Naxçıvan ziyarəti

Çoxdankı arzumuz idi, ailəlikcə "Əshabi-Kəhf" ziyarətinə getmək istəyirdik. Amma bir az işlərin çoxluğundan, bir az da hamılıqla vaxtı uzlaşdırmaq ehtiyacından günü-günə satırdıq.

Günlərin birində tələbəlik dostum Əlövsət müəllimlə telefon söhbətimiz zamanı sözarası niyyətimizi dilə gətirincə, məni həvəsləndirdi.

"Tez gəlin, - dedi, - indi biz tərəflərin ən gözəl vaxtlarıdır".

Və beləcə Allahın bir qismət vədəsində yığışıb Naxçıvana yollandıq...

İnsanın Tanrıya bir addım daha yaxın olduğu bu məkanda cəmi bircə gün keçirdik, amma bu xoş gün ömrümüzə o qədər parlaq cizgilərlə yazıldı ki, səfər boyu əsas nigaranlığım - Bakıya dönüb duyğularımı birər-birər kağıza köçürüncə, hansısa anı unutmaq ehtiyatından idi...

* Yazıçının yol qeydləri *

Təyyarəmiz qədim Azərbaycan torpaqlarının, indiki Ermənistana aid edilən qərib yurdlarımızın, Ağrı dağının, Vedi gölünün başına dolanıb üzünü Naxçıvana tutur. Aşağıda beyin içi kimi qırışmış dərələr, qış yuxusundan yenicə ayılan dağlar və Günəşin şöləsindən isinib buğlanan bərəkətli çöllər...

...Ayağımızı torpağa basıb bal qoxuyan, göz doyuran Naxçıvan havasını içimizə çəkdikcə ciyərlərimiz açıldı, ürəyimiz təmizləndi, ruhumuzu rahatladan saf, ilıq meh gözlərimizə doldu.

Qarı dağların əhatəsində özünə yuva qurmuş Naxçıvan Beynəlxalq Hava Limanı...

Muxtar Respublika bütün qonaqları kimi, bizi də elə giriş qapısındaca özünəməxsus səliqə-sahmanı, nizamı, inkişaf mənzərələri, bu mənzərələri daha da zənginləşdirməyi özünə mənəvi borc bilən saf, halal insanları, o insanların ixtilatı qəlbə yatıran şirin ləhcəsi ilə qarşılayır.

Bu duyğuların içində - saf qəlbli, şirin təbəssümlü və yol boyu bizim əziyyətimizi çəkəcək Əşrəf müəllimə isinişməyin də öz gözəlliyi var.

Təmizlikdən par-par yanan taksi avtomobilləri səflə yan-yana sıralanıb, sürücülər Azərbaycanın milli geyimindədirlər. Üzərində "NAZ-LİFAN" sözlərini oxuduğum bu modern, yüksək komfortlu avtomobil markasını, açığı, ilk dəfədir görürəm. Məlum olur ki, onlar Naxçıvan Muxtar Respublikasının öz istehsalıdır, taksi sürücüsü kimi fəaliyyət göstərən şəxslərə son dərəcə münasib qiymətlərlə, güzəştli şərtlərlə təklif edilir.

...Bu da hava limanından Naxçıvan şəhərinin mərkəzinə doğru aparan abad, işıqlı, gəlin kimi bəzənmiş yollar...

Bu yolları həyatımda ilk dəfə düz 19 il əvvəl getmişəm...

Yol boyu yaddaşı ilə baş-başa qalmış hər kəsə tanış olan maraqlı duyğular məni də rahat buraxmır, illər əvvəllərin xatirələrindən nəsə tapmaq istəyirəm, hafizəmin vərəqlərini çevirdikcə çevirirəm, yaddaşımı sınağa çəkirəm.

Amma o illərdən indiyə, müsbət mənada, demək olar ki, heç nə qalmayıb, hətta ən etibarlı şahid olan torpaq da libasını dəyişib, hər qarışında bahar öz gözəllikləri ilə qələm çalıb, bu qədim, günəşli torpağın hər tərəfi laləzardır, gül-çiçəkdir...

Yaddaşımın daha bir uğursuz cəhdi...

Bax, yolun bu hissəsində, sovet dövründə salınmış əksər yaşayış massivlərinə xas tanış görkəmi ilə, eyvanlarındakı zivələrdən alabəzək paltarlar asılmış pinti qiyafəli "xruşşovkalar" olmalı idi. Bəs indi gözəl üslubu Naxçıvanın bəzəyinə, əsl "Nəqşi Cahan"a çevrilib cahanın naxışı sayaq cilvələnən bu memarlıq abidələri bura haradan gəldi, haçan gəldi?!.

Qəlbim açılır, sevinirəm, deməli, binalar həmin binalardır, sadəcə o qədər yüksək məharətlə yenidən qurulub ki, indi bu tikililərdə əvvəlki "xruşşovkalar"dan nəsə bir əlamət tapmaq mümkün deyil...

Bir günlük səfər boyunca keçmişlə bu gün arasında, hələ, deyəsən, çox şeylərə təəccüblənməli olacağam.

vvv

İlin-günün bu vaxtında gəlişinlə yüksək vəzifəli şəxsin vaxtını almaq, onu iş-gücündən, min bir təsərrüfat qayğılarından ayırmaq insafdan sayılmaz. Ona görə də Naxçıvan səfərimi mümkün qədər xəbərsiz saxlamağı hələ Bakıdan çıxarkən qət eləmişdim. Amma mənə Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin istəyini yetirirlər, necə deyərlər, fakt qarşısında qalıram, qonaqpərvərliyinə, alicənablığına hələ 1992-ci ilin o əziyyətli qış günlərindən valeh olduğum hörmətli Vasif Talıbov bu sətirlərin müəllifini qəbul etmək niyyətindədir...

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin inzibati binasına doğru addımlayıram.

Nostalji duyğular yenə mənimlə birgədir. İllər əvvəl Türkiyəyə səfər zamanı jurnalist həmkarlarımla birgə soyuq və qaranlıq bir qış axşamında daxil olmuşduq bu binaya. Onda zülmətə bürünmüş binada tək bir neft çırağı közərir, amma bu çırağın şöləsi bütün Azərbaycana yayılırdı.

O illərin Azərbaycanında yaşayan insanlar üçün ümid çırağı idi, bu binanın pəncərəsində közərən işıq... Və hamı gözünü o işığa dikmişdi...

O işığa xalqının və dövlətinin üzləşdiyi müsibətlərə qarşı haqq savaşında bu binanı səngərə çevirmiş Heydər Əliyevin qəlbinin nuru qarışmışdı, insanlar bu nura doğru axışırdılar, Azərbaycanın o zülmət dolu günlərində Tanrının əsirgəmədiyi işığa bir addım yaxın olmağa can atırdılar...

Heydər Əliyevi ziyarət zamanı Ali Məclisin binası qarşısında gördüyümüz üzü tüklü, hüznlü insanlar o illərin çıxılmazlıqlarından xilas olmağa bir zərrə ümid tamarzıları idi, binanın pəncərələrindən soyuq və qaranlıqla birgə içəri daxil olan səs-küy, min bir çətinlik içində sızlayan insanların imdad çağırışları idi.

Ancaq indi...

Ali Məclis binasının içərisindəki sakitlik, işgüzar ahəng məni bir anlıq xəyal dünyasından ayırır...

İndi bayırdakı səs effektləri ilə içəridəki sakitlik arasında maraqlı bir harmoniya var, pəncərədən çöldə füsunkar, abad, inkişaf soraqlı bir şəhər səliqəli, təmiz küçələrində sakit şəhərlərə xas xəfif bir uğultu ilə özünün təbii həyatını yaşayır, içəridəki otaqlarda isə hər bir məmur Naxçıvan yurdunun təsərrüfat qayğıları, gündəlik işi-gücü ilə məşğuldur.

Tərtəmiz, bəzəkli, yarlı-yaraşıqlı, xalılarla bəzənmiş pillələri qalxıb, nə vaxtsa Heydər Əliyevi həyatda ilk dəfə yaxından görməyin xoşbəxtliyini yaşadığım kabinetə doğru irəliləyirəm, qəlbimdən keçən xiffət dolu həyəcan hər addımda bir xatirəni mürgüdən oyadır...

...O zaman bu dəhlizlər Muxtar Respublikanın bölgələrindən gəlmiş insanlarla dolu idi, hərə öz dərdini götürüb bura üz tutmuşdu. Heydər Əliyev Bakıdan ziyarətinə gəlmiş jurnalist qrupunu qarşılamaq üçün dəhlizə çıxarkən ixtiyar bir kişinin böyük dövlət adamı ilə qısa mükaliməsinə şahid olmuşduq. O zaman Naxçıvanda torpaq islahatları təzə-təzə başlanırdı, kişinin də deyəsən, qardaşı ilə nəsə ortaqlı torpaq davası varmış, ulu öndərdən bu problemin həllinə əlac istəyirdi. Kişinin sadəlövh inadından Heydər Əliyevin sevgi dolu çöhrəsinə bir təbəssüm qonmuşdu onda deyirdi ki, bu problem, doğma qardaşınla sənin aranda olan məsələdirsə, mən belə vəziyyətdə necə kömək edə bilərəm?!

Sadə bir kəndlinin hay-küylü sözlərini hələ o zamandan sıravi Azərbaycan insanının Heydər Əliyevə münasibətinin ifadəsi kimi əbədi olaraq yaddaşıma yazmışdım: "Yoldaş Əliyev, elə Sizi görməyim hər şeyə dəyər. Göydə Allah, yerdə Sizsiniz bizim ümidimiz. Allah Sizi qorusun..."

...Bu da tanış qəbul otağı və köməkçi Ramiz müəllim. Mehriban və gülərüz...

Sübhü bu binada qarşılayıb, binanı axşam hamıdan gec tərk edən Ramiz müəllim qayğılıdır: axı gərək hər şey qaydasında, yerli-yerində olsun... Məni görüncə dil-ağız etməyə başlayır, bəxtimdən bu günə bir neçə iclas təyin edilibmiş, görüşün baş tutması güman məsələdir, amma Ali Məclis Sədrinin intizam sevən, işgüzar olduğu qədər də qonaqpərvərliyinə güvənirəm, qəbul otağında taybatay açılan qapıları görəndə hiss edirəm ki, Allah qonağını qapıda çox gözlətməyəcəklər...

...Bu xoş auralı, səliqəli kabineti ən xırda elementinə qədər gözlərimə köçürə bilsəydim...

Burada bir vaxtlar Heydər Əliyev çalışıb, böyük tarixi şəxsiyyətin bu kabinetdə keçirdiyi keşməkeşli illərin yadigarları, yəqin ki, indi də içəridə kifayət qədərdir, bəlkə önümdəki masa, bəlkə kəfkirli saat, bəlkə telefon aparatı, bəlkə kitab rəfi...

Ən azı pəncərənin onun qəlbi kimi təmiz aynaları...

Nə vaxtsa bu aynalardan bayırdakı günəşə Heydər Əliyevin nurlu çöhrəsi, işıqlı gözləri baxıb.

Nəzərlərim ulu öndərin bu kabinetdə çəkilmiş və indi divardan yadigar asılan portretinə sataşır, tez-tez eşidilən telefon zənglərinin tanış sədası da o illərdən bir xatirədir.

Kabinetin işgüzar ovqatını Vasif müəllimin səliqəli görkəmi, səmimi təbəssümü, Heydər Əliyev kimi şəxsiyyətin yaxın çevrəsində bu idarəçilik ustadından görüb-götürmək imkanına malik olmuş yüksək rütbəli məmura xas peşəkar davranışları tamamlayır.

Onun gözlərində bir gümrahlıq, qurub-yaratmaq əzmi duyuram. Amma bu gözlərin dərinliyində mühasirə şəraitində yaşayan bir bölgənin rəhbərinin narahat qayğılarını da hiss etmək çətin deyil.

Vasif müəllim muxtar respublikanın gələcək inkişafı ilə bağlı planlardan böyük ruhla söz açır, arzularında yaratdıqlarını həvəslə xəritə üzərində təsvir etməyə çalışır və bu ruhu, bu şövqü duyduqca düşünürəm ki, kaş Azərbaycanımızın bütün bölgələrinə rəhbərlik edən məmurlarımız Vətən sevgisində, xalq üçün çalışmaq, qurub-yaratmaq eşqində möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevə bu qədər çox bənzəyəydilər.

Sevinirəm, deməli, estafet etibarlı əllərdədir...

Naxçıvana cəmi bir günlük gəldiyimi öyrənincə Vasif müəllim özünəməxsus səmimiyyətlə dərhal etirazını bildirir, Naxçıvanın belə cənnət vaxtında bura qaçaraq gəlib-getməyin düzgün olmadığını deyir və bir neçə gün qalıb buraları göz dolusu gəzib-dolaşmağı təkid edir.

Vasif müəllimin ürəkdən gələn etirazı ilə razılaşıram, amma nə etməli, Tanrının bu gözəlliklərin seyri üçün nəsib etdiyi fürsətin ömrü, əfsus ki, hələlik bir gündən artıq deyil - geriyə biletimizi də gələndə almışıq...

vvv

...Küçəyə çıxıram, görüşün xoş təəssüratları Naxçıvan mənzərələrinin ilıq ovqatına qarışır, burada hər yan yaşıllıq içindədir, hər tərəfdə bir nizam, bir abadlıq havası hiss olunur, ən qəribəsini isə, insanların bu mühitə münasibətində sezirəm, onlar bu nizamı qorumağı, şəhərin xoş ahənginə uyğunsuz hərəkətləri ilə xələl gətirməməyi, sanki özlərinə bir borc sayırlar. Buranın sakinlərini küçəyə zibil atmamağa, yaşıl örtüyü tapdayıb keçməməyə, əcaib siqnallarla sakinlərin əsəblərini korlamamağa, kəmərsiz maşın sürməməyə zorla məcbur edən, onların hərəkətlərinin ictimai qaydalara uyğunluğunu inzibati nəzarətdə saxlayan yoxdur, amma bu uyğunluq artıq onların içinə hopub, gündəlik davranış tərzinə çevrilib.

Və bu məni çox sevindirir...

***

...Yolumuz "Əshabi-Kəhf"ə sarıdır...

Ziyarətgaha çatıb, divarlarında Tanrının min bir sirri gizlənmiş mağaraya doğru irəliləyirik...

Niyyət edən hər kəsə nəsib olsun, bir neçə kəlmə ondan söyləyim ki, "Əshabi-Kəhf" Naxçıvan şəhərinin şərq tərəfində, keçmiş Haçaparaq kəndi yaxınlığında yerləşir. Girişi güneydən başlanan mağara quzey istiqamətində, dağın içərisinə doğru uzanıb gedir.

Min illər öncə Tanrıdan üz çevirib bütlərə tapınan Dağ Yunis adlı hökmdarın zülmünə dözməyib bu mağaraya sığınan və burada özləri də bilmədən üç yüz illik dərin yuxuya gedən və sonra mağarada qeyb olan insanlar haqqında məşhur əfsanə, bir də "Qurani-Kərim"in 18-ci "əl - Kəhf" (Mağara) surəsinin 17-ci ayəsi əsas bələdçimizdir.

Dünyanın bir sıra bölgələrində "Əshabi-Kəhf" adı ilə tanınan mağaralar var. Amma "Qurani-Kərim"də verilmiş dəqiq təsvir söhbətin məhz Naxçıvandakı "Əshabi-Kəhf" mağarasından getməsinə şübhə yeri qoymur: "Baxsaydın, günəşin mağaranın sağ tərəfindən doğub meyl etdiyini, sol tərəfdən onlara toxunmadan batdığını, onların da mağaranın geniş bir yerində olduqlarını görərdin...".

Ayədə Rəsulullaha xitabən "Baxsaydın, görərdin..." deyilərkən mağaranın içərisinə girəcəkdən, sağ və sol səmtdən baxmaq nəzərdə tutulur. Qismətinə Naxçıvandakı "Əshabi-Kəhf"ə daxil olmaq yazılmış hər kəs girəcəkdə özü şahid olacaq ki, içəri adlayarkən, doğrudan da, mağaranın sağ tərəfi məhz gündoğana düşür.

Burada qayaların da mistik düsturu var, qayalar ortadan parçalanıb və hər qaya silindirik formadadır, inanclara görə Tanrı "Əshabi-Kəhf" qayalarını ona görə belə biçimdə xəlq edib ki, burada səslənən dualar Haqqın dərgahına ötürülsün.

Bütün ömrü boyu milli-mənəvi dəyərlərin ruhunda yaşayan və bunu başqalarına da təlqin edən Heydər Əliyevin göstərişi ilə hələ 1998-ci ildən burada abadlıq işləri aparılıb, "Əshabi-Kəhf" tarixi abidəsi və ziyarətgahı yenidən qurulub, əsas magistraldan ziyarətgaha yol çəkilib, zəvvarlar üçün rahatlıq yaradılıb.

...Və Heydər Əliyevin tövsiyəsi ilə burada məscid də tikilib.

Səfər qeydlərimin bu məqamında "Qurani-Kərim"in "əl - Kəhf" (Mağara) surəsinin 21-ci ayəsindən oxuduğum kəlmələr ruhumda əks-səda verir: "Onların (Əshabi-Kəhfin) haqqındakı mübahisədə qalib gələnlər (möminlər) isə: "Onların (məzarı) üstündə (Allaha ibadət etmək məqsədilə) bir məscid tikəcəyik! - dedilər".

İlahinin min illər əvvəl nazil etdiyi müqəddəs vəzifənin yerinə yetirilməsi qismətinin min illər sonra məhz Heydər Əliyevə nəsib olması, sizcə, seçilmişlik əlaməti və milyardlarla bəndəsi arasından sevib-seçdiyi bir insana Tanrının gözəl bir lütfü deyilmi?!

"Əshabi-Kəhf" tarixlə insan ruhunun təmas nöqtəsidir, bu ərazidə mövhumata, dini inanclara ifrat münasibətə, mənəvi dünyanın dəyərlərindən maddi dünyanın xoş olmayan məqsədləri üçün istifadəyə bir zərrə də yer yoxdur.

Bu ziyarətgahdakı ianə qutuları, bura gələn insanların nəzir-niyazı da, tamam başqa məzmun kəsb edir, bu forma, sözün əsl mənasında, xeyriyyə kəlməsində assosiasiya olunur, insanı filantropiya ruhunda kökləyir.

***

Naxçıvan şəhərinin mərkəzində ucalan Heydər Əliyev muzeyindəyik. Böyük dövlət adamının həyat və fəaliyyəti ilə bağlı maraqlı eksponatlar bir-birini əvəzləyir. Muzeydə üç məqam xüsusilə diqqətimi çəkir: Heydər Əliyevin Naxçıvanda qalmış kostyumu və kostyumun cibindən çıxan Quran; ulu öndərin dünyaya çox təəccüb və zənnlə baxan körpəlik fotosu və onun təhsil illərindəki nailiyyətlərini sərgiləyən, yalnız əla qiymətlərin əks olunduğu sənədlər...

Bir eksponat qarşısında isə uzun müddət ayaq saxlayıb xəyala dalıram, çünki nəzərimcə, bu, adi eksponatdan daha çox insanın alın yazısına işarədir, qismət dediyimiz sirrin hansısa formada şifrələnib qabaqcadan əyan olması faktıdır.

Seyrinə və sehrinə daldığım eksponat böyük rəssamlıq istedadına malik Heydər Əliyevin öz əlləri ilə və o vaxtın pero-qələmi ilə çəkdiyi yeniyetmə bir qızın rəsmidir. Rəsmin altında ulu öndər öz dəsti-xətti ilə beləcə yazıb: "Zərifənin şəkli 12 yaşında çəkilib. 1942-ci il aprelin 27-də axşam saat 9.30-da".

Əvvəl təəccüblənirəm, axı Heydər Əliyev ömür-gün yoldaşı akademik Zərifə xanım Əliyeva ilə illər sonra rastlaşıb peyman bağlayacaqdı, o zaman bu rəsm 1942-ci ildə necə çəkilə bilərdi?! Rəsmin altında muzey tərəfindən verilmiş qısa izahat bəzi təfərrüatları aydınlaşdırır: "Ümummilli liderimizin Naxçıvanda ilk maarif komissarı olmuş Mirzə Əbdülvahab Həsənzadənin 12 yaşlı qızı Zaryanın tuş-pero ilə 1942-ci ildə aprelin 27-də axşam saat 9.30-da çəkdiyi şəkil".

...Amma rəsmdəki qızın adı ilə bağlı maraqlı bir məlumatdan sonra yenə heyrət məni bürüyür. Həmin rəsmi çəkərkən Heydər Əliyev 12 yaşlı qızdan adını soruşur, qız özünü Zarya kimi təqdim edir, belə məqamlara daim xüsusi diqqət göstərən (bir telegörüntüdə çay süfrəsi arxasında ulu öndərin "kəklikotu" sözünün "kəkotu" kimi tələffüzünə iradını xatırlayıram) Heydər Əliyev isə onun özünü təhrif olunmuş yabançı adla təqdim etməsinə etirazını bildirərək qıza başa salır ki, onun adı Zarya yox, əslində, Zərifədir. Rəsmin altında da öz əlləri ilə məhz belə yazır: "Zərifənin şəkli..."

Bayaqdan bu rəsm önündə heyrətdən donmuşam. Tanrım, ilk baxışdan adi görünən ömür faktı ilə, bəlkə, öz sevimli bəndənə yazdığın Yazını, günlərin birində qarşısına çıxaracağın ömür-gün qismətinin adını əvvəlcədən əyan edirmişsən, öz qismətini Ona öz əlləri ilə yazdırırmışsan...

Allahın möcüzəsinə bir bax!...

Yolumuz davam edir...

İmamverdi İSMAYILOV,

Milli Məclisin deputatı

Azərbaycan.- 2011.- 8 iyun.- S. 6.