Milli iqtisadi potensialı milli ideya naminə səfərbər
edən lider
Konkret tarixi şəraitdə
müstəqillik nemətinə qovuşmuş xalqların
milli mənafelərini qoruyaraq real hədəflərə
doğru əzmlə irəliləməsi, mövcud
resurslarından məqsədyönlü surətdə bəhrələnməsi
prosesində milli ideya vacib rol oynamışdır. Hər bir
dövlətin ərazi coğrafiyası, minilliklərlə
formalaşan mental ənənə və dəyərləri,
düşüncə sistemi, iqtisadi və mədəni-intellektual
potensialı ilə cuğlaşan milli ideya ilk növbədə
səfərbəredici imkanları ilə ictimai fikrə hakim
olmuşdur.
Milli ideya - milli tərəqqinin vacib amili
Hər bir xalqın milli
ideyası onun gələcək inkişaf yolu, taktiki və
strateji hədəfləri, habelə beynəlxalq münasibətlər
sistemindəki yeri barədə aydın təsəvvür
yaradır. Milli ideyanın hədəflədiyi, önə
çəkdiyi məqsədlərin mahiyyətindən
asılı olaraq xalqların və dövlətlərin beynəlxalq
miqyasda imici formalaşır. Başqa sözlə, əgər
fərdin fəaliyyətini stimullaşdıran əsas amil onun
məqsəd və arzularıdırsa, dövlətlərin
uğur və inkişafını təmin edən
başlıca meyar məhz milli ideyadır. Milli ideya cəmiyyətin
inkişafının ümumi məqsədi və
strategiyasıdır: onu praktik gerçəkləşdirməyə
imkan verən mütərəqqi ideologiyası olmayan dövlətin
daimi inkişaf və uğurlarından söhbət belə
gedə bilməz. Milli ideya dövlətlərin sosial-iqtisadi və
intellektual resurslarını konkret siyasi məqsədlər
naminə səfərbərliyə alır, milli ideologiya isə
bu prosesdə bir növ vasitəçilik edir.
Əsrlər boyu azərbaycanlıların
milli düşüncəsinə, dövlətçilik təfəkkürünə
hakim kəsilən, xalqı aşkar-gizli mübarizə ruhunda
kökləyən ən ali ideya Azərbaycanın istiqlala
qovuşması, müstəqil dövlət kimi taleyini azad
şəkildə müəyyənləşdirməsi
olmuşdur. Yalnız ötən əsrin sonlarında
"soyuq müharibə"nin başa çatması zəminində
cərəyan edən qlobal miqyaslı proseslərin məntiqi
yekunu olaraq Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsi
ilə xalqın qəlbində nisgilə çevrilmiş bu
ideya deklorativ şəkildə gerçəkləşmişdir.
Lakin ilkin mərhələdə, daha dəqiqi, 1991-ci ilin
oktyabrından 1993-cü ilin iyun ayınadək respublikada
sosial-iqtisadi tənəzzülün dərinləşməsi,
insanların sosial rifah halının pisləşməsi,
ictimai-siyasi sabitliyin addımbaşı pozulması, insan
hüquqlarına təminatın olmaması və s. destruktiv
proseslər respublikanın de-fakto müstəqilliyinə imkan
verməmişdir. Həmin dövrdə hakimiyyətdə olan
qüvvələrin dövlətin, xalqın taleyi və gələcək
inkişaf yolu ilə bağlı yetkin baxışlar sisteminin
olmaması isə milli müstəqillik amilinin
özünün mahiyyətinə xələl gətirmiş,
onun ictimai rəydə adekvat dərkinə imkan verməmişdir.
Azərbaycanın müasir
ictimai fikir tarixinin obyektiv araşdırılması sahəsində
sanballı elmi əsərləri ilə fəlsəfi fikrin
pozitiv məcrada inkişafına böyük töhfələr
verən Azərbaycan Respublikası Prezidenti
Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev
"Müasir Azərbaycan milli ideyanın təcəssümü
kimi" əsərində haqlı olaraq yazır: "1991-ci
ildə Azərbaycanın müstəqillik yoluna qədəm
qoyması onun tarixində yeni səhifə açmaqla
yanaşı, həm də o vaxt qarşıya çıxan məsələlərin
təcili həll edilməsini kəskin zərurətə
çevirmişdi. Lakin təəssüf ki, müstəqilliyin
ilk illərində Azərbaycan dövlət quruculuğu ilə
əlaqədar bütün təxirəsalınmaz məsələlərin
- xarici təcavüzün dəf edilməsi, daxili siyasi vəziyyətin
sabitləşdirilməsi, cəmiyyətin tam hərc-mərcliyə
və vətəndaş müharibəsinə sürüklənməsinə
yol verilməməsi, heç olmasa, minimum həyat qabiliyyətinə
malik iqtisadiyyat yaradılması məsələlərinin az
bir hissəsini də reallaşdıra bilməmişdi".
Hər bir xalqın vahid məqsədlər
naminə toparlanması üçün zəruri vasitə
olan milli ideya yalnız böyük siyasi liderlərin dövlətçilik
konsepsiyasında real təcəssümünü tapır. Bu mənada,
hazırda ictimai fikirdə mütləqləşmiş qənaətlərdən
biri də məhz budur ki, ulu öndər Heydər Əliyevin
1993-cü ildə xalqın təkidli tələbi ilə
qayıdışı Azərbaycanı müstəqil dövlət
kimi dünya xəritəsindən silinmək təhlükəsindən
qorumuşdur. Məhz ümummilli liderin qətiyyətli
addımları sayəsində respublikada ictimai-siyasi sabitlik,
qanunçuluq təmin edilmiş, xaos və anarxiya
burulğanından qurtulan cəmiyyət yeni ictimai-iqtisadi
formasiyanın tələblərinə cavab verən mütərəqqi
inkişaf yoluna qədəm qoymuşdur. Bu mərhələdən
iqtisadi, siyasi, hüquqi və digər sahələrdə
kompleks islahatlar həyata keçirən, ölkənin milli
iqtisadi inkişaf modelinin xüsusiyyətlərini elmi şəkildə
açıqlayan, yeni neft strategiyasını irəli sürən,
cəmiyyətdə sabitliyin qarantı olan orta təbəqənin
- sahibkarlar sinfinin formalaşması yönümündə
ardıcıl addımlar atan ümummilli lider Heydər Əliyev
dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsini
və Azərbaycanın davamlı inkişaf yoluna
çıxarılmasını həmin dövrün
başlıca milli ideyasına çevirmişdir. Bu ideya
respublikanın demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlətə
çevrilməsi, ərazi bütövlüyü və
suverenliyinin bərpası, beynəlxalq miqyasda mənafelərinin
etibarlı şəkildə qorunması kimi ümdə məqsədləri
özündə ehtiva etmişdir.
1993-2003-cü illərdə
ölkədə həyata keçirilən siyasət deməyə
əsas verir ki, ulu öndər Heydər Əliyev milli
ideyanın təcəssümü olan məqsədlərin
gerçəkləşməsi, ələlxüsus da müstəqillik
amilinin praktik şəkildə bərqərar olması
baxımından ilk növbədə iqtisadiyyatda
çoxşaxəli islahatların aparılmasını,
davamlı inkişaf üçün bazisin
formalaşmasını vacib saymışdır. Qısaca
xatırlatmaq kifayətdir ki, ulu öndərin müstəqil
Azərbaycana rəhbərliyi illərində milli iqtisadiyyatda
köklü islahatlar aparılmış,
sosialyönümlü bazar iqtisadiyyatına keçidin ümdə
prinsipləri müəyyənləşdirilmiş, torpaq
islahatı kimi çətin və ağrılı proses,
habelə özəlləşdirmənin birinci mərhələsi
uğurla başa çatdırılmış, milli
sahibkarlığın inkişafı üçün zəruri
qanunvericilik aktları qəbul edilmiş, respublikanın
dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası sürətlənmişdir.
Akademik Ramiz Mehdiyevin "Müasir Azərbaycan milli ideyanın
təcəssümü kimi" əsərində qeyd
olunduğu kimi, Heydər Əliyevin prezidentliyi dövründə
ölkənin müasir inkişafı üçün
möhkəm təməl qoyulmuş, Azərbaycanın yetkin
dövlət kimi qəbul edilməsi təmin olunmuş, gələcəkdə
müasir dünyaya sürətlə qovuşmasına şərait
yaradılmışdır.
İnkişafa xidmət edən islahatlar
Heydər Əliyev siyasi
kursunun ən layiqli davamçısı kimi 2003-cü ildə
xalqın böyük dəstəyi ilə Azərbaycan
Prezidenti seçilərək hakimiyyət estafetini
götürən cənab İlham Əliyevin ötən illərdəki
çoxşaxəli fəaliyyətinin qayəsində də
məhz milli ideyaların gerçəkləşdirilməsi
dayanır. Dövlət başçısı ulu öndər
Heydər Əliyevin irəli sürdüyü inkişaf
strategiyasını inamla davam etdirməklə yanaşı,
yeni dövrün tələblərinə uyğun zənginləşdirmiş,
sosial-iqtisadi islahatlarla demokratikləşmə proseslərinin
paralel şəkildə aparılmasına, birinin digərini
tamamlamasına çalışmışdır. İlham Əliyevin
prezidentliyi dövründə məhz bu postulat əsas
götürülmüş, iqtisadiyyat həyata keçirilən
çoxşaxəli islahatların əsas ağırlıq mərkəzini,
nüvəsini təşkil etmişdir. Başqa sözlə,
praqmatik liderlik keyfiyyətlərinə malik olan möhtərəm
İlham Əliyev keyfiyyətcə yeni mərhələdə
Azərbaycanın müasir dövlətə çevrilməsini
və tam müstəqil siyasət yürütməsini milli
ideyanın başlıca hədəfi kimi müəyyənləşdirmişdir.
İqtisadi məsələlərə xüsusi diqqətin
ayrılması da əsaslı yanaşma olaraq dövlət
müstəqilliyinin iqtisadi bazisini möhkəmlətmək, cəmiyyətin
davamlı inkişafı üçün zəmin
hazırlamaq məqsədindən irəli gəlmişdir.
Ötən illərdə respublika iqtisadiyyatında islahatlar
kursu inamla davam etdirilmiş, xüsusən də, regional
inkişafa, qeyri-neft sektorunun yüksəlişinə,
infrastrukturun müasirləşdirilməsinə, neft amilindən
asılılığın azaldılmasına,
sahibkarlığın inkişafına və güclü insan
kapitalının formalaşdırılmasına xidmət edən
mühüm addımlar atır.
Azərbaycanı nəinki Cənubi
Qafqaz regionunda, ümumilikdə Avratlantika geosiyasi arealında
öz sözü və mövqeyi olan, səmərəli
iqtisadi təşəbbüslərin müəllifi kimi
tanınan dövlətə çevirən cənab İlham Əliyevin
2003-cü ildən yürütdüyü uğurlu siyasət
dövlət başçısının xalqın, dövlətin
gələcək inkişafı ilə bağlı aydın
baxışlara malik olduğunu göstərir.
İqtisadi-siyasi liberallaşmaya və demokratikləşməyə
xidmət edən islahatların dərinləşdirilməsi,
Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkəyə
çevrilməsi, hər bir vətəndaşın layiqli həyat
tərzinin təmin edilməsi, ən başlıcası,
ölkənin ərazi bütövlüyünün və
suverenliyinin bərpası keyfiyyətcə yeni mərhələdə
milli ideyanın mahiyyətində qərarlaşmış
praktik məqsədlərdir.
Azərbaycan Respublikası
Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz
Mehdiyev "Müasir Azərbaycan milli ideyanın təcəssümü
kimi" əsərində Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın
inkişaf strategiyası ilə bağlı konkret fəaliyyət
proqramlarına və monolit komandaya malik olduğunu xüsusi
vurğulayır. Nüfuzlu filosofla tam razılaşmaq olar ki,
dövlət başçısının çoxşaxəli
fəaliyyətində milli ideya tam mahiyyəti üzrə dərk
edilir: "Müstəqil milli dövlətçiliyin və
identikliyin qorunub saxlanmasını və eyni zamanda, dünya
birliyinə inteqrasiya strategiyasını nəzərdə
tutan milli ideyanın Prezident İlham Əliyev tərəfindən
fəlsəfi baxımdan dərk edilməsi onun bütün əməli
fəaliyyətində əksini tapır. Böyük dövlət
xadimi kimi İlham Əliyevin malik olduğu şəxsi keyfiyyətlər
onu tarixi miqyaslı siyasətçi, millətin kollektiv tarixi
təcrübəsini dövlət quruculuğu istiqamətinə
yönəldən ali idarəçilik funksiyalarını
yerinə yetirməyə sövq edir. Azərbaycan cəmiyyəti
və dünya birliyi bu fenomeni 2003-cü ildən bu günə
qədər müşahidə edə bilir. Milli və dövlət
müstəqilliyinin qorunub saxlanması, dünya birliyinə inteqrasiya
indi azərbaycanlıların milli mənlik şüurunun tərkib
hissəsinə çevrilmişdir".
Hər bir ölkənin
davamlı inkişaf və tərəqqisi yüksək idarəçilik
keyfiyyətlərinə malik rəhbərlə qarşıda
duran vəzifələrin məsuliyyətini dərk edən və
səylə çalışan hökumətin səmərəli
fəaliyyəti sayəsində mümkün olur. Dəqiq
sosial-iqtisadi strategiya əsasında qarşıda duran hədəfləri
düzgün müəyyənləşdirən liderlər həm
də ümumilikdə cəmiyyəti inkişafa yönəlik
məqsədləri gerçəkləşdirməyə nail
olurlar. Bu mənada, dövlət başçısı
İlham Əliyevin 8 illik prezidentliyinin ən uğurlu göstəricisi
Azərbaycanın iqtisadi sahədə keçid
dövrünü uğurla başa vurmasıdır. Ölkəmiz
bu prosesdə hansısa dövlətin təcrübəsini
heç də olduğu kimi tətbiq etməmiş, milli
xüsusiyyətləri, siyasi və iqtisadi özəllikləri,
sosial-demoqrafik amillər nəzərə
alınmışdır.
Şübhəsiz, planlı
iqtisadiyyatın fəsadlarını aradan qaldıran yeni bazar
münasibətlərinin formalaşdırılması kifayət
qədər ağrılı və çətin prosesdir. Yeni
iqtisadi sistem heç də mütərəqqi ruhlu qanunların
qəbulu hesabına formalaşmır, bunun əsas şərtlərindən
biri də azad rəqabət mühitinin
formalaşmasını təmin edən dərin institusional dəyişikliklər
və mülkiyyət münasibətlərinin tamamilə yeni
xarakter almasıdır. Bu şəraitdə formalaşan yeni
iqtisadi sistemdə sosial-iqtisadi statusundan asılı olmayaraq hər
bir insanın əmək və innovasiya potensialından səmərəli
istifadəyə imkan verən sosial müdafiənin yüksək
təminatı da xüsusi çəkiyə malik olur.
Azərbaycanda keçid
dövrünün başa çatmasını xarakterizə
edən əsas cəhətlər bazar iqtisadiyyatı
üçün müvafiq qanunvericilik bazasının
yaradılmasında, sahibkarlıq institutunun
formalaşmasında, mülkiyyətin
çoxnövlülüyünün təmin olunmasında,
özəlləşdirmə prosesinin başa
çatdırılmasında, bazar institutlarının
formalaşdırılmasında, daxili və xarici iqtisadi fəaliyyətin
liberallaşdırılmasında, qiymətlərin bazar tərəfindən
müəyyənləşdirilməsində, ümumilikdə,
dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin minimuma endirilməsində,
institusional islahatların həyata keçirilməsində və
bu qəbildən olan digər məsələlərdə
özünü göstərir.
Yeni mərhələnin
uğurlu nəticələri
Ümumilikdə, 2003-2011-ci
illərdə qəbul etdiyi fundamental qərarlar,
imzaladığı sərəncamlar cənab İlham Əliyevin
daim xalqın mənafeyindən çıxış etdiyini,
habelə verdiyi vədlərin sırf əməli fəaliyyətə,
praqmatizmə söykəndiyini, reallığa adekvat
olduğunu deməyə ciddi əsaslar verir. Bu mərhələnin
statistikası keçilən yolun möhtəşəmliyini,
Azərbaycanın müasir dövlətə çevrilməsinə
xidmət edən siyasətin səmərəliliyini bir daha təsdiqləyir:
son 8 ildə milli iqtisadiyyat 4 dəfə, büdcə xərcləri
12 dəfə, hərbi xərclər 20 dəfə, valyuta
ehtiyatları 20 dəfə artmışdır. Əgər
2003-cü ildə Azərbaycanın dövlət büdcəsi
cəmi 1,2 milyard manat idisə, bir neçə gün əvvəl
Milli Məclisdə büdcədə edilmiş dəqiqləşdirmələrdən
sonra bu rəqəm 15.554,2 milyon manat təşkil edir. Bu, təsdiq
edilmiş proqnoza nisbətən 29,0 faiz, 2010-cu ilin faktiki icra
göstəricilərinə nisbətən 4151,2 milyon manat
çoxdur. İlk dəfə olaraq Azərbaycanın dövlət
büdcəsinin gəlirlərinin 20 milyard ABŞ dollarına
yüksəlməsi də ölkənin ən yeni tarixinin əlamətdar
hadisələrindən biridir. Son 8 ildə Azərbaycanda
maaş və pensiyalar orta hesabla 5-6 dəfə artmış,
yoxsulluq 4 dəfədən çox azalaraq 49 faizdən 9,1 faizə
enmiş, 900 mindən çox yeni iş yeri
açılmışdır.
İnkişafın yeni mərhələsinin
əsas hədəfi milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətliliyinin
yüksəldilməsinə və dünya təsərrüfat
sisteminə səmərəli inteqrasiyasına nail olmaqla,
uzunmüddətli perspektivdə ölkədə dinamik
sosial-iqtisadi inkişafın davamlılığını təmin
etməkdən ibarətdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin
ötən illərdə imzaladığı fərmanlarda, təsdiq
etdiyi dövlət proqramlarında bu hədəflərin
reallaşdırılması üçün yerinə yetirilməsi
zəruri olan vəzifələr dəqiqliklə müəyyənləşdirilmişdir.
Bunlara ölkənin malik olduğu iqtisadi potensialın gücləndirilməsi
və bu potensialın kompleks şəkildə səmərəli
reallaşdırılması; qeyri-neft sektorunun inkişaf
etdirilməsi (neftdən asılı olmayan güclü Azərbaycan
iqtisadiyyatının formalaşdırılması); hər bir
regionun malik olduğu potensialdan tam və səmərəli
istifadə olunması, onların inkişafının
tarazlaşdırılması; çoxlu sayda yeni iş yerlərinin
açılmasına şərait yaradılması;
sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi; sosial xidmətlərin
həcminin, keyfiyyətinin və
ünvanlılığının əhəmiyyətli dərəcədə
artırılması; yoxsulluğun azaldılması və digər
mühüm vəzifələri aid etmək olar.
İqtisadi sahədə
keçid dövrünün başa çatması ilə
yanaşı, Azərbaycanın dünyada böyük maraqla
qarşılanan milli iqtisadi inkişaf modelinin formalaşması
da son illərin mühüm nailiyyətləri sırasında
xüsusi vurğulanmalıdır. 2008-2010-cu illərdə əksər
dünya ölkələrini iflic duruma salan qlobal maliyyə-iqtisadi
böhranın Azərbaycana təsirlərinin qabarıq hiss
olunmaması, eyni zamanda, iqtisadi inkişaf prosesində pozitiv
meyillərin qorunub saxlanılması bu modelin
dayanıqlılığını bir daha təsdiqləyir.
Akademik Ramiz Mehdiyev "Müasir Azərbaycan milli ideyanın təcəssümü
kimi" əsərində bununla bağlı yazır: "Azərbaycan
iqtisadiyyatı, ölkənin bank sistemi, real sektorun sistemyaradan
müəssisələri dünya maliyyə
böhranını sənaye cəhətdən inkişaf
etmiş bir sıra ölkələrdə və yeni müstəqil
dövlətlərdə olduğu dərəcədə hiss
etməmişdir. Hətta böhran dövründə Azərbaycan
iqtisadiyyatının artım sürəti isə dünya
ekspertləri arasında uğurlu strategiya nümunəsi kimi
diskussiya mövzusuna çevrilmişdir. 2008-2009-cu illərdə
- böhranın ən şiddətli dövründə belə,
Azərbaycan iqtisadiyyatı 9 faiz artmışdı.
Özü də ÜDM-in strukturunda istehsal sektorunun
üstünlüyü qorunub saxlanmış, yəni, iqtisadi
artımın 64 faizi real sektorun, istehsal sahəsinin hesabına
təmin edilmişdi. Qonşu Ermənistanda isə 2009-cu ilin
yekunlarına görə, ÜDM-in həcmi dram ilə
götürdükdə 14,4 faiz, dollar ifadəsində 30 faizdən
çox aşağı düşmüşdü.
Böhranlı 2009-cu ildə Gürcüstanda da ÜDM 3,9 faiz
azalmışdı".
Ümumilikdə, 2008-2010-cu
illərdə bank sisteminin dəstəklənməsi də
daxil olmaqla, ciddi maliyyə monitorinqinin həyata keçirilməsi,
kreditlərə və faiz dərəcələrinə, habelə
inflyasiyaya nəzarətin gücləndirilməsi, real
iqtisadiyyata daimi sərmayə yatırımlarının təmin
edilməsi, sosial öhdəliklərin vaxtlı-vaxtında
yerinə yetirilməsi, sənaye müəssisələrinin fəaliyyət
istiqamətinin daxili bazara yönəldilməsi, ərzaq təhlükəsizliyinin
möhkəmləndirilməsi qlobal böhrana qarşı
effektiv tədbirlər sisteminin yalnız müəyyən
qismidir. 2008-2010-cu illərdə əsas səylər ölkədə
maliyyə sabitliyinin qorunmasına yönəlmiş,
iqtisadiyyatı geri salan, əhalinin sosial vəziyyətini pisləşdirən
devolvasiya, defolt və inflyasiya kimi destruktiv iqtisadi meyillərə
yol verilməmişdir. Bütün dünyada böhranın əsasən
banklardan başladığı, nəticədə
işgüzar maddi fəallığın azalması, istehlak,
biznes kreditləşməsində ciddi problemlərin
yaranması, istehlak tələbinin enməsi və digər
amillər nəzərə alınmaqla, iqtisadiyyatın
lokomotivi sayılan bu sektora dəstək gücləndirilmişdir.
2009-ci ilin əvvəllərindən
maliyyə böhranının ilk simptomlarını nəzərə
alan Mərkəzi Bank respublika banklarının xarici
borclanmasının idarəedilən təhlükəsiz səviyyədə
saxlanılması üzrə konkret addımlar atmış və
səmərəli nəticələr əldə etmişdir.
Manatın sabitliyini qorumaq üçün valyuta bazarında tələb
və təklif vaxtında tarazlaşdırılmış, nəticədə
manatın məzənnəsinin kəskin
ucuzlaşmasının qarşısı
alınmışdır. Həyata keçirilən preventiv tədbirlər
nəticəsində respublika bankları likvidlik problemi ilə
bağlı istehlak və biznes kreditlərinin verilməsi
prosesini dayandırmamış, perspektivli biznes layihələri
maliyyələşdirilmişdir. 2009-cu ildə bankların
aktivləri 14 faiz, kreditlər 17 faiz, əmanətlər 23
faiz, bankların kapitalı 18 faiz artmışdır.
Qlobal maliyyə-iqtisadi
böhran şəraitində milli bank sektorunun 1,2 milyard xarici
borcunu qaytarması da antiböhran tədbirlərinin nəticəsi
kimi diqqəti çəkir. Eyni zamanda, kredit üzrə
uçot dərəcələrinin aşağı
salınması pul-kredit siyasətinin yumşaldılmasına
istiqamətlənmiş addım olaraq maliyyə
böhranının respublikanın bank sektoruna ciddi təsir
göstərməsinin qarşısını
almışdır. Mərkəzi Bank kommersiya bankları
üçün maliyyə vəsaitlərinin
ucuzlaşdırılması, habelə ehtiyatların
azaldılması siyasətini irəli sürərək
likvidlik probleminin aradan qaldırılmasına nail olmuşdur.
2008-ci ilin oktyabrından Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini
15 faizdən 2 faizə, məcburi ehtiyat normalarını isə
12 faizdən 0,5 faizə endirilməsi nəticəsində bank
sektoruna 1,8 milyard manat həcmində likvidlik dəstəyi
vermişdir. Real sektora dəstək olaraq 2009-cu ildən bank və
sığorta təşkilatlarının mənfəətlərinin
kapitala yönəldilən hissəsi də vergidən azad
edilmişdir.
Azərbaycanın qlobal
böhrana qarşı əzmkar müqaviməti həm də
onunla şərtlənir ki, respublikamız bir sıra cəhətlərinə
görə başqalarına nəinki bənzəmir, həm də
müəyyən üstünlükləri ilə
seçilir. Bu modelin üstün tərəflərindən
biri də sərbəst inkişaf etmək iqtidarında
olmasıdır. Respublikada daxili investisiyalar xarici sərmayə
qoyuluşlarını üstələyir, qlobal layihələr
dövlət büdcəsi hesabına
reallaşdırılır. Zəngin təbii sərvətlərə
malik olması Azərbaycan iqtisadiyyatının sərbəst
inkişaf etmək imkanlarını təmin edir. Bu cəhətdən
respublikamız hətta Avropa İttifaqı və Asiyanın
yeni sənaye dövlətlərinə, habelə
dünyanın bir sıra başqa inkişaf etmiş ölkələrinə
nisbətən daha dayanıqlı iqtisadi sistemə malikdir. Məsələ
ondadır ki, hazırda dünyanın bir sıra nüfuzlu
ölkələrinin iqtisadiyyatı möhkəm təməli
olmayan dayaqlar üzərində qurulmuşdur. Həmin ölkələrin
istehsal sahələri əsasən başqa yerlərdən gətirilən
enerji-xammal əsasında inkişaf edir. Ölkələr
arasında münasibətlərin hər hansı bir səbəbdən
pozulması isə onların iqtisadiyyatını iflic vəziyyətinə
salır. Qlobal iqtisadi böhranın əksər dünya
ölkələrini çətin vəziyyətə
salması da, əslində, bu bağlılığın nəticəsi
idi. Azərbaycanda istehsal edilən məhsullar isə əsasən
daxili istehlak tələbini ödəməyə xidmət
edir. Bu da kəskin dünya maliyyə böhranı fəsadlarının
mənfi nəticələrinin Azərbaycan iqtisadiyyatına kəskin
təsirini minimuma endirir.
Böhran illərində Azərbaycanın
dinamik inkişafının ən qabarıq göstəricisi
ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının 27 milyard ABŞ
dolları artaraq 34,4 milyard dollara çatmasıdır. Valyuta
ehtiyatlarının ümumi daxili məhsula nisbətdə 60
faizdən çox olması da diqqətəlayiq faktdır.
Dünyada ən çox valyuta ehtiyatına malik Çin
iqtisadiyyatında bu göstərici Azərbaycandan
aşağıdır. Bütövlükdə strateji valyuta
ehtiyatları özəl sektorun və dövlətin borcu da
daxil olmaqla, ölkənin ümumi borclarını 3 dəfədən
çox üstələyir. Bu da böhran kontekstində Azərbaycanda
makroiqtisadi dayanıqlılığın ən mühüm
göstəricilərindən biridir.
"Müasir Azərbaycan
milli ideyanın təcəssümü kimi" əsərində
həmçinin vurğulanır ki, Prezident İlham Əliyev
müasir cəmiyyətin, müasir infrastrukturun
yaradılmasını və müasir insanın
formalaşdırılmasını modernləşmə sahəsində
ölkə qarşısında duran əsas vəzifələr
kimi müəyyən etmişdir. Akademik Ramiz Mehdiyev modernləşməni
müasir dövlətin zəruri funksiyalarından biri kimi səciyyələndirir,
eyni zamanda, Azərbaycanın innovasiya modernləşməsində
maraqlı olduğunu xüsusi vurğulayır.
İqtisadi potensialı insan kapitalına çevirən
strategiya
Hər bir xalqın, dövlətin
gələcək taleyini təkcə onun malik olduğu zəngin
təbii sərvətlər deyil, həm də elmi-mədəni,
intellektual imkanları, bütün bunların da fövqündə
dayanan insan kapitalı müəyyənləşdirir.
Funksional imkanları elm və təhsilin ictimai həyatın ən
müxtəlif sahələrində tətbiqi yolu ilə
gerçəkləşdirilən bu əvəzsiz kapital
müasir qloballaşma dövründə fərd və ictimai
toplumların, geniş mənada, xalqların gələcək
inkişafının, yaşayış səviyyəsinin,
habelə qazandığı nailiyyətlərin başlıca
rəhni kimi çıxış edir.
Vətəndaşa sərmayə
qoyulması, onun fərdi keyfiyyətlərinin və qabiliyyətlərinin
inkişafına nail olunması, nanotexnologiyaları dərindən
mənimsəmiş yeni menecerlər sinfinin yaradılması,
intellektin milli inkişafda prioritet amil kimi müəyyənləşdirilməsi
Azərbaycanda son illər həyata keçirilən dövlət
siyasətinin əsasını təşkil edir. Qlobal rəqabət
şəraitində respublikanın elmi potensialının
davamlı şəkildə yüksəldilməsi, gənc,
kreativ və intellektual səviyyəli insanların
istedadından maksimum istifadə edilməsi dövlətin
innovasiyalı inkişafını təmin etmək
baxımından son dərəcə zəruridir.
Dövlət
başçısının rəhbərliyi altında Azərbaycanda
həyata keçirilən elm və təhsil
islahatlarının başlıca qayəsi məhz bu fundamental
prinsiplərin sistemli surətdə
reallaşdırılması, dünya təhsil sisteminə
inteqrasiyanın təmin edilməsidir. Cənab İlham Əliyev
xüsusi qeyd edir ki, respublikamızda "qara
qızıl"ı insan qızılına, insan
kapitalına çevirməyin vaxtı gəlib
çatmışdır. Bu çağırışın əsasında
Azərbaycanda güclü intellektual bazanın, müasir biliklərə
əsaslanan yeni tipli iqtisadi sistemin
formalaşdırılması, elmtutumlu istehsal sahələrinin
inkişafı yolu ilə milli iqtisadiyyatın neft amilindən
asılılığının azaldılması məqsədi
dayanır.
İnkişafın Azərbaycan
modeli üçün xarakterik cəhətlərdən biri də
Azərbaycanda informasiya və telekommunikasiya
texnologiyalarının sürətli yüksəlişinin təmin
edilməsi, respublikamızın bu sahədə əlverişli
tranzit ölkəsinə və regional mərkəzə
çevrilməsidir. Dövlət başçısı
İlham Əliyev Azərbaycanın neft ölkəsindən informasiya
ixrac edən dövlətə çevrilməsini
qarşıda əsas vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirmişdir.
Dövlət başçısı son 8 ildə Azərbaycanda
informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarının sürətli
yüksəlişinin təmin edilməsi, respublikamızın
bu sahədə əlverişli tranzit ölkəsinə və
regional mərkəzə çevrilməsi istiqamətində
bütün zəruri tədbirləri həyata keçirir.
Prezident
Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev
"Müasir Azərbaycan milli ideyanın təcəssümü"
əsərində yazır ki, elm və təhsilə qayğı,
İKT-nin inkişafı müasir düşüncəli,
kreativ Azərbaycan insanının
formalaşdırılması məqsədinə xidmət
edir: "Prezidentin müəyyən etdiyi strategiyaya görə,
Azərbaycan yaxın 10-15 ildə informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları sahəsindən gələn gəlirlərin
həcminin neft ixracından əldə edilən gəlirlərə
çatdırılmasına nail olmağı
planlaşdırır. Prezident hələ 2003-cü ildə
Cenevrədə, informasiya cəmiyyəti qurulması problemlərinə
həsr edilmiş dünya sammitindəki
çıxışında dəqiq göstərmişdir ki,
Azərbaycanın əsas məqsədi özünün
"qara qızıl"ını insan kapitalına
çevirməkdir və bu işdə aparıcı rollardan
biri informasiya texnologiyaları sahəsinə məxsusdur.
İKT artıq bu gün öz həcminə və
potensialına görə energetika sahəsindən sonra ikinci
yeri tutur, lakin inkişafın perspektivləri və
dinamikası baxımından bu sektor şəksiz liderdir.
2003-cü ildən bəri bu sahədə orta illik artım
sürəti 30-32 faiz səviyyəsində olmuşdur, halbuki
dünya üzrə illik artım orta hesabla cəmi 10
faizdir".
Şübhəsiz, milli
ideyanın mahiyyətində yer alan bu strateji məqsədin
gerçəkləşdirilməsini təkcə dövlətin
vəzifəsi kimi məhdudlaşdırmaq düzgün
olmazdı. Bu prosesdə biznes qurumlarının, vətəndaş
cəmiyyəti strukturlarının da iştirakı vacibdir.
Bu baxımdan 2004-cü ildə yaradılmış Heydər Əliyev
Fondunun fəaliyyətini də xüsusi vurğulamaq
lazımdır. Azərbaycanda elm və təhsilə
qayğı siyasəti də ictimai statusda fəaliyyət
göstərən fondun da həyata keçirdiyi strateji əhəmiyyətli
layihələrdə dolğun əksini tapır. Azərbaycanın
yeni inkişaf mərhələsində qarşıya qoyduğu
milli ideyaların gerçəkləşməsində fəal
rol oynayan fond elm və təhsilin qlobal problemlərinin həlli
istiqamətində həyata keçirilən siyasətə
öz dəstəyini verir.
İstənilən ideya cəmiyyət
üçün o vaxt cəlbedici görünür ki, onun
praktik tətbiq və reallaşdırılması imkanları
olsun. İrəli sürülən məqsədlər,
ideyalar nə qədər cəlbedici görünsə belə,
bütün bunların real icra mexanizminə əsaslanmaması
bəzən onların kağız üzərində
qalması, müxtəlif təqdimatlar, müzakirələr səviyyəsindən
kənara çıxmaması ilə nəticələnir.
Heydər Əliyev Fondunun ötən 7 illik fəaliyyətinin
ən diqqətçəkən uğuru isə ondadır ki,
təşkilat ictimai fəaliyyət müstəvisinə irəli
sürdüyü ideyaların real icra mexanizmlərilə birgə
qədəm qoymuşdur. Heydər Əliyev Fondu
özünü Azərbaycan cəmiyyətinə fəaliyyətinin
başlanğıc mərhələləri üzrə müəyyən
etdiyi tədbirlərin real nəticələri ilə təqdim
etmişdir. Azərbaycan cəmiyyəti təşkilatın məqsədi,
məramı barədə hər hansı yazılı
proqramlardan, mətbu materiallardan deyil, fondun real fəaliyyət
istiqamətlərindən, gördüyü işlərin
mahiyyətindən öyrənmişdir.
Nəinki Azərbaycandakı,
eləcə də dünyadakı analoji xeyriyyə
qurumlarından fərqlənən, genişmiqyaslı fəaliyyəti
ilə milli məkanın sərhədlərini adlayan Heydər
Əliyev Fondu bu gün maarifçilik missiyasını qlobal
miqyasda davam etdirir. Pakistanda, Gürcüstanda, Misirdə,
Rumıniyada, Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində
və digər ölkələrdə yeni məktəblərin
tikilib istifadəyə verilməsi, eyni zamanda, beynəlxalq səviyyədə
mühüm sosial proqramların həyata keçirilməsi
bunu bir daha təsdiqləyir. Bütün bunlar isə ölkə
vətəndaşlarının, bir qədər geniş
çevrədə götürsək, dünyada Azərbaycana
bağlı hər kəsin Heydər Əliyev Fonduna, təşkilatın
rəhbəri, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri,
Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevaya dərin
rəğbətini, dəstəyini
qazandırmışdır.
Heydər Əliyev Fondunun
qarşıya qoyduğu məqsədləri incələyərkən,
aydın görünür ki, əslində, onların hər
biri Azərbaycanı qəlbən sevən bütün fərdlərin
arzularıdır. Fəqət, fərdi güclər birləşəndə,
toplumun gücü qarşıya qoyulmuş hədəflərə
doğru istiqamətlənəndə həmin məqsədlərin
rellaşması da qaçılmaz olur. Bu mənada, Heydər Əliyev
Fondu fərdlərin istək və arzuları kimi güc və
imkanlarını da bir araya gətirmişdir. Mövcud
potensialın Azərbaycanın bugünü və gələcəyi
üçün ən vacib istiqamətlər üzrə
aşkarlanmasına, milli ideyaya doğru hərəkətinə
nail olmuşdur. Bu istiqamətlərin hər biri üzrə əldə
edilmiş nəticələr bu gücü, inamı daha da
artırmışdır. Bu yolda addımlayan hər kəs
Heydər Əliyev Fondunun timsalında Azərbaycanın gələcəyinə,
özünün, ailəsinin, övladlarının
sabahına töhfə verdiyinin fərqindədir.
Milli ideya tarixən hər
bir xalqın inkişaf və tərəqqisində lokomotiv
rolunu oynayaraq onun firavan gələcəyi üçün
uğurlu təməl hazırlamışdır. Bu mənada,
müstəqil Azərbaycan qarşısında duran
ümummilli məqsədləri dəqiq müəyyən edərək,
onların gerçəkləşdirilməsi istiqamətində
ardıcıl, sistemli fəaliyyət göstərən
ölkə kimi dünyanın yeni iqtisadi fenomeninə
çevrilmişdir. Ümumi şəkildə ifadə etsək,
bu gün ölkədə həyata keçirilən siyasətin
ən başlıca məqsədi modernləşmə mərhələsini
də sürətlə başa vuraraq Azərbaycanı
inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsində
yüksəltmək, demokratik idealların cəmiyyətdə
tam möhkəmlənməsinə nail olmaq, yeni
düşüncəli vətəndaş yetişdirməkdir.
Yeni dövrün milli ideallarına çevrilən bu məqsədlərin
reallığa adekvatlığı isə qətiyyən
şübhə doğurmur. Çünki bu gün Azərbaycana
hər addımda ölkəni inkişaf etdirməyə,
müasirləşdirməyə çalışan, yeni
dünya nizamının tələblərinə cavab verən
siyasət yürüdən müasir menecment təfəkkürlü
və qətiyyətli lider rəhbərlik edir.
Əlican BABAYEV,
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin
"İqtisadi nəzəriyyə-1"
kafedrasının
müdiri, iqtisad elmləri doktoru, professor,
Azərbaycandan Kənarda Təhsil Almış
Mütəxəssislər Təşkilatının Ali
Məclisinin sədri
Azərbaycan.- 2011.-12 iyun.- S. 5.