Dostluğun və əməkdaşlığın inkişafında türkdilli dövlətlər arasında yeni səhifələr açılır

Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası (TDƏŞ) 2009-cu ildə beynəlxalq hökumətlərarası təşkilat kimi Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkiyə, Qırğızıstan və Türkmənistan tərəfindən təsis edilib. Əməkdaşlıq Şurasının qüvvədə olan iki sənədinə - 2009-cu il oktyabrın 3-də imzalanmış Naxçıvan Sazişinə və 2010-cu il sentyabrın 16-da imzalanmış İstanbul Bəyannaməsinə əsasən, TDƏŞ-in üzvü olan dövlətlər BMT-nin Nizamnaməsinin bütün məqsəd və prinsiplərinə, o cümlədən beynəlxalq hüququn dünya birliyi tərəfindən qəbul olunmuş digər prinsiplərinə əməl edir. İnkişaf naminə əməkdaşlığın əsasında sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasına, yaxşı qonşuluq münasibətlərinin saxlanmasına xidmət edən normalar durur. Türkdilli dövlətlər arasında münasibətlərin və həmrəyliyin möhkəmlənməsinə yardım etməklə TDƏŞ Mərkəzi Asiyada və Qafqazda beynəlxalq əməkdaşlığın inkişafı üçün regional vasitə rolunu oynayır.

Qloballaşan dünyada ortaq tarixləri, mədəniyyətləri, eyni soy-kökləri olan türkdilli xalqların birliyinə, əməkdaşlığına ehtiyac duyulur. Ona görə də Şuranın məqsədi türkdilli dövlətlər arasında mövcud olan əməkdaşlığı genişləndirmək və gələcəkdə inkişaf etdirmək üçün konkret addımlar atmaqdır. Bu birlik Çindən başlayaraq Aralıq dənizinədək olan böyük ərazini əhatə edən makroregionda - türk dünyasında gedən siyasi proseslərin mühüm amilinə çevrilə bilər. Çünki türk dünyasının ölkələri artıq bir yumruq kimi iqtisadi qüdrətə və qarşılıqlı anlaşmaya söykənərək birgə fəaliyyətə hazırdırlar.

Oktyabrın 21-də Qazaxıstanın Almatı şəhərində TDƏŞ çərçivəsində keçirilən birinci zirvə görüşündə bir sıra məsələlər müzakirə olundu. Bir neçə türkdilli ölkələrin rəhbərləri dövlətlərarası əməkdaşlığı nəzərdə tutan bəyannamə imzaladılar. Bu sənəd türkdilli dövlətlərin bir sıra beynəlxalq regional məsələlər üzrə razılaşdırılmış mövqeyini, iqtisadi və mədəni-humanitar sahələrdə əməkdaşlıq istiqamətlərini müəyyənləşdirir. Sənədə Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Qırğızıstan Prezidenti Roza Otunbayeva və Türkiyə Baş nazirinin müavini Bəkir Bozdağ imza atıblar.

Dövlət rəhbərləri əmin olduqlarını bildirdilər ki, Almatı zirvə toplantısı ümumi tarix, dil və mədəniyyətə söykənən əməkdaşlığın gələcəkdə inkişafı və möhkəmlənməsi baxımından türkdilli dövlətlər arasında yeni səhifə açacaq. Bəyannamədə dövlətlərin suverenlik, ərazi bütövlüyü, sərhədlərin toxunulmazlığı, daxili işlərə qarışmamaq, güc tətbiqi və ya ondan istifadə təhdidindən çəkinmənin əsas prinsiplərinə müvafiq olaraq dövlətlərin siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsinə cəhdlər də ifadə olunub.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev toplantıda çıxış edərək bildirdi ki, ölkəmizin türkdilli dövlətlərlə çox gözəl, işgüzar və səmimi münasibəti var. Biz bu münasibətləri yüksək qiymətləndiririk: "Ölkələrimiz arasında iqtisadi əlaqələrin inkişafı daha çox böyük məna daşıyır. Hesab edirəm ki, biz bu potensialdan lazımi səviyyədə istifadə etmirik. Halbuki ikitərəfli dövriyyələrdə ticarət əlaqəsi artır, ancaq bu, real potensialımızı əks etdirmir. Mən hesab edirəm ki, növbəti illərdə biz qarşılıqlı investisiya layihələrinin icrasına daha çox diqqət yetirməliyik. O ölkələr ki, onlar investisiyaları xarici ölkələrə yatırırlar, əlbəttə, öz diqqətini ilk növbədə türkdilli dövlətlərə yönəltməlidirlər. Çünki bu bizim birliyimizi daha da gücləndirəcək və eyni zamanda, iqtisadi səmərə də verəcəkdir... Türk dünyası böyük dünyadır. Biz elə etməliyik ki, türk dünyası daha da sıx birləşsin. Bunu etmək üçün bütün imkanlar vardır. İlk növbədə güclü siyasi iradə vardır. Bu zirvə görüşlərinin mütəmadi keçirilməsi, bu gün birinci Əməkdaşlıq Şurasının keçirilməsi, qəbul olunacaq qərarlar çox böyük siyasi iradənin mövcudluğunu göstərir. Digər tərəfdən iqtisadi maraqlar da, bizim iqtisadi maraqlarımızla üst-üstə düşür..." Ölkəmizin rəhbəri əmin olduğunu bildirib ki, yaradılmış bu möhkəm zəminin üzərində növbəti illərdə biz böyük, gözəl binalar tikəcəyik. Bu, dostluğumuzun, qardaşlığımızın binası olacaqdır. Cənab İlham Əliyev vaxtilə Bakıda Türkdilli Dövlətlərin Mədəniyyət Fondunun - TÜRKSOY-un yaradılmasını təklif etmişdi. Fondun fəaliyyətindən danışan Azərbaycanın dövlət başçısı qeyd etdi ki, fondun fəaliyyətə başlaması hər bir türk diyarında öz izini buraxacaqdır. Çünki bu fondun xətti ilə tarixi abidələrin bərpası, kitabların nəşri, mədəni tədbirlərin keçirilməsi mümkün olacaqdır.

Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev TDƏŞ ticarət-iqtisadi və mədəni-humanitar əməkdaşlığın genişlənməsini başlıca prioritet kimi müəyyən etdi. "Bizim mənəvi birliyimiz iqtisadi sahədə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın təməli olmalıdır" deyən dövlət rəhbəri bildirdi ki, zirvə toplantısı türkdilli dövlətlər arasında yeni səhifələr açacaq. Türkdilli ölkələr arasında humanitar sahədə əməkdaşlığa xüsusi önəm verən Prezident Nursultan Nazarbayev müxtəlif mədəni tədbirlərin, o cümlədən festivalların keçirilməsinin əhəmiyyətindən danışdı və mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsində TÜRKSOY-un böyük rolunu yüksək qiymətləndirdi.

Türkdilli dövlətlərin rəhbərləri bundan sonra da, ölkələrinin tarix, dil və mədəni birliyi əsasında münasibətlərini inkişaf etdirmək və həmrəyliklərini gücləndirmək niyyətlərini təsdiqlədilər, tamdəyərli beynəlxalq qurum kimi Türk Şurasının yaradılmasından razı qaldıqlarını ifadə etdilər.

Dövlət başçıları zirvə toplantısında Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Nizamnaməsinin, Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) sənədlərinin və bunlardan da öncə Helsinki Yekun Aktının məqsəd və prinsiplərinə sadiqliklərini ifadə ediblər. Qərara alındı ki, TDƏŞ-in II zirvə toplantısı 2012-ci ildə Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə keçirilsin və "Elm, təhsil və mədəniyyət sahələrində əməkdaşlıq" mövzusuna həsr olunsun.

Almatı toplantısında o da bəyan edildi ki, 2012-ci ildə Astana türk dünyasının mədəni paytaxtı elan olunacaq.

Rəsmiyyə RZALI

Azərbaycan.- 2011.- 2 noyabr.- S. 6.