Müqəddəs missiya

Qədim və kəşməkəşli tarixə malik Azərbaycan xalqı əsrlər boyu öz müstəqilliyi və dövlətçiliyi uğrunda mübarizə aparıb. Zəngin təbii sərvətlərinə, əlverişli geosiyasi mövqeyinə görə vətənimiz daim güclü dövlətlərin təzyiqlərinə, hərbi təcavüzünə məruz qalıb. Bununla belə, xalqımız öz mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilib, ən qüdrətli düşmən ordularına qarşı mübarizədə hünər, qəhrəmanlıq nümunələri göstərib. Cavanşir, Babək, Şah İsmayıl Xətai kimi sərkərdə və dövlət xadimləri Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin bütöv bir salnaməsini yaradıblar. Bu şəxsiyyətlərin şanlı ömür və fəaliyyət yolu xalqımızın vətənpərvərlik hisslərini gücləndirib, müstəqillik və dövlətçilik təcrübəsini zənginləşdirib, həyatımızın ən vacib, ən ümdə məqsədinə çevirib. Onların yaratdığı dövlətçilik ənənələri yüzilliklər boyu, o cümlədən XX əsr ərzində uğurla davam və inkişaf etdirilib. Ötən əsrin II yarısında bu müqəddəs missiyanı ümummilli liderimiz Heydər Əliyev həyata keçirib.

Bütün müqəddəs missiya daşıyıcılarında olduğu kimi Heydər Əliyev şəxsiyyətində, fəaliyyətində də üçlü məna əks olunur. Birincisini hamı görür, təqdir edir, buna görə də xalq öz liderini sevir. İkincisini xalqın ziyalıları görür, Heydər Əliyev siyasətinin dərinliklərini, əsl mahiyyətini öyrənir və təbliğ edir. Üçüncü mənanın isə zamana ehtiyacı var - bu nadir şəxsiyyətin gələcəyə ünvanlanan layihələrinin ümummilli dəyəri və misilsiz mahiyyəti zamanı gələndə aydın olacaq. Bu gün bizə aydın olan birinci iki mənanı əsas götürərək Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə Azərbaycanın müstəqilliyi və dövlətçiliyi arasındakı üzvi əlaqəni hazırkı zaman kəsiyinin imkan verdiyi dərəcədə aydınlaşdırmağa çalışacağıq. Fikrimizcə, bu əlaqənin dialektikasına varmaq üçün Azərbaycan Respublikasının XX əsrdə inkişaf yoluna nəzər yetirmək yerinə düşərdi.

XX əsrdə iki dəfə - əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasının çökməsi və əsrin sonlarında Sovet İttifaqının süqut etməsi nəticəsində Azərbaycan müstəqillik qazanıb. Amma 1918-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1920-ci ildə bolşevik Rusiyasının təcavüzü nəticəsində öz müstəqilliyini itirdi, Sovet İttifaqının muxtar qurumlarından birinə - Azərbaycan Sovet Respublikasına çevrildi. Biz bunları yaradan daxili və xarici səbəblərdən, bu iki ildə baş verən parlament çaxnaşmalarından, bir neçə hökumət dəyişməsindən danışmaq istəmirik (bunlar bir ayrı yazının mövzusudur). Sadəcə olaraq, demək istəyirik ki, müstəqilliyi qorumaq, saxlamaq onu qazanmaqdan qat-qat çətindir. Müstəqilliyi qorumaq, dövlətçiliyi yaşatmaq üçün xalq müstəqilliyə hazır olmalı, millət kimi formalaşmalı və milli liderini yetişdirməlidir.

Sovet dövründə xalqımız müstəqilliyini müvəqqəti olaraq itirsə də, əbədi olaraq ümummilli liderini qazandı. 1969-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyinə böyük iradəyə, güclü intellektə malik, ən başlıcası isə milli maraqlara sadiq şəxsiyyət - Heydər Əliyev gəldi. Onun respublika rəhbərliyinə gəlişi ilə müasir Azərbaycan tarixində, sözün əsl mənasında, yeni bir dövr başlandı. Hazırda müstəqil Azərbaycanın bütün əhəmiyyətli sənaye və istehsal sahələri, elm və mədəniyyət mərkəzləri Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Onların bir çoxunun əsası ümummilli liderin birinci rəhbərliyi dövründə qoyulub. İqtisadiyyatı bazis, təhsili, elmi, mədəniyyəti üstqurum hesab edənlər haqlıdır, ölkənin inkişaf etməsi, irəli getməsi iqtisadiyyat sahəsində qazanılan uğurlardan asılıdır. Heydər Əliyev də öz fəaliyyətində bu tezisi rəhbər tuturdu, xalqın, dövlətin gələcəyinin bugünün iqtisadiyyatından asılı olduğunu böyük zəka sahibi kimi çox gözəl görür, hiss edirdi. Odur ki, respublika iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsini öz siyasətinin əsas prioritetlərindən biri hesab edirdi. Bu zaman söhbət iqtisadiyyatın köhnə baza, potensial üzərində inkişafından getmirdi, bu yolla sürətli inkişafı təmin etmək çətin idi. Heydər Əliyev bu potensialı genişləndirmək, Azərbaycanın iqtisadiyyatını daha böyük, müasir baza üzərində qurmaq, tamamilə yeni mərhələyə çıxarmaq niyyətində idi. Bu, Heydər Əliyevin iqtisadi proqramının əsasını təşkil edirdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda iqtisadiyyatın bütün istiqamətlərində - neft-qaz sahəsində, ağır, yüngül sənayedə, kənd təsərrüfatında köklü struktur və keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdi, tərəqqinin və yüksəlişin təməli qoyulmuşdu. Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda yeni yaşayış massivləri salınır, bölgələrdə isə yeni qəsəbələrin, kəndlərin əsası qoyulurdu. İqtisadi inkişafla paralel olaraq insanların sosial rifahı da yaxşılaşırdı. Tərəqqi yolunda maneə olan neqativ hallara qarşı mübarizə sistemli şəkil almışdı. Sovet İttifaqında ilk olaraq, Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycanda korrupsiya və rüşvətxorluğa qarşı sözün əsl mənasında müharibə elan olunmuşdu.

Beləliklə, Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövrü yüksək inkişaf və tərəqqi ilə əlamətdar olmuşdur. 1969-cu ildə o, rəhbərliyə gələndə Azərbaycan SSR-i ən geridə qalmış, xammal respublikalarından biri idi. 1982-ci ildə Heydər Əliyev Moskvaya, yüksək dövlət vəzifəsinə gedəndə isə Azərbaycan ittifaqın inkişaf etmiş, özü-özünü dolandırmaq səviyyəsinə yüksəlmiş iki respublikasından birinə çevrilmişdi. 1969-1982-ci illər ərzində respublikada milli gəlirin ümumi həcmi 2,5 dəfə, sənaye istehsalı (həmçinin əmək məhsuldarlığı) 2 dəfə, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı 2,7 dəfə, xalq istehlak mallarının istehsalı isə 3 dəfə artmışdı. Azərbaycanda çox güclü iqtisadi, elmi-texniki potensial yaradılmışdı və müstəqillik əldə olunduqdan sonra Azərbaycan dövləti məhz bu potensialın üzərində quruldu.

Azərbaycanda müşahidə olunan tərəqqi meyilləri ictimai-sosial həyatın bütün sahələrinə - elmə, təhsilə, səhiyyəyə, mədəniyyətə də sirayət edirdi. Heydər Əliyev müdrik rəhbər kimi yalnız bugünkü nailiyyətlərlə kifayətlənmirdi, onun möhtəşəm fəaliyyəti həm də gələcəyə ünvanlanmışdı. Gələcəyi isə gənclər qurmalı idi. Odur ki, Azərbaycanın iqtisadi inkişafı, sosial rifahı ilə bərabər, azərbaycanlı gənclərin yüksək səviyyədə təhsil alması, savadlı olması, yaxşı mütəxəssis kimi yetişməsi də ümummilli liderin diqqət mərkəzində idi. Onun təşəbbüsü ilə Azərbaycanda onlarla yeni ali və orta təhsil ocaqları yaradılırdı, təhsilin maddi bazasının inkişaf etdirilməsi, təhsil müəssisələrinin tikintisi sahəsində xüsusi proqramlar həyata keçirilirdi. Respublikada yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması sahəsində də yeni proqram mövcud idi. Bu proqrama uyğun olaraq, ilk illərdə yüzlərlə, sonra isə minlərlə azərbaycanlı gənc Sovet İttifaqının qabaqcıl ali təhsil müəssisələrinə göndərilmiş və burada Azərbaycan üçün zəruri olan ixtisaslara yiyələnərək yüksək səviyyəli mütəxəssis kimi Vətənə qayıtmışdı. Heydər Əliyev Azərbaycanda elmin inkişafına da böyük diqqət göstərir, fundamental elmin maddi-texniki bazasının yaradılmasına, yeni elmi istiqamətlərin açılmasına böyük əhəmiyyət verirdi.

Ümummilli lider mədəniyyətin və incəsənətin inkişafını Azərbaycan xalqının özünüdərkinin, gənc nəslin milli ənənələr üzərində yetişməsinin vacib bir şərti olaraq qəbul edirdi. Digər tərəfdən bu, ittifaq miqyasına və bütün dünyaya çıxmağın ən optimal yollarından biri idi. Azərbaycanın rəhbəri tez-tez təkrar edirdi ki, xalqı yalnız nefti, pambığı, iqtisadiyyatı ilə tanımırlar, xalqı həm də mədəniyyəti və incəsənəti ilə tanıyırlar. Odur ki, Heydər Əliyev Azərbaycanın mədəniyyətinin, incəsənətinin inkişafına xüsusi əhəmiyyət verirdi. Məhz onun nüfuzu sayəsində Azərbaycanın mədəniyyəti və incəsənət xadimləri keçmiş SSRİ-də geniş təbliğ edilir, onların ittifaqın ən yüksək mükafatları və adları ilə təltif olunmasına, dünya miqyasında tanınmasına nail olunurdu. Bütün bunlar xalqın gözü qarşısında baş verirdi, hər bir vətəndaş bunu görür, təqdir edirdi.

Ümummilli liderimizin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə gələcəyə ünvanlanmış layihələrindən biri də ordu quruculuğu, milli zabit kadrlarının hazırlanması ilə bağlı idi. Heydər Əliyev 1971-ci ildə böyük səylər nəticəsində Azərbaycanda hərbi kadrlar hazırlayan təhsil müəssisəsinin - görkəmli sərkərdə Cəmşid Naxçıvanskinin adını daşıyan hərbi məktəbin yaradılmasına nail olmuşdu. O dövrdə Azərbaycan hər il təxminən 60 min gənci ordu sıralarına göndərirdi. Lakin onların böyük əksəriyyəti inşaat batalyonlarına düşürdü. Hərbi hissələrdə azərbaycanlı zabitləri barmaqla saymaq olardı. Odur ki, Bakıda belə bir hərbi məktəbin açılmasının böyük əhəmiyyəti var idi. Həmin dövrdə Heydər Əliyev azərbaycanlı gənclərin Bakı Ali Birləşmiş Komandanlıq və Bakı Ali Hərbi Dənizçilik məktəblərinə, eləcə də SSRİ-nin digər hərbi məktəblərinə güzəştli şərtlərlə qəbul olunmasına da nail olmuşdu. Beləliklə, ümummilli lider Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsindən 20 il öncə milli hərbi kadr hazırlığı üçün zəruri bazanın həmin dövrdə ən yüksək səviyyədə təşkilinə nail olmuşdu. Azərbaycan dövlətçiliyinin intellektual və hərbi potensialının formalaşdırılmasına yönəlmiş bu cəsarətli addımların əhəmiyyəti, müstəqil dövlət quruculuğundakı əvəzsiz rolu bugünün prizmasından daha aydın, daha qabarıq görünməkdədir.

Azərbaycan yenidən müstəqilliyə qovuşduqdan sonra da ordu quruculuğu sahəsində əsaslı və planlı addımlar yalnız Heydər Əliyev xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra atıldı. Heydər Əliyev Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı kimi yerli özünümüdafiə və könüllü batalyonlar adı altında fəaliyyət göstərən və siyasi sifarişləri yerinə yetirən silahlı dəstələri ləğv edərək, vahid komandanlıq sistemində təşkil olunan nizami ordunun yaradılması prosesinə start verdi. Həyata keçirilən təşkilati-quruculuq işləri, struktur dəyişiklikləri, NATO prinsiplərinin tətbiq edilməsi Silahlı Qüvvələri keyfiyyətcə yeniləşdirdi. Heydər Əliyevin gərgin fəaliyyəti sayəsində ölkəmizdə milli hərbi kadrların yetişdirilməsi üçün müasir tələblərə cavab verən hərbi təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi və müasirləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirildi. Azərbaycan Prezidentinin sərəncamları ilə 1998-ci ilin dekabrında MTN-in Akademiyası, 1999-cu ilin fevralında Ali Hərbi Akademiya, 2001-ci ilin avqustunda isə Müdafiə Nazirliyinin Təlim-Tədris Mərkəzi yaradıldı. Beləliklə, Azərbaycanın Silahlı Qüvvələri hərc-mərclik illərindəki siyasi oyunlardan və siyasi sifarişlərdən xilas olaraq, nümunəvi intizamı, yüksək peşəkarlığa malik kadrları, normal maddi-texniki təchizatı olan, ən əsası isə, suverenliyimizin təminatçısı, müstəqilliyimizin qarantı sayılan və vahid mərkəzdən idarə olunan nizami orduya çevrildi.

1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı, müstəqilliyini elan etmiş Azərbaycan Respublikasının rəhbərliyinə gəlişi tarixi bir zərurət idi, xalqın tələbi və taleyin diktəsi ilə həyata keçirilirdi. 1991-ci ilin oktyabrında müstəqillik qazanmış və səriştəsiz rəhbərlərin günahı ucbatından məhvə sürüklənmiş bir ölkənin parçalanmaqdan qorunması, böhranlardan çıxarılması, vətəndaş müharibəsinin dayandırılması, hüquqi-demokratik dövlətin qurulması, dövlətə xas olan bütün atributların və institutların formalaşdırılması, bunun üçün qanunvericilik bazasının yaradılması, siyasi və iqtisadi islahatların paralel həyata keçirilməsi kimi mürəkkəb, taleyüklü məsələlərin həllinə yalnız Heydər Əliyev dühası qadir ola bilərdi. Ancaq Heydər Əliyev müasir dövrün tələblərinə cavab verən və qədim dövlətçilik ənənələrimizə uyğun gələn müstəqil Azərbaycan Respublikasını qura bilərdi. Bu gün inamla demək olar ki, 1993-cü ildə Azərbaycan xalqı Heydər Əliyevi hakimiyyətə dəvət etməsəydi və ümummilli liderimiz bu dəvəti qəbul edib müqəddəs xilaskarlıq missiyasını həyata keçirməsəydi, ölkəmiz şübhəsiz ki, təhlükəli siyasi eksperimentlərin keçirildiyi bir poliqona çevriləcəkdi. Yenicə müstəqillik qazanmış gənc respublika xarici təcavüzün və daxili irticanın əlində oyuncaq olacaq, xalqın sərvəti isə siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan müxtəlif silahlı qruplar tərəfindən tar-mar olunacaqdı. Amma xalqın dəstəyinə arxalanan müdrik Heydər Əliyevin tutduğu siyasət bu fəlakətin qarşısını aldı və ölkədə demokratik dövlət quruculuğu prosesi başlandı.

Təbii ki, Heydər Əliyev öz zamanının və məkanının çərçivəsinə sığmayan nəhəng siyasətçi idi. O, bütün dünyanın fərziyyə hesab etdiyi məsələləri planlaşdıra və vaxtında reallaşdıra bilirdi. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində atəşkəsin əldə olunması, "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması, regionda Bakı - Tbilisi - Ceyhan, Bakı - Tbilisi - Ərzurum kimi beynəlxalq layihələrin həyata keçirilməsi məhz bu fenomenal şəxsiyyətin böyük uzaqgörənliyinin, diplomatik məharətinin və siyasi iradəsinin nəticəsi idi. Amma onun tarix və xalq qarşısında göstərdiyi misilsiz xidmətlərin həlledici və yeganə səbəbi fenomenal şəxsi keyfiyyətləri və böyük dövlətçilik təcrübəsi də deyildi, baxmayaraq ki, bunlar ən vacib şərtlərdən idi. Ümummilli liderin rəhbərliyi altında uzun müddət işləmiş bir insan kimi deyə bilərəm ki, o, Azərbaycana, onun milli maraqlarına həddən artıq bağlı idi, onun arzusu, amalı xalqının tərəqqisi, irəli getməsi idi. O, dünyada yaxşı nə varsa - gözəl təcrübədən qabaqcıl texnologiyalara qədər Azərbaycana gətirmək istəyirdi, Azərbaycan xalqını xoşbəxt görmək istəyirdi. Bu istək, bu bağlılıq, bu vətənpərvərlik olmadan, nə qədər böyük qabiliyyətlərə malik olsan belə, Vətənə, xalqa xidmət etmək mümkün deyildi. Heydər Əliyevin Vətənə, xalqa xidmətlərini sadalasaq, əmin olarıq ki, bir ömürdə bunlara nail olmaq mümkün deyildi, buna heç kimin enerjisi və qüvvəsi çatmazdı. Amma Heydər Əliyev nail olmuşdu, çünki o, böyük, fenomenal bir şəxsiyyət olmaqla bərabər, xalqının, Vətəninin vurğunu idi, öz böyük ömrünü də Vətəninə, xalqına xidmətə həsr etmişdi. Hazırda bu böyük şəxsiyyətin yolunu onun layiqli davamçısı möhtərəm Prezident İlham Əliyev uğurla və yaradıcılıqla davam etdirir.

Bu gün Azərbaycanın hərtərəfli inkişafı, xüsusilə də iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafı dövlət siyasətimizin əsas prioritetlərindən biridir. 2003-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda ayrı-ayrı sahələrin inkişafı üzrə dövlət proqramlarının qəbul olunmasına və həyata keçirilməsinə əsaslanan yeni iqtisadi siyasət strategiyası həyata keçirilir. Azərbaycan Prezidenti tərəfindən müəyyən edilmiş və elmi əsaslara söykənən bu strategiyanın həyata keçirilməsi bütün sahələrdə davamlı inkişafı təmin etmiş, qısa müddət ərzində ölkənin iqtisadi və sosial həyatında dünyada analoqu olmayan nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Son 10 ildə real iqtisadi artım 4 dəfə olmuş, dövlət büdcəsi 15 dəfəyə qədər artmış, strateji valyuta ehtiyatları 34 milyard dollara çatmışdır. 2003 - 2010-cu illərdə Azərbaycanda orta iqtisadi artım tempi 17 faiz olmuş, ölkəmiz bu sahədə lider dövlətə çevrilmişdir. 2009-cu ildə dünyada neftin qiyməti düşsə də, ümumdünya maliyyə böhranı davam etsə də, Azərbaycan iqtisadiyyatı 9,3 faiz artmışdır. Bu, dövlət rəhbərliyinin təsdiq etdiyi proqramların, konseptual yanaşmanın həyatda öz əksini tapması ilə əlaqədardır.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin müdrik siyasətinin əsasında insan amili dururdu. Azərbaycanda bu gün də bu siyasət davam edir: hər şey insan üçün, hər şey Azərbaycan vətəndaşları üçündür. Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət də Azərbaycan vətəndaşlarının sosial rifahının yüksəlməsinə, iqtisadi problemlərinin həll olunmasına, hər bir insanın yaxşı yaşamasına xidmət edir. Bu məqsədlə respublikada minimum əməkhaqqı, pensiyalar və müavinətlər mütəmadi olaraq artırılır. Hazırda Azərbaycanda orta əməkhaqqı 340 manatdır və cari ildə yenidən artırılması nəzərdə tutulur. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bəyan etmişdir ki, ölkədə onu narahat edən əsas problemlərdən biri də yoxsulluqdur. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün hazırda Azərbaycanda xüsusi proqram həyata keçirilir. Əgər 2004-cü ildə yoxsulluq şəraitində yaşayanların sayı 49 faiz idisə, 2010-cu ildən etibarən 9 faiz təşkil etmişdir. Amma möhtərəm Prezident hesab edir ki, bu da çoxdur, Azərbaycanda yoxsul olmamalıdır.

Hazırda Azərbaycanın həlli müşkülə düşən yeganə problemi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli, qaçqınların, köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtmasıdır. Prezidentin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət nəticəsində Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini beynəlxalq hüquq normaları əsasında həll etmək və ərazi bütövlüyünü bərpa etmək üçün həm mənəvi, həm hüquqi, həm də hərbi imkanlara malikdir. Dünya birliyi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir, Azərbaycan iqtisadi və siyasi cəhətdən sürətlə inkişaf edir, ordusu güclənir. Bu gün qürurla demək olar ki, Azərbaycanın güclü ordusu var və dövlətin, Prezidentin qarşıya qoyduğu bütün vəzifələri yerinə yetirməyə qadirdir. Lakin möhtərəm İlham Əliyev regionda sülhün və sabitliyin təminatçısı olmuş dahi şəxsiyyətin - Heydər Əliyevin siyasi varisi, müdrik və müasir siyasətçi kimi qan, müharibə yolunu yox, sülh yolunu seçir, xalqları faciələrə sürükləmək istəmir, amma mövcud vəziyyətlə barışmaq niyyətində də deyil. Azərbaycan Prezidenti dəfələrlə bəyan etmişdir ki, vəziyyət belə davam edərsə və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində sülh danışıqları erməni tərəfin qeyri-konstruktiv mövqeyi səbəbindən heç bir nəticə verməzsə, Azərbaycan başqa variantları nəzərdən keçirəcək, işğal altında olan torpaqlarını nəyin bahasına olursa-olsun azad edəcəkdir.

Beləliklə, Heydər Əliyevin əsas mahiyyəti xalqa xidmətdən ibarət olan müdrik siyasəti bu gün də davam edir və xalqımız bu siyasəti, ulu öndərin siyasi varisini dəstəkləyir. Amma yuxarıda deyildiyi kimi, Heydər Əliyev səviyyəli dahi şəxsiyyətlərin missiyasında, fəaliyyətində elə məqamlar, elə mənalar var ki, bunları xalqın ziyalısı görməli və təbliğ etməlidir. Məsələn, Heydər Əliyev şəxsiyyətinin müasir Azərbaycan tarixində aparıcı rolu, Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası, Azərbaycan diasporunun təşkilatlanması və s.

Xalq da, zaman da Heydər Əliyev səviyyəli liderləri çox ciddi ehtiyac olanda, yüz ildə bir dəfə yetişdirir. Əgər biz böyük şəxsiyyətləri onların dünyaya gəlməsi kontekstində yada salsaq görərik ki, belə liderlər tarixin ağır anlarında öz xalqlarının yanında olublar, xalqın taleyini təyin etmək missiyasını öz üzərlərinə götürüblər. Bəzən bu, quruculuq missiyası, bəzən də xilaskarlıq missiyası olur. Həmin şəxsiyyətlər ona görə tarixi hesab olunur ki, həmin tarixin ağırlığını öz çiyinlərinə götürmək və xalqı böhranlardan xilas etmək niyyətində və qüdrətində olurlar. Xalq onları yaratdığı kimi, onlar da xalqın tarixini yaradırlar. Heydər Əliyev Azərbaycanın 60-cı illərdə düşdüyü ağır vəziyyətdə həmin zamanın meydana çıxardığı lider olub. Həmin dövrdə zamanın və xalqın onun üzərinə qoyduğu vəzifələri Heydər Əliyev uğurla yerinə yetirib, öz missiyasını həyata keçirib və tarixi bir şəxsiyyətə - xalqın ümummilli liderinə çevrilib. Qeyd etmək lazımdır ki, Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründəki missiyası 90-cı illərdəki missiyasından formaca fərqli olduğu kimi, mahiyyətcə də fərqli idi. Birinci halda o, qurub-yaratmalı, neqativ hallara qarşı mübarizə aparmalı idi. Missiya ilk nəzərdən o qədər çətin deyildi, amma o, qapalı sistemdə ideoloji çərçivələr daxilində mübarizə aparmalı, gələcək müstəqilliyin iqtisadi-mənəvi əsaslarını yaradarkən həddindən artıq ehtiyatlı olmalı idi. Həmin zamanda, həmin məkanda müstəqillikdən danışmaq ölümə bərabər idi. 90-cı illərdə isə ideoloji çərçivələr olmasa da, Azərbaycanda müharibə şəraiti mövcud idi - qərbdən xarici təcavüz başlamış, şimalda və cənubda isə separatçılıq meyilləri güclənmişdi, dövlətçilik böyük təhlükə altında idi. Heydər Əliyev Azərbaycanın ümummilli lideri olaraq, quruculuq missiyasını uğurla həyata keçirdiyi kimi, xilaskarlıq missiyasını da yüksək səviyyədə həyata keçirdi. Burada maraqlı bir məqamı qeyd etmək yerinə düşərdi. Bir qayda olaraq, tarixi şəxsiyyətlərə tarixi məqamda ehtiyac yaranır və onlara öz missiyasını yerinə yetirmək üçün bir şans verilir. Amma Azərbaycan hər dəfə sınağa çəkiləndə, böhrana düşəndə Heydər Əliyevə ehtiyac yaranmışdır. Heydər Əliyevin böyüklüyü ondadır ki, o, yalnız hər hansı konkret bir məqamda gərəkli olan şəxsiyyət deyildi, zaman və məkan çərçivələrinə sığmayan, xalqına, Azərbaycana hər zaman gərəkli olan genişmiqyaslı şəxsiyyət idi.

Azərbaycan hazırda postsovet məkanında dünyaya fəal inteqrasiya edən ölkələrdən biridir. Azərbaycan türkdilli bir müsəlman ölkəsi olmaqla bərabər, tutduğu yol demokratiya, insan azadlığı, insan haqlarının qorunması yoludur. Bu yolun əsasını ümummilli lider Heydər Əliyev qoymuşdur və bu yol Azərbaycanın Avratlantik məkana inteqrasiyasını şərtləndirir. Azərbaycan 1991-ci ildə BMT-yə qəbul olunduğu zaman müstəqilliyini rəsmən elan etdiyi kimi, 2001-ci ildə Avropa Şurasına qəbul olunmaqla demokratik dəyərlərə sadiqliyini də elan etmişdir. Respublikada vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, insan hüquq və azadlıqlarının təminatı sahəsində qazanılan nailiyyətlər ümummilli liderin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən siyasi islahatların, demokratik dəyişikliklərin nəticəsi idi. "Mən Azərbaycan Prezidenti kimi bu barədə qəti fikrimi bildirmişəm və bir də bəyan edirəm ki, demokratiyanın bütün tələblərini tətbiq etmişik və edəcəyik. Ancaq Azərbaycanın milli-mənəvi dəyərlərinə, mentalitetinə qarşı yönəldilmiş hərəkətlərin qarşısı alınacaqdır və qanun çərçivəsində ölçülər götürüləcəkdir" - deyən ulu öndərin idarəçilikdə müasir dünya təcrübəsinə söykəndiyi, proqressiv prinsiplərin tətbiqinə böyük əhəmiyyət verdiyi, ancaq onların milli maraqlar, milli-mənəvi dəyərlər konteksində həyata keçirilməsini dəstəklədiyi bir daha aydın olur.

Avropa Şurasının əsas tələblərindən biri də dini, milli tolerantlıq məsələsi idi. Yenicə müstəqillik qazanmış Azərbaycanda bu istiqamətdə vəziyyət göründüyü qədər sadə deyildi. Doğrudur, azərbaycanlılar tarixən beynəlmiləlçi xalq kimi ad çıxarmışlar, Azərbaycan dünyanın yeganə ölkələrindən biridir ki, burada heç zaman dini və milli ayrı-seçkilik, bu zəmində qarşıdurma halları olmamışdır. Azərbaycan xalqı müxtəlif dinlərin və millətlərin nümayəndələri ilə yüz illərlə bir ölkədə, bir şəhərdə, bir kənddə yaşamış, hətta düşmən erməniyə də çörək verməyə qadir olmuşdur. Qarşıdurma halları isə yalnız ermənilər tərəfindən törədilmiş, XX əsrin əvvəllərində erməni - müsəlman qarşıdurması, sonlarında isə Qarabağ münaqişəsi kimi tarixə düşmüşdür. Yeri gəlmişkən, müstəqilliyin ilk illərində ölkədə rəhbərliyin səriştəsizliyi səbəbindən süni olaraq yaradılan milli ayrı-seçkilik halları da ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik siyasəti nəticəsində tezliklə aradan qaldırılmış, Azərbaycan xalqı vahid varlığına qayıtmışdı. Azərbaycanlılar öz adət-ənənələrinə, tarixlərinə görə vahid xalq olsalar da, öz dillərinə və təriqətlərinə görə fərqli qruplardan ibarətdirlər. Azərbaycanda azəri-türkləri, ləzgilər, talışlar və s. yaşayırlar, İslamın şiə və sünni təriqətlərini təmsil edirlər. Məhz bu qrupların inteqrasiyası ölkə miqyasında kiçik qloballaşma modeli idi və vahid Azərbaycan xalqını təşkil edirdi. Azərbaycanda milli və dini tolerantlığın kökü məhz bu inteqrasiyadan gəlirdi və Heydər Əliyev kimi müdrik siyasətçinin 30 ildən çox hakimiyyəti dövründə nadir bir fenomenə çevrilmişdi: xalqın monolitliyi möhkəmləndikcə, tolerantlığı da yüksəlmişdi. Ümummilli lider həmişə deyirdi ki, biz heç vaxt imkan vermərik ki, ölkəmizdə digər dini etiqaddan, digər millətdən olan adamlar - İslam dinindən və Azərbaycan millətindən olmayan adamlar hər hansı təzyiqə məruz qalsınlar.

Xaricdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması və diaspor kimi formalaşması da ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Məlum olduğu kimi, vətəndən xaricdə yaşayan azərbaycanlıların sayı on milyonlarladır. Heydər Əliyev 1991-ci ildə, hələ Naxçıvanda işləyərkən dekabr ayının 31-ni dünya azərbaycanlılarının həmrəylik günü elan etmiş və ictimaiyyətin diqqətini bu məsələyə yönəltmişdi. Ümummilli lider xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Azərbaycan diasporunun təşkilatlanması məsələsinə dövlət səviyyəsində xüsusi əhəmiyyət verilməyə başladı.

Heydər Əliyev Azərbaycan diasporunun təşkilatlanması və güclü lobbiyə çevrilməsi məsələsini Azərbaycanın dövlət siyasətində yeni bir istiqamət kimi dəyərləndirirdi. Xarici ölkələrə səfərlərində Azərbaycan diasporu ilə görüşməyi, çıxış etməyi, soydaşlarımızı eşitməyi bir ənənəyə çevirmişdi. Ümummilli liderimizin 1997-ci ildə ABŞ-a rəsmi səfəri çərçivəsində bu ölkədə yaşayan azərbaycanlılarla görüşü isə diaspor quruculuğunda dönüş nöqtəsi oldu. Azərbaycan lideri dünya azərbaycanlılarına üz tutdu: Amerikada yaşayan azərbaycanlılar Azərbaycan haqqında düşünürlərmi? Azərbaycan Prezidenti soydaşlarımıza Amerika Prezidenti Kennedinin sözləri ilə müraciət etdi və dedi ki, siz düşünməyin Azərbaycan sizin üçün nə edib, düşünün ki, siz Azərbaycan üçün nə etmisiz. Onda Azərbaycan diasporu da irəli gedər, Azərbaycan dövləti də inkişaf edər.

Azərbaycanı düşünmək, Azərbaycanla yaşamaq isə ilk nəzərdən göründüyü kimi sadə məsələ deyil, bunun üçün ideya, mənəvi əsas lazımdır. Belə bir ideyanın - azərbaycançılıq ideyasının da müəllifi Heydər Əliyev oldu. Ümummilli lider bəyan etdi ki, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycana bağlanması, Azərbaycanla yaşaması üçün mənəvi əsas ola biləcək bir ideologiya var - bu, azərbaycançılıqdır. Biz azərbaycanlılar bu ideologiyanı yaratmışıq, biz də yaşatmalıyıq, inkişaf etdirməliyik, onun əsasında da birləşməliyik. Azərbaycançılıq öz milli mənsubiyyətini qoruyub saxlamaq, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlamaq, eyni zamanda onların ümumbəşəri dəyərlərə inteqrasiyasına nail olmaq deməkdir. Biz dünyaya inteqrasiya ediriksə, deməli bizim mənəvi dəyərlərimiz də ümumbəşəri dəyərlərə inteqrasiya etməlidir.

Müxtəlif mənbələrin üst-üstə düşən məlumatlarına görə, hazırda dünyada 50 milyona qədər azərbaycanlı yaşayır. Onların təxminən beşdən biri tarixi vətənlərindən kənarda yaşayır, Azərbaycan diasporunu təşkil edir. Amma Vətəndən kənarda yaşayan azərbaycanlıların birləşməsinə, real qüvvəyə çevrilməsinə mane olan amillər var. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev də bu məqamı nəzərə alaraq ABŞ-da Azərbaycan diasporu ilə görüşündə demişdi: "Bilirsiniz, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların çoxu Azərbaycanda doğulmayıb. Nə olsun. Məgər, Amerikada yaşayan ermənilər Ermənistanda doğulub, məgər onlar Dağlıq Qarabağda doğulub? Amma ermənidirlər, ona görə də Ermənistan haqqında düşünürlər. Amerikada yaşayan azərbaycanlıların isə biri deyir, mən İranda doğulmuşam, o biri deyir mən Turanda doğulmuşam. Harada doğulmağın fərqi yoxdur, əsas odur ki, sən azərbaycanlısan, Azərbaycan dilinin, mədəniyyətinin daşıyıcısısan".

Azərbaycan diasporunun yaranması, birləşməsi üçün mənəvi əsas-azərbaycançılıq ideyası vacib olduğu kimi, bu ideyanın yaşaması, inkişaf etməsi üçün maddi əsas - aparıcı qurum lazımdır. Odur ki, ümummilli lider dünya azərbaycanlılarını müstəqil Azərbaycan dövləti ətrafında birləşməyə çağırırdı.

Ümummilli lider Azərbaycan dövləti ilə Azərbaycan diasporunun güclənməsini, bir-birinə arxa olmasını istəyirdi, hesab edirdi ki, Azərbaycan dövləti - Azərbaycan diasporu münasibətləri qarşılıqlı diqqət, qarşılıqlı dəstək əsasında qurulmalıdır. Azərbaycanın ümummilli lideri bu məsələ ilə əlaqədar bütün dünya azərbaycanlılarına müraciət etmişdi: "Əgər sən azərbaycanlısansa, bilməlisən: dünya azərbaycanlılarının bir müstəqil dövləti var - Azərbaycan, dünya azərbaycanlılarının bir tarixi Vətəni var - Azərbaycan. Dünya azərbaycanlıları öz tarixi vətənlərini, müstəqil dövlətlərini müqəddəs hesab etməli, onun ətrafında birləşməlidirlər". Məhz bu müraciətlərdən sonra yaxın və uzaq xaricdə yaşayan Azərbaycan diasporunun təşkilatlanması prosesi vüsət aldı, Amerikada və Avropada yaşayan azərbaycanlılar öz təşkilatlarını yaratdılar və de-yure fəaliyyətə başladılar.

Təbii ki, kiçik bir məqalədə Heydər Əliyev şəxsiyyətinin qurub-yaratdıqlarını, Azərbaycan, xalq üçün etdiklərini, həyata keçirdiklərini və keçirmək istədiklərini tamamilə əhatə etmək, əks etdirmək mümkün deyil. Bu fenomenal şəxsiyyətin nəhəng fəaliyyəti Azərbaycanın bugününü yaratmaqla, adət-ənənələrini yaşatmaqla kifayətlənmir, eyni dərəcədə gələcəyə ünvanlanırdı. Heydər Əliyev bütün varlığı ilə inanırdı ki, "Azərbaycan dünyaya günəş kimi doğacaq". Buna görə də, qeyri-adi uzaqgörənlik qabiliyyətinə malik böyük siyasətçi, zəmanəsinin və millətinin dahi lideri kimi Azərbaycanın gələcəyini fikirləşərək özündən sonra siyasi kursu davam etdirəcək möhtərəm İlham Əliyev kimi müdrik siyasi liderin yetişdirilməsinin qayğısına qalmışdı. Bu gün ulu öndərin ölkəmizin inkişafı sahəsində başladığı nəhəng işlər, möhtəşəm layihələr - daxili sabitliyin inkişaf etdirilməsi və faktiki olaraq, dönməz edilməsi, siyasi həmrəyliyin və milli birliyin möhkəmləndirilməsi, iqtisadiyyatımızın dinamik inkişafı, xalqımızın sosial rifahının yüksəlməsi ulu öndərimizin layiqli davamçısı, Prezident İlham Əliyevin gərgin əməyi və siyasi iradəsi ilə həyata keçirilir, daha yüksək mərtəbələrə yüksəlir. Xalqımız da bütün bunları görür, dəyərləndirir və öz qəlbində ümummilli liderimizin əbədi abidəsini yüksəldir.

Ziya YUSİF-ZADƏ,

MTN-in Heydər Əliyev adına

Akademiyasının rəisi,

general-leytenant

Azərbaycan.- 2011.- 4 may.- S. 5.