Haqqın dərgahında haqsızlıq

Qəfil xəbər yayılır ki, filankəs rəhmətə gedib. Qohum-əqrəba, dost-tanış, yaxınlar, doğmalar dərhal yas yerinə yığışır. Gələnlərin məqsədi eynidir: dərdin böyüklüyünə, itkinin ağırlığına şərik olmaq, müsibətin yükünü azaltmaq! Əlbəttə, bu mənəvi borc müdrikliyin əzəmətindən doğan milli ənənənin davamıdır. Əgər belə dəyərlər varisliklə, özü də ləyaqətlə qorunursa, bunu hər birimiz qədərincə dəyərləndirməliyik. Amma bəzən milli ənənələrin arxasında gizli mətləblər, hətta vahimə yaradan "oyunlar" başlayır. Özü də necə başlayır?!

İşbazların yaratdığı "yas biznesi" az qala hüzn əlamətlərini sıradan çıxarır, öz təkliflərini diktə edir. Sonra qiymət sövdələşmələri, dəllal söhbətləri ortaya çıxır. Birincisi, məzarlıqda torpaq almalısan. Bunun da öz qiyməti var. Aldığımız məlumata görə, şəhər qəbiristanlığında - Yasamal və "Qurd qapısı"nda torpağın sotu 5-7 min manatadır. Bir qədər ucuz yer istəyirsənsə, Bakıətrafı kəndlərə üz tutmalısan. Bu yerlərdə hələ bir qədər insaflıdırlar. Qiyməti fantastik həddə qaldırmayıblar, ortababları, kasıbları da nəzərə alıblar. Bir məzar yeri 300-350 manata başa gəlir. Qəbiristanlıqda şıdırğı alver gedir, lap adi bazarlarda olduğu kimi... Sərt tələblərlə üz-üzə qalan yas sahibi xeyli izafi xərcə düşməli olur. Doğrudur, işbazlar yenə də qazanır, son mənzilə gedənlərin sonuncu halallıqdan xəbəri olmur. Onlar bilmirlər ki, ölümün qiyməti bəlkə də yaşamaqdan da bahadır. Belə olmasaydı, Bakıdakı 100-dən çox qəbiristanlıqda məzar yerlərinin qiyməti bu qədər artmazdı.

Deyirlər ki, ölü ilə sonuncu dəfə vidalaşan mürdəşir də öz haqqını almamış əl çəkmir. Bunun da ən aşağı xərci 50 manatdan az deyil. Məzarlıqda qiymət bahalaşdıqca dirilər qəbiristanlıqda yer üstündə savaşa başlayıb. Elə adamlar tapılır ki, Əzrayılın gəlişinə macal vermədən ölüm tədarükü görürlər - məzarlıqda ailəvi qəbirlərə yer alırlar.

"Son mənzil"in son qiyməti barədə mülahizələr çoxdur. Yas sahibinin əliaçıqlığı, səxavəti onu böyük borcun - xərcin sıxıntısı ilə üz-üzə qoyur. Gərək qəbir daşlarını seçim edəndə də tələsməyəsən. Təklif olunan kataloqla imkanlarını ölçüb-biçəsən, yoxsa ömürlük borca düşərsən. Öyrəndik ki, ən sadə əhəng daşından yonulan başdaşı 200-300 manata başa gəlir. Əgər sifarişçi, yəni yas sahibi qara qranitdən başdaşı sifariş etmək istəyirsə, ən azı 2500-3000 manatından keçməlidir. Hələ əlavə xərclər də var. Məzar daşına həkk olunan şəkil və ya qəmli bir bayatı... bunların da öz qiyməti var. Nəzərə alsaq ki, qara qranitdən hazırlanan qəbir daşları ölkəmizdə istehsal olunmur, onda bu xərcin bir qədər də çox olacağına şübhə yeri qalmır. Aldığımız məlumata görə, qara qranitin ən keyfiyyətlisi İtaliyadan gətirilir. Doğrudur, belə məhsulların sifarişi üçün İrana, Ukraynaya da üz tutanlar olur. Amma qiymət fərqi o qədər də böyük deyil. Qara qranitdən büst, sərdabə sifariş edənlər isə işbazlara daha çox xeyir verməli olurlar. Doğrusu, bəhsləşməyə, təntənəyə meyilli adamlar bunu şan-şöhrət, fəxr saysalar da, islam aləmində belə əllaməçiliyin ciddi dəyəri yoxdur. Nə başdaşının həcmi, nə də baha qiyməti ölümdən sonra heç kəsin dəyərini, urvatını artırmır. Yadda qalan bircə şey var: sağlığında gördüyün dəyərli işlər, xeyirxah əməllər... Qalan nə varsa, insanın ölümündən sonra uydurulanlardır!

Ölkəmizdə "yas biznesi" o qədər inkişaf edib ki, əməlli-başlı rəqabət mühiti yaranıb. Yas sahibinin dərd belini büksə də, işbazların güdazına gedib, bəzən ömürlük borca düşür. Belə törənlərdə təntənə o həddə çatır ki, az qala kədər və hüzn əlamətləri unudulur, ciddi bəhsləşmə, öyünmə meyilləri yaranır. Bunu təkcə yas yerindəki komfortlu çadırlardan yox, gələnlərin geyim-kecimindən də hiss etmək olur. Əgər bir vaxtlar yas yerinə gələnlər qara geyimə üstünlük verirdilərsə, son vaxtlar heç buna da əməl olunmur. Adamlar daha bəzəkli görünmək üçün geyimlərin rəngini də dəyişirlər. Mənəviyyat iflici o həddə çatıb ki, yas mərasimlərində qiymətli bəzək əşyalarını nümayiş etdirirlər. Amma Əzrayılın qəzəbinə tuş gələndə hər şey unudulur, beş arşın ağdan savayı heç nə yada düşmür. Komfortlu çadırlar da, teatral pərdələr də, lap elə dəbdəbəli süfrələr də ömrü bir gün belə uzatmır. Hüzn mərasiminin təamları nə qədər zəngin olsa da, batmanla gələn dərdin əlacı olmur. Əslində, o komfortlu VİP çadırlar da, dəbdəbəli yas mərasimləri də ölünün urvatını artırmadan dirilərin bir-birindən üstünlüyünü, fərqini sübut etmək cəhdinə stimul yaradır, rəvac verir. Qəribə burasıdır ki, təmtəraqlı çadırların yuxarı başında mikrofonlar, səsgücləndiricilər quraşdırılır. Əsl müsibət onda başlayır ki, savadsız bir molla mikrofon önünə keçir. Din tariximizdən, mənəvi dəyərlərimizdən xəbərsiz olan əmmaməli kişi naşı söhbətləri ilə elə bil dirilərin qəsdinə dayanır. Sən demə, belə mollaların da gündəlik haqqı var - ən azı 100 manat!

Adətlərimizin, dini ənənələrimizin bir ucunu sərvətlə, şöhrətlə bağlayanlar zaman-zaman tənqid hədəfinə çevrilsələr də, vəziyyət o qədər də dəyişmir. Bir vaxtlar bütün bunları təmkinlə, səbirlə izləyən xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlu sonuncu vəsiyyətində deyib: "Mənim başdaşıma yazın ki, Allah sizə rəhmət eləsin, dirilər!" Elə beləcə də yazılıb. Nə yaxşı ki, müdrik adamlar ömür yazılarını diriykən yazırlar. Özü də elə yazırlar ki, əməlləri yaddaşlara həkk olunur. İllər, qərinələr ötsə də, məzar daşlarının bələdçilik edə bilmədiyi çox şeylər yaddaş yazılarına köçür, adamlar haqqında ən xoş xatirələr, deyimlər zaman-zaman yaşayır.

Yas biznesində xaos yarandıqca el-oba arasında sərt ittihamlar, gileylər son həddə çatsa da, kəsərli tədbirlər görülmür. Doğrudur, ayıq təfəkkürlə, əxlaqda sıçrayışla fantastik ehkamları dağıtmaq üçün təşəbbüslər olur. Amma bütün məqamlarda dövlətin çevik qanun mexanizmi işə düşməli, "yas biznesi"ndə işbazlıq edənlər öz həddini və səddini aşmamalı, haqqın dərgahında bazar açmamalıdır. Qəbir yerinin qiyməti də, başdaşının dəyəri də, bir sözlə, yas mərasiminin bütün xərcləri, problemləri ciddi dövlət nəzarətində olmalı, bütün qiymətlər isə mərhəmət süzgəcindən keçərək tənzimlənməlidir. Və ya müsəlman dövlətlərinin şəriətimizə uyğun təcrübəsindən faydalanmalıyıq. Qonşu Türkiyədə olduğu kimi: ölümdən sonra qəbirlərin heç birində fərq qoyulmur. Hətta məzar daşlarının ölçüsü-biçisi də bir-birindən fərqlənmir. Nədənsə, belə sınanmış təcrübə və ənənə hələ bizim tərəflərə yol açmayıb. Ümid edirik ki, tarixin dönəmlərində yaşamaq hüququ qazanan ən dəyərli ənənələrimiz unudulmayacaq, yaddan çıxmayacaqE

Bəşir ŞƏRİFLİ

Azərbaycan.-2011.-18 sentyabr.-S.10.