Şam işığında

Bəzən xatirələr də şam kimi alışa bilirmiş. Alovun dilinin kövrək titrəyişləri musiqi kimi səslənərək ömrü şəkil-şəkil geriyə vərəqləmək gücünə qadir imiş. Zaman sabitdir, dəyişmir, keçib gedən bizik. İbn Sinanın arxasınca müdriklərin oxşar kəlamını xatırlayıram: eyni sulara iki dəfə girmək olmur, çünki həmişə sular axıb gedir, yeniləri gəlir. Lakin insan təfəkkürü eyni sulara, xatirələrin eyni dənizlərinə yorulmadan dəfələrlə baş vura bilir.

1975-ci il. Moskva. Lefortov valı, Energetika İnstitutu (MEİ). Tələbə şəhərciyi və onun arxasında Lefortov siyasi həbsxanası. Yanından keçib gedərdik, sakit və pəncərələrinə gül dibçəkləri düzülən bir bina idi. Bütün bu siyasətlərin bizə heç bir dəxli yox idi. İttifaq da bizim üçün mənalı görünərdi, Lefortovda da pəncərələ düzülən gül dibçəklərindən savayı heç nə görməzdik.

Azərbaycanın milli kadrları kimi MEİ-nin tələbələri idik. Bakıda qəbul imtahanlarını bir qismimiz Azərbaycan dilində verdiyimizdən rus dilini yaxşı bilmirdik və başımıza addımbaşı dil ilə bağlı min oyun gəlirdi. Amma ruhdan düşmürdük. Artıq onda milli kadr kimi orada oxuyan azərbaycanlı tələbələrin sayı 60 nəfərdən çox idi. Bakıda əla oxusaq da, yüksək qiymətlərlə MEİ-yə qəbul olsaq da oxumaq çətin idi. Dərslər isə getdikcə çətinləşirdi və dəqiq elmləri qavramaq üçün yüksək dil bilgiləri tələb olunurdu. Hərə gücü çatan səviyyədə çalışırdı. Biz yeni insani münasibətlər, yeni qaydalar və davranış tərzi ilə rastlaşmışdıq. Dəyişirdik. Gitaradan dünən zəhləsi gedən bu gün gitaranı dınqıldadır, notları öyrənirdi. Stoliçni salatdan, saladan, rus borşundan əti ürpəşənlər də bu yeməklərə vərdiş edirdilər. Kimisini paytaxt həyatı çaşdırırdı, milli kadr olmağı da yadından çıxırdı, kimisi də Şirməmməd kimi necə tərbiyə olunmuşdusa, eləcə də təzadlar arasında sərbəst və asan yaşamağa hamıdan tez alışırdı, yaxşı oxuyurdu. Azərbaycanda rus dilində təhsil alan uşaqlar isə Moskvada öz ana dillərini öyrənməyə, bu dildə danışmağa cəhd edirdilər. Ləzgi Keçibekov yataqxanadan qaça-qaça çıxanda uşaqlar soruşmuşdu ki, hara cumursan? "İndi qayıdıram, corablarım pəncərədən yıxılıb, gedim onları qaldırım gəlim" - deyə bizə Azərbaycan dilində qürurla cavab vermişdi. Mənim otaq yoldaşım Yuri Samaxvalov isə artıq Azərbaycan dilində kəlmə kəsirdi, hal-əhval tuturdu. Moskva mühitinə alışmaqla yanaşı, öz kökümüzə qayıdırdıq. Elə bu əhval-ruhiyyə ilə də 1975-ci ildə Novruz bayramını keçirməyə qərar verdik. Mənə bayramın ssenarisini yazmaq tapşırıldı. Lomonosov Universitetində oxuyan Tünzalə adlı azərbaycanlı tələbə Bahar qız oldu. O gəlirdi, yazdıqlarımıza baxırdı, təəccüblənirdi ki, Texniki İnstitutda oxuyan tələbələr bayrama necə məhəbbətlə hazırlaşırlar. Tünzalə yazılan bütün ssenarini şeirləri ilə birlikdə əzbərləmişdi. Moskvada qar yağırdı, soyuq idi, amma hamımıza bahar əhval-ruhiyyəsi sirayət etmişdi. Sevinirdik və hazırlaşırdıq. Pul yığırdıq. Aş bişirməyə qərar verdik, Bakıdan novruz gülü gətirtdik.

Ən çətini tədbir üçün yer tapmaq idi. Bunu da Xosrov asanlıqla həll etdi, tələbə yeməkxanalarından birində bayram tədbiri üçün yer aldı.

Bayram axşamı tələbə yeməkxanasını bəzəmişdik. 10-na yaxın institutda təhsil alan azərbaycanlı tələbələri dəvət etdik. Yeməkxananın zalı ağzına kimi dolmuşdu. 100-dən artıq tələbə tədbirdə iştirak edirdi, rusları da çağırmışdıq. Zalda işıqları söndürmüşdük. Bütün stolların üstündə şamlar yanırdı. Bütün masaları Bakıdan gətirdiyimiz novruz gülləri ilə bəzəmişdik. O bayram süfrəsi Moskvanın ən bahalı restoranlarından dəbdəbəli görünürdü.

İnana bilmirdik ki, Moskvada Novruz bayramı keçirmək olar. Sevincimizdən hamımız qanad açmışdıq. 1975-ci ilin Novruz bayramı Moskvada tələbə yeməkxanasında bu sözlərlə başladı:

"Gəlin uzaq edək qüssəni qəmi,

Biz insan qəlbinin dərinliyindən!

Dostlarım, ürək də fikir çəkərmi,

Bizim ellərə bahar gələrkən!"

Əfsus ki, o vaxtkı bayram ssenarisindən yadımda yalnız bircə bənd qalıb. Rusları da çağırmışdıq. Otaq yoldaşım Yuri Samaxvalov bayramdan zövq alsa da bir onu dedi ki, Bahadur, bəlkə yadınızdan çıxıb, biz adam öləndə onun ruhuna təskinlik vermək üçün bir iki qədəh içirik. Bayramda isə şənlənmək xətrinə süfrəyə içki qoyuruq. Bizim Yeni ildə hamınız vururdunuzsa, sizin Yeni ildə mən niyə içməli deyiləm? Bunu mənə izah edin.

Hamımız da gülürdük. Aradan 35 il keçib. Çox şeyi yada salmaq, xatırlamaq da çətindir. Bayram tədbirini zalda bitirib bayıra çıxdıq. Bakıdan da qonaqlarımız gəlmişdi. Bir də gördük ki, uşaqlar haradansa böyük məşəlləri çıxarıb yandırdılar. Lap bizim kəndlərdəki kimi. Onda milislər saxladılar ki, bu nə məsələdir? Tələbə şəhərciyi bizim olduğundan milisləri də rahat başa saldıq ki, məşəllər milli bayramın sonuncu ritualıdır, dekanatlıq da icazə verib. Aramızda sərxoş yox idi, icazəmiz də var idi. Milislər gülərək dedilər ki, ehtiyatlı olun, şəhərciyi yandırmayın və çıxıb getdilər.

İndi biz - o bayramın iştirakçıları artıq nənələr və babalarıq. Aramızda dünyasını dəyişənlər də var, dəyişməyənlər də. Amma 36 il əvvəlki bayramla içimizdə vətən sevgisi yandı, alışdı. Biz o bayramda Azərbaycanın milli kadrları kimi çox xoşbəxt idik. Sanki ən əlçatmaz zirvəni fəth etmişdik. Sonralar elə alındı ki, 4-5 il ən böyük Novruz bayramları MEİ-də keçirilirdi. Hətta mən institutu atıb əsgər gedəndə belə uşaqlar Novruz bayramına dəvət etmək üçün arxamca hərbi hissəyə gəlmişdilər.

Aradan 36 il keçir, amma biz bu gün də bir-birimizi axtarırıq, oturub söhbət edirik, o Novruzu tələbəliyimizin və gəncliyimizin ən müqəddəs bayramı kimi xatırlayırıq.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.- 2011.-20 mart.- S. 12.