Səma şairinin muzey həyatı

Böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Hüseyn Cavidin anadan olmasının 130 illik yubileyi qarşısında bir sıra mədəni-kütləvi tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulub. Görkəmli filosof, şair və dramaturq kimi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə yazılmış Hüseyn Cavidin ev muzeyində 2012-ci il oktyabrın 24-də növbəti yubileyi münasibətilə keçirilməsi nəzərdə tutulmuş tədbirlər silsiləsində beynəlxalq elmi konfrans xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Minilliklər boyu formalaşan ədəbi irs özünün layiqli nümayəndələri vasitəsilə qorunub saxlanıb və gələcək nəsillərə ərməğan edilib. Belə tarixi, ədəbi simalar ötən əsrdə də az olmayıb. Xalqımızın mənəvi zənginliyini öz yaradıcılığı ilə təsdiqləyənlərdən biri də Hüseyn Cavid olmuşdur. Bu, həmin Hüseyn Cavid idi ki, Kazım Qara Bəkir Paşa öz qoşunları ilə 1918-ci ildə Naxçıvanı erməni daşnaqlarından təmizləmək üçün köməyə gedəndə orada onunla görüşərək deyib ki, mən səni şeirlərindən tanıyıram: "Mustafa Kamal Atatürk sənin şeirlərini, İblisin monoloqunu Rza Təhmasibin ifasında çox sevir. Atatürk deyirmiş ki, Cavid əfəndi "İblis" əsərindəki Elxan surətini elə bilirəm ki, mənim üçün yazıb".

Cavid irsinə hələ ötən əsrin 70-ci illərindən diqqət göstərən ulu öndər Heydər Əliyev heç də təsadüfi yerə onu Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsini zənginləşdirən ədib adlandırmamışdır. Elə bu dəyərdən irəli gəlirdi ki, iyirminci yüzilliyin 80-ci illərinin əvvəllərindən ümummilli lider Heydər Əliyev şair-filosova layiqli qiymətin verilməsinə diqqətini bir an belə, zəiflətməmişdir. 1993-cü ilin sentyabrında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının ziyalıları ilə görüşündə ulu öndər Heydər Əliyev Şərqin parlaq günəşi, səmalar şairi Hüseyn Cavidlə bağlı fikirlərini bölüşərkən demişdir: "E Hüseyn Cavid həbs olundu, uzun illər əsərləri qadağan edildi. Ancaq tarix hər şeyi öz yerinə qoydu. Hüseyn Cavidin cənazəsi də Sibirdən öz vətəninə gətirildi, onun adı da yüksəldi. Ancaq təəssüf edirəm ki, 1981-ci ildə Hüseyn Cavidin 100 illiyi haqqında Kommunist Partiyasının qəbul etdiyi qərarı Azərbaycanda on il ərzində həyata keçirmədilərE İndi Hüseyn Cavidin əsərləri xalqa hava-su kimi lazımdır. Təkcə ədəbi baxımdan deyil, həm də fəlsəfi, elmi baxımdan lazımdır. Lakin bu əsərlər lazımi səviyyədə nəşr olunmamışdır".

Cavid ədəbi irsinə rəsmi və dövlət qayğısının ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən daha çox göstərilməsi təsadüfi deyildi. Hüseyn Cavid məqbərəsinin təntənəli açılış mərasimində ümummilli lider Heydər Əliyevin bu söz dühasının ünvanına söylədiklərinə bir daha diqqət yetirək: "Hüseyn Cavidin bütün yaradıcılığı, bütün fəaliyyəti Azərbaycan xalqının mədəniyyətini yüksəklərə qaldırmaqdan, xalqımızı azad, müstəqil xalq etməkdən ibarət olmuşdur. Onun bütün yaradıcılığı Azərbaycan xalqını milli azadlığa, müstəqilliyə çağırıbdır. O, həmişə öz iradəsi ilə yaşamış, öz iradəsinə, millətinə sadiq olmuşdur, millətini, xalqını həddindən artıq sevmiş və millətinə həddindən artıq xidmət edən bir insan olmuşdur".

Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən istər hələ sovetlər birliyi dövründə, istərsə də müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti olduğu 1993-2003-cü illərdə Cavid irsinə mənəvi dəstək özünü bariz şəkildə göstərmişdir: Hüseyn Cavidin ev muzeyinin yaradılması haqqında ilk qərar Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan KP MK və Nazirlər Soveti tərəfindən 25 noyabr 1981-ci il tarixdə qəbul edilmişdir. Mədəniyyət Nazirliyinin 16 aprel 1991-ci il tarixli 74 saylı qərarı ilə muzey üçün Azərbaycan Dövlət Əlyazmalar İnstitununun yerləşdiyi binanın birinci mərtəbəsində beş otaqdan ibarət yer ayrılmışdır. Nəhayət, Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Hüseyn Cavidin ev müzeyi həmin binanın 3-cü mərtəbəsində yerləşən və şairin vaxtilə (1920-ci ildən 1937-ci ilədək) yaşadığı, əsərlərinin əksəriyyətini qələmə aldığı mənzilə köçürülmüşdür. Muzeyin rəsmi açılışı isə 2002-ci il oktyabrın 24-də, şairin anadan olmasının 120-ci ildönümünə təsadüf etmişdir.

"Hüseyn Cavidin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətidir" - deyən Hüseyn Cavidin ev muzeyinin direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülbəniz Babaxanlı söyləyir: "Ulu öndər vətənin inkişafı naminə bəşəri ideyalardan faydalanmış, ədəbiyyatımız, mədəniyyətimiz, incəsənətimiz üçün müstəsna işlər görmüş, sənətkarların layiqli qiymətini verməkdən ötrü əlindən gələni əsirgəməmişdir. Bu cür sənətkarların ön cərgəsində, yəqin ki, böyük Cavid dayanır...".

Dahi şairin əsərlərinin nəşri üçün ulu öndərin keçirdiyi narahatlıq da cənab Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamla aradan qaldırıldı. Belə ki, Cavid irsinin yadigarı Turan xanım tərəfindən hazırlanmış şairin əsərləri beşcildlik latın qrafikası ilə nəşr edilərək cavidsevərlərin ixtiyarına verildi.

Muzeyin direktoru daha maraqlı bir məqama toxunaraq deyir ki, əslində, Heydər Əliyevin Cavidlər ailəsi ilə tanışlığı 1981-ci ildən (söhbət böyük şairin 100 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı qərarın qəbul edilməsindən gedir) çox-çox əvvəllər baş vermişdir: "Ümummilli lider fenomenal yaddaşına söykənərək bildirirdi ki, Hüseyn Cavidin böyük qardaşı Şeyx Məhəmməd Naxçıvanda onun ilk ana dili müəllimi olmuşdur. 1943-cü ildə ordudan tərxis edilərək Naxçıvana gəlmiş Ərtoğrol Cavidi, sonralar isə Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Mişkinaz xanımı yaxşı xatırlayan ulu öndər Heydər Əliyev ürəyində Cavid sevgisinin daha da qüvvətlənməsində, şübhəsiz ki, bu ünsiyyətlərin də böyük rolu olmuşdur".

Hüseyn Cavidin ev müzeyi qarşıdan gələn ildə ölməz mütəfəkkirin anadan olmasının 130 illiyinə ciddi hazırlaşır. Hazırda təmir işləri aparılan ev muzeyi 245 kvadratmetr sahəni əhatə edir. Fondunda 15 min ədəd eksponat saxlanır ki, onlardan 600-dən çoxu ekspozisiyada nümayiş olunur. Onların arasında Cavidlərə məxsus məişət və geyim əşyaları, şairin müxtəlif illərdə çap olunmuş əsərləri, kitabları, ailəvi fotolar, dramları əsasında hazırlanmış tamaşalarının proqramları, afişalar, Ərtoğrol Cavidin istifadə etdiyi nəşrlər, bəstələdiyi musiqi əsərlərinin notları, vallar, məktublar və digər sənədlər vardır.

Hüseyn Cavidin yazı masası, Mişkinaz xanıma məxsus tikiş maşını, radioqəbuledici və bir çox digər əşyalar ekspozisiyada əsas yer tutur.

AMEA-nın Rəyasət Heyətinin qərarı ilə muzey elmi-tədqiqat idarəsi də hesab edilir. Altı şöbə və bir yardımçı qurumdan ibarət ev-muzeyin son illər bir sıra nəşrləri işıq üzü görüb: "Cavidşünaslıq" (araşdırmalar, I, II, III cildlər), "Hüseyn Cavid: həyat və sənət yolu" (biblioqrafik göstərici), Hüseyn Cavid, "Məhəbbətdir ən böyük din" (fransız dilində), "Hüseyn Cavid: əsərləri" (beş cilddə), şairin 125 illiyi ilə əlaqədar keçirilmiş beynəlxalq elmi konfransın materialları - "Hüseyn Cavid irsi və müasir dövr", "Cavid hikməti" (seçmə aforizmlər).

Hüseyn Cavidin külliyyatına əsərləri ilə yanaşı, məqalələri, məktubları da daxil edilib.

Azərbaycanda ilk virtual muzey də Cavidlə bağlıdır. Virtual ev muzeyi kompakt disklərdə yerləşdirilmişdir. Burada məbədin strukturu, ekspoziyası, Hüseyn Cavidin əsərlərinin elektron versiyası, muzeyin nəşrləri, fotoqalereyası və s. bölmələr özünə yer alıb. Virtual ev muzeyindən əyani vəsait kimi də istifadə edilir ki, bu da şairin dünya arenasında təbliği deməkdir. 2006-cı ildə Hüseyn Cavidin ev muzeyinin rəsmi saytının yaradılması da məhz böyük ədibin irsinin daha geniş məkanda təbliği məsələsində mühüm əhəmiyyət daşıyır.

Muzeyin yaradılmasına və fəaliyyətinə həsr olunmuş nəşrlər arasında "Hüseyn Cavidin ev muzeyi" toplusu daha çox diqqətçəkəndir. Burada şairin ev muzeyinə açılan pəncərədən dahi ədibin irsinin qorunmasına xüsusi diqqət ayırmış ulu öndərlə Cavid Əfəndinin birgə portret rəsmləri, Turan Cavidin, Ərtoğrol Cavidin portretləri, Ömər Eldarov tərəfindən yaradılmış Turan Cavidin mərmərdən büstü, Ərtoğrol xalçası, ümumiyyətlə, nadir incilər məbədi olduğu kimi görünür.

Bir sözlə, Hüseyn Cavidin ev muzeyi qarşıdan gələn 130 illik yubileyə ciddi hazırlaşır. Bu da təbii ki, Cavid yaradıcılığına dövlət səviyyəsində göstərilən diqqət və qayğının təcəssümüdür.

Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan.- 2011.-23 oktyabr.- S. 6.