Ətraf mühitin təmizliyi həmişə gündəmdədir

Azərbaycanda bütün dövrlərdə bol kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirilib. İndi də respublika aqrar sahədə inkişaf etmiş ölkələrdən biri sayılır. Hələ keçmiş SSRİ dövründə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı təkcə yerli əhalini deyil, İttifaqın bir sıra iri şəhərlərini də təzə tərəvəz, meyvə və üzümlə təmin edirdi.

Ölkənin əlverişli coğrafi mövqeyi və iqlim şəraiti, məhsuldar torpağı bir sıra kənd təsərrüfatı sahələrinin, o cümlədən bitkiçiliyin inkişafına təkan verirdi. Geniş sahələrdə texniki bitkilər, əsasən pambıq yetişdirilirdi. Eyni zamanda, pestisidlərin və kənd təsərrüfatı üçün kimyəvi maddələrin çatışmaması texniki bitkilərin, o cümlədən pambığın məhsuldarlığını aşağı salırdı. Bu səbəbdən də Azərbaycana ayrı-ayrı ölkələrdən pestisidlər gətirilirdi. O zaman 15 rayonlararası pestisidlərlə təminat bazası fəaliyyət göstərirdi və rayonların hər birində "Kəndkimya" birlikləri vardı.

Sovet hakimiyyəti dövründə Sumqayıtda Dixlor-Difenil-Trixloretan (DDT) preparatı istehsal edən zavod da tikilmişdi. DDT-dən ən çox pambıq sahələrində istifadə olunurdu. Qeyd edək ki, bu bitkinin istehsalı ildə 2 milyon tona qədər çatırdı.

Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Ətraf Mühit üzrə Milli Monitorinq Departamentinin direktor əvəzi Ərəstun Həsənovla da məhz pestisidlər barədə söhbət etdik. O dedi:

- Bu problem dünyanın bir çox ölkələrində mövcuddur. Çünki DDT və indi qadağan olunmuş bir sıra digər preparatların istifadəsi uzun illər davam edib. DDT-nin istifadəsinə bir sıra beynəlxalq təşkilatlar qadağa qoysalar da, Azərbaycanda keçən əsrin 80-ci illərində ondan hələ də istifadə olunurdu. Bundan əlavə, həmin illərdə 80-dən çox adda 40 min tona yaxın digər zəhərli kimyəvi maddələr işlədilib. Odur ki, həmin dövrdən böyük miqdarda qadağan olunmuş pestisidlər yığılıb qalıb. O zaman bitkilərin mühafizəsi üçün yararsız kimyəvi vasitələrin "bolluğu"nun səbəbi bir deyildi. Belə ki, onları ucuz və çox alırdılar. Preparatların alışı və bölüşdürülməsi səmərəli şəkildə planlaşdırılmırdı. Alınmış preparatlar toksiki idi və ekoloji cəhətdən təhlükə yaradırdı, pestisidlər vaxtından çox saxlanılırdı və s.

1989-1990-cı illərdə Bakıdan 53 kilometr aralıda, qayalıq yerdə yararsız və qadağan olunmuş pestisidlərin basdırılması üçün poliqon yaradılmışdı. Bu poliqon 182 xüsusi bunkerdən ibarət idi və hər birinin həcmi 32,4 kubmetr təşkil edirdi. Preparatlar onların içinə doldurulur və ağzı beton plitələrlə örtülürdü.

SSRİ dağıldıqdan sonra poliqona nəzarət edilmirdi. Bu səbədən də bunkerlərin ağzı açılmış, oradakı pestisidlərin çoxu fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən götürülmüş, fermerlərə və digər istehlakçılara satılmışdı. Lakin 2004-cü ildən başlayaraq sözügedən problemin həllində yeni bir mərhələ başlanmışdır. Belə ki, 2005-2006-cı illərdə Fitosanitar Nəzarəti üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən bir sıra zəruri normativ-hüquqi aktlar işlənib hazırlanmış və qəbul edilmişdir. 2006-cı ilin may ayında Azərbaycan Respublikasının "Fitosanitar nəzarəti haqqında" qanunu qəbul edilmişdir.

Ə.Həsənov bildirdi ki, həmin ilin avqust ayından sözügedən xidmətin və çalışdığı nazirliyin mütəxəssisləri Stokholm konvensiyasına uyğun olaraq yararsız və qadağan edilmiş pestisidlərin istifadəsi hallarının üzə çıxarılması üçün birgə iş aparmağa başladılar. Hətta toksiki maddələrin məhv edilməsi məqsədilə ilk əvvəl Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin, Səhiyyə Nazirliyinin və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin mütəxəssislərindən ibarət komissiya da yaradılmışdı. Keçirilən monitorinqlər zamanı pestisidlərin basdırıldığı və atıldığı bir sıra yerlər aşkar edilmişdir.

2008-2009-cu illərdə keçirilmiş monitorinqlər zamanı əvvəl nəzərə çarpmamış daha neçə belə yerlər müşahidə olundu. Hazırda respublikada böyük həcmdə bərk pestisidlər mövcuddur. Duru vəziyyətdə olan pestisidlər isə 400 tona çatır.

Son illərdə Prezident İlham Əliyevin qərar və sərəncamlarına əsasən, ölkədə ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına kompleks tədbirlər yönəldilib. Bunların bir hissəsini də pestisidlərlə bağlı problemlərin aradan qaldırılması üçün görülən tədbirlər təşkil edir. İndi pestisidlər poliqonu Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Fitosanitar Nəzarəti üzrə Dövlət Xidmətinin ixtiyarına verilib. Hazırda bu poliqon dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən təsərrüfat strukturu kimi fəaliyyət göstərir. Poliqon tam yenidən qurulmuş və burada ölkənin müxtəlif yerlərindən gətirilmiş 7 min tondan çox pestisid qalıqları basdırılmışdır.

2008-ci ilin dekabrında Bakıda keçirilmiş regionlararası seminarda pestisidlərdən səmərəli istifadə məsələsinə bir daha diqqət yetirilmişdir. Nəticədə yeni pestisidlərdən səmərəli istifadə, köhnələrin isə yığılması və basdırılması, nəticə etibarilə ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində xeyli iş görülmüşdür. Cəngi poliqonuna Ağcabədi rayonundan xeyli toz şəkilli və Gəncə şəhərində yerləşən anbardan maye pestisidlər gətirilmiş və basdırılmışdır.

Bununla belə, ölkədə köhnəlmiş pestisidlərlə bağlı problemlər yenə də mövcuddur. Belə ki, Ağcabədi, Zərdab, Salyan və digər rayonlarda aparılan təkrar inventarlaşdırma zamanı xeyli köhnəlmiş və istifadəyə yararsız pestisidlər aşkar edilmişdir. Duru pestisidlərin ləğv edilməsi ilə bağlı isə Azərbaycan MEA-nın strukturları ilə, eləcə də bir sıra beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən Fransanın TREDİ SA şirkəti ilə danışıqlar aparılmışdır.

Ərəstun Həsənov həmçinin vurğuladı ki, Azərbaycan pestisidlər haqqında bütün beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi konvensiyaların əksəriyyətinə daxil olub:

- Bu baxımdan 2003-cü il dekabrın 9-da ratifikasiya olunmuş, davamlı üzvi çirkləndiricilər haqqında Stokholm konvensiyası xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bütün konvensiyalardan irəli gələn tələbləri Azərbaycan Respublikası mütəmadi olaraq həyata keçirib. Belə ki, bu yönümdə milli fəaliyyət proqramı hazırlanıb.

Qeyd edək ki, pestisidlərlə bağlı problemin həllində 20 ildir keçirilən beynəlxalq forum da böyük rol oynayır. Forum hər iki ildən bir keçirilir. Forumda bütün ölkələrin gördüyü, eləcə də görüləcək işlər haqqında müzakirələr dinlənilir və diqqət qarşıda duran vəzifələrə yönəldilir. Bu il sentyabrın 7-9-da keçirilən XI foruma məhz Azərbaycanın ev sahibliyi etməsi bir daha göstərdi ki, ətraf mühitin saf və sağlam olması ölkəmiz üçün həmişə gündəmdə olan məsələdir.

F.SADIQLI

Azərbaycan.-2011.-23 sentyabr.-S.5.