O uzaq, yaşıl ada...

Çilov torpaqlarına hər yandan Xəzərin dəli-dolu dalğaları çırpılan, lakin dənizin qoynunda mərdliklə qərar tutan bir adadır. Qədim zamanlarda "ada" deyəndə insanların nəzərində əlçatmaz, ünyetməz, gözdən-könüldən iraq bir məkan canlanarmış. Bu gün istənilən adaya çatmağa nə var ki? Məsələn, quruya damba vasitəsilə birləşdirilmiş Pirallahı adasından Çilova gündə bir neçə reyslə vertolyotlar uçur və gəmilər yola düşür. Çilovla Pirallahını bir-birindən 60-70 kilometrlik dəniz yolu ayırır. Sürətli gəmi ilə təxminən iki saata-iki saatyarıma, vertolyotla isə cəmi 8-10 dəqiqəyə Çilova çatmaq mümkündür.

Çilov yaşayış məntəqəsi, Bakının Xəzər rayonunun ərazi vahididir. Onun 957 nəfər daimi sakini var. Bakıdan, ölkənin digər bölgələrindən gələn yüzlərlə insan isə burada istehsalat sahələrində və sosial obyektlərdə çalışır. Onlar da özlərini adanın sakinləri sayırlar. Çünki hər ayın 15 gününü adada yaşayırlar. Bu məkan onların iş yeri, çörək təhnəsi, hünər meydanıdır. Beləliklə, Çilov yaşca, milliyyətcə, vəzifəcə müxtəlif olan 2400 nəfəri bir ana kimi öz qoynuna alıb.

Çilovda ehtiyatları onilliklərdir tükənməyən neft yatağı var. O, "28 May" Neft və Qazçıxarma İdarəsi (NQÇİ) tərəfindən istismar olur. NQÇİ-nin inzibati binaları məhz bu qəsəbədə yerləşir. İdarənin bir sıra vacib sex və istehsalat sahələri də Çilovdadır.

Xəzərin cənub-şərqində yerləşən Çilov adasının uzunluğu 7, eni 5 kilometrə bərabərdir. Onun sahəsi bundan sonra da yeni tikintilərin aparılmasına imkan verir. Təsadüfi deyil ki, son vaxitlarda burada NQÇİ-nin inzibati binası əlavə korpuslarla genişləndirilib. Qəsəbənin görməli yerlərində Dövlət Bayrağı ucaldılıb, mədəni-məişət obyektləri istifadəyə verilib.

Hər il "28 May" NQÇİ "Günəşli" və "Çilov" yataqlarından ölkəyə minlərlə ton karbohidrogen verir. Hazırda idarənin "Günəşli"də işlək vəziyyətdə olan 13 dərin dəniz özülü var. Yataqlardan uzun illərdir neft və qaz hasil olunsa da, onların ehtiyatları hələ tükənməyib. Bu, bir tərəfdən təbiətin səxavətlə verdiyi bəxşişdirsə, digər tərəfdən, yeni texnika və texnologiyanın tətbiqinin nəticəsi, ən başlıcası isə insanların fədakar əməyinin, mütəmadi axtarışlarının bəhrəsidir.

Hazırda "28 May" NQÇİ-yə kollektivin öz yetirməsi, peşəkar neftçi Rövşən Qarayev rəhbərlik edir. İdarə rəisi istər hasilatın göstəricilərindən, istərsə də digər sex və istehsalat sahələrində, həmçinin sosial yönümdə qazanılan nailiyyətlərdən ürəkdolusu danışır. Bütün bunların dənizi və adanı özünə məskən seçmiş insanların əməyi, adı ilə bağlı olduğunu deyir. Onların Azərbaycan dövlətindən daim dəstək aldıqları, bütün bu işlərin ARDNŞ-in rəhbərliyi və yaxından köməyi ilə görüldüyü vurğulanır.

Keçən il idarədə 5 milyon 198 min 519 ton neft hasil edilib. Bu, planın 100,9 faiz yerinə yetirilməsi deməkdir. Bu ilin yanvar-aprel aylarında isə 1 milyon 693 min 526 ton neft hasil edilərək tapşırığa yenə də layiqincə əməl olunub. Qazın hasilatı və təhvili üzrə plan da artıqlaması ilə yerinə yetirilib. Dörd ayda təhvil verilən 1885618 min kubmetrdən çox qazın əsas hissəsi "Azəriqaz" İstehsalat Birliyinə ötürülüb. Qalanı isə əmtəəlik qaz kimi "Neft Daşları" NQÇİ-yə verilib.

Çilovda "28 May" NQÇİ-nin bir neft və qazçıxarma sexi fəaliyyət göstərir. Adanın adaşı olan "Çilov" yatağını məhz bu sex istismar edir. 1950-ci ildən istismar edilən yataqdan hasilat getdikcə çətinləşir. Çünki yataq yaşlaşdıqca layların təzyiqi düşür, sulaşma çoxalır və hasilat zamanı ortaya bir sıra problemlər çıxır. Buna baxmayaraq, son beş ildə hasilatı sabit saxlamaq mümkün olub. İndi burada sutka ərzində orta hesabla 80 ton neft hasil edilir. Qarşıya qoyulan dövlət planları bir qayda olaraq yerinə yetirilir. Belə ki, keçən il "Çilov" yatağı üzrə tapşırıqlara 122,3 faiz əməl olunub. Bu ilin dörd ayında isə çilovlular nəzərdə tutulduğundan 7,3 faiz çox neft veriblər. Bu da ilk növbədə sexin gecə-gündüz bilmədən uğurlu əmək növbələri çəkən mütəxəssis və fəhlələrinin zəhməti sayəsində mümkün olub.

Sex rəisinin müavini Aqil Bağbanlı həmişə olduğu kimi, yenə də avadanlıqların yanında, fəhlələr arasında idi. 40 ildir neft sənayesində çalışır. Bir mühəndis kimi ilk sınaqlardan Neft Daşlarında çıxıb. Sonralar "28 May"da bir sıra vəzifələrdə çalışıb. O bildirdi ki, bu sexdə 70 işçi çalışır. Neft və qazçıxarma operatorlarından Mayıl Vəliyevin, Əliqulu Abdullayevin, Xidmət Babayevin adlarını çəkdi.

İşçilər təkcə quruda deyil, sexin dənizdəki üç blokunda da çalışırlar. Hər növbədə dörd nəfər iş başında olur. Əgər bloklarda quyuların təmirinə ehtiyac varsa, oraya bu işlə məşğul olan briqada göndərilir. Təmirçilər də gedəndə hər blokda işçilərin sayı artıq 10 nəfərə çatır. Təcrübəli ustalar Şahin Qurbanov, Ələkrəm Əliyev, onlardan nisbətən cavan olan Nəsimi Aşurov işə həmişə can yandırırlar.

Dəniz və sahil arasında əlaqəni isə təbii ki, kiçik gəmilər yaradır...

Bu insanlarla danışdıqca bir daha əmin olursan ki, dənizin cazibə qüvvəsi çox böyükdür. Onunla çəkişib-bərkişənlər, fırtınalarda, qasırğalarda sınaqlardan çıxanlar sonralar rahat bir iş yerini ağıllarına belə gətirmirlər. Maraqlıdır ki, bu insanların əksəriyyəti Xəzəri böyüyüb boya-başa çatandan sonra görüb... Məsələn, Cavanşir Kərimov Lerikdə anadan olub. 1980-ci ildə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasını bitirəndə təyinatını Neft Daşlarına veriblər. Onun dənizlə "dostluğu" həmin il noyabrın 28-dən başlanıb. 1999-cu il yanvarın 1-nə kimi dəniz şəhərində çalışıb. Avadanlığın təmiri və kirayəsi sexində çilingər işləyib. Sonra neftin ilkin hazırlanması və nəqli sexinə keçib. Böyük mexanik, böyük mühəndis, sex rəisi vəzifələrində çalışıb. 14 il bu sexə rəhbərlik edib.

İndi artıq 12 ilə yaxındır ki, Cavanşir Kərimov Çilov adasındadır. Evi Bakıda olsa da, o da özünü çilovlu sayır. Çünki hər ayın tən yarısını adada keçirir, əmək növbəsində olur. "28 May" NQÇİ-nin neftin ilkin hazırlanması və nəqli sexinin Çilov sahəsində çalışır. Bu sahədə işlərin təşkili və onların gedişinə nəzarət edilməsi sexin mühəndis-texnoloqu olan Cavanşir Kərimova tapşırılıb.

Nefti hasil etmək nə qədər çətindirsə, onu nəql etmək, bu zaman nöqsana, itkiyə yol verməmək bir o qədər məsuliyyətlidir. Sözügedən sexin işi bu baxımdan böyük dəqiqlik və peşə səriştəsi tələb edir. Sualtı kəmərlərlə Xəzərdən gələn və sonra yerüstü borularla sexə çatan nefti burada çənlərə yığırlar. Sonra neft sobalarda bir növ təmizlənir, yəni, suyu, parafini ondan ayırırlar. Bütün bu əməliyyatları cəmi 21 nəfər işçi, özü də növbələşərək yerinə yetirir.

İlkin hazırlanmış nefti Çilovdan yenə də sualtı xətlərə vururlar və o bu "yol"la "Şah saçı" adlanan əraziyə çatır, sonra borular nefti Dübəndiyə aparır.

Cavanşir Kərimov deyir ki, neftimiz gedib mənzilbaşına çatınca rahat ola bilmirik. Hərçənd, onun keçdiyi bütün proseslərin hər birinə ayrı-ayrı işçilər cavabdehdir. Ümumiyyətlə, neftçilərin hamısı sadə, ciddi, məsuliyyətli və peşəsini sevən insanlardır.

Neftçi peşəsi şərəflidir, neftçi əməyi həmişə gərəklidir. Dövlətimiz neftçiyə və onun əməyinə yüksək qiymət verir. Bu sahədə çalışanların iş və məişət şəraitinin ildən-ilə daha da yaxşılaşması, istirahətinin, boş vaxtının səmərəli təşkil edilməsi üçün görülən ardıcıl tədbirlər bunu bir daha təsdiqləyir.

Çilov adasında bütün bunları əyani şəkildə görmək mümkündür. Məsələn, çilovlular işlətdikləri "mavi yanacağa" görə pul ödəmirlər. Onlara xidmət edən qəsəbəarası marşrut avtobusunda da gediş haqqı tələb olunmur. Üstəlik, onlara əlavə təzə avtobuslar verilib.

Çilov sakinləri təmiz və səliqəli, müasir avadanlıqlarla təchiz edilmiş stasionarda müalicə olunurlar. Onların sağlamlığı keşiyində bacarıqlı həkimlər və qayğıkeş tibb bacıları dayanıb.

Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanasının "Neft Daşları" tibbi-sanitar hissəsinin stasionar şöbəsi burada yerləşir. Stasionarda xəstələrin qalıb müalicə alması üçün hər şərait yaradılıb. Geniş və işıqlı palatalar, təzə çarpayılar, təmiz yorğan-döşək və s. xəstələrə özlərini evlərindəki kimi rahat hiss etməyə imkan verir.

Bu stasionarın xidmətindən "28 May" və "Neft Daşları" neft və qazçıxarma idarələrinin bütün işçilərinin istifadə etmək hüququ var. Sahildən onlarca kilometr aralıda yönümü təcili tibbi yardım göstərmək, kəskin xəstəliklər baş verən zaman köməyə gəlmək, ekstremal hallarda təxirəsalınmaz tədbirlər görmək olan belə stasionarın əhəmiyyəti və vacibliyi şərhsiz də aydındır.

Neftçilərin balaları da yaddan çıxarılmır. Onların sağlam böyüməsi, təlim-tərbiyə, təhsil alması həmişə diqqət mərkəzindədir. Çilovda Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Rasim İbrahimov adına 131 nömrəli orta məktəb fəaliyyət göstərir. Keçən il qəsəbədə 50 yerlik yeni uşaq bağçası istifadəyə verilib. NQÇİ-nin sosial inkişaf şöbəsinin rəisi Bəhram Əmirov bildirir ki, bu, Dövlət Neft Şirkətinin çoxsaylı bağçalarından biri, Çilovun isə yeganə məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsidir. Burada tərbiyə alan körpələrin hamısının valideynləri neft obyektlərində işləyənlərdir.

Uşaq bağçasında adanın balaca sakinləri üçün hər cür şərait yaradılıb. O, hətta ölkə paytaxtının ən abad bağçaları ilə yarışa girə bilər. Tərbiyəçi Arzu Dadaşovanın özü də Çilovda böyüyüb boya-başa çatıb. Bəlkə uşaqları belə ürəkdən sevməsinin bir səbəbi də məhz budur.

Arzu deyir:

- Biz çilovluyuq. Atam Mirzə Dadaşov Çilov gəmi limanında dispetçer işləyir. Anam Reyhan xanım stasionarda tibb bacısıdır. Qardaşım Emil isə beş ildir avadanlıq sexində çilingər kimi çalışır. Qardaşım da, mən də adada doğulmuşuq, burada orta məktəbi bitirmişik. Mənim ali pedaqoji təhsilim var. Balacalarla işləməyi çox sevirəm. Onlarla müxtəlif səhnəciklər hazırlayırıq, uşaq şeir və nəğmələrinin müsabiqələrini keçiririk, oyunlar təşkil edirik.

Adada Dadaşovlar ailəsi kimi ailələr çoxdur. Hamısı da zəhmətkeş, mehriban...

Ümumiyyətlə, ada sakinləri çox gülərüz, səmimi, qonaqpərvərdirlər. Qeyri-adi məkanda, dənizin qoynuna sığınmış torpaq parçasında yaşamaları onların bir-birinə əl tutmaq, arxa-dayaq olmaq hisslərini daha da gücləndirir.

Ada sakinləri maddi nemətləri də qiymətləndirməyi bacarır, onların qədrini bilirlər. Qəsəbəni gəzərkən içərisindən od çıxan dairəvi bir soba gördük. Bir az uzaqdan baxanda bu, yerdən qalxan məşələ bənzəyirdi. Amma soba olmağına soba idi və dairənin içərisində əhəng "istehsal olunurdu". Demə, çilovlular heç olmasa əhəngi kənardan gətirməmək üçün bu tikinti materialını özləri hazırlayırlar. Necə? Çöllükdən, qayalıqdan xırda daşları yığıb gətirir və sobada yandıraraq əhəngə çevirirlər... Düzdür, əsas inşaat materiallarının qurudan daşınmasının müqabilində bu, dənizdə damla kimi görünür. Amma hər halda çilovluların bu hərəkəti onların zəhmətkeş və şükürnemət olduqlarını bir daha təsdiqləyir.

Çilova içməli su da həmişə gəmilərlə sahildən gətirilib. Lakin həyatı bulaq kimi qaynayan bu adanın özünün də suyunun olması vacib bir məsələ idi. Bu problemin də uğurlu həlli tapıldı. Çilovda ƏKS-OSMOS sistemi həyata keçirildi. Ada sakinlərinin, sadəcə, sutəmizləyən qurğu, yaxud OSMOS qurğusu adlandırdığı bu sistem ayrıca bir binada yerləşdirilib. İlk baxışdan adi istehsalat sexinə bənzəyir. Amma OSMOS-un "gördüyü iş" çox böyükdür. O, bir qəsəbənin əməkçilərini və sakinlərini təmiz su ilə təmin edir.

İndi burada iki qurğu işləyir. Onlardan biri keçən ilin əvvəllərindən istifadəyə verilib və sutka ərzində 300 kubmetr su istehsal edir. Digəri ondan xeyli böyükdür. Sutkada 500 kubmetr suyu şirinləşdirən, yəni, təmizləyən həmin ikinci qurğu dördüncü aydır işə salınıb.

Su təmizlənib içməli vəziyyətə gəlincə bu qurğularda maraqlı bir proses gedir. Bu barədə Çilov mənzil-kommunal təsərrüfatı nəzdində fəaliyyət göstərən suşirinləşdirmə sahəsinin rəisi Soltan Qarayev danışdı:

- Min tonluq su anbarımız var. Dəniz suyunu nasoslar vasitəsilə həmin anbara vururuq və o, altı saat burada qalır. Bu müddət ərzində su təbii olaraq nisbətən təmizlənir, yəni, anbarın dibində çöküntülər əmələ gəlir. Yuxarı hissədəki su isə içinə bir sıra təmizləyici dərman preparatları əlavə edildikdən sonra qurğularda yüksək təzyiq altında saflaşır.

Bu gün adada sudan korluq çəkmirlər. Düzdür, gəmilərlə yenə müəyyən qədər içməli su gəlir. Ancaq Çilovun öz OSMOS suyu da içməyə tam yararlıdır. Ayda bir dəfə təmizlənmiş su analizdən keçirilərək keyfiyyəti yoxlanılır.

İndi adada torpaq da, ağaclar da, malqara da sudan doyur. Məişət obyektlərinə gen-bol su verilir. Su artdıqca həyat daha da canlanır.

Çilovun başdan-başa yaşıl dona bürünməsinin əsas səbəblərindən biri də məhz suyun bolluğudur. Torpağa basdırılmış tinglər təzəcə boy atmaqda olsalar da, adanın görkəmini büsbütün dəyişiblər. Onlar böyüyüb ağac olanda, torpağa çətir tutub onu qızmar günəşdən qoruyanda, meyvə ağacları isə bar verəndə Çilovun hüsnü bambaşqa olacaq.

Çilovlular bunu yaxşı bilirlər, ona görə də ağac əkməklə kifayətlənməyib, həm də onlara lazımi qaydada qulluq edirlər. Bu yerlərin təbiətinə yaxından bələd olan yaşlı sakinlər, eləcə də mütəxəssislər deyirlər ki, adada ağac yetişdirmək o qədər də asan məsələ deyil. Əvvəla, torpaq qumsaldır, bura bir növ yarımsəhra zonasıdır. Ona görə əkilən ağac doyunca su içməsə, məhv olar. İkincisi də, Çilov yaşayış məntəqəsidir, burada el-oba var və insanlar inək, qoyun-keçi, toyuq-cücə saxlayırlar. Otun-ələfin az olduğu şəraitdə heyvanın yamyaşıl pöhrəyə can atması, onu sındırıb yeməsi təbiidir. Ona görə bu gün Çilovda əkilmiş ağaclara, kollara, güllərə dəmir tordan hasar çəkilib. Təzə ağaclar, güllər isə az deyil. Ağacəkmə kampaniyası əsasən "Ekologiya ili" olan 2010-cu ildə başlanıb. Beləliklə, keçən ilin əvvəlindən indiyədək burada 35 min ağac, o cümlədən 500 qızılgül kolu əkilib.

İndiyə qədər meyvə ağacları çilovluların yalnız həyətində, adətən sahəsi çox geniş olmayan bağ-bağçasında bitirdi. Onların yolu Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə düşdükcə oradan şitil gətirib adada heyva, gilas, nar, hətta fındıq kimi meyvələri buraya uyğunlaşdıra bilmişdilər. Yol kənarları, çöllər isə bomboz idi. ARDNŞ-in həyata keçirdiyi genişmiqyaslı ekoloji tədbirlər Çilovdan da yan keçmədi. Çilovluların özləri də bu hərəkata yekdilliklə qoşuldular. İndi onların qəsəbəsi Xəzərin qoynunda çiçək açmış bir çəməni xatırladır. Burada zeytun, iydə, akasiya, əncir, gilənar, tut ağacları boy atmaqdadır. Meynələr pöhrələnir, qızılgüllər qönçələnir...

İndi Çilovun mini-futbol meydançası da var. Qəsəbə mədəniyyət evinin nəzdində fəaliyyət göstərir. Meydança 2010-cu ilin yadigarlarındandır. Adanın gənc sakinləri burada lap əl-qol açıblar. Ürəklərinin istədiyi qədər idmanla məşğul olurlar. Futbol, voleybol oynayırlar, asudə vaxtlarını mənalı keçirirlər. Bədən tərbiyəsi üzrə təlimatçı-metodist Ceyhun Zöhrabbəyli bildirir ki, meydançanın istifadəyə verilməsi adaya yeni bir ab-hava gətirib. Bura gənclər, yeniyetmələr də gəlir, yaşlı nəslin nümayəndələri də. Meydançamızın gözəlliyinə və keyfiyyətinə söz ola bilməz, olduqca cəlbedicidir.

Bu son sözləri bütün adaya şamil etmək olar. Yaxın gələcəkdə isə Çilovun və çilovluların bundan da xoş sorağı gələcək.

Flora SADIQLI

Azərbaycan.- 2011.-19 may.- S. 10.