Düşünülmüş, sürətli və davamlı inkişaf

"Biz ölkəmizin gələcək inkişafını elmi-texniki tərəqqinin və informasiya texnologiyalarının inkişafında görürük. Mən ölkəmizin gələcəyini informasiya-kommunikasiya texnologiyaları olmadan təsəvvür edə bilmirəm"

İlham ƏLİYEV

İKT - neftdən sonrakı inkişafa etibarlı təməl

Qloballaşma prosesinin daha geniş vüsət aldığı müasir dövrdə zamanın tələblərinə cavab verən inkişafı şərtləndirən əsas cəhətlərdən biri informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi səviyyəsi ilə bilavasitə bağlıdır. Elmtutumlu sahələrin inkişafı, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) istifadə dairəsinin genişləndirilməsi hər bir ölkənin sosial-iqtisadi tərəqqəsinə böyük töhfələr verməklə yanaşı, onun, eləcə də bütövlükdə götürülmüş cəmiyyətin intellektual və elmi potensialının əsas göstəriciləri sırasında yer alır. Bu mənada təsadüfi deyil ki, sürətli tərəqqiyə can atan ölkələrdə İKT-nin tətbiqi davamlı olaraq genişlənir, sözügedən sahə tədricən ümumi inkişaf prosesində əsas prioritetə çevrilir.

İKT-nin inkişafı təkcə sosial-iqtisadi tərəqqinin sürətlənməsinə əvəzsiz töhfələr verməklə yekunlaşmayaraq demokratikləşmə, insan hüquqlarının qorunması, vətəndaşların sosial müdafiəsi, sürətlə qloballaşan dünyaya inteqrasiya, müasir iqtisadiyyatın əsasını təşkil edən texnoloji yeniliklərin tətbiqi kimi digər mühüm sferaları da əhatə edir. Təhsildən səhiyyəyə, idarəetmədən biznesə, iqtisadiyyatdan ən müasir infrastruktura kimi geniş bir spektri əhatə edən İKT-nin ən yeni nailiyyətlərinin ölkəmizdə tətbiqi və inkişaf etdirilməsi dövlət siyasətinin əsas istiqamətləri sırasındadır. Ümumiyyətlə, zəngin enerji resurslarına, bir neçə onillik boyu bəs edəcək böyük karbohidrogen yataqlarına malik olmasına rəğmən, Azərbaycanın ən yeni tarixi informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf göstəriciləri ilə də əlamətdardır. Qeyd edilən sahə üzrə inkişaf dinamikası aydın göstərir ki, yaxın bir neçə il ərzində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqindən ölkəmizin əldə etdiyi gəlirlərin miqyası neftdən qazanılan mənfəətə bərabər olacaq, daha sonra ilk əsas gəlirli sferaya çevriləcək. Bu da öz növbəsində Azərbaycanda İKT sektorunun inkişaf dərəcəsinin kifayət qədər yüksək templərlə müşayiət olunduğunu aydın şəkildə nümayiş etdirir, ölkəmizdə sözügedən istiqamətdə konkret hədəflərə hesablanmış məqsədyönlü siyasət həyata keçirildiyini sübuta yetirir.

Bu siyasətin əsas müəllifi müasir Azərbaycanın memarı sayılan xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevdir. Ulu öndər Azərbaycana rəhbərlik etdiyi bütün dönəmlərdə ölkəmizdə elmtutumlu sahələrin yaradılması və mütəmadi inkişafına hər zaman xüsusi önəm verib, bu istiqamətdə böyük nailiyyətlərə imza atıb. Hələ 1969-cu ildə Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladıqdan sonra ulu öndərin diqqət yetirdiyi mühüm məqamlardan biri məhz elmtutumlu, o dövr üçün qabaqcıl hesab edilən texnologiyaya əsaslanan sahələrin yaradılması, inkişaf etdirilməsi idi. Bu, iqtisadi sahədə də inkişaf səviyyəsini yüksəltməklə bərabər, ölkədə daha güclü sənaye potensialının yaranması, digər sektorların da inkişafına ciddi təkan verirdi. Məhz Heydər Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanın ali təhsil məktəblərində elektronika, avtomatika və hesablama texnikası üzrə mütəxəssislər yetişdirilməsinə başlandı, həmçinin elektron avadanlıq istehsal edən zavodların inşasına start verildi. Görülən işlərin məntiqi nəticəsi olaraq ölkəmizdə Kibernetika İnstitutu, Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzi, İnformasiya-Kommunikasiya Elmi Mərkəzi, "Neftqazavtomatika" və digər elmi tədqiqat müəssisələri meydana gəldi. Bundan başqa, Heydər Əliyevin birbaşa yardımı nəticəsində Azərbaycana ilk böyük elektron hesablama maşını olan BESM-6 gətirildi, avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri - RASU - "Azərbaycan", respublika kompyuter şəbəkəsi, bütün SSRİ-də tanınan və istifadə olunan avtomatlaşdırılmış neftçıxarma idarəetmə sistemləri və kompleksləri işlənib hazırlandı, "AZON", "NORD" elm-istehsalat birlikləri, radiozavod, elektron hesablama maşınları zavodu, "Peyk", "Ulduz" kimi nəhəng istehsalat kompleksləri tikilib istifadəyə verildi. Görülən işlərdə diqqət çəkən əsas məqamlardan biri isə yaradılan yeni sahələrin elmi təminatının formalaşdırılması idi. O da mühüm faktorlardan biridir ki, hazırda bütün dünya tərəfindən müasir sosial-iqtisadi tərəqqinin inkişaf sxemi kimi qəbul edilən "Universitet-İqtisadiyyat və Hökumət" üçqat spiral modelinin tətbiqini ulu öndər Heydər Əliyev ötən əsrin 70-80-ci illərində Azərbaycanda həyata keçirdi. Ölkəmizdə kosmik sənayenin yaradılması, kosmik informasiyanın qəbulu və emalı işlərinə 1974-cü ildə Bakıda kosmik texniki vasitələrdən istifadə etməklə, təbii ehtiyatların tədqiqi üzrə Cənub-Şərq mərkəzinin yaradılması ilə başlanıldı. Həmin ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının nəzdində "Kosmik cihazqayırma məxsusi konstruktor bürosu" yaradıldı və kosmik tədqiqatların aparılmasına başlanıldı. Bütün bunlar ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının möhkəm əsaslarının yaradılmasına gətirib çıxardı və sirr deyil ki, həmin dövrdə görülən işlər müstəqillik illərində ölkəmizdə İKT sektorunun yeni inkişafında baza rolunu oynadı.

Müstəqil Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə də Heydər Əliyevin İKT sektorunun inkişafına xüsusi diqqət yetirməsi yuxarıda qeyd edilənlər fonunda tamamilə təbii hesab oluna bilər. Bu sahə üzrə atılan ilk vacib addımlardan biri 1993-cü ilin avqustunda Azərbaycanla Amerika qitəsi arasında birbaşa rabitənin yaradılmasına imkan verən peyk-rabitə sisteminin açılışı oldu. Bu, artıq Azərbaycan rabitə sisteminin dünyaya açılmasında yeni mərhələnin başlanması demək idi. Lakin ilk dövrlərdə görülən işlər bununla məhdudlaşmayaraq daha geniş xarakter almağa başladı. Telekommunikasiya sahəsinə xarici investorların cəlb edilməsi sayəsində 1994-cü ildə "Bakcell", bundan iki il sonra "Azercell" birgə müəssisələri yaradıldı, bununla mobil rabitənin ölkəmizdə inkişaf dövrü başlandı. Hazırda Azərbaycanın rabitə bazarında hər iki şirkət, həmçinin "NAR Mobile" aparıcı mövqe sahibləri kimi çıxış edirlər. 1995-ci il dekabrın 9-da Bakı şəhərində Azərbaycanda ilk beynəlxalq telefon stansiyasının, yenidən qurulmuş şəhərlərarası telefon stansiyasının açılışı, ilk elektron ATS-lər qurulması, "AzEvroTel" və "Ultel" birgə müəssisələrinin lokal telekommunikasiya şəbəkəsi üzrə xidmət göstərməyə başlaması İKT sferasının inkişafına qayğının məntiqi nəticəsi kimi çıxış edirdi. Kompyuterlərdən, kommunikasiya texnologiyalarından istifadənin genişlənməsi də 1993-cü ildən sonrakı dövrə təsadüf edirdi.

İnformasiya texnologiyaları sahəsinin ölkənin inkişaf prioritetlərinə daxil edildiyini göstərən daha bir önəmli addım Heydər Əliyevin 2003-cü il fevralın 17-də müvafiq sərəncamı ilə təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)" oldu. Bu strategiya təsdiqləndiyi dövrdən etibarən növbəti 10 il ərzində informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində görüləcək işlərin ümumi xəttini müəyyənləşdirirdi. Digər tərəfdən bu istiqamətdə atılan addımlar ölkədə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının dövlət orqanlarında istifadəsinin səmərəliliyinin artırılmasının, əhalinin bu orqanlarla əlaqələrində ünsiyyətinin asanlaşdırılmasının və bürokratik əngəllərin aradan qaldırılmasının, ölkədə yaradılan müxtəlif təyinatlı informasiya sistemlərinin qarşılıqlı uzlaşmasının əsasını qoydu.

İKT inkişafın yeni prioritet sahəsi kimi

Heydər Əliyevin siyasi kursunun layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkə iqtisadiyyatının davamlı və dayanıqlı inkişafı, ictimai-siyasi sabitliyin daha da möhkəmləndirilməsi, yeni iş yerlərinin yaradılması, məşğulluq səviyyəsinin daha da yüksəldilməsi, Avratlantik məkana inteqrasiyanın sürətlənməsi fonunda yeni, zamanın tələblərinə cavab verən islahatlara start verdi. Bu islahatlar və həyata keçirilən siyasətin əsas hədəflərindən biri sürətlə inkişaf edən yüksək texnologiyaların ölkəmizdə tətbiqi sahəsinin daha da genişləndirilməsi idi. Bu mənada Prezident İlham Əliyevin ilk beynəlxalq səfərinin 2003-cü ilin dekabrında Cenevrədə keçirilən İnformasiya Cəmiyyəti üzrə Dünya Sammitində iştirakla bağlı olması dövlət başçısı səviyyəsində İKT-nin inkişafına göstərilən yüksək diqqətin real təzahürüdür.

Dekabrın 10-da Cenevrənin Palekspo sarayında İnformasiya Cəmiyyəti üzrə Dünya Sammitində geniş və dərin məzmunlu nitq söyləyən Prezident İlham Əliyev bildirirdi ki, son on il müddətində kommunikasiya texnologiyaları gündəlik həyatımızın tərkib hissəsinə çevrilib və həyatımızı internetsiz, e-mail-siz (elektron poçtsuz) və qlobal rabitənin imkanları olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Sammitin sənədlərinin Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyəti olduğunu bildirən, ölkəmizdə gənc nəslin fəal surətdə informasiya və kompyuter texnologiyaları layihələrini həyata keçirdiyini, bu işdə ölkəmizə BMT-nin İnkişaf Proqramı yaxından yardım etdiyini bildirən dövlət başçısı dövlət proqramı kimi "İ - Azərbaycan", "Elektron Azərbaycan" proqramının inkişaf etdirildiyini vurğuladı. İqtisadi sahədə, o cümlədən enerji sektorunda qazanılan nailiyyətlərdən söz açan dövlət başçısı onu da qeyd etdi ki, ölkəmizin əlverişli coğrafi-siyasi mövqeyi Azərbaycanı Şərq-Qərb, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin vacib hissəsi edib ki, nəticədə bu nəqliyyat dəhlizləri vasitəsilə Azərbaycana yeni bizneslər və yeni informasiya növlərinin axıb gəlməsi təmin olunub.

Sammitdə "Qara qızılı insan qızılına çevirək" tezisini səsləndirməklə dövlətimizin başçısı ölkə iqtisadiyyatında yeni inkişaf mərhələsinin əsasının qoyulduğunu, informasiya cəmiyyətinin qurulması istiqamətində dövlət səviyyəsində məqsədyönlü işlərə başlandığını nümayiş etdirdi. Bu, regionda ilk olaraq Azərbaycanda informasiya cəmiyyəti quruculuğu prosesinə başlandığının göstəricisi kimi çıxış edirdi.

Bundan sonra 2004-cü ildə qəbul edilmiş "Elektron imza və elektron sənəd haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkədə elektron sənəd dövriyyəsinin yaradılmasına və elektron imza tətbiq edilən yeni proseslərin, o cümlədən yeni iqtisadi fəaliyyət sahələrinin inkişafına şərait yaratdı. "Azərbaycan Respublikasının Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 10 avqust tarixli fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının müasir tələblərə uyğun olaraq inkişafını təmin etmək məqsədilə Dövlət Proqramı"nın hazırlanması barədə verdiyi tapşırıq ölkə rəhbərliyinin müasir texnologiyaların ardıcıl inkişaf etdirilməsində növbəti addımı oldu. Bundan sonra dövlət başçısının 2004-cü il 21 avqust tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı (2005-2007-ci illər)" göstərilən illər ərzində təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsində, gənclərin inkişafında və ümumiyyətlə, Azərbaycanın tərəqqisində müasir texnologiyaların rolunu bir daha təsdiqlədi. Hazırlanmış bu dövlət proqramında Azərbaycanın mövcud potensialından səmərəli istifadə edilməsi və onun inkişaf etdirilməsi, rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsinin təşkilati, hüquqi, texniki, kadr baxımından modernləşdirilməsi, İKT sənayesinin formalaşdırılması, bu sahəyə yeni investisiyaların cəlb edilməsi və sahibkarlığın genişləndirilməsi, azad bazar və sağlam rəqabət prinsiplərinin gözlənilməsi, sosial əhəmiyyətli layihələrin həyata keçirilməsi və nəticədə Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsinə yönəlmiş müxtəlif tədbirlər nəzərdə tutulurdu.

2005-ci ildə qəbul edilmiş "Telekommunikasiya haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu isə ölkədə telekommunikasiya fəaliyyətinin hüquqi, iqtisadi, təşkilati əsaslarını müəyyənləşdirdi və telekommunikasiya resurslarının məqsədyönlü planlaşdırılmasına və ədalətli istifadə olunmasının tənzimlənməsinə şərait yaratdı.

Fəaliyyətində Prezident İlham Əliyevin daim xüsusi olaraq diqqət yetirdiyi mühüm məqamlardan biri qabaqcıl texnologiyaların cəmiyyətdə tətbiqi və əhalinin İKT biliklərinin artırılmasıdır. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, Prezident İlham Əliyev dünyada gedən prosesləri əsas götürərək ölkəmizdə neft strategiyasının sələfi kimi İKT sahəsini prioritet sahə elan edib. Bu kontekstdə "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya"nın (2003-2012-ci illər) həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə dövlət başçısı tərəfindən müxtəlif illəri əhatə edən "Elektron Azərbaycan" proqramları təsdiq olunub. İlk belə proqram 2005-2008-ci illəri əhatə edib və "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı" (Elektron Azərbaycan)" adlanıb. Bu proqram elektron hökumətin yaradılması istiqamətində mühüm əhəmiyyət daşıyaraq ölkəmizdə belə hökumətin yaradılmasında mühüm rol oynadı.

Dövlət proqramı çərçivəsində həyata keçirilmiş tədbirlər və sektorun inkişafı istiqamətində aparılan ardıcıl dövlət siyasəti nəticəsində 2005-2010-cu illərdə İKT və poçt sektoru üzrə gəlirlər mütəmadi artdı və orta illik artım 25 faiz oldu. Bu müddət ərzində sahə üzrə investisiya qoyuluşunun həcmi 850 milyon manatı keçdi. Əhaliyə göstərilən telekommunikasiya xidmətlərinin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və çeşidinin genişləndirilməsi məqsədi ilə 2005-2010-cu illərdə respublikada elektron avtomat telefon stansiyalarının (ATS) xüsusi çəkisi 55,5 faizdən 87,1 faizə, Bakı şəhər telefon şəbəkəsində isə 63,9 faizdən 90 faizə çatdırıldı. Sabit şəbəkə operatorları üzrə modernləşdirmə sahəsində görülmüş işlər nəticəsində qeyd olunan müddət ərzində ümumistifadəli sabit telefon şəbəkəsinin tutumu 45 faiz, əsas telefon aparatlarının sayı isə 38,1 faiz artdı. Respublikanın 24 şəhər və rayonunun telefon şəbəkələri yenidən qurularaq tam elektronlaşdırıldı. MDB-nin iştirakçısı olan dövlətlər arasında ilk dəfə olaraq Azərbaycanda "Yeni Nəsil Şəbəkələri" (NGN) texnologiyalarının tətbiqinə başlanıldı. Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin telefon şəbəkələri ilə yanaşı, bir neçə rayonda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında NGN texnologiyaları tətbiq edilir. Ucqar ərazilərdə yerləşən və coğrafi cəhətdən fiziki xətlə telefonlaşdırılması mümkün olmayan yaşayış məntəqələrində telefon rabitəsi peyk avadanlıqlarının quraşdırılması vasitəsilə təmin edilib.

Bundan başqa, sözügedən müddətdə respublikanın 24 rayonunda simsiz rabitə xidməti (CDMA) texnologiyalı simsiz rabitə istifadəyə verildi və bu şəbəkənin xidmətləri respublika əhalisinin 63 faizdən çoxunun yaşadığı ərazini əhatə etdi.

Ölkədaxili telekommunikasiya infrastrukturunun keyfiyyətini yüksəltmək məqsədi ilə Azərbaycanın rayonlarını birləşdirən fiber-optik kabel magistralları tikilib istifadəyə verildi və respublikanın rayon mərkəzlərinin artıq 90 faizi optik xətlə əlaqələndirildi.

Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirilən "Maliyyə xidmətlərinin inkişafı" layihəsi çərçivəsində "Azərpoçt" DM-in mövcud infrastrukturunun yenidən qurulması və onun əməliyyatlarının avtomatlaşdırılması üzrə regionlarda ənənəvi poçt xidmətləri ilə yanaşı, yeni, xüsusilə də, poçt-maliyyə xidmətlərinin inkişaf etdirilməsi üzrə işlər görüldü. Azərbaycan Respublikası ərazisinin, xüsusilə də, ucqar ərazilərindəki əhalinin bütün təbəqələrinin istifadə edə biləcəyi universal telekommunikasiya xidmətlərinin və universal poçt xidmətlərinin təşkili və göstərilməsi üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirildi.

Əksər dövlət orqanlarının internet saytları yaradıldı və gov.az domenində yerləşdirildi. Dövlət orqanları arasında etibarlı və təhlükəsiz informasiya mübadiləsini təmin etmək məqsədi ilə vahid konfidensial multiservis şəbəkəsinin yaradılmasına və dövlət orqanlarının bu şəbəkəyə qoşulmasına başlanıldı. Dövlət orqanları tərəfindən informasiya xidməti ilə yanaşı, ilkin elektron xidmətlər də göstərilir. Elektron bəyannamələrin, elektron ərizələrin qəbulu, kommunal xərclər üzrə borcların öyrənilməsi və digər xidmətlər buna misaldır. Beynəlxalq əməkdaşlıq da inkişaf etdirildi, İKT üzrə beynəlxalq biznes forumları, sərgi və konfranslar təşkil edildi. Tanınmış İKT şirkətlərinin əksəriyyəti respublikada nümayəndəliyini açmışdılar və fəaliyyətlərini genişləndirdilər.

Həmçinin 2005-2008-ci illər üçün "Elektron Azərbaycan" dövlət proqramında nəzərdə tutulan tədbirlər informasiya cəmiyyətinə keçidi təmin etmək üçün ilkin mərhələdə görüləcək işləri əhatə etdi. Proqram üzrə görülmüş işlər sayəsində respublikanın rabitə və informasiya texnologiyaları bazarında azad rəqabət mühitinin yaradılması, sahəyə investisiyaların cəlb edilməsi və özəl sektorun inkişaf etdirilməsi üzrə mühüm addımlar atıldı. Sahənin normativ hüquqi bazası inkişaf etdirildi, telekommunikasiya infrastrukturu müasirləşdirildi, ən yeni texnologiyaların tətbiqi genişləndirildi, əhaliyə, müəssisə və təşkilatlara göstərilən rabitə xidmətlərinin kəmiyyəti və keyfiyyəti yüksəldildi. Respublika əhalisinin İKT-dən istifadə səviyyəsinin artırılması, sahə üçün yüksəkixtisaslı kadrların hazırlanması və digər istiqamətlərdə müəyyən işlər görüldü. Bütün bunlar milli strategiyanın növbəti mərhələsinin icrası üçün əsaslı zəmin yaratdı.

Bundan irəli gələrək növbəti analoji sənəd Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 avqust 2010-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edildi. Bu "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı" ("Elektron Azərbaycan") adlanır.

Ölkəmizdə İKT sektorunun inkişaf tempi ümumdünya göstəricilərini qabaqlayır

Bu proqram əvvəlki dövlət proqramının nəticələrinin qiymətləndirilməsi, dövlət orqanlarının, biznes sektorunun və cəmiyyətin müasir rabitə və informasiya texnologiyalarına olan tələbatının təhlil edilməsi, dünya təcrübəsinin öyrənilməsi, beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı (BTİ) və Ümumdünya Poçt İttifaqının (ÜPİ) tövsiyələri, həmçinin respublikanın sosial-iqtisadi inkişaf səviyyəsi nəzərə alınmaqla tərtib edilib. Dövlət proqramı sahələrarası xarakter daşıyır, cəmiyyətin inkişafına xidmət edəcək tədbirləri və nazirlik, komitə və digər təşkilatların təqdim etdiyi layihələri özündə cəmləşdirir.

Yeni proqramda qeyd olunur ki, müasir mərhələdə Azərbaycanın davamlı və dayanıqlı inkişafı siyasətinin prioritet istiqamətlərindən elan olunan informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sosial-iqtisadi sistemin bütün sahələrinə və insanların gündəlik fəaliyyətinə sürətlə nüfuz edərək, ictimai-iqtisadi münasibətlərin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib. Ona da diqqət çəkilir ki, respublikada İKT sektorunun inkişaf tempi bu sahədə ümumdünya göstəricilərini təxminən üç dəfə qabaqlayır. Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən 2008-2009-cu illər üçün hazırlanmış "İnformasiya texnologiyalarının qlobal inkişafı haqqında hesabat"da Azərbaycan 134 ölkə sırasında 60-cı yeri tutmaqla, bir çox nüfuzlu ölkələri qabaqlayıb və MDB-nin iştirakçısı olan dövlətlər arasında lider olub. Bunun ardınca Dünya İqtisadi Forumunun 2009-2010-cu illər üçün "Qlobal informasiya texnologiyaları" illik hesabatında Azərbaycan "şəbəkə hazırlığı indeksinə" görə yenə bütün MDB ölkələrini geridə qoyaraq regiondakı lider mövqeyini saxlayıb. Forum Azərbaycan hökumətini informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi üçün dövlət hazırlığı reytinqində yüksək qiymətləndirib. Bu parametr üzrə Azərbaycan dünyanın ilk 30 ölkəsi siyahısında yer alıb. Hesabatda Azərbaycanda informasiya-kommunikasiya sahəsinə dair qanunvericilik və dövlət idarəsi amilləri də yüksək qiymətləndirilib.

O da birmənalı şəkildə qəbul olunmuş həqiqətdir ki, telekommunikasiya və poçt infrastrukturunun yeni texnologiyalar əsasında modernləşdirilməsinin tam başa çatdırılması, keyfiyyətli və qənaətbəxş telekommunikasiya xidmətlərinin təqdim olunması, peyk rabitəsi texnologiyalarından istifadə, "E-hökumət" həllərinin tətbiqinin genişləndirilməsi və bütövlükdə cəmiyyətdə İKT-dən istifadənin səviyyəsinin artırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda, informasiya cəmiyyətinin tələblərindən irəli gələn dövlət informasiya sistemlərinin inkişafına, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, e-imza və elektron sənəd dövriyyəsinin tətbiqinə, elektron və poçt-maliyyə xidmətlərinin təşkilinə, yerli istehsalın və onun ixrac potensialının gücləndirilməsinə, ayrı-ayrı sahələr üzrə İKT-nin tətbiqinin genişləndirilməsinə, internetdən istifadə səviyyəsinin artırılmasına və İKT üzrə kadr hazırlığına diqqət yetirilməsi vacibdir.

Bu kontekstdə "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2010-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı"nın məqsədi milli strategiyadan irəli gələn vəzifələrin yerinə yetirilməsi, respublikanın informasiya cəmiyyətinə keçidinin təmin edilməsi, İKT-nin inkişafını və geniş tətbiqini təmin etmək yolu ilə informasiya və biliklərə əsaslanan, rəqabətə davamlı iqtisadiyyatın qurulması və inkişaf etdirilməsi üçün zəminin formalaşdırılması, dövlət idarəetmə mexanizmlərinin səmərəliliyinin artırılması və qərarların qəbulu prosesində vətəndaşların və sosial institutların iştirakı imkanlarının genişləndirilməsi, cəmiyyətin informasiya məhsulu və xidmətlərinə olan tələbatının dolğun ödənilməsidir.

Dövlət proqramında qoyulmuş məqsədlərə çatmaq üçün aşağıdakı məsələlərin həlli nəzərdə tutulur: respublikada müasir informasiya və kommunikasiya infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, fiziki və hüquqi şəxslərin dövlət orqanlarının fəaliyyəti haqqında məlumatlara, həmçinin dövlət, ictimai və sahə informasiya resurslarına çıxışının genişləndirilməsi, informasiya və kommunikasiya xidmətlərinin genişləndirilməsi və onların keyfiyyətinin artırılması; dövlət idarəçiliyinin bütün səviyyələrində İKT həllərinin tətbiqi, dövlət informasiya sistemləri və resurslarının formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsi; vahid texnoloji standartlar əsasında dövlət informasiya resursları və sistemlərinin inteqrasiyasının təmin edilməsi, dövlət orqanları arasında etibarlı və təhlükəsiz informasiya mübadiləsinin həyata keçirilməsi üçün vahid konfidensial multiservis şəbəkəsinin inkişaf etdirilməsi, təşkilati-texniki, texnoloji tədbirlərin həyata keçirilməsi və müvafiq mühitin formalaşdırılması; dövlət orqanlarının göstərdiyi xidmətlərin operativliyinin və keyfiyyətinin, habelə dövlət idarəetmə mexanizmlərinin səmərəliliyinin artırılması üçün "E-hökumət" həllərinin geniş tətbiqi, "bir pəncərə" prinsipi əsasında elektron xidmətlərin təşkili; müasir inkişaf tələblərinə uyğun olaraq, sahə üzrə normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi; sahə üzrə standartlaşdırma və sertifikatlaşdırmanın beynəlxalq təcrübəyə uyğun həyata keçirilməsi; müasir İKT ixtisasları üzrə mütəxəssis hazırlığının keyfiyyətinin artırılması; İKT xidmət və məhsullarının istehsalının inkişaf etdirilməsi və ixrac potensialının artırılması; yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi, sahə üzrə xidmətlərin, o cümlədən poçt və telekommunikasiya (o cümlədən peyk rabitəsi) xidmətlərinin genişləndirilməsi və keyfiyyətinin yüksəldilməsi; poçt şəbəkəsi vasitəsilə poçt-maliyyə xidmətlərinin həyata keçirilməsinin inkişaf etdirilməsi; e-ticarət, e-səhiyyə kimi mütərəqqi fəaliyyət formalarının inkişaf etdirilməsi; "rəqəmsal geriliyin" azaldılması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi; informasiya cəmiyyətinin qurulması istiqamətində vahid elmi-texniki və innovasiya siyasətinin həyata keçirilməsi; informasiya cəmiyyətinin qurulması üzrə görülən işlərə ictimai nəzarətin təmin edilməsi. Dövlət proqramı milli telekommunikasiya və poçt infrastrukturunun və xidmətlərinin inkişafı, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarında İKT-nin tətbiqi və elektron xidmətlərin inkişaf etdirilməsi, informasiya cəmiyyətinə keçid üçün şəraitin yaradılması, rəqabət qabiliyyətli və ixracyönümlü İKT potensialının gücləndirilməsi kimi dörd əsas istiqamət üzrə həyata keçirilir.

Bütün bunlar "elektron hökumət" sahəsində qazanılan nailiyyətlərin miqyasını davamlı şəkildə genişləndirən faktorlar kimi çıxış edir. Beynəlxalq praktikada qəbul edilmiş normalara əsasən, "elektron hökumət" - hər hansı bir ölkənin dovlət strukturlarının hamısı haqqında məlumatların hər bir vətəndaş üçün açıq olan yerləşdirilməsi deməkdir. Yəni, hər bir vətəndaş hər hansı bir nazirlik və komitədən tutmuş, mənzil-təsərrufat idarəsi ilə məktəbə qədər olan idarənin mövcud durumu, bu qurumlara müraciət etmənin qaydalarını istənilən vaxt əldə edə və bu təşkilatlara elə elektron rabitə vasitəsilə müraciət edə bilər. Bununla da, müxtəlif səviyyəli dövlət strukturları informasiyanın və xidmətlərin istehlakçılara bilavasitə çatdırılması üçün müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə edirlər. Elektron hökumətin xidmətlərinin istehlakçıları vətəndaşlar, özəl sektor və dövlət strukturlarıdır. "Elektron hökumət"in qurulması ölkədə hakimiyyət strukturlarının şəffaf fəaliyyət göstərməsinə xidmət edir və dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin əksəriyyətində "elektron hökumət" fəaliyyət göstərir.

Ölkəmizdə İKT sahəsində uğurla həyata keçirilən dövlət siyasəti və xüsusən də, bu sahəyə Prezident İlham Əliyevin diqqət göstərməsi dünyanın aparıcı İKT şirkətlərinin Azərbaycana daha böyük marağına səbəb olmaqdadır. Bu şirkətlərin rəhbərlərinin ölkəmizə səfərləri və Davos iqtisadi forumlarında "Microsoft", "Cisco", "İntel" və digərləri kimi dünya miqyaslı şirkətlərin prezidentlərinin Azərbaycan dövlət başçısı ilə görüşləri bir daha göstərir ki, Azərbaycanın İKT sektoru potensial investorların diqqət mərkəzindədir və bu sahədə geniş əməkdaşlıq imkanları mövcuddur. Bununla, həm də Azərbaycanın İKT sektoru potensial investorların diqqət mərkəzinə çevrilirir. "Microsoft" şirkətinin prezidenti Bill Qeytsin hələ 2006-cı ildə Bakıda keçirilmiş "Bakutel-2006" XII beynəlxalq telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları sərgisinə göndərdiyi məktubda bu məqam xüsusi olaraq vurğulanır: "Microsoft" şirkəti Azərbaycanın dünyanın ən dinamik inkişaf edən ölkələrindən birinə çevrilməsini böyük maraqla izləyir. Sürətli iqtisadi inkişaf hökumətinizin iqtisadi artımla bağlı qəbul etdiyi strateji qərarların düzgün olduğunu göstərir. Prezident İlham Əliyevin informasiya texnologiyalarının əhəmiyyətini vurğulaması böyük önəm kəsb etmişdir. Onun bu sahədə dəstəyi bir çox beynəlxalq biznes dairələrini Azərbaycana gələcək investisiyalar üçün böyük potensiala malik olan ölkə kimi baxmağa təşviq edir. Mən Azərbaycan hökumətinin iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı gördüyü işlərdən heyrətlənir və müasir texnologiyalar, elmi və texniki tərəqqi, təhsil və insan ehtiyatları sahəsinə investisiya qoymaq qərarını alqışlayıram. Azərbaycan özünün təhsilli və bacarıqlı işçi qüvvəsi ilə elm, texnologiya, mühəndislik və digər sahələrdə böyük potensiala malik olduğunu açıq şəkildə göstərir".

(ardı var)

Azərbaycan.-2011.-23 sentyabr.-S.2.