizmin inkişafı istiqamətində də müəyyən işlər görülüb. Belə ki, kəndlərdə müvafiq şəraitə malik olan evlərin aşkarlanması və sahiblərinin razılığı əsasında tələb olunan şəraiti, habelə xidməti reallaşdırdıqdan sonra turistlərin qəbulu gerçəkləşəcək.

Lənkəranda aeroport, dəniz limanı, dəmiryol vağzalı və avtovağzalın olması, Hirkan Milli Parkının, Qızılağac qoruğunun təbii şəraiti və mənzərəsi burada turizmin inkişafı üçün münbit şəraitin olduğunu bir daha təsdiq edir. Balıq və quş ovu ilə məşğul olmaq istəyən turistlər üçün razılaşdırılmış ərazilərdə ov mövsümünün təşkil edilməsi nəzərdə tutulur. Hirkan Milli Parkında xüsusi ekoturizm marşrutları əsasında gəzintilər təşkil olunur. Turizmin inkişafına göstərilən diqqət və qayğı sayəsində Lənkərana gələn turistlərin sayı ildən-ilə artır. 2010-cu ildə rayona gələn turistlərin sayı 8 min nəfərə çatmışdır ki, bu da 2006-cı ildəkindən 50 faiz çoxdur. Gələn turistlərin 35 faizini əcnəbilər təşkil edib. Yaxın günlərdə Lənkəranın turizm imkanlarını əks etdirən bələdçi kitabının, turizm marşrutu xəritəsinin və videoçarxının hazırlanması nəzərdə tutulub. Eyni zamanda, rayonun turizm potensialının təbliği ilə əlaqədar Azərbaycan, ingilis və rus dillərində internet saytı fəaliyyət göstərir.

Məlum olduğu kimi, Ələt-Astara magistral şose yolu hazırda yenidən qurulur. Avtomobil yolu bütün göstəricilərinə görə dünya səviyyəli olacaq. Bu yol Azərbaycanın cənub bölgəsinin, eləcə də Lənkəranın bundan sonra daha sürətlə inkişaf etməsinə təkan verəcək. Lənkəran hava limanı isə artıq 2 ildir ki, sərnişinlərə xidmət edir.

Bunlar bir regionun inkişafının qısa xronikasıdır. Bu inkişaf getdikcə geniş vüsət alır, həyatın bütün sahələrini əhatə edir. Deməli, sabahımız daha firavan və mənalı olacaq.

Seyran CAVADOV

Azərbaycan.-2011.-23 iyul.-S.2.