Lerik dünən, bu gün, sabah

Görəsən, necə yaranıb buradakı dağlar, dərələr, çaylar, şəlalələr, zümrüd donlu meşələr, öz görkəmi ilə müxtəlif canlıları xatırladan sal qayalar. İlahi qüdrəti ilə bu yerlərə nə vaxt sığal çəkilib, tumar verilib. Bunu heç kim dəqiq bilmir. Amma bütün bunlar bu gün yaşayıb ömür sürən Lerik əhalisinin əcdadlarının gözündən yayınmayıb. Könüldən bağlanıb məskən saldıqları məkanda bu ilahi "heykəl"lərlə bağlı dürlü-dürlü əfsanələr yaradıblar. Dünyaya gələn hər təzə nəsil isə dədə-baba məskəni sandığı yeri gözəlləşdirməyə, abad etməyə çalışıb.

Lerik rayon kimi 8 avqust 1930-cu ildə təşkil edilmiş, 1938-ci ilə kimi Zuvand adlanmışdır. İlk avtomobil yolunun çəkilişi də o illərə təsadüf edir. Həmin vaxta kimi yerli əhali Lənkərana və digər yerlərə gedib-gəlmək, leriklilərin təbirincə, "aşağı düşmək" üçün atlardan istifadə edərmiş. Rusiyalı mühəndislərin iştirakı ilə çəkilən avtomobil yolunu keçmiş sovet dövlətinin qayğısı kimi də adlandırmaq mümkündür. Ümumiyyətlə, min illər boyu insanların yaşadığı qədim yurdun əsaslı inkişafı o illərdə, xüsusən keçən əsrin 70-ci illərindən, ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəldiyi vaxtdan başlayıb. Həmin dövr iqtisadiyyatın bütün sahələrində, o cümlədən kənd təsərrüfatında dönüş yaranıb. Yeni-yeni təsərrüfatlar yaradılıb, təhsilə, səhiyyəyə, mədəniyyətə diqqət artırılıb.

Tarixi danmaq, təhrif etmək mümkünsüzdür. Onu nə qədər gizlətsən, ört-basdır etsən belə, gec-tez hər şey xalqa bəlli olur. Bu baxımdan ən yeni tariximizin də şərəfli səhifələri ilə yanaşı, kədərli anları da var. Müstəqilliyimizi qazanmaq nə qədər şərəflidirsə, həmin dövrün ilk illərində xalqımızın çəkdiyi məşəqqətlər bir o qədər acıdır. Daxili və xarici qüvvələr müstəqilliyimizi bir daha beşikdə boğmağa can atırdılar. Belə vəziyyətdən istifadə edən ermənilər bir-birinin ardınca rayonlarımızı işğal edirdilər. Üstəlik, illərlə böyük zəhmət bahasına başa gələn nə vardısa, insafsızcasına dağıdılıb məhv olundu.

O zamankı ağrı-acılar Lerikdən də yan keçmirdi. Çoxları bir tikə çörək pulu üçün Bakıya, Sumqayıta üz tuturdu. Hər sahədə gerilik, tənəzzül adamlarda ümidsizlik yaradırdı.

"Pis günün ömrü az olar", - deyiblər. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıtmasından sonra hər şey yaxşılığa dogru dəyişdi. Atəşkəs əldə olundu, daxildə sabitlik yaradıldı, "Əsrin müqaviləsi" imzalandı. Bütün sahələrdə islahatlar həyata keçirildi. Uzaqgörən siyasət, polad iradə, gərgin əmək sayəsində həyata keçirilən bu tədbirlər çox çəkmədi öz bəhrəsini verməyə başladı.

2003-cü ilin oktyabrında keçirilən prezident seçkilərində Heydər Əliyev ideyaları yenidən qələbə qazandı. Azərbaycan xalqı çoxluqla İlham Əliyevi Prezident seçdi. Bununla da respublikamızın inkişafında yeni dövr başlandı. Xarici və daxili siyasətlə bağlı mühüm tədbirlər həyata keçirildi. Regionların inkişafı prioritet məsələ kimi qarşıya məqsəd qoyuldu. 11 fevral 2004-cü il tarixdə bununla bağlı Dövlət Proqramı qəbul edildi. Siyasi-iqtisadi mahiyyət daşıyan bu mühüm sənəd digər bölgələrimiz kimi, Lerik rayonunda da əsaslı dönüşə səbəb oldu.

Yolları iqtisadiyyatın, inkişafın qan damarı adlandırırlar. Elə buna görə də Dövlət Proqramının icrasına ilk olaraq uzun iilərdən bəri baxımsızlıq üzündən bərbad hala düşmüş 56 kilometrlik Lənkəran-Lerik magistral şose yolunun yenidən qurulmasından başlanıldı. Əlaqədar təşkilatlar burada gecəli-gündüzlü iş apardılar. Yola keyfiyyətli asfalt örtük döşəndi, kənarlarına istinad divarları hörüldü, dayanacaqlar tikildi, yağış-qar sularını çəkib aparan küvetlər çəkildi, xəbərdaredici yol nişanları qoyuldu və digər işlər həyata keçirildi. Və nəhayət, dünya standartlarına cavab verən bu dağ yolunun istifadəyə verilməsi münasibətilə Prezident İlham Əliyev 8 sentyabr 2005-ci ildə Lerikə səfər etdi. Bu, çox mühüm, əlamətdar hadisə idi. O vaxta qədər Azərbaycanın heç bir rəhbəri Lerikdə olmamışdı. Yolun açılışından sonra ölkə başçısı rayon mərkəzinə gələrək burada dağlar diyarının ağsaqqalları, ictimaiyyət nümayəndələri ilə görüşüb səmimi söhbətlər apardı, adamların gün-güzəranı ilə maraqlandı, Lerikin inkişafı ilə bağlı əlaqədar nazirliklərin, digər icra strukturlarının rəhbərlərinə tövsiyə və göstərişlər verdi. Demək olar ki, elə o vaxtdan da rayonun sürətli inkişafına start verildi. Yenidən qurulan yolla paytaxt Bakıdan, qonşu Lənkəran rayonundan və digər yerlərdən Lerikə hər gün onlarca maşın tikinti materialları daşınmağa başlandı.

Çox çəkmədi, Lerikin tarixində misli-bərabəri olmayan digər mühüm bir hadisə baş verdi. Yaşı əsrlərin, eraların o tayından boylanan bu qədim diyarda təbii qaz şölələndi. Bundan insanlar kimi təbiət də rahatlıq tapdı. Meşələrdən gələn balta səsləri susdu. Bu münasibətlə ölkə başçısı 2006-cı il oktyabrın 23-də yenidən Lerikə gəldi. Qazın verilməsi ilə bağlı keçirilən tədbirdə Prezident İlham Əliyev dedi: "Lerik rayonuna qaz kəmərinin çəkilişi sırf sosial məqsəd daşıyır. Ən qabaqcıl, ən zəngin və inkişaf etmiş ölkələrdə belə heç vaxt yanacaq-enerji sahəsi ilə əlaqədar sosial xarakter daşıyan layihələrə vəsait ayrılmır. Amma Azərbaycanda biz bunu edirik. Məqsədimiz də budur ki, ən ucqar bölgələrdə, ucqar kəndlərdə, o cümlədən Lerik rayonunda yaşayan insanlar təbii qazla təmin olunsunlar, ekologiya, meşələr qorunsun. Bu, insanlara rahatlıq gətirən hadisə olduğundan əhəmiyyəti çox böyükdür. Əgər biz belə çətin relyefdə, hündür dağlardan keçən bir kəməri çəkə bildiksə, deməli, hər bir işin öhdəsindən gəlməyə qadirik".

Son illər Lerikdə genişmiqyaslı tikinti, quruculuq, abadlıq işləri də görülmüşdür. Parklar, xiyabanlar salınmış, küçələrə asfalt döşənmiş, səkilərə plitələr düzülmüş, işıqlandırma sistemi təzələnmiş, ağaclar, gül kolları əkilmiş, yöndəmsiz ticarət köşkləri yeniləri ilə əvəz olunmuş, yaşayış evlərinin, inzibati binaların dam örtüyü dəyişdirilmişdir. Gənclərin asudə vaxtının səmərəli, mənalı keçməsində mühüm rol oynayan rayon mərkəzi stadionu təmir olunaraq idmançıların ixtiyarına verilmişdir. Uzun illərdən bəri təmir olunmayan rayon mədəniyyət evi ən yüksək səviyyədə yenidən qurulmuşdur. Əhalinin içməli suya olan tələbatının yaxşılaşdırılması məqsədilə yaşayış məntəqələrində artezian quyuları qazılmış və digər tədbirlər həyata keçirilmişdir. Abonentlərin elektrik enerjisi ilə təminatında əvvəllər mövcud olan problemlərin hamısı, demək olar ki, aradan qaldırılmışdır. Bu gün rayon əhalisinə fasiləsiz olaraq işıq verilir. Bunun hesabına dağların ovcunda yerləşən bu şəhərin gecələri işıq selində daha füsunkar olur. Rəngli fəvvarə qurulmuş park sakinlərin ən çox sevdiyi məkanlardan biridir.

Rayonda Qarabağ müharibəsi əlillərinə, şəhid ailələrinə xüsusi həssaslıqla yanaşılır. İki il bundan əvvəl onlar üçün 16 mənzilli yaşayış evi tikilmişdir. Daha bir evin inşası isə başa çatmaq üzrədir. Lerik şəhərinin girəcəyində Böyük Vətən müharibəsində və Qarabağ savaşında həlak olmuş lerikli əsgərlərin xatirəsinə park salınmışdır. Bu park da şəhər sakinlərinin ən çox sevdiyi bir yerdir. Baba-nənələr, ata və analar öz nəvələrinin, övladlarının əlindən tutaraq onları şəhidlər parkına gətirir, Vətən yolunda canlarından keçən cəsur həmyerliləri haqqında onlara məlumat verirlər.

Şəhərin girişində yerli materialdan - çay daşından ucaldılan "Qalaqapı" bu torpağın mərdlik, mübarizlik ruhunu özündə cəmləşdirir. Ümumiyyətlə, görülən işlər nəticəsində Lerik indi simasını büsbütün dəyişmişdir. Heç təsadüfi deyil ki, ölkə başçısının 20 iyun 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə Lerik qəsəbəsinə şəhər statusu verilmişdir.

Ötən hər ili uğurla yola salmaq rayonda artıq ənənə halını almışdır. Keçən il də burada yaddaqalan işlər görülmüşdür. Şəhərin mərkəzində Heydər Əliyev meydanı salınmışdır. Meydan özəlliyi ilə fərqlənir. Bura şəhərin hər yerindən ovuc içi kimi görünür. Dağlıq ərazidə salınan evlərin sakinləri amfiteatrda oturan tamaşaçıları xatırladır. Ulu öndərin tunc heykəli yerləşən meydanın arxasında yaşıllığa bürünmüş dağlar ucalır. Gül-çiçəkli, fəvvarəli meydan bütövlükdə Lerik şəhərinə xüsusi yaraşıq verir, onu daha gözəl edir. Heydər Əliyev Mərkəzi və rayon icra hakimiyyəti üçün inşa edilən yeni inzibati binalar, əsaslı şəkildə yenidən qurulan rayon mərkəzi xəstəxanasının binası da meydanın əhatəsindədir.

"Təhsil millətin gələcəyidir", "Mən müəllim adından yüksək ad tanımıram" - bu müdrik kəlamların müəllifi ulu öndər Heydər Əliyevdir. Bəli, bu günün şagirdi sabahın tələbəsi, indinin tələbəsi isə gələcəyin həkimi, müəllimi, mühəndisi, ən başlıcası isə layiqli Azərbaycan vətəndaşıdır. Yaxşı təhsil bazası olmadan keyfiyyətdən, dərsə davamiyyətdən danışmaq mümkün deyil. Bunları nəzərə alaraq ölkəmizdə təhsilə diqqət və qayğı yüksək səviyyədə qurulmuşdur. Lerik rayonunda da belədir. Heydər Əliyev Fondunun "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsi çərçivəsində son illər burada mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Təkcə keçən dərs ilində 12 yeni məktəb tikilib istifadəyə verilib. Tədris müəssisələrinin maddi-texniki bazası gücləndirilib, onlar kompyuter dəstləri ilə təchiz edilib.

Lerikdə aqrar məsələlərlə əlaqədar qarşıda duran vəzifələr layiqincə yerinə yetirilir. Heyvanların baş sayı ilbəil artmaqdadır. Bu da rayon üzrə ət, süd, yun, yumurta istehsalına müsbət təsir göstərir. Lerikdə bal isə öz keyfiyyətinə görə digərlərindən fərqlənir.

Lerik həm də uzunömürlülər diyarı kimi şöhrət qazanmışdır və rayon mərkəzində bununla əlaqədar xüsusi muzey fəaliyyət göstərir. Planetimizin ən yaşlı sakinləri olmuş Mahmud Eyvazov, Şirəli Müslümov və digərlərinə aid burada maraqlı fotoşəkillər, əşyalar nümayiş etdirilir. Onların hər biri turistlərdə böyük maraq oyadır.

Turizmin inkişafı ilə bağlı son illər rayonda böyük işlər görülüb. Bunu burula-burula uzanıb gedən Lənkəran-Lerik şose yolu ilə irəlilədikcə daha aydın görmək mümkündür. Hər cür şəraiti olan istirahət mərkəzləri hər kəsi öz qoynuna çağırır. "Relax", "Təbəssüm", "Meşəbəyi", "Xəyal", "Ağgöl", "Paradis", "Altun" və digərləri müasir tələblərə cavab verən obyektlərdəndir. Məlumdur ki, ölkə başçısının sərəncamı ilə 2011-ci il "Turizm ili" elan edilmişdir. Cari ilin ötən dövrü ərzində 6 min nəfərdən çox turist rayonun istirahət mərkəzlərində dincəlmişdir. Rayon ərazisində yeni turizm istirahət-əyləncə mərkəzləri, ticarət və iaşə obyektləri tikilmiş və bu sahədə işlər davam etdirilir. "Relax" turizm istirahət mərkəzində inşasına 2010-cu ildə başlanılmış "Akva-park" istirahət meydançasında son tamamlama işləri görülür. Burada turistlərin istirahətinin daha rəngarəng keçməsi üçün qarşıdakı illərdə kanat yollar çəkiləcək.

Lerik Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rövşən Bağırov aparılan genişmiqyaslı işlərin Prezident İlham Əliyevin diqqət və qayğısı sayəsində ərsəyə gəldiyini bildirir. Onun sözlərinə görə, ölkə başçısının son 7 ildə rayona 3 dəfə səfər etməsi bunu bir daha aydın göstərir. "Bütün bunlar xalqla dövlət başçısının canlı əlaqəsinə sübutdur. Belə iş üsulu biz rayon rəhbərləri üçün də nümunədir. Məsuliyyətimiz artır, daha yaxşı işləməyə can atırıq". İcra başçısı onu da deyir ki, Lerikdə həyata keçirilən işlərdə Dövlət Neft Şirkətinin, xüsusilə onun prezidenti Rövnəq Abdullayevin böyük zəhməti var. O, tez-tez rayonumuzda olur, bizə yaxından kömək edir. R.Bağırov Lerik camaatının işgüzarlığından da söhbət açmağı unutmadı. Leriklilərlə qarşıya qoyulan məsələlərin icrasını başa çatdırmaq, yeni layihələrin təməlini qoymaq çətin deyil.

Bu gün regionların sosial-iqtisadi inkişafı ikinci Dövlət Proqramında nəzərdə tutulan tədbirlər rayonda uğurla həyata keçirilir. Yeni istehsal sahələri yaradılır, köhnələri öz fəaliyyətini bərpa edir. Bunların nəticəsi olaraq 1600-ə yaxın yeni iş yeri açılmışdır. Müstəqillik əldə etdiyimiz illər ərzində təkcə Lerik şəhəri abadlaşmayıb, eyni zamanda, leriklilərin rifah halı kökündən yaxşılaşmışdır. İndi Lerikin küçələrində xarici minik maşınları şütüyür, yeni tikilən fərdi evlər göz oxşayır. Bir vaxtlar Lerikdən köçüb gedənlər öz dədə-baba ocaqlarına qayıdırlar.

Cari ilin ötən vaxtı ərzində də rayonda mühüm işlər görülüb. Tikinti-quruculuq və abadlıq işləri əvvəlki illərlə müqayisədə geniş miqyas alıb. İqtisadi göstəricilər sevindiricidir. Adambaşına düşən gəlir artmış, ümumi məhsul istehsalının həcmi 2,4, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 12, pullu xidmətin həcmi 3,2, təmir-tikinti işləri 13 faiz artmışdır. Rayon üzrə orta aylıq əməkhaqqı keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10,2 faiz çoxalaraq 161,4 manata çatmışdır.

Hazırda Lerik şəhərində 1052 evdə "mavi alov" şölələnir. İndi rayonun kəndlərinə qaz çəkilir və bu işin 2013-cü ilə kimi başa çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur. 18 iyun 2011-ci il rayon əhalisi üçün əlamətdar olub. Həmin gün Lerikin daha 6 kəndinə təbii qaz verilib. Bu il Kiravurd, Ərdədilə, Girdəsər, Əliabad, Camaşair, Soru, Binə, Hiramo və Noda kəndlərinə təbii qaz xəttinin çəkilməsinə qərar verilmişdir.

Dövlət vəsaiti hesabına Hamarmeşə və Veri kənd orta məktəbləri üçün yeni binalar tikilir, qəza vəziyyətində olan Bibiyoni kənd məktəbinin tikintisi üçün sənədlər hazırlanaraq müvafiq təşkilatlara təqdim edilmişdir. Qəza vəziyyətində olan daha 24 məktəbə baxış keçirilmiş, Züvüc kəndində 220, Barzavu kəndində 180, Davradibi, Ləkər, Aran, Daster və Kəlaxan kəndlərinin hər birində isə 80 şagirdlik məktəb binasının tikintisinə start verilmişdir.

Bütün bunlar son illər Lerikdə aparılan genişmiqyaslı işlərin yalnız bir hissəsinin qısa xronikasıdır. Qədim diyar 20 illik müstəqillik dövründə əsrə bərabər yol keçmişdir. Burada qurulan, yaradılan, abadlaşan hər nə varsa, Lerik əhalisini sevindirir, ürəyini qürur hissi ilə doldurur. Onlar doğma yurda daha ürəkdən bağlanırlar, dağlar diyarının sabahının daha nurlu və firavan olacağına inanırlar.

Seyran CAVADOV

Azərbaycan.-2011.-18 sentyabr.-S.9.