Yer üzünə sülhü gətirən dahi

Bakı Beynəlxalq Forumu planetar bir hadisədir. Onun Bakıda - Şərqlə Qərbin, Şimalla Cənubun maraqlarının və siyasi iddialarının əsrlər boyu kəsişdiyi və toqquşduğu ölkədə keçirilməsi tarixi zərurətdir. Yəni bu tədbirin Bakıda keçirilməsi Azərbaycandan daha çox bəşəriyyətin özünə, müasir dünya düzəninə lazımdır. Forum iştirakçıları müxtəlif ölkələrin dövlət siyasətində multikulturalizmin mövqe və imkanlarını bir daha təhlil etməyə, etnik və mədəni özünüdərk arasında azad seçimi təyin etməyə, irqçiliyin və dözümsüzlüyün bütün təzahürlərini qətiyyətlə pisləməyə çağırdı. Forum iştirakçılarından biri, iordaniyalı sərhçi-jurnalist Sudah Maruandan müxbirimizin aldığı müsahibə belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, yeni qlobal dəyərlərin uğurlu sintezi dünyanı vəhdət halında dərk etməyimizin səviyyəsindən asılıdır. Eyni zamanda, böyük informasiya məkanında hadisələrin obyektiv işıqlandırılması və adekvat şərhi hələ də problem olaraq qalır.

- Böyük tədbirlərə qısa şərh vermək, bütün təəssüratları bir neçə cümləyə sığışdırmaq nə qədər çətin olsa da, forum və Azərbaycan haqqında fikrinizi bilmək maraqlı olardı.

- Əvvəlcə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə bəşər tarixində bənzərsiz və unikal forumun təşəbbüskarı və təşkilatçısı kimi ölkəmiz adından minnətdarlığımı bildirirəm. Superdövlətlər, müəyyən güc mərkəzləri siyasi və iqtisadi məsələlərin həlli üçün həmişə yığışırlar. BMT, AŞ, "Böyük yeddilik", Böyük iyirmilik" və Davos Forumu kimi təsisatlar dünyanın aqibəti ilə bağlı - münaqişələrdən, müharibələrdən tutmuş qlobal iqtisadi böhranlara kimi geniş spektrdə problemlərin həllində aparıcı qüvvə kimi çıxış edirlər. Digər tərəfdən, Şərqlə Qərbin arasında aşkar meydana çıxan anlaşılmazlıqlar görünür. İkili standartlar bir siyasi model kimi həlli vacib məsələlərin, münaqişələrin konservləşdirilməsi üçün tətbiq edilir. Digər tərəfdən, bütün iqtisadi məsələlər planetar miqyasda siyasi müstəvidə müəyyən güc mərkəzlərinin maraqlarına uyğun həll edilir. Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu sivilizasiyalararası əməkdaşlığın dərinləşməsinə xidmət edir.

Məhz planetin münaqişələrdə boğulduğu, lokal müharibələrin Yer kürəsində ümidsiz sonluğa dirəndiyi bir zamanda Bakı Humanitar Forumunun həyata vəsiqə alması və artıq ikinci dəfə keçirilməsi belə nikbin qənaətə gəlməyə imkan verir ki, Şərqdən də günəş kimi bəşəri ideyalar doğa bilir. Humanitar Bakı Forumu dünyanı sülhə doğru istiqamətləndirə bilən qlobal layihədir. Bakıda gecə Hüseyn Cavid bağında gəzərkən onun poeziyasından bir sətri bizim üçün tərcümə etdilər: "Kəssə hər kim tökülən qan izini, qurtaran dahi odur Yer üzünü!" Zənnimcə, dünya həqiqətən də belə bir dahiyə ehtiyac duyur.

- Siz keçmiş sovet respublikalarının əksəriyyətində olmusunuz, Azərbaycanla onlar arasındakı fərqi deyə bilərsinizmi?

- Azərbaycanla tanışlığım ötən əsrin 70-ci illərindən başlayır. Əmman şəhərində "Bakının dostları klubu"nu yaratmışdım. Bir neçə il bundan əvvəl isə doktor Elman Araslıya İordaniyaya səfir təyin olunanda atasının ərəb dilində nəşr olunan kitabını bağışlayanda o təəccüblənmişdi. Azərbaycana böyük rəğbətim var. O kitabı da mən 30 ildən artıq qoruyub saxlamışdım. İnsanlarınız gözəldir, üzləri gülür, Bakı dünyanın ecazkar şəhərlərindən biridir. Təyyarəmiz Heydər Əliyev limanına enəndən bu günə kimi gördüklərimizə heyrətlənirik. Ölkənizi inkişaf tempinə görə heç bir postsovet respublikası ilə müqayisə etmək mümkün deyil. Burada küçədə hamı məni azərbaycanca dindirirdi, özlərinki bilirdilər. Buna da sevinmişəm.

- Qloballaşma hamımızı bir qəlibə salmağa, eyniləşdirməyə meyillidir. Şərq dövlətlərinin fərqli keyfiyyətlərini, milli və mənəvi dəyərlərini qorumağa imkan verən, birləşdirən ümumi bir ideya mövcuddurmu?

- Həmişə çıxışlarımda nəhəng Şərq bazarından yazıram. Əgər Avropa dövlətləri öz aralarında bağladıqları adi bir kömür müqaviləsini 30-40 ildən sonra Avropa Birliyi kimi güclü quruma, dövlətlər birliyinə çevirirlərsə, nəhəng Şərq bazarı ətrafında birləşmək ideyası da Şərq ölkələri üçün böyük şanslar və perspektivlər yarada bilər.

- Avropa məkanında vahid ordu, pul, gömrük sistemi yaradılır, sərhədlər götürülür, Şərqdə isə xırda dövlətlərə parçalanma prosesi gedir, sonu görünməyən inqilabların nə vəd edəcəyi müəmmalıdır. Şərqdən baxanda belə vəziyyəti necə qiymətləndirmək mümkündür və çıxış yolları varmı?

- Həqiqətən də ərəb dövlətlərində, Qərbdən fərqli olaraq, kiçik dövlətlərin yaranmasına yönümlənən tendensiyalar güclənməkdədir. Bu prosesi təbii, xalqın içindən və mental dəyərlərindən bəhrələnən siyasi təlatümlər, inqilablar kimi dəyərləndirmək düzgün olmazdı. Əslində, burada Şərqin zəngin neft-qaz ehtiyatlarının daha asan idarə edilməsi və daha əlverişli şərtlərlə xaricə nəql edilməsi üçün Qərbin nüfuzlu güc mərkəzlərinin, "beyin fabrikləri"nin qlobal fəaliyyəti aydın görünür. Tələbəlikdə Oktyabr inqilabı ilə necə də öyünərdik! Kommunist idik. 70 il aradan ötəndən sonra Rusiya bu inqilabın çevriliş olduğunu etiraf edir. Həqiqətən də Leninin rejimi qanla gəldi və qanla da idarə etdi. O zaman Qərbdə qırmızıları maliyyələşdirənlər də az deyildi. İndi ərəb ölkələrindəki qanlı toqquşmalar Oktyabr çevrilişindən nə ilə fərqlənir? Ziddiyyətlər dərinləşir, qarşıdurmalar artır və Çar Rusiyasında olduğu kimi, vətəndaş müharibəsi alovlanır. Bir də, Qərbin nikbin ritorikasına baxmayaraq, ərəb ölkələrində sonu görünməyən ümidsizlik var. Qərb KİV-i bunu "ərəb baharı" ilə müqayisə edir, inqilabçılar dəstəklənir və kiçik dövlətlərin yaradılmasına cəhdlər edilir. Öz yazılarımda oxucuları Şərqdə baş verənlərə diqqətlə yanaşmağa çağırıram. Əgər siz də ərəb ölkələrində və Qafqazda baş verən hadisələri diqqətlə izləsəniz, onların arasındakı bir sıra oxşarlıqları görəcəksiniz. Dünya Azərbaycan xalqının Dağlıq Qarabağla bağlı haqlı tələblərini nə qədər eşitmirsə, bir o qədər də bizə qarşı laqeyddir.

- Maraqlı müqayisədir. Sizi başqa dinlərə qarşı sərt fikir söyləməyə təhrik etmədən ayrı bir suala cavab almaq istərdim. Danışdıqlarınızdan belə qənaətə gəlmək mümkündürmü ki, müasir dünyada dinlərin qarşıdurması gedir?

- Qətiyyətlə bəyan etmək istəyirəm ki, islam və xristian dinləri arasında istər Şərqdə və istərsə də dünyada heç bir qarşıdurma mövcud deyil. Mən özüm xristian təriqətli ərəbəm. Əgər belə bir qarşıdurma olsaydı, mənim evimdən, taleyimdən keçərdi. Allahın tək olduğunu iddia edən üç səmavi dinin üçü də bizim müqəddəs torpaqlarda, bir şəhərdə doğulub və bütün dünyaya buradan qanadlanıb. Üç dinin bəşəriyyətə bəxş edildiyi torpaqlarda dini zəmində qarşıdurmaların və toqquşmaların yaranması mümkün deyil. Bu yerlərdə xristian və islam dinləri yayılandan üzü bəri dini təriqətlərin öz aralarında toqquşmaları olmamışdır. Ancaq eyni zamanda etiraf etmək lazımdır ki, dünyada islamla xristian dinləri arasında münaqişə elementlərinin yaranmasında, inkişafında maraqlı və buna cəhd edən güc mərkəzləri mövcuddur. Bu gün ərəb ölkələrində inqilab kimi təlqin edilən toqquşmalar da qardaş qırğınına, qan düşmənçiliyinə səbəb olur. Silahlı münaqişələr, əslində, hərbi sindikatlara imkan verir ki, qarşıdurmaları dərinləşdirməklə özləri üçün daim fəaliyyətdə olan silah bazarı yaratsınlar. Ərəblər neftdən qazandıqlarını silaha xərcləyib yenidən Qərbə qaytarırlar. Son bir ilin iğtişaşları artıq belə silah bazarının formalaşdığını göstərir. Heç bir dövlətin adını çəkmədən onu deyə bilərəm ki, hər il silaha milyardlarla dollar xərcləyən ərəb ölkələri var. Bu yaxınlarda hətta bir ərəb ölkəsi 150 milyard dollarlıq silah aldı. Soruşmaq istəyirəm: niyə, kimə qarşı? Bu yalnız ona görədir ki, neft gəlirlərini müsəlman ölkələri öz rifahına yox, məhvinə xərcləsin.

- Demək istəyirsiniz ki, ərəb ölkələri dolayısı ilə Qərb tərəfindən qarşıdurmalara istiqamətlənir, münaqişələrə sürüklənir?

- Bilirsinizmi, Qərb hal-hazırda istərdi ki, ərəb dövlətləri Suriyaya qarşı vuruşsun. Eyni zamanda dünya ictimaiyyətinə ərəb dünyasının müxalifət liderləri kimi təqdim edilən şəxslərin bir qismi xaricdən maliyyələşdirilir, onlar xalqın içindən yox, Qərb ölkələrində qaldıqları beşulduzlu hotellərdən gələn mühacirlərdir. Qərbin qanadı altında əmrə müntəzir yaşayanların ərəb xalqına yaxınlığı sual altındadır.

- Dünyanın aparıcı KİV-i ərəb ölkələrində baş verən hadisələrin işıqlandırılmasında nə dərəcədə obyektivdir?

- Zəhmət olmasa, siz də mənim bir sualıma cavab verin. 20 ildir ki, Qarabağ münaqişəsi davam edir. Mənə dünyanın aparıcı KİB-inin ildə cəmi bir obyektiv yazısını göstərə bilərsinizmi?

- Əfsus ki, bu, məndə alınmayacaq.

- Bilirsinizmi, təəssüf ki, bizdə də alınmır. Qəribə standartlar və ölçülər tətbiq olunur. Təsəvvür edin ki, bir adam əlində çətirlə dayanıb. Güclü, çirkli yağış çətirin üstündən axıb aşağı tökülür. Nə qədər yağsa da, çətirin altındakı adam islanmır, quru qalır. Amma aşağı - ətraf palçığa bulanır. Çətirin altı Qərbdir, ora təmizdir, aşağı isə Şərqdir - palçığın içindədir. Bu məcazi yağış da Qərb KİV-inin yuxarıdan aşağıya - Qərbdən Şərqə yağdırdığı çirkabdır - yalandır. Qərb həmişə özünü ədalətli, təmiz göstərsə də, Şərqi aramsız olaraq tullantı yağışların girdabında boğur. Aşağıdan yuxarı, yəni tərsinə yağışlar yağmır. Biz hələ ki cazibə qüvvəsini dəf etməyi öyrənməmişik. Yuxarı atdığımız sular da başımıza tökülür, yenə də özümüzü isladır. Lakin sülhə bütün bəşəriyyətin birgə addımlaması vacibdir.

- Necə fikirləşirsiniz, Beynəlxalq Bakı Forumu və onun iştirakçıları sülhə sarı atılan addımlarını yetərincə dəstəkləməyə qadirdirlərmi?

- Yeniliyi, novatorluğu və ideyanın möhtəşəmliyinə görə Bakı Humanitar Forumuna və onun təşkilatçılarına, ən başlıcası isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə minnətdaram. Biz, forum iştirakçıları qəbul etdik ki, qloballaşma nəticəsində dünyanın formalaşmaqda olan yeni nizamının tarazlanması uzunmüddətli və mürəkkəb prosesdir.

Azərbaycan Prezidenti Bakı Humanitar Forumunun qismində dünyaya sülhün qorunması və bəşəriyyətin müharibələrlə vidalaşması üçün yeni münasibətlər modeli yaratdı. Əminəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Bakı Humanitar Forumunun daim fəaliyyətdə olan təşkilat kimi həyata vəsiqə almasına nail ola bilən gücə və intellektə malik siyasi liderdir. Bir də sizin dövlətin başçısına arzuladığım odur ki, o, Dağlıq Qarabağda, Qafqazda və bütünlükdə Şərqdə tökülən qan izini kəsən lider kimi tarixə düşsün. Bizim taleyimiz öz əlimizdədir, gücümüz də qarşıdurmalarda yox, mədəniyyətlərarası, sivilizasiyalararası dialoqun inkişafındadır.

Bahadur İMANQULİYEV

Azərbaycan.- 2011.- 21 oktyabr.- S. 3.